Language of document : ECLI:EU:T:2015:283

Sprawa T‑162/10

Niki Luftfahrt GmbH

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Koncentracje – Transport lotniczy – Decyzja uznająca koncentrację za zgodną ze wspólnym rynkiem – Ocena wpływu koncentracji na konkurencję – Zobowiązania

Streszczenie – wyrok Sądu (ósma izba) z dnia 13 maja 2015 r.

1.      Koncentracje przedsiębiorstw – Badanie przez Komisję – Ocena natury ekonomicznej – Uprawnienia dyskrecjonalne w zakresie oceny – Kontrola sądowa – Zakres – Granice

(art. 256 TFUE; rozporządzenie Rady nr 139/2004, art. 2, 8)

2.      Akt instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja Komisji uznająca koncentrację za zgodną z rynkiem wewnętrznym

(art. 296 TFUE; rozporządzenie Rady nr 139/2004, art. 2 ust. 2, art. 8 ust. 2)

3.      Koncentracje przedsiębiorstw – Badanie przez Komisję – Definicja rynku właściwego – Koncentracja dwóch przedsiębiorstw lotniczych – Kryteria – Zamienność produktów – Metoda opierająca się na łączeniu miast w pary

(art. 82 TFUE; rozporządzenia: Rady nr 139/2004, art. 2; Komisji nr 802/2004, sekcja 6; komunikat Komisji 97/C 372/03, pkt 13–17, 20, 21, 24)

4.      Koncentracje przedsiębiorstw – Badanie przez Komisję – Definicja rynku właściwego – Kryteria mogące odbiegać od kryteriów stosowanych w dziedzinie pomocy państwa

(art. 87 WE, 88 WE; rozporządzenie Rady nr 139/2004, art. 2 ust. 2, 3, art. 8 ust. 2)

5.      Postępowanie sądowe – Podnoszenie nowych zarzutów w toku postępowania – Warunki – Zarzut oparty na okolicznościach podniesionych w toku postępowania

(regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1, art. 48 § 2)

6.      Koncentracje przedsiębiorstw – Ocena zgodności z rynkiem wewnętrznym – Badanie przez Komisję – Ciężar dowodu spoczywający na stronie kwestionującej decyzje o zgodności koncentracji

(rozporządzenie Rady nr 139/2004, art. 2, 8)

7.      Koncentracje przedsiębiorstw – Ocena zgodności z rynkiem wewnętrznym – Kryteria – Skutki antykonkurencyjne – Stworzenie lub umocnienie pozycji dominującej – Niemożność uznania koncentracji za zgodną z rynkiem wewnętrznym bez podjęcia przez strony zobowiązań pozwalających zaradzić skutkom wywołanym w zakresie konkurencji

(art. 82 WE; rozporządzenie Rady nr 139/2004, art. 2, 8)

8.      Transport – Transport lotniczy – Dostęp przewoźników z Unii do praw przewozowych wewnątrz Unii i na płaszczyźnie międzynarodowej – Warunki – Ciążący na państwach członkowskich obowiązek podziału praw przewozowych między kwalifikujących się przewoźników lotniczych z Unii według niedyskryminacyjnej i przejrzystej procedury – Konieczność zawarcia w przypadku międzynarodowych praw przewozowych umowy dwustronnej między państwem członkowskim a danym państwem trzecim

(art. 100 ust. 2 TFUE; rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady: nr 847/2004; nr 1008/2008, art. 15)

9.      Koncentracje przedsiębiorstw – Badanie przez Komisję – Wydanie decyzji stwierdzającej zgodność koncentracji z rynkiem wewnętrznym bez otwierania fazy II – Warunek – Brak poważnych wątpliwości – Konieczność podjęcia zobowiązań przez dane przedsiębiorstwa – Uprawnienia dyskrecjonalne – Kontrola sądowa ograniczona do przypadku oczywistego błędu w ocenie – Kontrola rozciągająca się na przypadek błędu w ocenie w razie otwarcia fazy II i zobowiązań podjętych w jej toku

(rozporządzenie Rady nr 139/2004, art. 2 ust. 2, art. 6, art. 8 ust. 2)

10.    Koncentracje przedsiębiorstw – Badanie przez Komisję – Zobowiązania danych przedsiębiorstw mogące spowodować uznanie zgłoszonej transakcji za zgodną z rynkiem wewnętrznym – Kryteria

(rozporządzenie Rady nr 139/2004, art. 2 ust. 2, art. 6, art. 8 ust. 2)

11.    Postępowanie sądowe – Pismo wszczynające postępowanie – Wymogi formalne – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Ogólne odesłanie do okoliczności podniesionych w ramach zarzutu pierwszego na poparcie zarzutu drugiego – Niedopuszczalność

[regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1 lit. c)]

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 85–87)

2.      Komisja nie uchybia ciążącemu na niej obowiązkowi uzasadnienia, jeśli w ramach wykonywania swoich uprawnień w zakresie kontroli koncentracji nie umieści w swojej decyzji dokładnego uzasadnienia w odniesieniu do oceny niektórych aspektów koncentracji, które według niej w oczywisty sposób nie mają związku ze sprawą, są pozbawione jakiegokolwiek znaczenia lub mają znaczenie ewidentnie drugorzędne dla oceny koncentracji. Tego rodzaju wymóg byłby bowiem trudny do pogodzenia z wymogiem szybkiego działania i krótkimi terminami proceduralnymi, które obowiązują Komisję w trakcie wykonywania uprawnień do kontroli koncentracji, a które zalicza się do szczególnych okoliczności postępowania w sprawie kontroli tych koncentracji. Wynika stąd, że kiedy Komisja uznaje koncentrację za zgodną z rynkiem wewnętrznym na podstawie art. 8 ust. 2 rozporządzenia nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw, wymóg uzasadnienia jest spełniony, jeśli owa decyzja przedstawia jasno powody, dla których Komisja uważa, że dana koncentracja, ewentualnie po zmianach wprowadzonych przez uczestniczące w niej przedsiębiorstwa, nie utrudnia w znaczący sposób skutecznej konkurencji na wspólnym rynku lub jego znacznej części w szczególności poprzez stworzenie lub umocnienie pozycji dominującej.

(por. pkt 99, 100)

3.      W celu ustalenia, czy przedsiębiorstwo żeglugi powietrznej zajmujące się przewozem regularnym posiada pozycję dominującą na rynku, należy wpierw określić właściwy rynek usług przewozowych, uznając, że sektor lotów regularnych stanowi rynek odrębny albo że należy wziąć pod uwagę alternatywne możliwości przewozu, takie jak loty czarterowe, przewóz kolejowy i drogowy, jak również loty regularne na innych trasach, które mogą posłużyć za substytut.

Kryterium, jakie należy przyjąć w tym względzie, to kryterium, czy lot regularny na pewnej trasie może zostać odróżniony od dostępnych alternatyw w zakresie przewozu ze względu na swe szczególne cechy, które skutkują tym, że tylko w niewielkim stopniu jest on zamiennikiem tych alternatyw i stoi w obliczu konkurencji z ich strony jedynie w małym zakresie.

Wynika stąd, że Komisja prawidłowo zdefiniowała właściwy rynek, wypracowawszy w ramach kontroli koncentracji w sektorze regularnego przewozu lotniczego pasażerów Komisja metodę „punkt wylotu – punkt przylotu”, nazywaną O & D, która odpowiada metodzie łączenia miast w pary i odzwierciedla stanowisko uwzględniające popyt, zgodnie z którym konsumenci rozważają wszystkie możliwe opcje, w tym różne środki transportu, by udać się z miasta wylotu do miasta przylotu. Zgodnie z tą metodą każda kombinacja punktu wylotu z punktem przylotu stanowi odrębny rynek.

(por. pkt 135, 136, 138, 139)

4.      W dziedzinie koncentracji przedsiębiorstw wchodzącej w zakres prawa konkurencji Unii określenie właściwego rynku nie zawsze odpowiada definicji właściwego rynku w przypadku zezwolenia na udzielenie pomocy państwa, ponieważ te dwa postępowania różnią się od siebie zarówno ze względu na przedmiot, jak i na ich podstawę prawną – w jednym przypadku art. 88 ust. 2 akapit pierwszy WE, w drugim zaś art. 8 ust. 2 rozporządzenia nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw.

A zatem w ramach badania pomocy państwa, która może zostać zatwierdzona zgodnie z art. 87 ust. 3 lit. c) WE, Komisja powinna czuwać nad tym, by omawiana pomoc nie zmieniała warunków wymiany handlowej w zakresie, w jakim byłoby to sprzeczne ze wspólnym interesem. W przypadku decyzji dotyczącej planu restrukturyzacji, w którym dana pomoc ma zapewnić oddłużenie zagrożonego przedsiębiorstwa i wpisuje się w ramy planu restrukturyzacji zmierzającego do zapewnienia przywrócenia długoterminowej rentowności tego przedsiębiorstwa, skutki tej pomocy nie ograniczają się do szczególnego rynku, na którym przedsiębiorstwo jest obecne, ale rozciągają się na globalną sytuację tego przedsiębiorstwa.

Natomiast w ramach kontroli koncentracji Komisja powinna upewnić się, zgodnie z art. 2 ust. 2 i 3 rozporządzenia w sprawie koncentracji, czy koncentracja nie utrudnia znacząco skutecznej konkurencji na wspólnym rynku lub znacznej jego części. Ocena skupia się wówczas na wpływie koncentracji na ograniczenia konkurencji. To z tego powodu zobowiązania, które zostały zaproponowane przez strony dokonujące zgłoszenia, zmierzają do zaradzenia problemom z zakresu konkurencji powstałym wskutek koncentracji na rynkach, na których wspomniane strony konkurowały przed koncentracją.

(por. pkt 145–147)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 149, 150, 167, 257, 259–261, 319)

6.      W ramach badania zgodności koncentracji z rynkiem wewnętrznym Komisja ma obowiązek zbadania, w szczególności na podstawie art. 2 rozporządzenia nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw, skutków takiej koncentracji dla konkurencji na rynkach, na których istnieje ryzyko znaczącego utrudnienia skutecznej konkurencji, zwłaszcza wskutek stworzenia lub umocnienia pozycji dominującej.

Chociaż analiza konkurencji dokonywana jest przez Komisję częściowo pod wpływem obaw wyrażonych przez podmioty trzecie, z którymi konsultowano się w ramach postępowania administracyjnego, Komisja jest zobowiązana, nawet w braku jakiejkolwiek wyraźnej sugestii ze strony wspomnianych podmiotów trzecich, lecz w świetle wiarygodnych przesłanek, do ustalenia problemów w zakresie konkurencji wywołanych przez koncentrację na wszystkich rynkach, na które koncentracja ta może mieć wpływ.

Jednakże, w sytuacji gdy Komisji zarzuca się nieuwzględnienie ewentualnego problemu w zakresie konkurencji na rynkach innych niż rynki, których dotyczyła analiza konkurencji, strona skarżąca musi wskazać wiarygodne przesłanki dowodzące w konkretny sposób istnienia problemu w zakresie konkurencji, który z powodu swojego wpływu powinien zostać zbadany przez Komisję.

W celu spełnienia tego wymogu strona skarżąca powinna określić rynki właściwe, opisać sytuację konkurencyjną w przypadku nieprzeprowadzenia koncentracji i wskazać prawdopodobne skutki danej koncentracji, uwzględniając sytuację konkurencyjną na tych rynkach.

(por. pkt 172–175)

7.      W ramach badania zgodności koncentracji z rynkiem wewnętrznym Komisja jest zobowiązana do oceny wpływu koncentracji w zakresie konkurencji na rynki, na których działalność stron koncentracji się pokrywa. Wynika stąd, że jeśli jedna ze stron miała już przed koncentracją monopol na obsługę danego połączenia lotniczego, to znaczy na rynku właściwym, sytuacja ta z definicji nie jest objęta analizą wpływu koncentracji w zakresie konkurencji.

Natomiast inaczej jest w przypadku, gdy monopol lub pozycja dominująca w zakresie połączenia lotniczego są wynikiem koncentracji lub zostają wzmocnione przez koncentrację. W takiej sytuacji w braku zobowiązań stron pozwalających zaradzić wpływowi pozycji dominującej na konkurencję Komisja nie może uznać koncentracji za zgodną z rynkiem wewnętrznym.

(por. pkt 248, 249)

8.      W dziedzinie transportu lotniczego, aby móc obsługiwać połączenie między dwoma portami lotniczymi położonymi na terytorium dwóch różnych państw, przewoźnik lotniczy musi posiadać lotnicze międzynarodowe prawo przewozowe, to znaczy zezwolenie na obsługiwanie tego połączenia. Każde państwo wskazuje linie lotnicze mające siedzibę na jego terytorium, którym zezwala na obsługiwanie połączenia między tym terytorium a terytorium innego państwa. Liczba zezwoleń, które mogą zostać przyznane przez każde państwo, by obsługiwać międzynarodowe połączenie lotnicze, jest tradycyjnie określana w dwustronnej umowie międzynarodowej zawartej między dwoma zainteresowanymi państwami. Owe prawa przewozowe stanowią więc a priori barierę prawną w wejściu na międzynarodowe połączenie lotnicze.

Owe bariery prawne zostały zniesione wewnątrz Unii przez rozporządzenie nr 2408/92 w sprawie dostępu przewoźników lotniczych Wspólnoty do wewnątrzwspólnotowych tras lotniczych, które zostało później uchylone przez rozporządzenie nr 1008/2008 w sprawie wspólnych zasad wykonywania przewozów lotniczych na terenie Wspólnoty. Zgodnie z art. 15 rozporządzenia nr 1008/2008 przewoźnik lotniczy posiadający ważną licencję wydaną przez właściwy organ państwa członkowskiego, w którym ma on główne miejsce prowadzenia działalności, jest uprawniony do wykonywania wewnątrzwspólnotowych przewozów lotniczych, zaś państwa członkowskie nie mogą uzależniać wykonywania tych przewozów przez takiego przewoźnika od jakichkolwiek zezwoleń lub upoważnień.

Natomiast prawa przewozowe są nadal wymagane, by obsługiwać połączenie lotnicze między terytorium państwa członkowskiego Unii a terytorium państwa trzeciego.

Od chwili ogłoszenia przez Trybunał wyroków Otwarte niebo i wydania rozporządzenia nr 847/2004 w sprawie negocjacji i wykonania umów dotyczących usług lotniczych między państwami członkowskimi a państwami trzecimi
przewoźnicy lotniczy Unii, czyli tacy, którzy nie są posiadani ani kontrolowani przez państwo członkowskie lub obywateli tego państwa, mogą w zasadzie konkurować z przewoźnikami lotniczymi państwa członkowskiego, którzy są posiadani lub kontrolowani przez państwo członkowskie lub obywateli tego państwa, w zakresie uzyskania międzynarodowych praw przewozowych na podstawie niedyskryminującej i przejrzystej procedury.

Jednakże oznacza to, że umowa dwustronna między państwem członkowskim a państwem trzecim, która określa warunki przyznawania praw przewozowych, zawiera klauzulę zwaną „community ownership and control” (wymóg wspólnotowej własności i kontroli). W przypadku państwa członkowskiego, które nie zawarło takiej umowy dwustronnej z państwem trzecim, jedynie przewoźnicy lotniczy, którzy są kontrolowani lub posiadani przez to państwo członkowskie lub obywateli tego państwa, są w stanie uzyskać prawa przewozowe, natomiast przewoźnicy Unii są wyłączeni z obsługiwania połączeń między tym państwem członkowskim a wspomnianym państwem trzecim.

(por. pkt 270–273, 277, 279–281)

9.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 289–292, 295–298)

10.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 294, 302, 303, 312–317, 319, 327, 344–348, 353)

11.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 356–358)