CURIA - Documents

Home > Search form > List of results > Documents

Start printing

Language of document : ECLI:EU:T:2011:69

Sprawy połączone T‑117/07 i T‑121/07

Areva i in.

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek projektów odnoszących się do rozdzielnic z izolacją gazową – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG – Prawo do obrony – Obowiązek uzasadnienia – Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia – Czas trwania naruszenia – Grzywny – Odpowiedzialność solidarna za zapłatę grzywny – Okoliczności obciążające – Rola przywódcy – Okoliczności łagodzące – Współpraca

Streszczenie wyroku

1. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Przedsiębiorstwo – Pojęcie – Jednostka gospodarcza

(art. 81 ust. 1 WE)

2. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Przypisanie – Osoba prawna odpowiedzialna za prowadzenie przedsiębiorstwa w trakcie naruszenia – Wyjątki

(art. 81 ust. 1 WE)

3. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenie popełnione przez spółkę zależną – Przypisanie spółce dominującej ze względu na łączące je związki gospodarcze i prawne

(art. 81 ust. 1 WE)

4. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Zarzut braku lub niewystarczającego charakteru uzasadnienia – Zarzut nieścisłości uzasadnienia – Rozróżnienie

(art. 253 WE)

5. Prawo wspólnotowe – Zasady ogólne prawa – Niedziałanie wstecz przepisów karnych – Zakres zastosowania – Konkurencja

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 4; nr 1/2003, art. 23 ust. 5)

6. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Spoczywający na Komisji ciężar dowodu na okoliczność czasu trwania naruszenia

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 3)

7. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Przedawnienie w zakresie postępowań – Rozpoczęcie biegu terminu

(art. 81 WE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 25)

8. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres

(art. 253 WE)

9. Konkurencja – Grzywny – Odpowiedzialność solidarna za zapłatę – Przesłanki

(art. 81 ust. 1 WE; porozumienie EOG, art. 53)

10. Konkurencja – Grzywny – Odpowiedzialność solidarna za zapłatę – Zakres

(art. 81 ust. 1 WE; porozumienie EOG, art. 53)

11. Konkurencja – Grzywny – Odpowiedzialność solidarna za zapłatę – Możliwość wniesienia przez każdego z dłużników skargi o stwierdzenie nieważności takiej decyzji

(art. 81 ust. 1 WE; porozumienie EOG, art. 53)

12. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Przypisanie – Zasada indywidualizacji kar – Zakres

(art. 81 ust. 1 WE)

13. Prawo wspólnotowe – Zasady – Prawo do skutecznej ochrony sądowej – Zapisanie w europejskiej konwencji praw człowieka i potwierdzenie w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej

(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47)

14. Konkurencja – Zasady – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Skuteczna kontrola sądowa decyzji Komisji – Niezawisły i bezstronny sąd – Nieograniczone prawo orzekania

(art. 81 WE, 229 WE, 230 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 17; nr 1/2003, art. 31)

15. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Charakter bezwzględnie wiążący

(art. 81 WE; porozumienie EOG, art. 53)

16. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja stwierdzająca naruszenie i nakładająca grzywnę – Obowiązek przestrzegania zasady kompetencji powierzonych

(art. 5WE, 81 WE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 7 ust. 1, art. 23 ust. 2)

17. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Charakter tymczasowy – Wycofanie zarzutów, które okazały się bezzasadne w stosunku do niektórych spółek powodujące pogorszenie się pozycji spółki, która pozostała adresatem zaskarżonej decyzji – Dopuszczalność z uwagi na wykonanie przez spółkę jej prawa do bycia wysłuchanym

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 19 ust. 1; nr 1/2003, art. 27 ust. 1)

18. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Rola przywódcy lub inicjatora naruszenia – Pojęcie

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 2, 3)

19. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Rola przywódcy naruszenia – Rola odgrywana kolejno przez różne przedsiębiorstwa i spółki nimi kierujące

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 2)

20. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania

(art. 229 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 17; nr 1/2003, art. 31)

21. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Uwzględnienie światowego obrotu uzyskanego w ostatnim pełnym roku naruszenia i związanego z produktami i usługami, których dotyczyło to naruszenie

(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A)

1. Pojęcie przedsiębiorstwa w prawie konkurencji winno być rozumiane jako odnoszące się do jednostki gospodarczej z punktu widzenia przedmiotu danego naruszenia. Artykuł 81 ust. 1 WE, który zakazuje przedsiębiorstwom między innymi zawierania porozumień lub uczestniczenia w uzgodnionych praktykach, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku, jest skierowany do jednostek gospodarczych mających jednolitą organizację obejmującą elementy osobowe, materialne i niematerialne, które to jednostki dążą w trwały sposób do osiągnięcia określonego celu gospodarczego i mogą uczestniczyć w popełnieniu naruszenia w rozumieniu tego postanowienia.

(por. pkt 63)

2. W dziedzinie konkurencji, w myśl zasady osobistej odpowiedzialności, zgodnie z którą osobę można obciążyć odpowiedzialnością jedynie za jej własne czyny, co do zasady to osoba kierująca przedsiębiorstwem w chwili, gdy uczestniczyło ono w naruszeniu, powinna za nie odpowiadać, nawet jeżeli w momencie wydania decyzji stwierdzającej naruszenie odpowiedzialność za prowadzenie przedsiębiorstwa ponosi inna osoba.

W pewnych wyjątkowych okolicznościach orzecznictwo dopuszcza możliwość odejścia od zasady osobistej odpowiedzialności na podstawie kryterium ciągłości gospodarczej, zgodnie z którym naruszenie reguł konkurencji może zostać przypisane następcy gospodarczemu osoby prawnej będącej sprawcą tego naruszenia, nawet jeżeli ta osoba prawna nie przestała istnieć w dniu wydania decyzji stwierdzającej dane naruszenie, aby skuteczność (effet utile) tych reguł nie została zagrożona z powodu zmian dokonanych między innymi w odniesieniu do formy prawnej spółek, których dotyczy dana sprawa.

Komisja jest uprawniona do tego, aby nie stosować tak zwanego kryterium „ciągłości gospodarczej” i uczynić osobiście odpowiedzialną za udział przedsiębiorstwa w naruszeniu spółkę dominującą, która kierowała bezpośrednio tym przedsiębiorstwem przed jego przeniesieniem na spółki zależne należące do niej w całości lub niemalże w całości, do czasu, kiedy wspomniane spółki zależne i wspomniane przedsiębiorstwo zostały w końcu przeniesione na inną grupę.

(por. pkt 65, 66, 72, 78)

3. W dziedzinie konkurencji, co do zasady do Komisji należy wykazanie, że spółka dominująca rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej na rynku, i to na podstawie wszystkich okoliczności faktycznych, w tym w szczególności ewentualnych uprawnień kierowniczych wykonywanych przez spółkę dominującą w stosunku do jej spółki zależnej. Tymczasem Komisja może rozsądnie domniemywać, że spółka zależna, której kapitał należy w 100% do jej spółki dominującej, stosuje zasadniczo wskazówki, które są jej przez nią udzielane i że to domniemanie odpowiedzialności oznacza, że Komisja nie jest zobowiązana do sprawdzenia, czy spółka dominująca rzeczywiście wykonywała te uprawnienia kierownicze w stosunku do swojej spółki zależnej. Jeżeli Komisja w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów oświadcza, że zamierza uznać spółkę dominującą za osobiście odpowiedzialną za naruszenie popełnione przez jej spółkę zależną, powołując się na domniemanie odpowiedzialności wynikające z posiadania przez spółkę dominującą całego kapitału spółki zależnej, do spółki dominującej, która zamierza zakwestionować przypisaną jej odpowiedzialność, należy przedłożenie w toku postępowania administracyjnego lub najpóźniej przed sądem Unii wystarczających środków dowodowych w celu obalenia tego domniemania poprzez wykazanie, że mimo posiadania przez spółkę dominującą całego kapitału spółki zależnej to spółka zależna określała w sposób rzeczywiście autonomiczny swoją linię postępowania na rynku.

W decyzji stwierdzającej naruszenie Komisja powinna być w stanie uwzględnić odpowiedzi zainteresowanych przedsiębiorstw na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. W związku z tym musi ona mieć możliwość nie tylko przyjęcia lub odrzucenia argumentów tych przedsiębiorstw, ale także przeprowadzenia własnej analizy przedstawionych przez nie okoliczności faktycznych albo w celu wycofania zarzutów, które okazały się bezzasadne, albo w celu korekty lub uzupełnienia zarówno pod względem faktycznym, jak i prawnym swej argumentacji na poparcie zarzutów, które podtrzymuje. Tak jest w przypadku gdy decyzja Komisji opiera się nie tylko na domniemaniu odpowiedzialności wynikającym z posiadania całego kapitału spółek zależnych przez ich spółkę dominującą, ale także na dowodach faktycznych przedłożonych w trakcie postępowania administracyjnego i ukazujących, że:

- w ramach grupy, organizacja operacyjna miała prymat nad strukturą prawną i działalnością w zakresie zakwestionowanych projektów kierowały na najwyższym szczeblu spółka dominująca i jej poprzednicy,

- sześciu członków rady administracyjnej spółek zależnych było jednocześnie lub konsekutywnie członkami rady administracyjnej spółek wiodących grupy, przed ich późniejszym przeniesieniem na nową grupę.

- powołanie przez spółkę dominującą nowego członka do rady administracyjnej jej spółek zależnych prowadzących działalność w rozpatrywanym sektorze potwierdza wniosek, że wywierała ona decydujący wpływ na te spółki oraz

- w odniesieniu do operacji restrukturyzacyjnych przeprowadzonych wewnątrz grupy, zmiana firmy spółek zależnych prowadzących działalność w rozpatrywanym sektorze, mająca miejsce natychmiast po przeniesieniu między grupami, świadczy o ich włączeniu do grupy.

Podobnie Komisja jest uprawniona do tego, aby uznać, że przeniesienie funkcji handlowych nie mogło zwolnić spółki dominującej z odpowiedzialności, jako że ona sama przyznaje, że w czasie popełnienia naruszenia musiała zatwierdzić każdą propozycję oferty dotyczącej zakwestionowanych projektów przekraczającą określony próg lub wiążącą się z pewnym istotnym ryzykiem dla grupy.

(por. pkt 86, 87, 91, 97, 116, 144)

4. Co się tyczy obowiązku uzasadnienia ciążącego na Komisji zwłaszcza wtedy, gdy wydaje decyzję stwierdzającą naruszenie reguł konkurencji, zarzut dotyczący braku lub niewystarczającego charakteru uzasadnienia musi zostać odróżniony od zarzutu dotyczącego niedokładności uzasadnienia decyzji, ze względu na błąd co do okoliczności faktycznych lub błąd w ocenie prawnej. Ten ostatni aspekt wchodzi w zakres badania zgodności z prawem istoty decyzji, a nie naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, i w związku z tym nie może stanowić naruszenia art. 253 WE.

(por. pkt 88)

5. Zasada niedziałania wstecz przepisów prawa karnego jest zasadą wspólną wszystkim systemom prawa państw członkowskich, której to zasadzie poświęcony jest również art. 7 europejskiej konwencji praw człowieka, i która stanowi nierozerwalną część ogólnych zasad prawa, nad których przestrzeganiem czuwa sąd Unii. Nawet jeśli z art. 15 ust. 4 rozporządzenia nr 17 i z art. 23 ust. 5 rozporządzenia nr 1/2003 wynika, że decyzje Komisji nakładające grzywny za naruszenie prawa konkurencji nie mają charakteru karnoprawnego, nie zmienia to faktu, że Komisja jest zobowiązana przestrzegać ogólnych zasad prawa Unii, a w szczególności zasady niedziałania prawa wstecz, we wszystkich postępowaniach administracyjnych mogących prowadzić do nałożenia sankcji na podstawie prawa konkurencji.

Wspomniany powyżej obowiązek przestrzegania ogólnych zasad prawa Unii wymaga, aby reguły przypisywania osobom fizycznym i prawnym naruszeń prawa konkurencji odpowiadały regułom przewidzianym w czasie, w którym doszło do popełnienia naruszenia. W przypadku gdy kilka osób można pociągnąć do osobistej odpowiedzialności za udział w naruszeniu, jakiego dopuściło się jedno i to samo przedsiębiorstwo w rozumieniu prawa konkurencji, należy uznać te osoby za solidarnie odpowiedzialne za to naruszenie. Ponadto do osobistej i solidarnej odpowiedzialności za udział jednego i tego samego przedsiębiorstwa w naruszeniu można pociągnąć osobę, która była bezpośrednio odpowiedzialna za prowadzenie przedsiębiorstwa w chwili popełnienia naruszenia, i osobę, która kierowała pośrednio tym przedsiębiorstwem w chwili popełnienia naruszenia z tego powodu, że wykonywała ona faktycznie uprawnienia kontrolne w stosunku do pierwszej osoby i określała jej zachowanie na rynku.

(por. pkt 131–134)

6. Jeśli chodzi o czas trwania naruszenia reguł konkurencji zasada pewności prawa zobowiązuje Komisję – w przypadku braku materiału dowodowego potwierdzającego bezpośrednio taki czas – do przedstawienia przynajmniej materiału dowodowego odnoszącego się do faktów wystarczająco bliskich w czasie, który pozwala logicznie przyjąć, że naruszenie to trwało nieprzerwanie pomiędzy dwoma konkretnymi punktami w czasie. Jeśli chodzi o środki dowodowe, jest normalne, że działania, które praktyki i porozumienia antykonkurencyjne obejmują, mają miejsce w sekretny sposób, że spotkania odbywają się potajemnie, najczęściej w państwie trzecim, a dokumentacja z tym związana jest ograniczona do minimum. Nawet jeśli Komisja odkryje dokumenty świadczące wyraźnie o bezprawnym nawiązaniu kontaktu pomiędzy podmiotami gospodarczymi, takie jak protokoły spotkań, będą one zazwyczaj jedynie fragmentaryczne i odosobnione, i dlatego często będzie konieczna rekonstrukcja niektórych szczegółów w drodze dedukcji. W większości przypadków istnienie praktyki lub porozumienia antykonkurencyjnego musi być wywnioskowane z szeregu zbiegów okoliczności oraz wskazówek, które rozpatrywane łącznie mogą stanowić, w braku innego logicznego wytłumaczenia, dowód naruszenia prawa konkurencji. W przypadku naruszenia rozciągającego się na wiele lat okoliczność, że kartel ujawniał się w różnych okresach, oddzielonych od siebie krótszymi lub dłuższymi przerwami, pozostaje bez wpływu na istnienie tego kartelu, o ile poszczególne działania, które składają się na to naruszenie, służą osiągnięciu tego samego celu i wpisują się w ramy jednolitego i ciągłego naruszenia.

Z powyższego wynika, że ze względu na to, że rozpatrywane jako całość porozumienia sprzeczne z regułami konkurencji miały wywierać skutki między datą wejścia w życie jednego z nich a datą końca ważności drugiego z nich, Komisja mogła słusznie uznać te porozumienia za stanowiące wskazówkę co do tego, że naruszenie było kontynuowane w nieprzerwany sposób w całym rozpatrywanym okresie. Tak więc dowody powtarzających się przejawów działalności kartelu, jak również zbiór wskazówek zebranych przez Komisję co do okoliczności, że działalność, w której uczestniczyło przedsiębiorstwo, o którym mowa, w ramach kartelu była kontynuowana w całym rozpatrywanym okresie, muszą być postrzegane jako wystarczający dowód na to, że działalność kartelu była kontynuowana w nieprzerwany sposób między datami uwzględnionymi w decyzji Komisji.

(por. pkt 164–166, 176, 177)

7. Zgodnie z art. 25 rozporządzenia nr 1/2003 uprawnienie Komisji do nałożenia sankcji z powodu naruszenia art. 81 WE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym przedawnia się po pięciu latach. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym popełniono naruszenie. Jednakże w przypadku ciągłych lub powtarzających się naruszeń bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia zaniechania naruszenia.

(por. pkt 188)

8. Nie można zarzucać Komisji, że nie uzasadniła w szczególny sposób decyzji o nałożeniu grzywny podlegającej solidarnej zapłacie przez dwie spółki w przypadku naruszenia reguł konkurencji, ze względu na fakt, że spółki te nie tworzyły już jednej i tej samej jednostki gospodarczej w dniu wydania tej decyzji, ponieważ jej zdaniem okoliczność ta nie stała temu na przeszkodzie. Komisja nie jest bowiem zobowiązana do zawarcia w swojej decyzji dokładnego uzasadnienia pewnych aspektów, które wydają jej się oczywiście bez związku, pozbawione znaczenia lub wyraźnie drugorzędne dla jej oceny.

(por. pkt 200)

9. Odpowiedzialność solidarna za zapłatę grzywien należnych z powodu naruszenia art. 81 WE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) jest skutkiem prawnym, który wynika ipso iure z przepisów materialnych tych artykułów.

Odpowiedzialność solidarna za zapłatę grzywny należnej powodu udziału przedsiębiorstwa w naruszeniu art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG wynika z tego, że każda z zainteresowanych osób może zostać pociągnięta do osobistej odpowiedzialności za udział przedsiębiorstwa w naruszeniu. Jednolitość zachowania przedsiębiorstwa na rynku uzasadnia do celów zastosowania prawa konkurencji to, że spółki lub, mówiąc ogólniej, podmioty prawa, które mogą zostać pociągnięte do osobistej odpowiedzialności, są zobowiązane solidarnie. Odpowiedzialność solidarna za zapłatę grzywien nałożonych z powodu naruszenia art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG w zakresie, w jakim przyczynia się ona do zapewnienia skutecznego ściągnięcia tych grzywien, stanowi część celu odstraszenia, do którego osiągnięcia dąży generalnie prawo konkurencji, i to w poszanowaniu zasady ne bis in idem, podstawowej zasady prawa Unii wyrażonej także w art. 4 protokołu nr 7 do europejskiej konwencji praw człowieka, która zabrania ponownego karania z tytułu tego samego naruszenia prawa konkurencji tego samego zachowania przedsiębiorstwa na rynku za pośrednictwem podmiotów prawa, które mogą zostać uznane za osobiście odpowiedzialne.

Okoliczność, że osobista odpowiedzialność grożąca wielu spółkom z powodu udziału tego samego przedsiębiorstwa w naruszeniu nie jest identyczna, nie stanowi przeszkody, by została na nie nałożona grzywna podlegająca solidarnej zapłacie, ponieważ odpowiedzialność solidarna za zapłatę grzywny obejmuje jedynie okres naruszenia, w którym tworzyły one jednostkę gospodarczą i stanowiły zatem przedsiębiorstwo w rozumieniu prawa konkurencji.

(por. pkt 204–206)

10. W zakresie, w jakim zarzut oparty na naruszeniu zasady pewności prawa może być interpretowany jako zarzut niezgodności z prawem wymierzony przeciwko regułom dotyczącym odpowiedzialności solidarnej za zapłatę grzywien w przypadku naruszenia reguł konkurencji, z tego powodu, że reguły te są źródłem niepewności co do zapłaty grzywny, określenia dłużnika zobowiązanego do zapłaty i sytuacji prawnej dłużników solidarnych, zarzut ten pociąga za sobą konieczność orzeczenia w kwestii samej zgodności z prawem systemu odpowiedzialności solidarnej za zapłatę grzywien w prawie konkurencji i sprawdzenia, czy prawa i obowiązki, które z niego wynikają, mogą być znane z wystarczającą dokładnością przez karane spółki.

W tym względzie podobnie jak pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu prawa konkurencji będące jedynie skutkiem ipso iure tego prawa, pojęcie odpowiedzialności solidarnej za zapłatę grzywien jest autonomicznym pojęciem, które należy interpretować przez odniesienie do celów i systemu prawa konkurencji, którego część stanowi, i w razie potrzeby przez odniesienie do ogólnych zasad wynikających ze wszystkich krajowych systemów prawa. W braku przeciwnej wskazówki w decyzji, w której Komisja nakłada na kilka spółek grzywnę podlegającą solidarnej zapłacie z powodu zachowania przedsiębiorstwa noszącego znamiona naruszenia, instytucja ta przypisuje im to zachowanie w równej mierze. Ponadto spółki, na które zostało nałożone zobowiązanie do solidarnej zapłaty grzywny, są zobowiązane do zapłaty jednej jedynej grzywny, której kwota zostaje obliczona przez odniesienie do obrotów danego przedsiębiorstwa.

Z tego wynika, że każda spółka jest zobowiązana do zapłaty całości kwoty grzywny wobec Komisji i że zapłata dokonana przez jedną z nich zwalnia wszystkie pozostałe spółki w stosunku do Komisji. Spółki, na które zostaje nałożona grzywna podlegająca solidarnej zapłacie i którym grozi – w braku przeciwnej wskazówki w decyzji nakładającej grzywnę – odpowiedzialność w równym stopniu za popełnienie naruszenia, muszą co do zasady zapłacić w częściach równych grzywnę nałożoną z powodu tego naruszenia. A zatem w przypadku gdy spółka, od której Komisja zażądała zapłaty, zapłaci całość kwoty grzywny, może ona na podstawie samej decyzji Komisji żądać zwrotu od każdego z pozostałych dłużników solidarnych jego własnej części. A zatem, choć decyzja, w której na kilka spółek została nałożona grzywna podlegająca solidarnej zapłacie, nie pozwala ustalić a priori, która z tych spółek zostanie rzeczywiście wezwana do zapłacenia Komisji kwoty grzywny, nie stoi ona na przeszkodzie temu, by każda z tych spółek mogła jednoznacznie poznać część kwoty grzywny, która na nią przypada, i dochodzić od pozostałych dłużników solidarnych zwrotu kwot, które zapłaciła ona powyżej tej części.

(por. pkt 213, 215)

11. Odpowiedzialność solidarna za zapłatę grzywien w prawie konkurencji nie stoi na przeszkodzie prawu przysługującemu każdej z ukaranych spółek do wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności decyzji, w której Komisja nałożyła na nie grzywnę podlegającą solidarnej zapłacie.

(por. pkt 217)

12. Zgodnie z zasadą indywidualizacji kary i sankcji, która znajduje zastosowanie we wszystkich postępowaniach administracyjnych mogących prowadzić do nałożenia sankcji na podstawie prawa konkurencji, osoba może zostać ukarana wyłącznie za czyny, które są jej indywidualnie zarzucane. Tak jest w przypadku, gdy dwie spółki zostały ukarane z powodu udziału przedsiębiorstwa w naruszeniu, za czyny, które zostały im indywidualnie zarzucone przez Komisję, z powodu odpowiedzialności, jaka na nich spoczywa jako podmiotach kierujących bezpośrednio lub pośrednio tym przedsiębiorstwem.

(por. pkt 219, 220)

13. Wymóg skutecznej kontroli sądowej stanowi ogólną zasadę prawa Unii, która wynika z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim i której zostały również poświęcone art. 6 i 13 europejskiej konwencji praw człowieka. Prawo do skutecznej skargi zostało ponadto potwierdzone w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

(por. pkt 224)

14. Wymóg skutecznej kontroli sądowej ma w szczególności zastosowanie do każdej decyzji Komisji, w której stwierdza ona i karze naruszenie prawa konkurencji. Zgodnie z art. 17 rozporządzenia nr 17 i z art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 Sąd ma nieograniczone prawo orzekania w rozumieniu art. 229 WE w przedmiocie skarg wniesionych na decyzje, w których Komisja nakłada grzywnę, i może uchylić, obniżyć lub podwyższyć nałożoną grzywnę.

W ramach skarg opartych na art. 230 WE kontrola zgodności z prawem decyzji Komisji, w których przypisuje ona naruszenie prawa konkurencji osobom fizycznym lub prawnym oraz nakłada na nie z tego tytułu grzywnę, musi być uznawana za skuteczną kontrolę sądową tej decyzji. Intensywność kontroli sprawowanej przez sąd Unii i tym samym skuteczny charakter skarg wniesionych na decyzje, w których Komisja stwierdza naruszenie reguł konkurencji i wymierza grzywnę, są wzmocnione nieograniczonym prawem orzekania przyznanym Sądowi w tej dziedzinie. Poza zwykłą kontrolą zgodności z prawem, która pozwala jedynie oddalić skargę o stwierdzenie nieważności lub stwierdzić nieważność zaskarżonego aktu, nieograniczone prawo orzekania, które przysługuje sądowi Unii, upoważnia go do zmiany zaskarżonego aktu, nawet bez stwierdzania jego nieważności, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności faktycznych, aby zmienić na przykład kwotę nałożonej grzywny.

(por. pkt 225–227)

15. Artykuł 81 WE i przez analogię art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) stanowią przepisy porządku publicznego niezbędne do wypełnienia zadań powierzonych Wspólnocie Europejskiej i EOG, tak że odpowiedzialność i sankcja grożące spółkom w przypadku naruszenia tych przepisów nie mogą zostać pozostawione do dyspozycji tych spółek.

(por. pkt 229)

16. W myśl art. 5 WE Wspólnota Europejska działa wyłącznie w granicach powierzonych jej kompetencji i celów wyznaczonych jej przez traktat. A zatem ma ona jedynie te kompetencje, które zostały jej powierzone.

W sytuacji gdy Komisja wszczyna postępowanie w celu wydania decyzji stwierdzającej naruszenie art. 81 WE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, tylko jej samej przysługuje kompetencja na podstawie art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 lub art. 7 ust. 1 i art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 do stwierdzenia tego naruszenia i nałożenia grzywien na przedsiębiorstwa, które umyślnie lub przez niedbalstwo uczestniczyły w tym naruszeniu. Pod rygorem naruszenia zasady kompetencji powierzonych Komisja nie może przenieść na osobę trzecią uprawnień, które zostały jej zatem powierzone w wymienionych powyżej przepisach.

Nie można uznać, że w określonym przypadku Komisja przeniosła na sąd krajowy lub sąd polubowny część uprawnień, które zostały jej przyznane w celu stwierdzania i karania tego typu naruszeń, ponieważ Komisja ustaliła w decyzji wydanej w tymże samym przypadku, część odpowiedzialności przypadającej odpowiednio na dwie odrębne spółki za udział przedsiębiorstwa, o którym mowa, w stwierdzonym naruszeniu i tym samym przypadającą na każdą z nich część grzywny do zapłaty której są one solidarnie zobowiązane wobec Komisji.

(por. pkt 233, 234, 236)

17. Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów jest dokumentem roboczym, w którym ocena faktyczna i prawna ma charakter wyłącznie tymczasowy. Z tego powodu Komisja może, a nawet powinna uwzględnić okoliczności wynikające z postępowania administracyjnego, aby między innymi wycofać zarzuty, które okazały się bezzasadne. Jako że spółka ukarana za naruszenia prawa konkurencji była w stanie przedstawić w skuteczny sposób swoje stanowisko – w kwestii wycofania przez Komisję w zaskarżonej decyzji zarzutu, który ta ostatnia postawiła wcześniej wobec innych spółek, aby je pociągnąć wraz z tą spółką do solidarnej odpowiedzialności za udział jednego i tego samego przedsiębiorstwa w naruszeniu – przed wydaniem tej decyzji, prawo do obrony tejże pierwszej spółki nie zostało naruszone z powodu rozbieżności między pismem w sprawie przedstawienia zarzutów a zaskarżoną decyzją.

(por. pkt 248, 249, 262)

18. Rola przywódcy odgrywana przez jedno lub kilka przedsiębiorstw w ramach kartelu powinna być uwzględniona w celu obliczenia kwoty grzywny, ponieważ przedsiębiorstwa odgrywające taką rolę powinny ponosić szczególną odpowiedzialność w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami. Aby przedsiębiorstwo mogło zostać uznane za przywódcę kartelu, powinno ono stanowić istotną siłę napędową kartelu lub ponosić szczególną i konkretną odpowiedzialność za funkcjonowanie tego kartelu. Tak jest w przypadku, gdy jedno przedsiębiorstwo odgrywało rolę przywódcy naruszenia przejmując obowiązki „sekretarza europejskiego” kartelu, funkcje, które powierzały mu rolę przywódcy w koordynowaniu kartelu, a w każdym razie w jego konkretnym funkcjonowaniu, a w szczególności wówczas, gdy ów „sekretarz europejski” był punktem kontaktowym między członkami kartelu i odgrywał zasadniczą rolę w konkretnym funkcjonowaniu tego kartelu, jako że ułatwiał on wymianę informacji w ramach kartelu, centralizował, kompilował i wymieniał z innymi członkami kartelu istotne informacje dla funkcjonowania kartelu, a w szczególności informacje dotyczące niektórych szczególnie ważnych projektów, organizował sekretariat spotkań roboczych i zapewniał jego obsługę oraz od czasu do czasu zmieniał kody służące zatajeniu tych spotkań lub tych kontaktów.

(por. pkt 280, 283, 287)

19. W dziedzinie konkurencji, w przypadku długotrwałego naruszenia, w którego trakcie różne przedsiębiorstwa, pod kierownictwem różnych spółek, odgrywały kolejno w ściśle określonych okresach rolę przywódcy naruszenia, zasady równego traktowania i proporcjonalności wymagają, by wobec spółek, które kierowały jednym lub wieloma przedsiębiorstwami, które odgrywały pod ich kierownictwem rolę przywódcy naruszenia, zastosować inną podwyżkę podstawowej kwoty nałożonej na nich grzywny, gdy okres, w którym wspomniane przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwa odgrywały pod ich kierownictwem ową rolę, jest znacząco różny. Rola przywódcy odnosi się do funkcjonowania kartelu i – inaczej niż rola inicjatora naruszenia – siłą rzeczy trwa ona przez pewien okres. Wobec tego należy uwzględnić to, że spółce, która kierowała jednym z przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu, może zostać przypisana rola napędowa odgrywana przez to przedsiębiorstwo w funkcjonowaniu kartelu przez co najwyżej nieco ponad jedną czwartą okresu naruszenia, podczas gdy innej spółce, która kierowała innym przedsiębiorstwem uczestniczącym w kartelu, może zostać przypisana rola napędowa odgrywana przez to przedsiębiorstwo w funkcjonowaniu kartelu przez niemal trzy czwarte wspomnianego okresu.

Wynika z tego, że Komisja naruszyła zasady równego traktowania i proporcjonalności stosując identyczną podwyżkę podstawowej kwoty grzywny wobec spółek, które odgrywały za pośrednictwem kierowanych przez nie przedsiębiorstw rolę przywódcy kartelu, chociaż okresy, w których wspomniane przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwa wchodzące w rachubę wykonywały pod ich kierownictwem obowiązki przywódcy kartelu, były znacząco różne.

Natomiast, zakładając nawet, że Komisja zastosowała niezgodnie z prawem kryteria uznania za przywódcę naruszenia, nie przyjmując tej kwalifikacji wobec jednego z przedsiębiorstw, mimo istotnej roli odgrywanej przez nie w ramach kartelu, tego rodzaju niezgodne z prawem działanie, którego dopuszczono się na rzecz innej osoby, nie uzasadnia uwzględnienia zarzutów dotyczących nieprzestrzegania zasady równego traktowania i niedyskryminacji.

(por. pkt 307, 308, 311, 312)

20. Nieograniczone prawo orzekania przyznane sądowi Unii w art. 17 rozporządzenia nr 17 i art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 uprawnia go, poza zwykłą kontrolą zgodności sankcji z prawem, do zastąpienia oceny Komisji własną oceną i w konsekwencji do uchylenia, zmniejszenia lub zwiększenia nałożonej grzywny, w przypadku gdy zostaje mu przedłożona do rozważenia kwestia wysokości grzywny. W ramach tej oceny, należy się upewnić, że podwyżka związana z rolą przywódcy naruszenia odgrywaną przez przedsiębiorstwo, o którym mowa, zostanie ustalona na poziomie, który zagwarantuje jej odstraszający charakter.

(por. pkt 318, 319)

21. W przypadku nałożenia grzywien na kilka spółek za udział przedsiębiorstwa znajdującego się pod ich kierownictwem w naruszeniu reguł konkurencji i ustalenia ich odpowiednich kwot Komisja nie odbiega od metody obliczania przedstawionej w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, nie wykracza poza ramy prawne sankcji określone w art. 15 rozporządzenia nr 17 i art. 23 rozporządzenia nr 1/2003 i nie narusza zasady proporcjonalności, postanawiając odwołać się co do zasady do światowego obrotu związanego z zakwestionowanymi projektami uzyskanego przez każde przedsiębiorstwo w ostatnim pełnym roku naruszenia, aby ocenić rozmiar i siłę gospodarczą każdego z nich w momencie naruszenia. Tak jest w szczególności w przypadku, gdy Komisja uznaje, że z uwagi na światowy charakter kartelu, należy przyjąć za podstawę porównania względnego znaczenia każdego przedsiębiorstwa część światowego obrotu związanego z projektami dotyczącymi tego kartelu, część posiadaną przez każde przedsiębiorstwo w trakcie ostatniego pełnego roku udziału przedsiębiorstwa w stwierdzonym naruszeniu, ponieważ ta podstawa porównania jest w stanie wiernie odzwierciedlić zdolność każdego przedsiębiorstwa do wyrządzenia poważnej szkody innym podmiotom na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego i dostarczyć wskazówkę co do jego wkładu w skuteczność kartelu jako całości lub, przeciwnie, niestabilności, jaka panowałaby w ramach kartelu, gdyby ono w nim nie uczestniczyło.

(por. pkt 360, 362)