KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
PITRUZZELLA
ippreżentati fis‑6 ta’ Ottubru 2020 (1)
Kawża C‑344/19
D. J.
vs
Radiotelevizija Slovenija
(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Vrhovno sodišče Republike Slovenije (il-Qorti Suprema tar-Repubblika Slovena, is-Slovenja))
“Rinviju għal deċiżjoni preliminari – Protezzjoni tas-sigurtà u tas-saħħa tal-ħaddiema – Organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol – Kunċetti ta’ ħin tax-xogħol u ta’ mistrieħ – Servizz ta’ stand-by – Xogħol speċifiku dwar il-manutenzjoni ta’ trażmettituri televiżivi li jinsabu f’partijiet għoljin tal-muntanja”
1. F’liema ċirkustanzi l-ħin li ħaddiem jgħaddi f’sitwazzjoni ta’ stand-by jista’ jitqies bħala ħin tax-xogħol?
2. Il-kunċett ta’ ħin tax-xogħol li jinsab fid-Direttiva 2003/88/KE (2) jista’ jestendi sabiex ikopri sitwazzjonijiet li fihom il-ħaddiem, minkejja li ma jkunx “għax-xogħol”, ikun jinsab f’sitwazzjoni tali li ma tippermettilux mistrieħ effettiv? U liema huma l-karatteristiċi ta’ “mistrieħ effettiv” skont l-għanijiet ta’ protezzjoni tas-saħħa u tas-sigurtà tal-ħaddiem ta’ din id-direttiva?
3. Jista’ wieħed jimmaġina li jeżistu “grey areas” li fihom il-ħaddiem ma jkunx fil-ħin tax-xogħol, iżda lanqas f’perijodu ta’ mistrieħ?
4. Huma dawn id-domandi dwar il-mertu ta’ din il-kawża li, eżaminata b’mod ikkoordinat ma’ C‑580/19, jagħtu l-opportunità lill-Qorti tal-Ġustizzja biex tittratta l-klassifikazzjoni ġuridika tal-perijodi on-call u ta’ stand-by fid-dawl tad-Direttiva 2003/88.
5. Il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet diversi drabi dwar dan is-suġġett, iżda din il-kawża, minħabba l-karatteristiċi partikolari tal-każ inkwistjoni (lokalizzazzjoni ġeografika partikolari tal-post tax-xogħol), teħtieġ eżami mill-ġdid tal-prinċipji ddikjarati sa issa sabiex jiġu evalwati żviluppi possibbli.
6. B’mod iktar preċiż, il-kwistjoni hija jekk il-perijodi ta’ stand-by kontinwi, bil-possibbiltà għall-ħaddiem li jiġi kkuntattjat u, eventwalment, li jkollu jmur lura fuq il-post tax-xogħol tiegħu fi żmien siegħa, għandhomx jitqiesu bħala ħin tax-xogħol jew bħala perijodu ta’ mistrieħ fis-sens tal-imsemmi Artikolu 2 tad-Direttiva 2003/88.
7. Dan kien il-każ, b’mod partikolari, tal-fatt li r-rikorrent, tekniku speċjalizzat ta’ xandar bit-televiżjoni, kien joqgħod qrib il-post tax-xogħol matul tali perijodi ta’ stand-by minħabba diffikultajiet ta’ aċċess u minħabba li r-residenza tiegħu kienet tinsab ’il bogħod.
I. Il-kuntest ġuridiku
A. Id-dritt tal-Unjoni
8. Il-premessa 5 tad-Direttiva 2003/88 tistabbilixxi li:
“Il-ħaddiema kollha għandhom ikollhom perjodi adekwati ta’ serħan. Il-kunċett ta’ ‘serħan’ għandu jkun espress f’unitajiet ta’ ħin, i.e. f’jiem, f’sigħat u/jew frazzjonijiet tagħhom. Il-ħaddiema tal-Komunità għandhom ikunu mogħtija l-perjodi minimi ta’ serħan ta’ kull jum u ta’ kull ġimgħa, u waqfien adekwati. Huwa wkoll meħtieġ li f’dan il-kuntest jitqiegħed limitu massimu fuq sigħat tax-xogħol matul kull ġimgha.”
9. L-Artikolu 2 tad-Direttiva 2003/88 jipprevedi li:
“Għall-għanijiet ta’ din id-Direttiva għandhom japplikaw id-definizzjonijiet li ġejjin:
1) ‘ħin tax-xogħol’ ifisser kwalunkwe perjodu li matulu il-ħaddiem ikunu [ikun] għax-xogħol, għad-disposizzjoni ta’ min jimpjegah u jwettaq l-attivitajiet jew id-doveri tiegħu, b’konformità mal-liġijiet nazzjonali u/jew prattiċi [nazzjonali];
2) ‘perijodu ta’ serħan’ ifisser kwalunkwe perjodu li ma jkunx il-ħin tax-xogħol;
[…]
9) ‘serħan adekwat’ ifisser li l-ħaddiema jkollhom perjodi regolari ta’ serħan, li t-tul tagħhom huwa espress f’unitajiet ta’ ħin u li huma suffiċjentement twal u kontinwi li jassiguraw li, bħala riżultat ta’ għajja jew tendenzi oħrajn irregolari tax-xogħol, li ma joħolqux xi korriment għalihom, għal ħaddiema sħabhom jew għal oħrajn u li ma jkunux ta’ ħsara għal saħħithom, la f’terminu qasir u l-anqas f’terminu fit-tul”.
B. Id-dritt Sloven
10. L-Artikolu 142 taż-Zakon o delovnih razmerjih (il-Liġi dwar ir-Relazzjonijiet ta’ Xogħol, ZDR‑1, JO RS n. 21/2013 et seq.) jipprevedi li:
“(1) Il-ħin tax-xogħol jinkludi l-ħin tax-xogħol effettiv u l-perijodu ta’ mistrieħ fis-sens tal-Artikolu 154 ta’ din il-liġi kif ukoll il-perijodi ta’ assenza ġġustifikata mix-xogħol konformement mal-liġi u ma’ kuntratt ta’ xogħol kollettiv jew ma’ att ta’ portata ġenerali.
(2) Jikkostitwixxi ħin tax-xogħol effettiv kull perijodu li matulu l-impjegat jaħdem, peress li huwa mifhum bħala tali l-perijodu li matulu l-impjegat jibqa’ għad-dispożizzjoni tal-persuna li timpjega u jwettaq l-obbligi professjonali tiegħu skont il-kuntratt ta’ xogħol.
(3) Il-ħin tax-xogħol effettiv jikkostitwixxi l-bażi għall-kalkolu tal-produttività tax-xogħol”.
11. L-Artikolu 46 tal-Kolektivna pogodba za javni sektor (il-Ftehim Kollettiv għas-Settur Pubbliku, KPJS, JO RS n. 57/2008 et seq.) jistabbilixxi li:
“L-uffiċjali għandhom jibbenefikaw minn suppliment tas-salarju għall-perijodi ta’ stand-by li jammonta għal 20 % tar-rata fis-siegħa tas-salarju bażiku. Il-perijodi ta’ stand-by kontinwi ma jitqisux li huma ħin tax-xogħol għall-uffiċjali”.
12. L-Artikolu 6 tar-Regolament Intern ta’ Radiotelevizija Slovenia, tat‑22 ta’ Diċembru 2010 (iktar ’il quddiem ir-“Regolament Intern”), dwar il-ħin tax-xogħol, jipprevedi li:
“Fi ħdan l-unitajiet jew is-servizzi, huwa permess li jiġu introdotti servizzi ta’ on-call jew xi forma oħra ta’ stand-by meta x-xogħol irid jitwettaq mingħajr interruzzjonijiet jew f’ġurnata speċifika jew f’terminu speċifiku sabiex tiġi żgurata protezzjoni kontra diżastri naturali jew inċidenti oħra jew ċirkustanzi eċċezzjonali oħra indipendenti mir-rieda tal-persuna li tħaddem u li din tal-aħħar ma tistax timpedixxi”.
13. L-Artikolu 8 tal-imsemmi Regolament Intern jipprovdi li:
“Il-perijodu on-call huwa l-perijodu li matulu l-impjegat ma jistax juża l-ħin tiegħu liberament u għandu jkun disponibbli fuq il-post tax-xogħol tiegħu jew f’kull post tax-xogħol ieħor iddeterminat mill-maniġment b’tali mod li dan il-ħaddiem ikun jista’ jibda x-xogħol abitwali tiegħu u/jew ċerti attivitajiet u kompiti marbuta max-xogħol tiegħu. Il-ħin li l-impjegat jieħu sabiex jasal fuq il-post tax-xogħol tiegħu bħala passiġġier għandu jitqies ukoll bħala perijodu on-call”.
14. Skont l-Artikolu 9 tal-istess Regolament Intern:
“Il-perijodu on-call kollu għandu jitqies bħala ħin tax-xogħol”.
15. Finalment, l-Artikolu 16 tar-Regolament Intern jistabbilixxi li:
“Għall-impjegat, il-perijodu ta’ stand-by jista’ jiġi ddeterminat abbażi ta’ proċess ta’ produzzjoni u ta’ tqassim annwali tax-xogħol fil-livell tal-UO (unitajiet organizzattivi) jew tal-UPP (pjanijiet tal-unitajiet ta’ produzzjoni). L-istand-by kontinwu jimplika li l-impjegat jista’ jiġi kkuntattjat barra l-ħin tax-xogħol tiegħu, permezz tat-telefon jew permezz ta’ mezzi oħra, sabiex, fil-każ ta’ neċessità, huwa jkun jista’ jmur fuq il-post tax-xogħol tiegħu. Il-perijodu ta’ ħin massimu aċċettabbli sabiex jasal fuq il-post tax-xogħol huwa ta’ siegħa. L-istand-by kontinwu għandu jiġi impost bil-miktub bi ftehim mal-impjegat b’mill-inqas jumejn ta’ preavviż. It-talba bil-miktub (formola 5) għall-perijodu ta’ stand-by kontinwu tista’ ssir fuq bażi ta’ kull xahar, ta’ kull ġimgħa jew ta’ kuljum.
Għall-impjegati, il-perijodi ta’ stand-by kontinwi ma jitqisux li huma ħin tax-xogħol.”
II. Il-fatti, il-proċedura prinċipali u d-domandi preliminari
16. Ir-rikorrent kien impjegat bħala tekniku speċjalizzat fiċ-ċentri ta’ trażmissjoni ta’ Pohorje (is-Slovenja) u, sussegwentement, ta’ Krvavec (is-Slovenja), jiġifieri mill‑1 ta’ Awwissu 2008 sal‑31 ta’ Jannar 2015.
17. In-natura tax-xogħol, id-distanza tal-imsemmija ċentri ta’ trażmissjoni mid-dar tar-rikorrent – fejn kien jirriżulta impossibbli li jmur lura r-residenza abitwali tiegħu kuljum minn wieħed minn dawn iċ-ċentri, anki f’kundizzjonijiet meteoroloġiċi favorevoli – kif ukoll id-diffikultà perijodika ta’ aċċess għalihom, kienu jeżiġu li r-rikorrent jirrisjedi fiċ-ċentri ta’ trażmissjoni.
18. Għalhekk, il-persuna li timpjega organizzat ir-residenza ta’ DJ u ta’ tekniku ieħor, preżenti fl-istess ħin f’kull wieħed minn dawn iċ-ċentri ta’ trażmissjoni, fil-bini tagħhom stess (bi kċina, żona għal matul il-ġurnata, żona għall-irqad u kamra tal-banju).
19. Wara li jlestu l-ħidma tagħhom, iż-żewġ tekniċi setgħu jistrieħu fiż-żona għal matul il-ġurnata jew jiddedikaw ruħhom għal attivitajiet rikreattivi fil-viċinanzi, fil-limiti tal-possibbiltajiet offruti mil-lokalitajiet rispettivi.
20. Iż-żewġ tekniċi kienu jalternaw ix-xogħol skont xifts jew meded tal-ħin: wieħed mis‑6:00 sas-18:00 u l-ieħor minn 12:00 sa 24:00. DJ kien jaħdem l-iktar matul din it-tieni medda tal-ħin.
21. Ix-xogħol imwettaq matul il-perijodu hekk iddeterminat kien meqjus bħala “xogħol ordinarju”, li kien jirrikjedi l-preżenza fuq il-post tax-xogħol u kien jinkludi, bħala medja, minn sagħtejn sa tliet sigħat ta’ xogħol “effettiv”, filwaqt li l-ħin li jifdal kien jikkonsisti f’ħin bilqiegħda quddiem l-iskrin, f’sorveljanza tat-trażmissjonijiet live u fl-istennija ta’ allarmi possibbli li jkunu jeħtieġu intervent.
22. Il-persuna li timpjega kienet tħallas salarju lil DJ abbażi tat‑12‑il siegħa ta’ xogħol ordinarju kif inhu organizzat iktar ’il fuq (jiġifieri għall-preżenza effettiva ta’ DJ fuq il-post tax-xogħol) u kienet tgħodd, min-naħa l-oħra, il-perijodu minn 24:00 sas‑6:00 ta’ filgħodu bħala perijodu ta’ mistrieħ, li għalih ma kienet tħallas l-ebda remunerazzjoni lill-persuna kkonċernata. Is-sitt sigħat li kien jifdal mill-ġurnata (mis‑6:00 sa 12:00) kienu jitqiesu mill-persuna li timpjega bħala perijodu ta’ stand-by.
23. Matul dan il-perijodu, l-impjegat seta’ jitbiegħed miċ-ċentru ta’ trażmissjoni u jmur kullimkien, mingħajr limitazzjoni. Madankollu, l-impjegat kellu jkun f’pożizzjoni li jwieġeb jekk jiġi kkuntattjat u, jekk neċessarju, kellu jmur lura għax-xogħol fi żmien siegħa, bla ħsara għall-fatt li l-attivitajiet urġenti biss kellhom isiru immedjatament, filwaqt li l-oħrajn setgħu jiġu posposti wkoll għall-għada.
24. B’kumpens għal tali perijodi ta’ stand-by, il-persuna li timpjega ħallset lil DJ suppliment tas-salarju (kumpens) ta’ 20 % tas-salarju bażiku. Fil-każ fejn, matul tali perijodi ta’ stand-by kontinwu kien neċessarju, wara sejħa, intervent effettiv tal-impjegat (b’ritorn fuq il-post tax-xogħol), il-ħin użat għal dan l-għan kien jingħadd u mħallas bħala xogħol ordinarju, konformement mal-Artikolu 16 tar-Regolament Intern.
25. DJ ressaq azzjoni legali sabiex jikseb il-ħlas, abbażi tal-istess tariffa prevista għas-sahra, tas-sigħat li fihom ġie impost fuqu l-ħin stand-by (sitt sigħat kuljum). Insostenn tat-talba tiegħu, ir-rikorrent qabel kollox invoka l-fatt li huwa kien jgħix fis-sit li kien jaħdem fih u li, għal din ir-raġuni, huwa kellu jiġi kkunsidrat bħala preżenti fuq il-post tax-xogħol, fil-fatt, għal 24 siegħa kuljum. F’dan ir-rigward, ir-rikorrent qies li ma setax jiddisponi liberament mill-ħin tiegħu anki matul il-perijodi li kien liberu peress li kien marbut, matul il-perijodi ta’ stand-by kontinwu, li jwieġeb għas-sejħiet u, jekk neċessarju, kellu jmur lura fuq il-post tax-xogħol fi żmien siegħa. Barra minn hekk, fil-viċinanzi taċ-ċentri ta’ trażmissjoni, il-possibbiltajiet li jitwettqu attivitajiet rikreattivi kienu skarsi u, konsegwentement, ir-rikorrent, fil-parti l-kbira tal-każijiet, kien jibqa’ fil-bini taċ-ċentri ta’ trażmissjoni l-ħin kollu.
26. Il-qrati tal-ewwel u t-tieni istanza ċaħdu t-talba għal ħlas tas-sahra ta’ DJ.
27. Ir-rikorrent għalhekk ippreżenta appell ta’ kassazzjoni quddiem il-qorti tar-rinviju, fejn tenna li l-kunċett ta’ ħin tax-xogħol effettiv ma jkoprix biss il-perijodu li matulu l-ħaddiem effettivament jaħdem iżda wkoll il-ħin kollu li matulu huwa jkun preżenti fis-sit indikat mill-persuna li timpjega. Fir-realtà, il-persuna li timpjega allegatament imponiet fuq ir-rikorrent xifts ta’ xogħol ta’ diversi ġranet u abbużat mill-istabbiliment tal-istand-by kontinwu bil-għan li tippenalizza lil DJ mill-perspettiva tar-remunerazzjoni għall-ħin li dan tal-aħħar kellu jibqa’ għad-dispożizzjoni tagħha.
28. Il-qorti tar-rinviju tenfasizza li s-suġġett ta’ din il-kawża huwa r-remunerazzjoni għall-ħin li r-rikorrent għadda f’sitwazzjoni ta’ stand-by. Għalkemm tali kwistjoni ma taqax taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2003/88, hija tqis li tista’ tieħu deċiżjoni fuq il-mertu tat-talba mressqa minn DJ biss wara r-riżoluzzjoni tad-domandi preliminari magħmula hawnhekk.
29. F’dan ir-rigward, il-qorti tar-rinviju tqis li din il-kawża għandha aspetti differenti mill-kawżi l-oħra li l-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet dwarhom.
30. Qabel kollox, b’differenza mill-kawża li wasslet għas-sentenza tat‑3 ta’ Ottubru 2000, Simap (C‑303/98, EU:C:2000:528), il-preżenza fiżika ta’ DJ matul il-perijodu ta’ stand-by kontinwu u d-disponibbiltà tiegħu fuq il-post tax-xogħol la kienu neċessarji u lanqas mitluba, ħlief fil-każ fejn ikun neċessarju li jintervjeni u, b’differenza mill-kawża li wasslet għas-sentenza tad‑9 ta’ Settembru 2003, Jaeger (C‑151/02, EU:C:2003:437), huwa minħabba l-pożizzjoni ġeografika (u mhux minħabba n-neċessità li wieħed ikun jista’ jiġi kkuntattjat) li l-possibbiltajiet ta’ DJ għall-ġestjoni ta’ ħinu u sabiex isegwi l-interessi proprji tiegħu kienu iktar limitati.
31. Barra minn hekk, fir-rigward tal-kawża li wasslet għas-sentenza tal‑10 ta’ Settembru 2015, Federación de Servicios Privados del sindicato Comisiones obreras (C‑266/14, EU:C:2015:578), din il-kawża hija differenti minnha sa fejn il-ħin għall-ispostament sabiex imorru għand il-klijenti, li għandu jiġi kklassifikat bħala ħin tax-xogħol, ma jistax jitqiegħed fl-istess livell bħall-perijodi ta’ stand-by kontinwu.
32. Fl-aħħar nett, anki l-kawża li wasslet għas-sentenza tal‑21 ta’ Frar 2018, Matzak (C‑518/15, EU:C:2018:82), hija differenti minn dik inkwistjoni sa fejn, mhux talli DJ ma kienx impost li jkun stand-by f’post speċifiku, talli l-medda ta’ ħin li matulha kien meħtieġ l-intervent eventwali tiegħu kien itwal b’mod sinjifikattiv (siegħa minflok tmien minuti).
33. F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-Vrhovno sodišče (il-Qorti Suprema, is-Slovenja) iddeċidiet li tissospendi l-proċedura prinċipali u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:
“1) L-Artikolu 2 tad-Direttiva 2003/88 għandu jiġi interpretat fis-sens li, fiċ-ċirkustanzi tal-kawża inkwistjoni għandu jitqies bħala ħin tax-xogħol il-perijodu ta’ stand-by li matulu l-ħaddiem li jaħdem f’ċentru ta’ trażmissjoni tat-televiżjoni, meta jkun liberu (peress li l-preżenza fiżika tiegħu fuq il-post tax-xogħol ma tkunx neċessarja), għandu jkun jista’ jiġi kkuntattjat permezz tat-telefon u jirritorna fuq il-post tax-xogħol, fil-każ ta’ bżonn, fi żmien siegħa?
2) Il-fatt li l-ħaddiem jirrisjedi f’residenza li tinsab fil-post fejn huwa jwettaq xogħlu (ċentru ta’ trażmissjoni tat-televiżjoni) peress li l-karatteristiċi ġeografiċi tal-post jirrendu impossibbli (jew iktar diffiċli) li huwa jirritorna kuljum ix-xogħol (‘fil-wied’) għandu effett fuq id-definizzjoni tal-istand-by fiċ-ċirkustanzi ta’ din il-kawża?
3) Ir-risposta għad-domandi preċedenti hija differenti jekk il-post involut ikun wieħed fejn il-possibbiltajiet li jiġu eżerċitati attivitajiet rikreattivi jkunu limitati minħabba l-karatteristiċi ġeografiċi tal-imsemmi post u jekk il-ħaddiem ikun iktar limitat fil-ġestjoni ta’ ħinu u sabiex isegwi l-interessi proprji tiegħu (milli kieku jkun joqgħod f’daru)?”
III. Analiżi ġuridika
A. Osservazzjonijiet preliminari
1. Fuq l-ammissibbiltà
34. Id-Direttiva 2003/88, ibbażata fuq l-Artikolu 153(2) TFUE, tillimita ruħha li tirregola ċerti aspetti tal-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol sabiex tiġi żgurata l-protezzjoni tas-saħħa u tas-sigurtà tal-ħaddiema u ma tapplikax, skont il-paragrafu 5 tal-istess artikolu, għall-kwistjoni tar-remunerazzjoni tal-ħaddiema li jaqgħu taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tagħha, bl-eċċezzjoni fil-każ tal-ipoteżi speċifika fir-rigward tal-leave annwali mħallas, imsemmi fl-Artikolu 7(1) tal-istess direttiva (3); għaldaqstant, bħala prinċipju, din ma tapplikax għar-remunerazzjoni tal-ħaddiema.
35. Il-fatt li s-suġġett tal-kawża prinċipali huwa t-talba għall-ħlas tar-remunerazzjoni, bħala sahra, tas-sigħat stand-by kontinwu, ma jimplikax li ma hemmx lok li tingħata risposta għad-domandi preliminari magħmula lill-Qorti tal-Ġustizzja f’din il-kawża.
36. Fil-fatt, mid-deċiżjoni tar-rinviju jirriżulta li l-qorti nazzjonali titlob indikazzjonijiet dwar l-interpretazzjoni tal-Artikolu 2 tad-Direttiva 2003/88, interpretazzjoni meqjusa neċessarja għas-soluzzjoni tal-kawża prinċipali. Il-fatt li din tal-aħħar tirrigwarda, fl-aħħar mill-aħħar, kwistjoni ta’ remunerazzjoni huwa irrilevanti, peress li hija l-qorti nazzjonali u mhux il-Qorti tal-Ġustizzja li tiddeċiedi dik il-kwistjoni fil-kuntest tat-tilwima fil-kawża prinċipali (4).
37. Għaldaqstant, inqis li d-domandi preliminari magħmula mill-qorti tar-rinviju huma ammissibbli.
B. Għan tad-direttiva, kunċett ta’ ħin tax-xogħol u ta’ servizz on-call
38. Id-Direttiva 2003/88 għandha l-għan li tistabbilixxi rekwiżiti minimi maħsuba sabiex itejbu l-protezzjoni tas-saħħa u tas-sigurtà fuq il-postijiet tax-xogħol, għan li jintlaħaq, fost l-oħrajn, permezz tal-approssimazzjoni tad-dispożizzjonijiet nazzjonali dwar il-ħin tax-xogħol (5).
39. Dan l-għan huwa element prinċipali fil-kostruzzjoni tad-dritt soċjali Ewropew. Wara li, abbażi tal-Artikolu 153 TFUE, iffissa l-prinċipji ġenerali għall-protezzjoni tas-sigurtà u tas-saħħa tal-ħaddiema fid-Direttiva tal-Kunsill 89/391/KEE tat‑12 ta’ Ġunju 1989, il-leġiżlatur ta forma konkreta lil tali linji gwida permezz ta’ sensiela ta’ direttivi speċifiċi. Fosthom, fil-fatt, id-Direttiva 2003/88 li kkodifikat id-Direttiva tal-Kunsill 93/104/KE preċedenti tat‑23 ta’ Novembru 1993 (6).
40. Sabiex jintlaħqu l-għanijiet stabbiliti, id-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2003/88 jiffissaw perijodi minimi ta’ mistrieħ ta’ kuljum u ta’ kull ġimgħa kif ukoll limitu ta’ tmienja u erbgħin siegħa għall-medja tal-ħin tax-xogħol fil-ġimgħa, inkluża s-sahra.
41. Permezz tal-imsemmija dispożizzjonijiet huwa implimentat l-Artikolu 31 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali, li, wara li rrikonoxxa, fil-paragrafu 1 tiegħu, li “[k]ull ħaddiem għandu d-dritt għal kondizzjonijiet tax-xogħol li jirrispettaw is-saħħa, is-sigurtà u d-dinjità tiegħu”, jipprovdi, fil-paragrafu 2, li “[k]ull ħaddiem għandu d-dritt għal limitazzjoni ta’ sigħat massimi tax-xogħol, għal perijodi ta’ mistrieħ kuljum u fil-ġimgħa u għal perjodu annwali ta’ leave imħallas”. Tali dritt huwa marbut direttament mar-rispett tad-dinjità tal-bniedem li hija protetta b’mod iktar wiesa’ fit-Titolu I tal-Karta (7).
42. Huwa f’dan il-kuntest sistematiku li l-Qorti tal-Ġustizzja affermat li r-regoli stabbiliti fid-Direttiva 2003/88 jikkostitwixxu regoli tad-dritt soċjali tal-Unjoni li għandhom importanza partikolari li minnhom għandu jibbenefika kull ħaddiem inkwantu huma regoli minimi meħtieġa sabiex tiġi żgurata l-protezzjoni tas-saħħa u s-sigurtà tiegħu (8), protezzjoni, li ma taqax biss fl-interess individwali tal-ħaddiem, iżda wkoll ta’ dak tal-persuna li timpjega kif ukoll tal-interess ġenerali (9).
43. L-ewwel konsegwenza li, fil-fehma tiegħi, tista’ tinsilet mir-rabta ta’ strumentalità bejn id-Direttiva 2003/88 u d-drittijiet soċjali fundamentali rrikonoxxuti mill-Karta hija li l-interpretazzjoni tad-Direttiva 2003/88 u d-determinazzjoni tal-kamp ta’ applikazzjoni tagħha għandhom ikunu xierqa sabiex jippermettu t-tgawdija sħiħa u effettiva mid-drittijiet suġġettivi rrikonoxxuti minnha lill-ħaddiema, filwaqt li jiġi eliminat kull ostakolu li fil-fatt jista’ jillimita jew jippreġudika l-imsemmija tgawdija (10).
44. Għal dan l-għan, fl-interpretazzjoni u fl-implimentazzjoni tad-Direttiva 2003/88 għandu jitqies li, bħalma enfasizzat diversi drabi l-Qorti tal-Ġustizzja, il-ħaddiem għandu jiġi kkunsidrat bħala l-parti dgħajfa fil-kuntratt ta’ xogħol, b’tali mod li huwa neċessarju li tiġi evitata sitwazzjoni fejn il-persuna li timpjega tgawdi mill-fakultà li timponi fuqu restrizzjoni tad-drittijiet tiegħu (11).
45. F’dawn iċ-ċirkustanzi, ir-raġuni ta’ protezzjoni kkostitwixxiet id-dawl li ggwida lill-Qorti tal-Ġustizzja fix-xogħol interpretattiv tad-Direttiva 2003/88.
46. Eżempju ċar u sinjifikattiv tal-interpretazzjoni teleoloġika tal-Qorti tal-Ġustizzja jinsab qabel kollox fil-qari li hija tat lid-definizzjonijiet ta’ “ħin tax-xogħol” u ta’ “perijodu ta’ mistrieħ”; qari li pproduċa effetti volatili fuq il-bilanċi leġiżlattivi preżenti f’diversi Stati Membri (12).
47. Id-direttiva, meta tiddefinixxi l-kunċett ta’ ħin tax-xogħol, utli għall-finijiet tal-applikazzjoni tal-protezzjonijiet li din tipprevedi, tirreferi, fil-fatt, għal “kwalunkwe perjodu li matulu il-ħaddiem ikunu [ikun] għax-xogħol, għad-disposizzjoni ta’ min jimpjegah u jwettaq l-attivitajiet jew id-doveri tiegħu (13) […]”; b’mod simetriku, perijodu ta’ mistrieħ ifisser “kwalunkwe perjodu li ma jkunx il-ħin tax-xogħol” (Artikolu 2(1) u (2)).
48. Kif ippreċiżat diversi drabi l-Qorti tal-Ġustizzja, il-kunċetti ta’ “ħin tax-xogħol” u “perijodu ta’ mistrieħ” fis-sens tad-Direttiva 2003/88 jikkostitwixxu kunċetti tad-dritt tal-Unjoni li għandhom jiġu ddefiniti skont karatteristiċi oġġettivi, filwaqt li jsir riferiment għas-sistema u l-iskop ta’ din id-direttiva, intiża sabiex tistabbilixxi rekwiżiti minimi maħsuba sabiex itejbu l-kundizzjonijiet tal-għajxien u tax-xogħol tal-ħaddiema (14); għaldaqstant, dawn “ma għandhomx jiġu interpretati skond ir-rekwiżiti tal-liġijiet differenti ta’ l-Istati Membri […]. Hija biss interpretazzjoni awtonoma bħal din li tista’ tiżgura lil din id-direttiva l-effikaċità sħiħa tagħha u kif ukoll applikazzjoni uniformi ta’ dawn il-kunċetti fl-Istati Membri kollha […]. [I]l-fatt li d-definizzjoni tal-kunċett tal-ħin tax-xogħol tirreferi għal-‘liġijiet u/jew il-prattiki nazzjonali’ ma jfissirx illi l-Istati Membri jistgħu b’mod unilaterali jiddeterminaw il-portata ta’ dan il-kunċett. Barra minn hekk, dawn l-Istati ma jistgħu jissuġġettaw għal ebda kundizzjoni d-dritt tal-ħaddiema li jkollhom il-perijodi ta’ xogħol u, b’mod korrelattiv, dawk tal-mistrieħ debitament meħuda in kunsiderazzjoni, peress illi dan id-dritt jirriżulta direttament mid-dispożizzjonijiet ta’ din id-direttiva. Kull interpretazzjoni oħra tostakola l-għan tad-Direttiva 93/104 (15) li tarmonizza l-protezzjoni tas-sigurtà u tas-saħħa tal-ħaddiema permezz ta’ rekwiżiti minimi” (16).
49. Il-Qorti tal-Ġustizzja għalhekk tadotta approċċ deċiżament binarju: il-ħin tal-ħaddiem huwa xogħol jew huwa mistrieħ.
50. Il-kunċetti ta’ “ħin tax-xogħol” u “perijodu ta’ mistrieħ”, fil-fatt, “huma esklużivi waħda mill-oħra” (17). Fl-istat preżenti tad-dritt tal-Unjoni, “il-ħin on-call li jgħaddi minnu ħaddiem fil-kors tal-attivitajiet tiegħu għal min iħaddmu għandu jkun ikklassifikat jew bħala ‘ħin tax-xogħol’, jew ‘perijodu ta’ serħan’” (18).
51. Fid-duttrina, ġie sostnut li “din is-sistema binarja għandha l-vantaġġ tas-sempliċità iżda ma hijiex nieqsa minn inkonvenjenzi” (19). Fil-fatt, intqal, fost l-oħrajn, li, matul il-perijodu ta’ stand-by, anki jekk il-ħaddiem ma jwettaq l-ebda xogħol, il-libertà ta’ moviment tiegħu, il-kwalità tal-mistrieħ tiegħu, il-kapaċità li jehda bl-interessi proprji tiegħu hija limitata anki jekk mhux totalment eskluża; jista’ jiġri li, billi l-perijodu ta’ stand-by jiġi kklassifikat bħala mistrieħ, dan ikun sistematikament stand-by bejn żewġ perijodi ta’ xogħol.
52. Fuq dan is-suġġett, seħħ dibattitu dottrinali wiesa’ dwar il-possibbiltà li jiġi identifikat tertium genus bejn ħinijiet tax-xogħol u mistrieħ (20).
53. Fl-istat attwali, filwaqt li jinkludi r-rekwiżiti li fuqhom huma bbażati l-proposti ta’ qbiż tad-dikotomija riġida eżistenti (21), fil-fehma tiegħi, tali qbiż jista’ eventwalment jiġi introdott biss mil-leġiżlatur tal-Unjoni.
54. Fuq dan il-punt nosserva li fl-introduzzjoni eventwali ta’ “grey area” bejn ix-xogħol u l-mistrieħ (22), nara xi riskji f’termini ta’ applikazzjoni konkreta fil-pajjiżi kollha, u għalhekk ta’ ċertezza legali.
55. Fi kwalunkwe każ, jidhirli li huwa diffiċli ħafna li wieħed jasal għal dan il-qbiż permezz ta’ interpretazzjoni fil-konfront ta’ test regolamentari ċar u inekwivoku: kull perijodu li ma jkunx il-ħin tax-xogħol huwa perijodu ta’ mistrieħ (23).
56. Fir-rigward tal-elementi li jikkaratterizzaw il-kunċett tal-ħinijiet tax-xogħol, previsti fl-Artikolu 2 tad-Direttiva 2003/88, dawn ġew miġbura fil-qosor b’mod effettiv fi: 1) kriterju spazjali (li jkun fuq il-post tax-xogħol), 2) kriterju tal-awtorità (li jkun għad-dispożizzjoni tal-persuna li timpjega), u 3) kriterju professjonali (li jkun fl-eżerċizzju tal-attività tiegħu jew tal-funzjonijiet tiegħu) (24).
57. Kif ser naraw, il-Qorti tal-Ġustizzja, fid-dawl ta’ interpretazzjoni teleoloġika, kellha titbiegħed minn interpretazzjoni letterali ta’ din id-dispożizzjoni tad-direttiva (25).
58. Fil-fatt, fis-sentenzi dwar is-servizz on-call, il-Qorti tal-Ġustizzja segwiet linja evoluttiva koerenti, sabiex toffri qafas solidu ta’ interpretazzjoni tal-kunċetti ta’ ħinijiet tax-xogħol u mistrieħ, sabiex tattribwixxi lil kunċett wieħed jew ieħor il-perijodi li għaddew il-ħaddiema f’dik is-sitwazzjoni partikolari.
59. Il-Qorti tal-Ġustizzja, sa mill-ewwel sentenzi f’dan ir-rigward (26), għamlet distinzjoni bejn iż-żewġ ipoteżijiet ta’: 1) servizz on-call skont sistema ta’ preżenza fiżika fuq il-post tax-xogħol (perijodu ta’ on-call fuq il-post tax-xogħol) u 2) servizz on-call skont is-sistema li biha l-ħaddiema għandhom ikunu stand-by b’mod kontinwu mingħajr ma jkunu obbligati li jkunu preżenti fuq il-post tax-xogħol (perijodu ta’ stand-by kontinwu).
60. L-ewwel ipoteżi ma tqajjimx problemi partikolari ta’ interpretazzjoni, peress li issa huwa stabbilit li ħaddiem, obbligat li jkun preżenti u disponibbli fuq il-post tax-xogħol sabiex iwettaq ix-xogħol tiegħu, għandu jiġi kkunsidrat fl-eżerċizzju tal-funzjonijiet tiegħu u, għaldaqstant, fil-ħin tax-xogħol (27), anki matul il-perijodu li fih huwa ma jwettaqx in concreto xogħol.
61. It-tieni ipoteżi, li hija wkoll dik li tista’ tiġi attribwita lis-suġġett tal-kawża inkwistjoni, hija ħafna iktar kumplessa mill-perspettiva tal-interpretazzjoni.
62. Fil-fatt, fil-każ ta’ stand-by, il-Qorti tal-Ġustizzja stabbilixxiet prinċipji differenti, anki minħabba d-domandi preliminari magħmula, li jistgħu madankollu jerġgħu jwasslu b’mod koerenti għall-perspettiva teleoloġika msemmija iktar ’il fuq.
63. Fil-bidu kien hemm is-sentenza Simap, dwar tobba ta’ timijiet tal-ewwel kura f’servizz on-call f’ċentru tas-saħħa; huma kellhom ikunu preżenti fuq il-post tax-xogħol għal parti mill-ħin, filwaqt li għall-parti l-oħra kellhom ikunu sempliċement “stand-by”.
64. Fir-rigward tat-tieni sitwazzjoni, minkejja li kienu għad-dispożizzjoni tal-persuna li timpjegahom, sa fejn dawn kellhom ikunu stand-by, it-tobba setgħu jiġġestixxu l-ħin tagħhom b’mod iktar liberu u jiddedikaw ruħhom għall-interessi proprji tagħhom. L-imsemmi ħin kien jaqa’, għalhekk, taħt il-kategorija ta’ “perijodu ta’ mistrieħ”, ħlief għall-ħin effettivament mgħoddi f’xogħol wara s-sejħa.
65. Il-kawża Matzak (28) hija distinta minn Simap minħabba l-fatt li l-ħaddiem ma jinsabx fuq il-post tax-xogħol sabiex jirrispondi immedjatament għas-sejħa, iżda jinsab f’post speċifiku tal-persuna li timpjega (29) (f’dan il-każ ir-residenza tal-ħaddiem) bl-obbligu li jwieġeb għas-sejħa fi żmien 8 minuti.
66. Essenzjalment, il-Qorti tal-Ġustizzja qieset li servizz ta’ stand-by bħal dak ta’ R. Matzak kellu jiġi kkunsidrat kollu kemm hu bħala ħin tax-xogħol sa fejn, anki jekk ma twettaqx fuq il-post tax-xogħol, huwa kien suġġett għal restrizzjonijiet ġeografiċi (stand-by f’post iddeterminat mill-persuna li timpjega) u temporali (obbligu, ladarba msejjaħ, li jirritorna lejn il-post tax-xogħol f’perijodu ta’ ħin limitat ħafna) b’mod li jillimita b’mod sinjifikattiv ħafna l-libertà tal-ħaddiem li jiddedika ruħu, matul il-perijodu ta’ mistrieħ, għall-interessi personali u soċjali proprji.
67. Il-fatt li wieħed ikun jinsab f’“post iddeterminat mill-persuna li timpjega” tqies mill-Qorti tal-Ġustizzja bħala ekwivalenti għal li jkun jinsab “fuq il-post tax-xogħol” sa fejn kien ikkombinat mal-fatt li t-tweġiba għas-sejħa kellha ssir f’terminu tant qasir li kienet kważi “immedjatament”.
68. Għaldaqstant, il-Qorti tal-Ġustizzja, kif diġà għamlet fir-rigward tas-servizzi on-call ipprovduti fuq il-post tax-xogħol (30), mill-koeżistenza ta’ żewġ elementi tal-kunċett ta’ ħin tax-xogħol iddeduċiet l-eżistenza tat-tielet element: il-fatt li wieħed ikun f’post iddeterminat mill-persuna li timpjega u l-fatt li jkun disponibbli sabiex jaħdem jintegraw ukoll l-eżerċizzju tax-xogħol tiegħu biss fil-każ fejn il-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa jkun partikolarment limitat.
69. Għaldaqstant, mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja jista’ jiġi dedott li, sabiex il-perijodu mgħoddi fi stand-by kontinwu jitqies bħala ħin tax-xogħol, huma meħtieġa tliet kundizzjonijiet: 1) li l-ħaddiem ikun preżenti f’post iddeterminat mill-persuna li timpjega; 2) li l-ħaddiem ikun għad-dispożizzjoni tal-persuna li timpjega sabiex iwieġeb għas-sejħa u 3) li l-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa ikun partikolarment limitat.
70. Illum il-Qorti tal-Ġustizzja hija mitluba tevalwa jekk, fid-dawl tal-perspettiva, iċċitata diversi drabi, ta’ interpretazzjoni teleoloġika tad-Direttiva 2003/88, l-eżistenza ta’ dawn l-elementi hijiex dejjem neċessarja sabiex il-perijodu ta’ stand-by jiġi kklassifikat bħala ħin tax-xogħol u jekk tali obbligi għandhomx jiġu evalwati in concreto fid-dawl tar-restrizzjonijiet imposti fuq il-ħaddiem, sabiex jiġi ddeterminat jekk dawn humiex ta’ natura li jostakolaw il-possibbiltajiet reali tiegħu li jiddedika ruħu għall-interessi proprji tiegħu matul il-perijodu ta’ mistrieħ.
C. Id-domandi preliminari: ir-restrizzjonijiet imposti mill-persuna li timpjega u l-mistrieħ effettiv
71. Permezz tat-tliet domandi preliminari tagħha, il-qorti nazzjonali tistaqsi, essenzjalment, jekk l-Artikolu 2(1) u (2) tad-Direttiva 2003/88 għandux jiġi interpretat fis-sens li l-istand-by kontinwu impost fuq il-ħaddiem fiċ-ċirkustanzi ta’ dan il-każ għandu jiġi kklassifikat bħala “ħin tax-xogħol” jew, għall-kuntrarju, bħala “perijodu ta’ mistrieħ” fis-sens tad-definizzjonijiet ta’ din id-direttiva.
72. Iċ-ċirkustanzi partikolari deskritti mill-qorti tar-rinviju, li wassluha sabiex ikollha dubji dwar il-possibbiltà ta’ fehim mill-ġdid ta’ każ bħal dak li huwa s-suġġett tal-evalwazzjoni tagħha fis-sitwazzjonijiet diġà analizzati mill-Qorti tal-Ġustizzja, huma: a) il-fatt li l-ħaddiem kellu jkun jista’ jiġi kkuntattjat bit-telefon u, jekk neċessarju, imur lura fuq il-post tax-xogħol tiegħu fi żmien siegħa; b) il-fatt li l-ħaddiem jirrisjedi f’akkomodazzjoni pprovduta fis-sit fejn kien jaħdem minħabba li l-karatteristiċi ġeografiċi tas-sit kienu jirrendu impossibbli (jew iktar diffiċli) ritorn ta’ kuljum għar-residenza tiegħu u c) il-fatt li dan kien sit fejn il-possibbiltajiet li jitwettqu attivitajiet rikreattivi kienu limitati minħabba l-karatteristiċi ġeografiċi tal-post.
73. L-evalwazzjonijiet li għandhom isiru fid-dawl ta’ dak li ġie espost sa issa jirrigwardaw: il-post fejn il-ħaddiem għandu jkun matul il-perijodu ta’ stand-by; il-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa; il-karatteristiċi ġeografiċi tal-post tax-xogħol.
74. Fir-rigward tal-ewwel element, dak spazjali, mill-proċess, u l-fatt li dan ġie kkonfermat ukoll waqt is-seduta, jirriżulta b’mod ċar li l-ħaddiem ma kienx legalment obbligat li jibqa’, matul il-perijodu ta’ stand-by, fil-post tax-xogħol u lanqas f’post iddeterminat mill-persuna li timpjega: fil-fatt, huwa kien liberu li jgħaddi l-ħin tiegħu fejn ried u l-unika rabta li ġiet imposta fuqu kienet it-tweġiba għas-sejħa fil-ħin ta’ reazzjoni ta’ siegħa.
75. It-tieni element, dak temporali, jidher ferm ’il bogħod milli jkun jista’ jitqies bħala qrib ta’ reazzjoni “immedjata”: siegħa tidher, fil-fatt, bħala ħin ta’ reazzjoni adegwat sabiex tippermetti ppjanar ta’ perijodu ta’ mistrieħ sakemm issir is-sejħa.
76. Kif jirriżulta mid-domandi preliminari, huwa t-tielet element, dak marbut mal-karatteristiċi ġeografiċi partikolari li jikkaratterizzaw is-sit fejn jinsab il-post tax-xogħol, li jqajjem dubji għall-qorti nazzjonali dwar l-eliġibbiltà effettiva tal-ħin li l-ħaddiem ikun għadda fi stand-by bħala perijodi ta’ mistrieħ. Fil-fatt, fil-proċess wieħed jaqra li l-istazzjon televiżiv li fih il-ħaddiem huwa impjegat jinsab f’partijiet għoljin tal-muntanja, ’il bogħod minn ċentri abitati, konness mal-wied permezz ta’ lift li jkun attiv f’ċerti perijodi biss; li l-ħaddiem ma għandux mezz ta’ trasport awtonomu, peress li jiġi akkumpanjat u meħud lura bil-mezzi tal-persuna li timpjega fil-bidu u fl-aħħar tal-perijodu li huwa jgħaddi fl-istazzjon televiżiv; li l-ħaddiem ma għandux aċċess biex imur fir-residenza tiegħu matul il-ġurnata u li, għaldaqstant, huwa obbligat li jirrisjedi f’postijiet qrib l-istazzjon televiżiv matul il-perijodu kollu, f’akkomodazzjoni mqiegħda għad-dispożizzjoni mill-persuna li timpjega.
77. Fil-fehma tiegħi, tali ċirkustanza, il-karatteristika ġeografika partikolari tal-post tax-xogħol, ma hijiex ta’ natura li tibdel il-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by minn perijodu ta’ mistrieħ għal ħin tax-xogħol, la mill-perspettiva tad-distanza twila u tal-aċċessibbiltà diffiċli relatata għar-residenza proprja mill-ħaddiem, u lanqas mill-perspettiva tal-limitazzjoni għall-ħaddiem tal-possibbiltà li jiddedika ruħu għal attivitajiet rikreattivi.
78. Il-post tax-xogħol jagħmel parti mill-għażliet organizzattivi tal-imprenditur u l-assenjazzjoni lil sit wieħed jew ieħor ta’ ħaddiem taqa’ taħt is-setgħa ta’ tmexxija tal-persuna li timpjega. Il-ħaddiem impjegat huwa għalhekk marbut li jwettaq l-obbligu tiegħu ta’ xogħol fil-post stabbilit mill-persuna li timpjega, fl-interess tal-impriża.
79. Mill-ewwel perspettiva, il-fatt li l-provvista ta’ xogħol għandha titwettaq f’post imbiegħed mir-residenza tal-ħaddiem huwa frekwenti ħafna fl-esperjenza komuni (31) u f’ħafna każijiet għall-ħaddiem huwa impossibbli, jew partikolarment diffiċli, li jasal ir-residenza tiegħu fl-aħħar tal-ġurnata tax-xogħol.
80. F’dawn il-każijiet, il-ħaddiem għandu l-għażla li jibdel ir-residenza tiegħu skont in-neċessitajiet tax-xogħol jew li jgħaddi parti mill-ġimgħa jew perijodi itwal ’il bogħod mid-dar. Il-persuna li timpjega ma tistax tkun obbligata tistabbilixxi l-post tax-xogħol skont ir-residenza tal-ħaddiem.
81. Sussegwentement, f’ċerti sitwazzjonijiet, il-lokalizzazzjoni tal-post fejn isir ix-xogħol hija, min-natura tagħha, ’il bogħod miċ-ċentri abitati u tali li żżomm lill-ħaddiem ’il bogħod mid-dar anki matul perijodi twal ħafna: pereżempju wieħed jista’ jaħseb fix-xogħol marittimu, jew dak fuq pjattaformi taż-żejt.
82. Finalment, tali ċirkustanza ma tiddependix direttament mill-obbligu ta’ stand-by: fil-fatt, il-karatteristiċi deskritti fil-proċess jidhru li huma tali li jeskludu li l-ħaddiem seta’ jmur lura d-dar tiegħu kuljum, anki fl-assenza ta’ obbligi ta’ stand-by.
83. Minn dan isegwi li d-distanza twila tal-post tax-xogħol, b’mod partikolari meta jkun temporanju, mir-residenza tal-ħaddiem ma jista’ jkollha l-ebda rwol fil-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by.
84. Barra minn hekk, it-teknoloġiji moderni jippermettu, ħafna iktar milli fil-passat, li wieħed ikun “konness” mal-membri tal-familja tiegħu u mal-persuni qrib tiegħu anki mill-bogħod.
85. Mit-tieni perspettiva, il-possibbiltà limitata għall-ħaddiem li jiddedika ruħu għal attivitajiet rikreattivi tidher li ma hijiex kriterju ta’ natura li jinfluwenza l-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by.
86. Fil-fatt, id-dritt tal-Unjoni jiggarantixxi lill-ħaddiem id-dritt li jibbenefika minn perijodi ta’ mistrieħ, alternati ma’ dawk tax-xogħol, li jippermettulu jirkupra l-enerġiji psikofiżiċi. Anki l-kunċett ta’ “mistrieħ adegwat” (32) huwa limitat sabiex jiggarantixxi li l-ħaddiema jkollhom perijodi regolari ta’ mistrieħ u li jkunu suffiċjentement twal u kontinwi sabiex jiġi evitat li huma, minħabba għeja, sforz jew fatturi oħra li jfixklu l-organizzazzjoni tax-xogħol, jikkawżaw korriment lilhom infushom, lil ħaddiema oħra jew lil terzi jew joħolqu ħsara għal saħħithom, f’terminu qasir jew fit-tul.
87. Is-sempliċi fatt li l-ħaddiem ikun limitat, u mhux totalment prekluż, milli jiddedika ruħu għal attivitajiet rikreattivi jidher kompletament kompatibbli mal-kunċett ta’ perijodu ta’ mistrieħ adegwat imsemmi iktar ’il fuq.
88. F’dan il-każ, mill-proċess u anki minn ċerti preċiżazzjonijiet tal-partijiet waqt is-seduta, jirriżulta li l-ħaddiem, minkejja li f’kuntest ġeografiku partikolari, kien f’kundizzjonijiet tali li seta’ jiddedika ruħu għal diversi attivitajiet matul il-perijodu ta’ stand-by (33).
89. Finalment, fir-rigward tat-tqegħid għad-dispożizzjoni ta’ akkomodazzjoni għall-ħaddiem fil-viċinanzi tal-post tax-xogħol, tali fatt ma jistax jaffettwa l-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by: il-Qorti tal-Ġustizzja fil-kawża Grigore diġà solviet il-kwistjoni fis-sens li l-klassifikazzjoni ta’ perijodu ta’ stand-by kontinwu bħala “ħin tax-xogħol” fis-sens tal-Artikolu 2(1) tad-Direttiva 2003/88 ma tiddependix mit-tqegħid għad-dispożizzjoni ta’ akkomodazzjoni tas-servizz (34).
90. Fil-każ inkwistjoni, għalhekk, jidhirli li jista’ jiġi konkluż, bla ħsara għall-konstatazzjonijiet fattwali li għandhom isiru mill-qorti nazzjonali, li l-limitazzjonijiet parzjali għal-libertà ta’ moviment u għal-libertà li wieħed jiddedika ruħu għall-interessi personali u soċjali proprji ma jirriżultawx direttament minn restrizzjonijiet imposti mill-persuna li timpjega iżda minn ċirkustanzi partikolari oġġettivi li ma jaqgħux taħt ir-responsabbiltà kuntrattwali tal-persuna li timpjega u li ma humiex tali li jippreġudikaw l-effettività tal-mistrieħ tal-ħaddiem matul il-perijodi ta’ stand-by kontinwu.
91. Għas-soluzzjoni tal-każ inkwistjoni, huma għalhekk ikkonfermati l-prinċipji stabbiliti sa issa mill-Qorti tal-Ġustizzja: il-fatturi determinanti sabiex il-perijodu ta’ stand-by jiġi kklassifikat bħala ħin tax-xogħol huma r-restrizzjonijiet imposti mill-persuna li timpjega, tali li ma jippermettux lill-ħaddiem jibbenefika minn sitwazzjoni adegwata ta’ mistrieħ (35).
92. L-element addizzjonali li l-Qorti tal-Ġustizzja llum tista’ żżid, dejjem mill-perspettiva teleoloġika, iċċitata diversi drabi, tal-interpretazzjoni tal-kunċetti li jinsabu fid-Direttiva 2003/88, hija li ma għandux jitqies bħala element neċessarju għall-finijiet tal-konfigurazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by kontinwu bħala ħin tax-xogħol, il-fatt li l-ħaddiem jinsab f’post iddeterminat mill-persuna li timpjega, iżda huwa suffiċjenti l-fatt li l-ħaddiem ikun għad-dispożizzjoni tal-persuna li timpjega u jkollu jintervjeni f’terminu qasir ħafna sabiex jaħdem.
93. Kif rajna fis-sentenza reċenti Matzak, il-Qorti tal-Ġustizzja interpretat b’mod flessibbli l-espressjoni użata mid-direttiva li, fost ir-rekwiżiti tal-ħin tax-xogħol, tintroduċi dik li wieħed ikun “għax-xogħol”, li ma tirreferix biss għall-post tax-xogħol iżda anki għal post ieħor stabbilit mill-persuna li timpjega.
94. Meta l-ħaddiem ma jkunx jinsab fuq il-post tax-xogħol, anki f’ċerti każijiet preċedenti eżaminati mill-Qorti tal-Ġustizzja, huwa l-issuġġettar għal-limitazzjonijiet imposti mill-persuna li timpjega, u b’mod partikolari l-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa, li għandu rwol determinanti u mhux il-fatt li jkun jinsab f’post iddeterminat mill-persuna li timpjega jew fil-viċinanzi tal-post tax-xogħol.
95. Fil-fatt, fil-każijiet Grigore u Tyco, il-fatt li l-ħaddiem kien jinsab jew le f’post speċifiku stabbilit mill-persuna li timpjega jew fil-viċinanza tal-post tax-xogħol ġie meqjus newtrali fir-rigward tal-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by.
96. Fil-kawża Grigore, il-Qorti tal-Ġustizzja, peress li qieset li l-għoti ta’ akkomodazzjoni tas-servizz fil-viċinanzi tal-post tax-xogħol ma jikkostitwixxix fattur determinanti sabiex il-perijodu ta’ stand-by jiġi kklassifikat f’termini ta’ xogħol jew ta’ mistrieħ, madankollu ħalliet f’idejn il-qorti nazzjonali l-evalwazzjoni fir-rigward tal-kriterju li ġej: il-perijodu ta’ stand-by jista’ jitqies bħala ħin tax-xogħol jekk jiġi kkonstatat li jeżistu “obbligi li jirrendu impossibbli għall-ħaddiem ikkonċernat l-għażla tal-post ta’ residenza matul il-perijodi ta’ inattività fuq ix-xogħol”. Fil-fatt, meta jiġu stabbiliti, dawn “għandhom jiġu kkunsidrati bħala li jaqgħu taħt l-eżerċizzju tal-funzjonijiet tiegħu” (36).
97. Fil-kawża Tyco (37), il-Qorti tal-Ġustizzja, min-naħa l-oħra, affermat li, f’każ bħal dak inkwistjoni fil-kawża prinċipali, il-ħin tal-ivvjaġġar ta’ ħaddiema, li ma għandhomx post tax-xogħol fiss bejn ir-residenza tagħhom u l-klijenti indikati mill-persuna li timpjega, għandu jitqies bħala ħin tax-xogħol peress li dawn il-ħaddiema, minkejja li kellhom ċertu grad ta’ libertà matul il-vjaġġi, kienu madankollu obbligati li jaġixxu skont l-istruzzjonijiet speċifiċi tal-persuna li timpjega.
98. Il-qari tal-preċedenti tal-Qorti tal-Ġustizzja, fil-perspettiva ta’ interpretazzjoni teleoloġika li diġà rreferejt għaliha diversi drabi, iwassalni, għalhekk, sabiex nikkunsidra li l-fattur determinanti fil-klassifikazzjoni tal-perijodi ta’ stand-by huwa l-intensità tar-restrizzjonijiet li jirriżultaw mill-issuġġettar tal-ħaddiem għad-direttivi tal-persuna li timpjega u, b’mod partikolari, il-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa.
99. Il-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa huwa determinanti minħabba li jinfluwenza direttament b’mod oġġettiv u inekwivoku l-libertà tal-ħaddiem li jiddedika ruħu għall-interessi proprji u, essenzjalment, li jistrieħ: ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa ta’ ftit minuti ma jippermetti l-ebda ppjanar, anki jekk jista’ jinbidel, tal-perijodu ta’ mistrieħ proprju.
100. Min-naħa l-oħra, ħin ta’ reazzjoni raġonevoli għas-sejħa jippermetti lill-ħaddiem jiddedika ruħu għal attivitajiet oħra matul il-perijodu ta’ stand-by, bl-għarfien tal-possibbiltà li jissejjaħ għas-servizz.
101. Il-ħin ta’ reazzjoni, fil-fehma tiegħi, jinfluwenza wkoll il-post fejn il-ħaddiem irid ikun jinsab matul il-perijodu ta’ stand-by (38): huwa evidenti li ħin ta’ reazzjoni qasir ħafna jimponi li l-ħaddiem ikun preżenti matul l-istand-by f’medda ġeografika determinata li, essenzjalment, hija ddeterminata mill-persuna li timpjega (39). Din tal-aħħar, jiġifieri, anki jekk ma timponix li l-ħaddiem joqgħod f’post determinat, jekk timponilu ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa qasir ħafna, fil-fatt timponilu wkoll restrizzjoni sostanzjali fuq il-libertà ta’ moviment tiegħu.
102. Għalhekk, inqis li ma huwiex daqstant il-post fejn il-ħaddiem ikun jinsab matul il-perijodu ta’ stand-by li għandu rwol deċiżiv għall-klassifikazzjoni ta’ dan il-perijodu f’termini ta’ mistrieħ jew ta’ xogħol, iżda r-restrizzjoni għal-libertà ta’ moviment tal-ħaddiem innifsu li tirriżulta mill-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa impost.
103. Fil-fatt, ma narax differenzi kbar f’termini ta’ restrizzjonijiet għall-ħaddiem bejn is-sitwazzjoni li fiha huwa obbligat joqgħod fir-residenza proprja matul il-perijodu ta’ stand-by u dik li fiha huwa ma għandux dan l-obbligu, iżda huwa obbligat iwieġeb għas-sejħa f’terminu partikolarment qasir.
104. Kif semmejt iktar ’il fuq, għalhekk, fil-fehma tiegħi, hija l-intensità tar-restrizzjonijiet li jirriżultaw mill-issuġġettar għad-direttivi tal-persuna li timpjega li jkollha rwol determinanti għall-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by bħala xogħol jew bħala mistrieħ. Ir-restrizzjonijiet li jirriżultaw minn tali ssuġġettar jistgħu jkunu l-iktar varji, iżda, fl-ewwel lok, huwa l-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa li għandu jitqies bħala deċiżiv.
105. L-impożizzjoni ta’ post fejn jingħadda l-perijodu ta’ stand-by jista’ jkollha rwol, bħala sintomu tal-imsemmija intensità tal-issuġġettar għad-direttivi tal-persuna li timpjega, biss f’evalwazzjoni globali.
106. Anki jekk tiġi analizzata s-sitwazzjoni mill-perspettiva tal-persuna li timpjega, il-possibbiltà li l-ħaddiem jiġi kkuntattjat permezz ta’ mezzi elettroniċi portabbli (ċellulari, tablet, laptop), li jippermettu li jiġi kkuntattjat fi kwalunkwe mument, tirrendi inqas iġġustifikat u komprensibbli l-fatt li l-persuna li timpjega teżiġi li, matul il-perijodu ta’ stand-by, il-ħaddiem ikun fiżikament preżenti f’post iddeterminat minnha. Dak li huwa essenzjali għall-persuna li timpjega huwa l-perijodu ta’ ħin li matulu l-ħaddiem, ikun fejn ikun, għandu jkun jista’ jasal fuq il-post assenjat lilu mill-persuna li timpjega.
107. Wara li ġie identifikat il-fattur determinanti għall-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by f’termini ta’ xogħol jew mistrieħ, huwa neċessarju li l-qrati nazzjonali jingħataw ċerti kriterji addizzjonali li għandhom jużaw meta r-restrizzjoni prinċipali, il-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa, ma tkunx tant qasira li timpedixxi mistrieħ effettiv tal-ħaddiem.
108. Fil-fatt, meta l-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa jkun qasir ħafna, jiġifieri limitat għal ftit minuti, inqis li dan ikun biżżejjed sabiex il-perijodu ta’ stand-by jiġi kklassifikat bħala ħin tax-xogħol, mingħajr verifiki addizzjonali minħabba l-kunsiderazzjonijiet preċedenti: il-libertà ta’ moviment tal-ħaddiem hija, f’dan il-każ, tant ikkompressata li għandu jittieħed inkunsiderazzjoni wkoll il-post ta’ residenza marbut mar-rekwiżiti tal-persuna li timpjega.
109. Jekk, min-naħa l-oħra, il-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa jkun qasir iżda mhux tali li jimpedixxi b’mod kważi assolut il-libertà tal-għażla mill-ħaddiem tal-post fejn jgħaddi l-perijodu ta’ stand-by, jistgħu jiġu kkunsidrati kriterji addizzjonali, li għandhom jiġu eżaminati flimkien, billi jittieħed inkunsiderazzjoni l-effett globali li l-kundizzjonijiet kollha ta’ implimentazzjoni f’sistema ta’ stand-by jista’ jkollhom fuq il-mistrieħ tal-ħaddiem: ir-restrizzjonijiet imposti globalment jillimitaw għalhekk il-possibbiltajiet għall-ħaddiem li jsegwi l-interessi personali u familjari proprji u l-libertà tiegħu ta’ moviment mill-post tax-xogħol jew huma tali li jimpedixxuh b’mod kważi assolut? Fil-fatt, huwa naturali li l-perijodu ta’ stand-by jimponi ċerti restrizzjonijiet u limitazzjonijiet għal-libertà tal-ħaddiem; l-għan tad-dritt tal-Unjoni huwa li jiġi evitat li dawn il-limitazzjonijiet ikunu tant invażivi li ma jippermettux lill-ħaddiem mistrieħ effettiv.
110. Nifhem f’dan is-sens l-attenzjoni li għandha tingħata lill-effettività tal-mistrieħ tal-ħaddiem. Min-naħa l-oħra, inkun iktar prudenti li nuża bħala kriterju, għalkemm propost b’mod awtorevoli (40), dak tal-“kwalità tal-ħin” li l-ħaddiem jista’ jgawdi meta jkun f’servizz stand-by. Fil-fatt, inqis li tali kriterju jista’ jirriżulta eċċessivament suġġettiv u għalhekk jista’ jwassal għal diversi interpretazzjonijiet tal-qrati nazzjonali, anki minħabba d-diversi sensittivitajiet fil-pajjiżi individwali, li ma jibbenefikawx miċ-ċertezza legali.
111. Fl-osservazzjonijiet bil-miktub u waqt is-seduta, l-intervenjenti (41) pproponew diversi kriterji, li jikkonsistu f’restrizzjonijiet li tista’ tiddependi minnhom il-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by bħala xogħol jew mistrieħ: jekk it-tweġiba għas-sejħa hijiex obbligatorja jew le; il-marġni ta’ manuvra tal-ħaddiem fil-konfront ta’ din is-sejħa (possibbiltà ta’ intervent mill-bogħod, sostitwibbiltà eventwali ma’ ħaddiem ieħor); il-previżjonijiet ta’ sanzjonijiet għan-nuqqas ta’ intervent jew id-dewmien għas-sejħa; il-grad ta’ urġenza tal-intervent, il-livell ta’ responsabbiltà tal-ħaddiem, il-karatteristiċi speċifiċi tal-professjoni, id-distanza li għandha tiġi koperta bejn il-post fejn jinsab il-ħaddiem u l-post tad-dħul lura għax-xogħol, ir-restrizzjonijiet ġeografiċi li jistgħu jdewmu l-vjaġġ lejn il-post tax-xogħol, in-neċessità li jintlibes l-ilbies tax-xogħol, id-disponibbiltà ta’ vettura tas-servizz.
112. Minbarra dawn hemm il-kriterju tal-aspettattiva raġonevoli li ssir sejħa għas-servizz, is-suġġett tat-tieni domanda preliminari fil-Kawża C‑580/19, li jidher li jirreferi għall-effett tal-frekwenza tal-interventi fuq in-natura effettiva tal-perijodu ta’ mistrieħ tal-perijodu ta’ stand-by.
113. Fil-fehma tiegħi, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tillimita ruħha li tistabbilixxi kriterji ġenerali u oġġettivi mingħajr ma tidħol wisq fil-partikolarità ta’ sitwazzjonijiet partikolari u tħalli, għall-kuntrarju, f’idejn il-qrati nazzjonali l-evalwazzjoni taċ-ċirkustanzi kollha ta’ fatt.
114. Jiena nemmen li, għalhekk, wieħed għandu jillimita ruħu li juri ċerti kriterji supplimentari li għandhom jintużaw fil-każijiet dubjużi kif espost iktar ’il fuq, iżda li madankollu jaqgħu taħt l-eżerċizzju tas-setgħa ta’ tmexxija tal-persuna li timpjega – u tal-istat ta’ ssuġġettar tal-ħaddiem, suġġett dgħajjef tar-relazzjoni – u li ma jirriżultawx minn sitwazzjonijiet oġġettivi li ma jaqgħux taħt l-isfera ta’ kontroll tal-persuna li timpjega.
115. Għaldaqstant, neskludi li jistgħu jiġu evalwati ċirkustanzi bħad-distanza li għandha tiġi koperta sabiex jasal fuq il-post tax-xogħol (ħlief jekk ikun differenti mill-post abitwali u għalhekk ma jiddependix mir-rieda speċifika tal-persuna li timpjega), jew ir-restrizzjonijiet ġeografiċi, anki jekk dawn, kif intqal, ikunu indipendenti mid-disponibbiltà tal-persuna li timpjega.
116. Neskludi wkoll l-għoti ta’ importanza partikolari lil-livell ta’ responsabbiltà u lill-kompiti speċifiċi mwettqa: l-istand-by hija modalità ta’ organizzazzjoni tax-xogħol li titħalla għas-setgħa ta’ tmexxija tal-persuna li tħaddem. Għall-ħaddiem, it-tweġiba għas-sejħa tirrappreżenta l-issodisfar tal-obbligu ta’ xogħol li għalih għandu juri d-diliġenza normali. Għaldaqstant, inqis li l-provvista ta’ xogħol għandha tiġi ssodisfatta mill-ħaddiem favur l-impriża bl-istess impenn, u dan indipendentement mill-pożizzjoni koperta u mil-livell ta’ responsabbiltà. Fil-fatt, huwa diffiċli li ssir evalwazzjoni oġġettiva tal-interess tal-impriża, peress li dak li jista’ jidher ftit importanti għal xi ħadd jista’ jkun ta’ importanza estrema għal ħaddieħor. L-istess japplika għall-kriterju tal-grad ta’ urġenza tal-intervent u għan-natura u l-importanza tal-interessi involuti fl-attività mwettqa.
117. Huwa veru li l-grad ta’ pressjoni psikoloġika fuq il-ħaddiem jista’ jvarja skont il-livell ta’ responsabbiltà, iżda, fil-fehma tiegħi, dan huwa element suġġettiv wisq sabiex ikun jista’ jkollu rwol fil-klassifikazzjoni.
118. Għandu jsir diskors differenti, fil-fehma tiegħi, għal ċerti kriterji li jirrigwardaw ċirkustanzi fid-disponibbiltà tal-persuna li timpjega: il-marġni ta’ manuvra tal-ħaddiem fil-konfront tas-sejħa, pereżempju, jista’ jintuża bħala kriterju supplimentari fil-każ fejn jikkonsisti fi flessibbiltà fil-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa, fil-każ fejn jikkonsisti fil-possibbiltà li jintervjeni mill-bogħod mingħajr ma jmur fuq il-post tax-xogħol, jew inkella fil-każ fejn il-ħaddiem jista’ jistrieħ fuq is-sostitwibbiltà possibbli tiegħu ma’ ħaddiem ieħor diġà fuq il-post tax-xogħol jew li jkun f’pożizzjoni li jasal iktar faċilment.
119. L-istess japplika għall-konsegwenzi previsti fil-każ ta’ dewmien jew nuqqas ta’ intervent fil-każ ta’ sejħa matul il-perijodu ta’ stand-by.
120. Kif intqal, it-tweġiba għas-sejħa fil-każ ta’ stand-by tikkonsisti għall-ħaddiem fit-twettiq tax-xogħol. Madankollu, il-persuna li timpjega tista’ tipprevedi konsegwenzi ftit jew wisq sinjifikattivi għat-twettiq inkorrett. In-nuqqas ta’ previżjoni espliċita ta’ sanzjonijiet għan-nuqqas jew id-dewmien tat-twettiq, kif ukoll il-portata ta’ sanzjonijiet eventwali previsti, jista’ jkollhom rwol fil-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by.
121. Anki ċirkustanzi li jidhru li huma inqas sinjifikattivi, bħan-neċessità li jintlibes ilbies tekniku għax-xogħol u d-disponibbiltà ta’ vettura tas-servizz sabiex jasal fuq il-post tal-intervent, jista’ jkollhom rwol fil-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by, b’mod partikolari fl-evalwazzjoni tal-adegwatezza jew le tal-ħin biex tingħata tweġiba għas-sejħa.
122. Fil-fatt, jekk il-ħaddiem kellu ħin relattivament qasir sabiex jirreaġixxi għas-sejħa għal servizz waqt l-istand-by kontinwu u l-persuna li timpjega timponilu jilbes, fl-istess medda ta’ ħin, ilbies speċifiku ta’ kumplessità partikolari li jeħtieġ ħin partikolarment twil sabiex jintlibes, dan il-fatt jista’ jkollu effett fuq l-imsemmija evalwazzjoni tal-adegwatezza.
123. Bl-istess mod, għall-kuntrarju, it-tqegħid għad-dispożizzjoni, mill-persuna li timpjega, ta’ mezz tas-servizz sabiex jasal fuq il-post tal-intervent fil-każ ta’ sejħa, li jista’, bħala ipoteżi, jidderoga mill-osservanza ta’ ċerti dispożizzjonijiet tar-regoli dwar it-traffiku fit-toroq minħabba l-importanza tal-interessi kkonċernati mill-intervent, jista’ jkollu effett fuq l-evalwazzjoni tal-adegwatezza f’termini ta’ faċilitazzjoni u għalhekk jitqies xieraq ukoll ħin ta’ reazzjoni li, mingħajr din iċ-ċirkustanza, jista’ jidher inadegwat sabiex jippermetti mistrieħ effettiv.
124. Ċirkustanza oħra, anki fid-disponibbiltà tal-persuna li timpjega, li nqis li jista’ jkollha effett, fil-każijiet dubjużi, fuq il-klassifikazzjoni tal-perijodu ta’ stand-by kontinwu tirrigwarda l-lokalizzazzjoni temporali u għat-tul tal-perijodu ta’ stand-by. Fil-fatt, jekk dan spiss ikun billejl jew fil-jiem ta’ festa, jew ikun partikolarment twil, il-grad ta’ inkonvenjent għall-ħaddiem huwa ikbar minn matul il-ġurnata jew f’jiem ta’ xogħol.
125. Finalment, fir-rigward taċ-ċirkustanza dwar il-frekwenza probabbli tal-interventi, kif intqal, li hija s-suġġett speċifiku tat-tieni domanda preliminari fil-kawża relatata C‑580/19, din tista’, fil-fehma tiegħi, taqa’ taħt iċ-ċirkustanzi li jistgħu jiġu evalwati fil-każijiet dubjużi, mingħajr madankollu l-ebda awtomatiżmu: frekwenza baxxa ta’ interventi ma tippermettix li l-perijodu ta’ stand-by kontinwu jiġi kklassifikat bħala mistrieħ, bħalma frekwenza oħra ma tippermettix li dan jiġi kkunsidrat bħala ħin tax-xogħol.
126. L-element li jista’ jkollu rwol f’evalwazzjoni globali huwa jekk, u sa fejn, il-ħaddiem għandu, normalment, jistenna li jiġi msejjaħ matul is-servizz on-call (42).
127. Dan il-fatt huwa, għall-inqas parzjalment, fid-dispożizzjoni tas-setgħa ta’ tmexxija tal-persuna li timpjega li, fl-organizzazzjoni tal-impriża tagħha, tista’ tagħmel evalwazzjonijiet ta’ previżjoni dwar in-neċessità ta’ intervent.
128. Jekk l-interventi jseħħu b’mod repetut ħafna matul il-perijodi ta’ stand-by kontinwu, l-involviment tal-ħaddiem isir tant sinjifikattiv li jnaqqas b’mod kważi assolut il-possibbiltà tiegħu ta’ ppjanar tal-ħin liberu matul tali perijodi u, jekk ikun magħqud maċ-ċirkustanza ta’ ħin qasir ta’ reazzjoni għas-sejħa, jirriskja li jipperikola serjament l-effettività tal-mistrieħ tiegħu.
129. Abbażi tal-kriterji esposti sa issa, ser ikun il-kompitu tal-qrati nazzjonali, wara li jkunu vverifikaw iċ-ċirkustanzi tal-każ inkwistjoni, b’approċċ intiż sabiex jieħdu inkunsiderazzjoni l-effett globali li l-kundizzjonijiet kollha ta’ implimentazzjoni ta’ sistema ta’ stand-by kontinwu jista’ jkollhom fuq l-effettività tal-mistrieħ tal-ħaddiem, jikklassifikaw il-ħin mgħoddi fi stand-by kontinwu mill-ħaddiem bħala ħin tax-xogħol jew bħala ħin ta’ mistrieħ. Huma għandhom jaċċertaw in concreto jekk il-ħin mgħoddi fi stand-by kontinwu huwiex, bħala regola, perijodu ta’ mistrieħ jew, minħabba restrizzjonijiet partikolarment stretti introdotti mill-persuna li timpjega, jitlifx il-parametri naturali tiegħu sabiex jinbidel f’ħin tax-xogħol.
IV. Konklużjoni
130. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domandi preliminari magħmula mill-qorti tar-rinviju kif ġej:
“1) L-Artikolu 2 tad-Direttiva 2003/88 għandu jiġi interpretat fis-sens li, għall-finijiet tal-klassifikazzjoni ta’ perijodu ta’ stand-by kontinwu bħala ħin tax-xogħol jew perijodu ta’ mistrieħ, il-fattur determinanti huwa l-intensità tar-restrizzjonijiet li jirriżultaw mill-issuġġettar tal-ħaddiem għad-direttivi tal-persuna li timpjega u, b’mod partikolari, il-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa.
Fil-każ fejn il-ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa jkun qasir, iżda mhux tali li jimpedixxi b’mod assolut il-libertà tal-għażla mill-ħaddiem tal-post fejn jgħaddi l-perijodu ta’ stand-by, jistgħu jiġu kkunsidrati kriterji addizzjonali, li għandhom jiġu eżaminati flimkien, billi jittieħed inkunsiderazzjoni l-effett globali li l-kundizzjonijiet kollha ta’ implimentazzjoni f’sistema ta’ stand-by kontinwu jista’ jkollhom fuq il-mistrieħ tal-ħaddiem.
Tali kriterji supplimentari għandhom jaqgħu taħt l-eżerċizzju tas-setgħa ta’ tmexxija tal-persuna li timpjega – u tal-istat ta’ ssuġġettar tal-ħaddiem, suġġett dgħajjef tar-relazzjoni – u ma jirriżultawx minn sitwazzjonijiet oġġettivi li ma jaqgħux taħt l-isfera ta’ kontroll tal-persuna li timpjega.
Dawn jistgħu, bħala eżempju, jikkonsistu fil-marġni ta’ manuvra tal-ħaddiem fil-konfront tas-sejħa, fil-konsegwenzi previsti fil-każ ta’ dewmien jew nuqqas ta’ intervent fil-każ ta’ sejħa, fin-neċessità li jintlibes ilbies tekniku għax-xogħol, fid-disponibbiltà ta’ vettura tas-servizz sabiex jasal fuq il-post tal-intervent, fil-lokalizzazzjoni temporali u fit-tul tal-perijodu ta’ stand-by, fil-frekwenza probabbli tal-interventi.
Fiċ-ċirkustanzi ta’ dan il-każ, il-perijodu ta’ stand-by kontinwu ta’ ħaddiem li jaħdem f’post ta’ aċċessibbiltà diffiċli, mingħajr restrizzjonijiet fuq il-post imposti mill-persuna li timpjega u b’ħin ta’ reazzjoni għas-sejħa ta’ siegħa, bla ħsara għall-konstatazzjonijiet fattwali magħmula mill-qorti nazzjonali abbażi tal-kriterji esposti iktar ’il fuq, ma jidhirx li jista’ jiġi kklassifikat bħala “ħin tax-xogħol”.
2) Il-fatt li l-ħaddiem jirrisjedi, għal perijodi determinati, f’akkomodazzjoni li tinsab fil-viċinanzi tal-post fejn iwettaq ix-xogħol tiegħu (ċentru ta’ trażmissjoni tat-televiżjoni), peress li l-karatteristiċi ġeografiċi tal-post jirrendu impossibbli (jew iktar diffiċli) ir-ritorn id-dar kuljum, ma jaffettwax il-klassifikazzjoni legali tal-perijodu ta’ stand-by.
3) It-tweġiba għad-domandi preċedenti, bla ħsara għall-konstatazzjonijiet fattwali magħmula mill-qorti nazzjonali abbażi tal-kriterji esposti iktar ’il fuq, ma tkunx differenti jekk dan ikun post fejn il-possibbiltajiet li jsiru attivitajiet rikreattivi huma limitati minħabba l-karatteristiċi ġeografiċi tal-post u jekk il-ħaddiem ikun iktar limitat fil-ġestjoni tal-ħin tiegħu u fis-segwitu tal-interessi proprji (li jkun il-każ jekk jibqa’ d-dar).