OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

DÁMASA RUIZA-JARABA COLOMERA

przedstawiona w dniu 3 lutego 2009 r.(1)

Sprawa C‑440/07 P

Komisja Wspólnot Europejskich

przeciwko

Schneider Electric

Odwołanie – Koncentracja przedsiębiorstw – Rynek rozdziału energii elektrycznej – Szkoda wyrządzona wskutek postępowania Komisji w związku z oceną koncentracji przedsiębiorstw – Przesłanki powstania odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty

Spis treści

I –   Wprowadzenie

II – Okoliczności faktyczne w postępowaniu

A –   Faza postępowania administracyjnego

B –   Faza sporu sądowego

III – Ramy prawne

A –   Uregulowanie wspólnotowe w przedmiocie kontroli koncentracji

B –   Wcześniejsze wyroki mające związek z niniejszym postępowaniem

IV – Postępowanie przed Sądem Pierwszej Instancji oraz zaskarżony w odwołaniu wyrok

A –   Postępowanie w sprawie T‑351/03

B –   Istotne elementy treści zaskarżonego wyroku (sprawa T‑351/03)

1.     Wystarczająco istotne naruszenie prawa wspólnotowego

2.     W przedmiocie związku przyczynowego

3.     Określenie rozmiarów wyrządzonej szkody

a)     Honoraria, koszty administracyjne i koszty sądowe poniesione przez Schneider

b)     Obniżenie ceny sprzedaży Legrand przyznane na rzecz Wendel‑KKR w celu odroczenia daty rzeczywistego wykonania sprzedaży

c)     Ocena szkody, przypisanie szkody i odsetki

V –   Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości i żądania stron zawarte w odwołaniu

VI – Analiza odwołania

A –   Przedstawienie problemu

B –   W przedmiocie zarzutów związanych z wystarczająco istotnym naruszeniem

1.     Stanowiska stron

2.     Zarzut pierwszy: błędne rozumienie zaskarżonego orzeczenia

3.     W przedmiocie zarzutu drugiego

C –   W przedmiocie zarzutu dotyczącego szkody wyrządzonej Schneider

D –   W przedmiocie zarzutów dotyczących związku przyczynowego

1.     Brak związku przyczynowego

a)     W przedmiocie wypaczenia okoliczności faktycznych i dowodów (pierwsza część trzeciego zarzutu odwołania)

b)     W przedmiocie braku związku przyczynowego pomiędzy stwierdzeniem nieważności decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem a obniżeniem na rzecz Wendel‑KKR ceny sprzedaży Legrand (druga część trzeciego zarzutu odwołania)

i)     Przedstawienie stanowisk

ii)   Ocena

2.     W przedmiocie przerwania związku przyczynowego (zarzuty trzeci i piąty odwołania)

a)     Streszczenie argumentów stron

b)     W przedmiocie dopuszczalności niektórych argumentów

c)     Co do istoty sprawy

3.     W przedmiocie zarzutu opartego na sprzeczności w uzasadnieniu

E –   W przedmiocie siódmego zarzutu

VII – Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości co do istoty sprawy

VIII – W przedmiocie kosztów postępowania w dwóch instancjach

IX – Wnioski

I –    Wprowadzenie

1.        Komisja Europejska zaskarżyła w drodze odwołania wyrok Sądu Pierwszej Instancji z dnia 11 lipca 2007 r.(2) uznający częściowo zasadność skargi o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty z tytułu zakazu dokonania koncentracji, którego nieważność stwierdził następnie Sąd.

2.        W niniejszej sprawie większe znaczenie niż olbrzymia żądana kwota, około 1 700 mln EUR, ma ewentualny wpływ orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości na politykę gospodarczą organu wspólnotowego mającego chronić konkurencję w Europie.

3.        Przy rozpatrywaniu naruszenia prawa przedsiębiorstw do obrony w postępowaniu administracyjnym i szkody wyrządzonej wskutek pogwałcenia tego podstawowego prawa należy wykazać się ostrożnością i rozwagą, z uwagi na poważne skutki wyroku zarówno w stosunku do przedsiębiorstw, jak i instytucji wspólnotowych oraz, być może, krajowych.

II – Okoliczności faktyczne w postępowaniu

4.        Złożone okoliczności faktyczne, które spowodowały powstanie sporu podlegającego rozstrzygnięciu w postępowaniu odwoławczym, przedstawione zostały w zaskarżonym wyroku(3) oraz streszczone są poniżej.

A –    Faza postępowania administracyjnego

5.        Dwie francuskie spółki, Schneider Electric SA (zwana dalej „Schneider”) i Legrand SA (zwana dalej „Legrand”), zawiadomiły Komisję o planie nabycia kontroli nad drugą z tych spółek przez pierwszą z nich w drodze publicznej oferty zamiany (zwanej dalej „POZ”) w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) rozporządzenia (EWG) nr 4064/89 (zwanego dalej „rozporządzeniem”)(4). Schneider prowadzi działalność w zakresie produkcji i sprzedaży wyposażenia i systemów w sektorach rozdziału energii elektrycznej, kontroli przemysłowej i automatyki, natomiast Legrand prowadzi działalność w zakresie instalacji elektrycznych niskiego napięcia.

6.        W wyniku poważnych wątpliwości co do zgodności tego planu ze wspólnym rynkiem Komisja w dniu 30 marca 2001 r., na mocy art. 6 ust. 1 lit. c) rozporządzenia, wszczęła etap II postępowania w sprawie kontroli, zwracając się do Schneider i Legrand z żądaniem udzielenia informacji.

7.        W dniu 3 sierpnia 2001 r. Komisja skierowała do Schneider pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, wskazując, iż Schneider w wyniku swoich działań uzyska pozycję dominującą na kilku krajowych rynkach sektorowych.

8.        W odpowiedzi z dnia 16 sierpnia 2001 r. na te zarzuty wspomniane spółki zakwestionowały definicję rynków przyjętą przez Komisję, a także analizę wpływu koncentracji na te rynki. W dniu 29 sierpnia 2001 r. odbyło się wspólne spotkanie przedsiębiorstw zgłaszających oraz służb Komisji, na którym Schneider zobowiązała się do przyjęcia różnych środków zaradczych.

9.        W dniu 10 października 2001 r. Komisja wydała, na mocy art. 8 ust. 3 rozporządzenia, decyzję 2004/275/WE (zwaną dalej „decyzją stwierdzającą niezgodność ze wspólnym rynkiem”)(5), uznając zamierzoną koncentrację za niezgodną ze wspólnym rynkiem. W motywach 782 i 783 tej decyzji Komisja wskazała, iż połączenie doprowadziłoby do powstania pozycji dominującej, skuteczna konkurencja zostałaby poważnie utrudniona na niektórych rynkach krajowych, a ponadto umocniłaby się ich pozycja dominująca na wielu francuskich rynkach sektorowych(6). Komisja stwierdziła także, że środki zaradcze zaproponowane przez Schneider nie pozwolą uniknąć zakłóceń konkurencji wskazanych w decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem.

10.      Biorąc pod uwagę, że Schneider dokonała, z uwagi na posiadanie 98,1% kapitału Legrand, koncentracji uznanej a posteriori za niezgodną ze wspólnym rynkiem, Komisja w dniu 24 października 2001 r. wydała drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w celu rozdzielenia Schneider i Legrand, w którym nakazała Schneider, na mocy art. 8 ust. 4 rozporządzenia, zbycie jej aktywów w Legrand decydujących o jej znaczącej pozycji, aby przywrócić skuteczną konkurencję z wystarczającym stopniem pewności i w wystarczająco krótkim terminie.

11.      Komisja zamierzała niezwłocznie powierzyć doświadczonemu i niezależnemu pełnomocnikowi zarządzanie udziałami Schneider w Legrand i, stosownie do art. 7 ust. 4 rozporządzenia, w dniu 4 grudnia 2001 r. zezwoliła spółce Schneider na wykonywanie praw głosu związanych z jej udziałem w Legrand za pośrednictwem pełnomocnika wyznaczonego na warunkach przewidzianych w umowie zatwierdzonej przez Komisję.

12.      W dniu 30 stycznia 2002 r. Komisja wydała, na mocy art. 8 ust. 4 regulaminu, decyzję (zwaną dalej „decyzją o rozdzieleniu”)(7), nakazującą Schneider oddzielenie się od Legrand w terminie dziewięciu miesięcy, upływającym w dniu 5 listopada 2002 r.

13.      Decyzja ta zakazała Schneider pozbywania się w inny sposób niektórych rodzajów działalności Legrand, poddała ewentualnych nabywców Legrand wymogowi uprzedniego zatwierdzenia przez Komisję i zakazała jakiegokolwiek późniejszego zwrotnego przeniesienia niektórych rodzajów działalności z Legrand na rzecz Schneider.

B –    Faza sporu sądowego

14.      Jeszcze przed wydaniem ostatniej wspomnianej decyzji, w dniu 13 grudnia 2001 r. Schneider wniosła do Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich skargę o stwierdzenie nieważności decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem (sprawa T‑310/01).

15.      W pismach z dnia 18 marca 2002 r. Schneider wniosła również skargę o stwierdzenie nieważności decyzji o rozdzieleniu (sprawa T‑77/02) oraz o zawieszenie wykonania tej decyzji (sprawa T‑77/02 R).

16.      Po rozprawie w ramach postępowania w przedmiocie środka tymczasowego w dniu 23 kwietnia 2002 r. w sprawie T‑77/02 Komisja przedłużyła do dnia 5 lutego 2003 r. przyznany Schneider termin na oddzielenie się od Legrand, bez uszczerbku dla realizacji etapów procesu rozdzielenia w trakcie wyznaczonego terminu, w wyniku czego Schneider wycofała swój wniosek o zawieszenie wykonania decyzji.

17.      Schneider przygotowała zbycie Legrand, które miało być zrealizowane w przypadku oddalenia jej dwóch skarg o stwierdzenie nieważności, i w dniu 26 lipca 2002 r. zawarła w tym celu z konsorcjum Wendel‑KKR umowę sprzedaży, która miała być wykonana najpóźniej w dniu 10 grudnia 2002 r. Porozumienie to zawierało klauzulę, która w zamian za zapłatę odszkodowania za zerwanie umowy (180 mln EUR) umożliwiała Schneider odstąpienie od umowy do dnia 5 grudnia 2002 r., pod warunkiem że zostanie stwierdzona nieważność decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem.

18.      Wyrokiem w sprawie Schneider I(8) Sąd Pierwszej Instancji stwierdził nieważność decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem ze względu na błędy w analizie i ocenie wpływu koncentracji na krajowe rynki sektorowe poza Francją, a także naruszenie prawa do obrony. Podobnie wydanym tego samego dnia wyrokiem w sprawie Schneider II(9), Sąd ten stwierdził nieważność decyzji o rozdzieleniu, gdyż stanowiła ona środek wykonawczy unieważnionej decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem. Komisja nie wniosła odwołania od żadnego z tych wyroków, nabrały one zatem charakteru powagi rzeczy osądzonej. Aby nie komplikować już bardziej opisu okoliczności faktycznych, poświęcę większą uwagę treści obu tych wyroków w tytule III niniejszej opinii, dotyczącym ram prawnych niniejszej sprawy(10).

19.      Komisja opublikowała zawiadomienie, w którym stwierdziła, iż bieg terminów postępowania w sprawie kontroli koncentracji(11), na mocy art. 10 ust. 5 rozporządzenia, rozpoczął się ponownie w dniu 23 października 2002 r. Komisja dodała, że po wstępnej analizie etapu I oraz bez uszczerbku dla decyzji kończącej postępowanie zachowanie Schneider może wchodzić w zakres stosowania rozporządzenia oraz wezwała strony trzecie do przedstawienia uwag.

20.      W ponownym piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, z dnia 13 listopada 2002 r., Komisja poinformowała Schneider, że koncentracja może potencjalnie zakłócić konkurencję na francuskich rynkach sektorowych z uwagi na pokrywanie się udziałów w rynku Schneider i Legrand, zniknięcie ich tradycyjnej rywalizacji, znaczenie znaków towarowych podmiotu Schneider-Legrand, jego wpływ na hurtowników oraz brak możliwości zastąpienia przez jakiegokolwiek konkurenta presji konkurencyjnej wywieranej przez Legrand przed jej przejęciem.

21.      W dniu 14 listopada 2002 r. Schneider zaproponowała Komisji przyjęcie środków zaradczych mających na celu zniesienie pokrywania się działalności pomiędzy spółkami uczestniczącymi w koncentracji na odpowiednich francuskich rynkach sektorowych. W następstwie tych propozycji wywiązała się wymiana korespondencji, w której Komisja odrzuciła jako niewystarczające propozycje Schneider dotyczące ograniczenia negatywnych skutków dla konkurencji we Francji, podczas gdy Schneider wyraziła wobec Komisji swoje wątpliwości co do możliwości wdrożenia jej środków zaradczych i zdolności do zagwarantowania przez nie utrzymania konkurencji w tym kraju.

22.      W piśmie z dnia 2 grudnia 2002 r. Schneider wskazała, iż na tym bardzo zaawansowanym etapie postępowania stanowisko Komisji pozbawia sensu prowadzenie negocjacji i z tego względu, aby zakończyć trwającą ponad rok niepewność, Schneider zgłosiła Komisji swą wolę sprzedaży Legrand na rzecz Wendel‑KKR. Schneider potwierdziła swoją decyzję następnego dnia faksem, wyjaśniając, iż zgodnie ze wspomnianą umową sprzedaży sprzedaż Legrand na rzecz Wendel‑KKR nastąpi w dniu 10 grudnia 2002 r., a o fakcie tym Schneider zawiadomiła Komisję w dniu 11 tego miesiąca.

23.      Chociaż początkowo, w dniu 4 grudnia 2002 r., Komisja wszczęła etap II postępowania w sprawie kontroli koncentracji, stwierdzając, że środki zaradcze proponowane przez Schneider nie eliminują wątpliwości w odniesieniu do zgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem, w dniu 13 grudnia 2002 r. Komisja zawiadomiła Schneider o zamknięciu postępowania z uwagi na jego bezprzedmiotowość, ponieważ spółka ta nie kontrolowała już Legrand.

24.      Dlatego też wniesiona przez Schneider skarga o stwierdzenie nieważności decyzji o rozpoczęciu etapu II i decyzji o zamknięciu postępowania z dnia 13 grudnia 2002 r. (sprawa T‑48/03) została odrzucona(12); bezskuteczne okazało się także odwołanie od tego postanowienia, które zostało odrzucone postanowieniem Trybunału(13).

25.      W pkt 48 tego postanowienia Trybunał orzekł, iż decydując się na wznowienie etapu I postępowania w sprawie kontroli koncentracji, Komisja wyciągnęła wnioski z wyroku w sprawie Schneider I oraz podjęła wszelkie środki ostrożności konieczne w celu zapewnienia, aby nie nastąpiło ponowne naruszenie prawa do obrony spółki Schneider.

III – Ramy prawne

A –    Uregulowanie wspólnotowe w przedmiocie kontroli koncentracji

26.      Rozporządzenie, w wersji obowiązującej w trakcie sporu, stanowi w art. 2 ust. 3, iż należy uznać za niezgodną ze wspólnym rynkiem koncentrację, w wyniku której skuteczna konkurencja zostałaby znacząco utrudniona w wyniku powstania lub umocnienia pozycji dominującej na wspólnym rynku lub jego znaczącej części.

27.      Zgodnie z brzmieniem art. 3 ust. 1 lit. b) tego rozporządzenia koncentracja występuje w przypadku, kiedy spółka nabywa, bezpośrednio lub pośrednio, kontrolę nad innym przedsiębiorstwem, w szczególności poprzez nabycie udziałów w kapitale zakładowym lub nabycie aktywów.

28.      Treść art. 6 ust. 1 lit. b) tego rozporządzenia stanowi, iż Komisja uznaje za zgodne ze wspólnym rynkiem koncentracje, które zostały jej zgłoszone na podstawie rozporządzenia i które pomimo iż podlegają zakresowi zastosowania rozporządzenia, nie wzbudzają poważnych wątpliwości co do ich zgodności ze wspólnym rynkiem.

29.      W przeciwnym razie Komisja wszczyna postępowanie w sprawie wspomnianej kontroli (decyzja zwana „rozpoczęciem etapu II”) na podstawie art. 6 ust. 1 lit. c).

30.      Artykuł 10 ust. 1 wymaga, aby decyzje te podejmowane były w terminie jednego miesiąca od następnego dnia po wpłynięciu zgłoszenia koncentracji lub w dniu następującym po otrzymaniu kompletnych informacji.

31.      Artykuł 8 upoważnia Komisję, odpowiednio w ust. 2 i 3, do wydania w ramach etapu II postępowania w sprawie kontroli decyzji w przedmiocie zgodności ze wspólnym rynkiem po wniesieniu zmian przez dane przedsiębiorstwa do projektu zgłaszanej przez nie koncentracji.

32.      Artykuł 10 w ust. 3 ustanawia maksymalny termin czterech miesięcy od daty rozpoczęcia etapu II na wydanie decyzji o niezgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem.

33.      Zgodnie z art. 8 ust. 4 jeżeli koncentracja uznana za niezgodną ze wspólnym rynkiem została już dokonana, Komisja poprzez decyzję wydaną na podstawie ust. 3 albo poprzez osobną decyzję nakazuje rozdzielenie przedsiębiorstw lub jakiekolwiek inne właściwe działania dla przywrócenia warunków skutecznej konkurencji.

34.      Artykuł 10 ust. 6 wprowadza domniemaną zgodę w wyniku milczenia administracji w ten sposób, iż uważa się za zgodne ze wspólnym rynkiem zgłoszone koncentracje, w stosunku do których Komisja nie rozpoczęła etapu II najpóźniej w terminie jednego miesiąca od zgłoszenia koncentracji lub otrzymania kompletnych informacji albo nie wydała decyzji w sprawie zgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem w terminie czterech miesięcy następujących po rozpoczęciu etapu II.

35.      Zgodnie z art. 10 ust. 5 w przypadku gdy sąd wspólnotowy stwierdza nieważność decyzji Komisji, bieg terminów ustanowionych w rozporządzeniu rozpoczyna się ponownie z dniem wydania wyroku.

36.      Zgodnie z art. 7 ust. 1 koncentracja nie może być wprowadzana w życie ani przed jej zgłoszeniem, ani w ciągu pierwszych trzech tygodni po jej zgłoszeniu. Ustęp 3 dopuszcza jednak wyjątek, bowiem ust. 1 nie stanowi przeszkody w realizacji publicznej oferty kupna lub zamiany, która została zgłoszona Komisji, pod warunkiem że nabywca nie wykonuje praw głosu z papierów wartościowych lub robi to tylko dla utrzymania pełnej wartości tych inwestycji i na podstawie odstępstwa udzielonego przez Komisję.

37.      Duże znaczenie w niniejszej sprawie ma art. 18 rozporządzenia, bowiem zgodnie z ust. 1 tego przepisu przed podjęciem decyzji przewidzianych między innymi w art. 8 ust. 3 Komisja musi umożliwić zainteresowanym osobom, przedsiębiorstwom i związkom przedsiębiorstw, na każdym etapie postępowania, aż do chwili konsultacji komitetu doradczego, wyrażenie opinii w sprawie skierowanych przeciwko nim zastrzeżeń.

38.      Wreszcie przepis ten stanowi w ust. 3, iż Komisja musi opierać swoje decyzje jedynie na tych zastrzeżeniach, co do których stronom umożliwiono przedstawienie uwag i powinna w pełni zagwarantować w toku postępowania ich prawo do obrony.

B –    Wcześniejsze wyroki mające związek z niniejszym postępowaniem

39.      Schneider wszczęła spór z Komisją wnosząc skargi do Sądu Pierwszej Instancji o stwierdzenie nieważności decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem i decyzji o rozdzieleniu. Z tego względu należy streścić wyroki, na mocy których stwierdzono nieważność tych decyzji, ponieważ nabyły one charakteru powagi rzeczy osądzonej.

40.      Wyrokiem w sprawie Schneider I stwierdzono nieważność decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem ze względu, z jednej strony, na błędy w ocenie wpływu koncentracji na krajowe rynki sektorowe poza Francją, a z drugiej strony, na naruszenie prawa do obrony, zniekształcające analizę wpływu koncentracji na tych rynkach oraz środków zaradczych zaproponowanych przez przedsiębiorstwo.

41.      W odwołaniu nie poruszano kwestii uchybień w dokonaniu oceny ekonomicznej, zatem należy sprawdzić jedynie kwestię naruszenia prawa do obrony. W tym zakresie w wyroku w sprawie Schneider I stwierdzono, iż Komisja zobowiązana była wskazać wynikające z koncentracji rodzaje ryzyka dla konkurencji po to, aby zgłaszające strony mogły skuteczne i w stosownym czasie dokonać zbycia aktywów, co czyniłoby koncentrację zgodną ze wspólnym rynkiem.

42.      Stwierdzono również, iż pismo w sprawie przedstawienia zarzutów z dnia 3 sierpnia 2001 r. nie przedstawiało w sposób wystarczająco precyzyjny wzmocnienia pozycji Schneider wobec francuskich dystrybutorów materiałów elektrycznych niskiego napięcia, wynikającego z dołączenia dodatkowej sprzedaży Legrand na rynkach elementów do tablic elektrycznych i wiodącej pozycji Legrand w segmentach osprzętu elektroinstalacyjnego(14).

43.      Wskazano ponadto, iż pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wyliczało poszczególne krajowe rynki sektorowe, na które ma wpływ koncentracja, nie zwracając uwagi na stworzenie łącznej pozycji przez zgłaszające strony(15). Komisja zatem pozbawiła spółkę francuską możliwości przedstawienia uwag i zakwestionowania tezy, iż spółka ta umacniała swoją pozycję dominującą w sektorze elementów do tablic rozdzielczych i terminali z uwagi na wiodącą pozycję Legrand w sektorze osprzętu elektroinstalacyjnego.

44.      Decyzja stwierdzająca niezgodność ze wspólnym rynkiem ograniczyła prawo Schneider do obrony, ponieważ nie pozwalała na dokładne określenie stwierdzonych przez Komisję utrudnień dla konkurencji na francuskim rynku materiałów elektrycznych niskiego napięcia. W szczególności spółka ta nie miała możliwości zaproponowania zbycia odpowiedniej ilości aktywów lub zaproponowania innych środków zaradczych dla usunięcia ograniczeń konkurencji. Spółkę tę pozbawiono zatem pośrednio możliwości uzyskania zgody Komisji, co jest wystarczająco istotnym uchybieniem, ponieważ tego rodzaju środki zaradcze stanowią jedyny sposób pozwalający na utrzymanie w mocy koncentracji objętej przepisem art. 2 ust. 3 rozporządzenia(16).

45.      Ponadto Sąd Pierwszej Instancji, wyrokiem w sprawie Schneider II, stwierdził nieważność decyzji o rozdzieleniu z uwagi na jej nierozerwalny związek z decyzją stwierdzającą niezgodność ze wspólnym rynkiem.

IV – Postępowanie przed Sądem Pierwszej Instancji oraz zaskarżony w odwołaniu wyrok

A –    Postępowanie w sprawie T‑351/03

46.      W dniu 10 października 2003 r. Schneider wniosła skargę o odszkodowanie na podstawie art. 235 WE i art. 288 ustęp drugi WE.

47.      Schneider, popierana przez Republikę Francuską, wniosła do Sądu Pierwszej Instancji, jako roszczenie główne, o zasądzenie od Wspólnoty na jej rzecz kwoty 1 663 734 716,76 EUR, z zastrzeżeniem obniżenia tej kwoty o wydatki podlegające odzyskaniu, określone przez postanowienia dotyczące ustalenia kosztów sądowych(17) oraz podwyższenia tej kwoty o odsetki należne od dnia 4 grudnia 2002 r. do dnia całkowitej zapłaty, obliczone w wysokości 4% rocznie, i kwotę podatku, który Schneider będzie musiała odprowadzić od kwoty przyznanego odszkodowania.

48.      Skarżąca oparła swoje zarzuty(18) na dwóch naruszeniach prawa, które wyrok w sprawie Schneider I zidentyfikował w decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem: z jednej strony, na brakach w przeprowadzonej przez Komisję analizie wpływu koncentracji na krajowe rynki sektorowe poza Francją i z drugiej strony, na naruszeniu prawa do obrony skarżącej wynikającym z przedstawienia w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów w niewystarczającym stopniu zarzutu opartego na stworzeniu łącznej pozycji przez strony.

49.      W bezpośredniej konsekwencji Schneider poniosła szkodę w wyniku obniżenia wartości jej aktywów ze względu na, po pierwsze, stratę księgową zarejestrowaną w odniesieniu do aktywów Legrand, po drugie, utratę zysku spowodowaną niemożnością osiągnięcia spodziewanego w wyniku koncentracji efektu synergii oraz wynikający z tego upadek strategii branżowej grupy, a także, po trzecie, bardzo negatywny wpływ toczących się postępowań na reputację skarżącej. Schneider przypisała negatywnemu nastawieniu Komisji zwiększenie się pierwotnej poniesionej przez nią szkody.

50.      Schneider dodała również do kwoty poniesionej szkody koszty ustanowienia pełnomocnika, który reprezentował ją w postępowaniu administracyjnym mającym na celu rozdzielenie, oraz koszty wznowienia postępowania w sprawie kontroli koncentracji po ogłoszeniu wyroków w sprawie Schneider I i w sprawie Schneider II, jak również koszty poniesione z tytułu skarg w sprawach T‑310/01, T‑77/02 i T‑77/02 R, odjęła natomiast kwoty wydatków podlegających odzyskaniu przez niż na podstawie dwóch wyżej wspomnianych postanowień dotyczących ustalenia kosztów sądowych.

51.      Tytułem roszczenia ewentualnego Schneider wniosła o uznanie skargi za dopuszczalną i stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty, a do celów określenia rozmiarów tej odpowiedzialności wniosła o obliczenie w postępowaniu ad hoc wysokości podlegającej naprawieniu poniesionej przez siebie szkody, a także o obciążenie Komisji kosztami postępowania.

52.      Komisja ze swej strony, popierana przez Republikę Federalną Niemiec, wniosła do Sądu Pierwszej Instancji o odrzucenie skargi jako częściowo niedopuszczalnej oraz oddalenie jej jako całkowicie bezzasadnej i związane z tym obciążenie Schneider kosztami.

53.      W dniu 11 grudnia 2003 r. Sąd Pierwszej Instancji (czwarta izba) przyjął środki organizacji postępowania, ograniczając debatę do kwestii powstania odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty oraz metody oceny szkody.

B –    Istotne elementy treści zaskarżonego wyroku (sprawa T‑351/03)

1.      Wystarczająco istotne naruszenie prawa wspólnotowego

54.      Wyrokiem w sprawie Schneider I stwierdzono nieważność decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem z uwagi na naruszenie prawa do obrony tego przedsiębiorstwa, koncentrując się w uzasadnieniu wyroku na rozstrzygnięciu, czy miało miejsce wystarczająco istotne naruszenie przepisu prawa, który przyznaje jednostkom uprawnienia i do którego ma zastosowanie uznane przez orzecznictwo kryterium oczywistego i poważnego naruszenia przez instytucję wspólnotową granic jej uprawnień dyskrecjonalnych(19).

55.      Zanim przystąpiono w wyroku do rozważania elementów zwiększających szkodę wyrządzoną wskutek zachowania Komisji w trakcie postępowania w sprawie kontroli koncentracji, zbadano, czy nieprawidłowości przywołanej decyzji odpowiadają pojęciu wystarczająco istotnego naruszenia.

56.      Pomijając badanie braków w analizie wpływu ekonomicznego koncentracji jako źródła odpowiedzialności Wspólnoty(20), ze względu na brak wpływu na stwierdzenie niezgodności ze wspólnym rynkiem(21), Sąd Pierwszej Instancji skoncentrował się na jedynej wadzie decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem, która według wyroku w sprawie Schneider I pozbawiła skarżącą możliwości uzyskania decyzji korzystnej dla dokonania koncentracji: niezgodności pomiędzy pismem w sprawie przedstawienia zarzutów z dnia 3 sierpnia 2001 r. a samą decyzją stwierdzającą niezgodność ze wspólnym rynkiem w odniesieniu do zarzutu opartego na stworzeniu łącznej pozycji stron koncentracji.

57.      Zdaniem Sądu Pierwszej Instancji zredagowanie w ten sposób pisma w sprawie przedstawienia zarzutów stanowiło oczywiste i poważne naruszenie art. 18 ust. 1 i 3 rozporządzenia, bowiem stosownie do wyroku w sprawie Schneider I skarżąca nie mogła wiedzieć, że w przypadku nieprzedstawienia środków zaradczych zdolnych do ograniczenia lub zlikwidowania pozycji stworzonej przez nią łącznie z Legrand na francuskich rynkach sektorowych nie miała ona żadnej szansy na uzyskanie decyzji uznającej koncentrację za zgodną ze wspólnym rynkiem.

58.      Sąd Pierwszej Instancji odrzucił uzasadnienie i wyjaśnienia oparte na szczególnych ograniczeniach, jakie nałożone są na służby Komisji, która podkreślała trudności nierozerwalnie związane z przeprowadzeniem kompleksowej analizy rynków w bardzo ściśle określonych granicach czasowych; dla Sądu Pierwszej Instancji argument ten pozbawiony był znaczenia, ponieważ szkoda była wynikiem nie analizy właściwych rynków, dokonanej w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów lub w decyzji stwierdzającej niezgodność koncentracji ze wspólnym rynkiem, lecz pominięcia we wspomnianym piśmie wzmianki istotnej w skutkach dla sentencji przywołanej decyzji.

59.      Zamieszczenie tej wzmianki nie przedstawiało żadnej szczególnej trudności technicznej ani też nie wymagało żadnego szczególnego dodatkowego badania, które nie mogło być zrealizowane ze względu na ograniczenia czasowe; ponadto, braku tego nie można było przypisać nieprzewidzianemu lub przypadkowemu problemowi redakcyjnemu, któremu mogłaby zaradzić ogólna lektura pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.

60.      Z rozważań tych Sąd Pierwszej Instancji wywiódł, iż naruszenie prawa do obrony Schneider stanowiło oczywiste i poważne naruszenie przez Komisję granic jej uprawnień i wystarczająco istotne naruszenie przepisu prawa mającego na celu ustanowienie uprawnień na korzyść jednostek.

2.      W przedmiocie związku przyczynowego

61.      Przede wszystkim należy przypomnieć, iż Sąd Pierwszej Instancji przyjął środki organizacji postępowania, ograniczając debatę do kwestii powstania odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty oraz metody obliczenia wysokości szkody(22).

62.      Schneider powoływała się na zmniejszenie wartości aktywów w okresie pomiędzy dniem ogłoszenia POZ w odniesieniu do papierów wartościowych Legrand, które miało miejsce w styczniu 2001 r., a datą wykonania umowy sprzedaży, na wyżej opisanych warunkach, w grudniu 2002 r.

63.      Wykładnia Sądu Pierwszej Instancji w przedmiocie związku przyczynowego koncentruje się na porównaniu pomiędzy sytuacją wywołaną w odniesieniu do danej osoby trzeciej, poprzez zawinione zachowanie, a sytuacją wynikającą dla niej ze zgodnego z przepisem prawa zachowania Komisji(23). Sąd odrzucił zatem pogląd, iż wada decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem pozbawiła Schneider jakiegokolwiek prawa do uzyskania decyzji stwierdzającej, explicite lub implicite, zgodność koncentracji ze wspólnym rynkiem, co uzasadniałoby obciążenie Wspólnoty odpowiedzialnością za finansowe skutki tego pozbawienia prawa, w szczególności za skutki wynikające z obowiązku zbycia aktywów Legrand.

64.      Sąd Pierwszej Instancji uznał za utrudnione ustalenie charakteru i kwoty dezinwestycji, które byłyby konieczne, aby uczynić koncentrację zgodną ze wspólnym rynkiem oraz uzyskać zgodę Komisji na jej dokonanie. Jeszcze trudniejsze wydało mu się określenie wpływu umów sprzedaży i transakcji, z którymi wiązałyby się te środki zaradcze, na ogólną wartość aktywów posiadanych przez przedsiębiorstwo skarżącej.

65.      Sąd uznał za zbyt niepewną ocenę zmian parametrów ekonomicznych, które z pewnością towarzyszyłyby ewentualnej decyzji stwierdzającej zgodność ze wspólnym rynkiem, co uniemożliwiło użyteczne porównanie z sytuacją wynikającą z decyzji stwierdzającej niezgodność koncentracji ze wspólnym rynkiem.

66.      Sąd nie uznał również zarzutu Schneider, iż niezgodna z prawem decyzja stwierdzająca niezgodność koncentracji ze wspólnym rynkiem pozbawiła ją możliwości zrealizowania synergii oczekiwanej w wyniku koncentracji i w konsekwencji spowodowała upadek jej strategii branżowej, wyrządzając szkodę jej wizerunkowi poprzez negatywny wpływ na reputację skarżącej(24).

67.      Sąd potwierdził natomiast istnienie wystarczająco wyraźnego związku przyczynowego, aby mogło powstać roszczenie odszkodowania, pomiędzy popełnionym naruszeniem a dwoma rodzajami szkody poniesionej przez skarżącą: kosztami poniesionymi w związku z udziałem we wznowionym postępowaniu w sprawie kontroli koncentracji po stwierdzeniu nieważności obu tych decyzji oraz obniżeniem ceny sprzedaży, na jakie musiała zgodzić się Schneider na rzecz nabywcy aktywów Legrand w celu uzyskania odroczenia sprzedaży na taki dzień, aby postępowania sądowe prowadzone wówczas przed sądem wspólnotowym nie stały się bezprzedmiotowe przed ich zakończeniem.

3.      Określenie rozmiarów wyrządzonej szkody

a)      Honoraria, koszty administracyjne i koszty sądowe poniesione przez Schneider

68.      Sąd Pierwszej Instancji wyróżnił trzy rodzaje kosztów wznowienia postępowania w sprawie kontroli koncentracji,: honoraria pełnomocnika ad hoc; koszty doradztwa prawnego, podatkowego i bankowego poniesione do celów wprowadzenia w życie rozdzielenia przedsiębiorstw, jak również koszty poniesione w związku postępowaniami sądowymi krajowymi i wspólnotowymi; koszty konsultacji, honorariów i różnego rodzaju koszty administracyjne poniesione przez Schneider w wyniku wyroków w sprawie Schneider I i w sprawie Schneider II.

69.      Sąd Pierwszej Instancji odrzucił wprawdzie dwa pierwsze wspomniane rodzaje kosztów(25), uznał jednak, iż koszty wskazane w ostatniej kategorii („koszty różne”) powstały wskutek niezgodnego z prawem działania Komisji. Na poparcie swojego stanowiska Sąd Pierwszej Instancji odwołał się do argumentów, które streszczę poniżej(26).

70.      Z uwagi na to, że Komisja pominęła w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów z dnia 3 sierpnia 2001 r. ograniczenia konkurencji, stanowiące podstawę decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem, pozbawiono Schneider możliwości wypowiedzenia się na ich temat i zaproponowania stosownych środków zaradczych, co uzasadniało stwierdzenie nieważności wspomnianej decyzji. Wznowienie postępowania pozwalało naprawić to uchybienie, umożliwiając przedsiębiorstwu przedstawienie swego stanowiska na temat spornego zarzutu oraz możliwość przedstawienia propozycji środków w celu skorygowania skutków koncentracji zakłócających konkurencję.

71.      Zatem, dodatkowy koszt, jaki musiała ponieść skarżąca w związku ze swoim udziałem w postępowaniu administracyjnym w sprawie kontroli, wznowionym w wyniku wydania przez Sąd Pierwszej Instancji wyroków w sprawie Schneider I i w sprawie Schneider II, nie zostałby poniesiony, gdyby Komisja od początku działała z poszanowaniem prawa do obrony. Chociaż w sytuacji gdyby Schneider mogła wypowiedzieć się na temat zarzutu stworzenia łącznej pozycji, pominiętego w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, musiałaby ona ponieść koszty przygotowania odpowiedzi i ewentualnych środków zaradczych, Sąd Pierwszej Instancji uznał, iż fakt wznowienia, na nowych podstawach prawnych, postępowania administracyjnego przerwanego 12 miesięcy wcześniej, stanowił dla adwersarza Komisji obciążenie dużo większe od obciążenia związanego z udzieleniem odpowiedzi w trakcie pierwotnego postępowania w sprawie kontroli, bowiem przedsiębiorstwo i jego przedstawiciele byli jeszcze w pełni zaangażowani w spotkania i wymianę informacji z właściwymi służbami Komisji.

b)      Obniżenie ceny sprzedaży Legrand przyznane na rzecz Wendel‑KKR w celu odroczenia daty rzeczywistego wykonania sprzedaży(27)

72.      Zdaniem Sądu Pierwszej Instancji Schneider negocjowała i podpisała umowę sprzedaży Legrand na rzecz Wendel‑KKR, jak również odroczenie wykonania tej umowy do dnia 10 grudnia 2002 r. w oczekiwaniu na rozstrzygnięcie spraw T‑310/01 i T‑77/02.

73.      Gdyby Schneider nie postąpiła w ten sposób, to w przypadku wyroku oddalającego skargę powstałoby dla niej ryzyko konieczności zakończenia negocjacji w bardzo krótkim terminie na warunkach niekorzystnych dla jej interesów, biorąc pod uwagę, iż termin rozdzielenia wyznaczony został na dzień 5 lutego 2003 r. oraz iż przyznanie jej przedłużenia tego terminu było niepewne.

74.      W obliczu tych dwóch okoliczności odroczenie sprzedaży Legrand wynikające z zamiaru Schneider uzyskania decyzji w przedmiocie zgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem doprowadziło, według zaskarżonego wyroku, spółkę francuską do udzielenia Wendel‑KKR obniżki ceny sprzedaży Legrand w stosunku do ceny, jaką Schneider mogłaby otrzymać w normalnych warunkach. Odroczenie sprzedaży aktywów Legrand do dnia 10 grudnia 2002 r. wiązało się z przyznaniem na rzecz Wendel‑KKR wynagrodzenia z tytułu ryzyka obniżenia wartości tych aktywów, na jakie naraziła się Wendel‑KKR, zgadzając się na takie odroczenie, chociażby w przypadku ewentualnego obniżenia kursów branżowych papierów wartościowych w tym okresie.

75.      Z okoliczności tych Sąd Pierwszej Instancji wywiódł, iż naruszenie prawa do obrony przy wydawaniu decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem pozostawało w bezpośrednim związku ze wspomnianym odroczeniem sprzedaży, ponieważ odroczenie to było niezbędne, aby umożliwić Schneider wykonanie jej prawa do uzyskania zgodnej z prawem decyzji w sprawie zgodności prawidłowo zgłoszonej koncentracji ze wspólnym rynkiem oraz do przedstawienia swego stanowiska w postępowaniu zapewniającym w tym zakresie odpowiednie gwarancje.

c)      Ocena szkody, przypisanie szkody i odsetki

76.      W odniesieniu do wydatków poniesionych przez Schneider z uwagi na udział we wznowionym postępowaniu w sprawie kontroli zgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem Sąd Pierwszej Instancji obliczył odszkodowanie, odejmując od całości kosztów poniesionych przez Schneider w sprawach T‑310/01, T‑77/02 i T‑77/02 R koszty administracyjne, zwykle ponoszone przez spółkę w związku z rozdzieleniem aktywów, a poza tym koszty, jakie Schneider musiałaby ponieść z uwagi na środki zaradcze dotyczące zarzutu stworzenia łącznej pozycji.

77.      Szkoda, jaką stanowi obniżenie ceny sprzedaży Legrand na rzecz Wendel‑KKR, wynikające z odroczenia sprzedaży Legrand nabywcy aż do dnia 10 grudnia 2002 r., została przez Sąd Pierwszej Instancji oszacowana jako różnica pomiędzy ceną sprzedaży Legrand, uzgodnioną w niniejszym przypadku pomiędzy stronami umowy, a ceną, jaką Schneider mogłaby uzyskać od nabywcy, gdyby dysponowała po zakończeniu pierwszego postępowania w sprawie kontroli koncentracji, w dniu 10 października 2001 r., zgodną z prawem decyzją w sprawie zgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem.

78.      Kwestię dokładnego obliczenia kwoty, do zapłaty której zobowiązana jest Komisja, Sąd Pierwszej Instancji odłożył pro futuro do osobnego postępowania ad hoc, w którym strony miały znaleźć rozstrzygnięcie w przedmiocie całkowitej kwoty odszkodowania(28).

79.      Z uwagi na nabycie papierów wartościowych Legrand dzięki POZ zgodnie z wyjątkiem przewidzianym w art. 7 ust. 3 rozporządzenia Sąd orzekł, że Schneider zaakceptowała ryzyko, iż zostanie wydana decyzja stwierdzająca niezgodność ze wspólnym rynkiem i że nałożone zostanie związane z tym zobowiązanie do rozdzielenia aktywów połączonych przedsiębiorstw. Ponieważ Schneider nie mogła nie wiedzieć, że koncentracja spółek stworzy lub umocni jej pozycję dominującą na znacznej części wspólnego rynku, Sąd ten wywiódł(29) także, że Schneider przyczyniła się do powstania poniesionej przez nią szkody(30) i uznał ją za odpowiedzialną w jednej trzeciej za straty, jakie poniosła z uwagi na obniżenie ceny sprzedaży na rzecz Wendel‑KKR.

80.      Wreszcie Sąd Pierwszej Instancji przyznał Schneider odsetki za zwłokę(31) od dnia wydania wyroku określającego wysokość szkody do dnia całkowitej zapłaty odszkodowania.

V –    Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości i żądania stron zawarte w odwołaniu

81.      Pismo zawierające odwołanie wpłynęło do sekretariatu Trybunału Sprawiedliwości w dniu 24 września 2007 r.(32). Komisja podnosi w nim siedem zarzutów i wnosi, aby Trybunał Sprawiedliwości uchylił wyrok Sądu Pierwszej Instancji wydany w sprawie T‑351/03 i obciążył francuskie przedsiębiorstwo Schneider całością kosztów(33).

82.      W odpowiedzi na odwołanie, która wpłynęła do sekretariatu w dniu 31 grudnia 2007 r.(34), Schneider wnosi o oddalenie odwołania i obciążenie Komisji kosztami.

83.      Prezes Trybunału Sprawiedliwości zezwolił na wniesienie repliki i dupliki, które wpłynęły do sekretariatu, odpowiednio, w dniu 12 marca 2008 r.(35) i 8 maja 2008 r.(36), w których to pismach obie strony potwierdziły swoje stanowiska.

84.      Na wniosek Komisji sprawę przekazano do rozstrzygnięcia wielkiej izbie, stosownie do art. 44 § 3 zdanie drugie regulaminu Trybunału Sprawiedliwości.

85.      Na rozprawie, która miała miejsce w dniu 3 grudnia 2008 r., stawili się przedstawiciele Schneider i Komisji w celu ustnego przedstawienia swoich stanowisk i udzielenia odpowiedzi na pytania członków wielkiej izby.

VI – Analiza odwołania

A –    Przedstawienie problemu

86.      Komisja w swoim odwołaniu stawia siedem zarzutów, przy czym niektóre z nich podzielone są na kilka części. Chociaż wady, które Komisja przypisuje zaskarżonemu wyrokowi, sformułowane są w sposób typowy dla tego typu postępowań, jako m.in. naruszenie prawa, wypaczenie okoliczności faktycznych lub naruszenie obowiązku uzasadnienia, z łatwością można zauważyć, iż można je ująć w trzy kategorie zarzutów, odnoszące się do zakwalifikowania naruszenia prawa jako „wystarczająco istotnego”, do wyrządzonej szkody oraz do związku przyczynowego pomiędzy tymi dwoma elementami.

87.      Wydaje się zatem właściwe pogrupować je w oparciu o ich przynależność do którejś z tych kategorii i rozpatrywać je w najbardziej logicznej kolejności(37), rozpoczynając od zbadania, jak poważne było to naruszenie, którego faktyczne nastąpienie nie jest kwestionowane, ponieważ zostało stwierdzone wyrokiem w sprawie Schneider I, następnie badając szkodę, o której w odwołaniu wspomina się jedynie pobieżnie, a kończąc zbadaniem związków pomiędzy tymi dwoma aspektami. A zatem moja analiza objęłaby wszystkie zarzuty podniesione przez Komisję i wykonałbym w ten sposób obowiązki ciążące na mnie z racji pełnienia funkcji rzecznika generalnego.

B –    W przedmiocie zarzutów związanych z wystarczająco istotnym naruszeniem

1.      Stanowiska stron

88.      Komisja zarzuca Sądowi Pierwszej Instancji, że naruszył powagę rzeczy osądzonej i obowiązek uzasadnienia oraz popełnił błędy w ocenie i wypaczył okoliczności faktyczne poprzez to, że stwierdził z jednej strony, iż Komisja „pominęła” w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów z dnia 3 sierpnia 2001 r. zarzut stworzenia łącznej pozycji Schneider i Legrand, a z drugiej strony, iż sformułowanie tego zarzutu „nie przedstawiało żadnej szczególnej trudności” (38).

89.      W drugim zarzucie z tej kategorii Komisja podnosi naruszenie w zaskarżonym wyroku prawa w opisie ram faktycznych sporu, wynikające z pominięcia złożoności sytuacji, które podlegały uregulowaniu(39), a ponadto podnosi brak uzasadnienia związany z odrzuceniem bez wyjaśnienia argumentacji służącej wykazaniu presji czasowej i trudności technicznych towarzyszących przygotowaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, na co powołała się w swojej obronie.

90.      Schneider uważa przede wszystkim wywody Komisji w odniesieniu do obu tych zarzutów za niedopuszczalne, a ponadto za bezskuteczne i nieuzasadnione, bowiem w rzeczywistości Komisja zmierza do ponownego zbadania okoliczności objętych powagą rzeczy osądzonej, opierając się na argumentach, których nie podniosła w pierwszej instancji, bez odpowiedniego wyjaśnienia przywołanych tam kłopotów technicznych.

2.      Zarzut pierwszy: błędne rozumienie zaskarżonego orzeczenia

91.      Niezależnie od ewentualnych przyczyn niedopuszczalności należy oddalić pierwszy zarzut, którego dwie części muszą być badane łącznie, ponieważ opiera się on na nieprawidłowym rozumieniu zaskarżonego wyroku.

92.      W pierwszej części tego zarzutu, Komisja zarzuca Sądowi Pierwszej Instancji stwierdzenie, w pkt 155 spornego orzeczenia, iż faktem wywołującym szkodę wyrządzoną Schneider było „pominięcie” w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów jakiegokolwiek odniesienia do zarzutu stworzenia łącznej pozycji, podczas gdy w pkt 445 wyroku Scheider I przyznano, iż w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów nie przedstawiono „z wystarczającym stopniem jasności i precyzji” kwestii stworzenia łącznej pozycji.

93.      Z porównania obu tych wyroków wnosząca odwołanie wywodzi trzy niezgodności, które mają uzasadniać jej wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku.

94.      Po pierwsze, Komisja uważa, iż w wyroku w sprawie Schneider I we wspomnianym pkt 445 przyjęto, iż miało miejsce, przynajmniej w sposób domniemany, sformułowanie dotyczące stworzenia łącznej pozycji. Po drugie, Komisja wywodzi z tego, że w wyroku zarzucono jej, iż nie uczyniła wyraźnej wzmianki o niekorzystnych skutkach ekonomicznych tego rodzaju, chociaż fakt postawienia Schneider tego zarzutu wynikał z ogólnej lektury pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Po trzecie, Komisja wskazuje na skutki tych oczywistych różnic w brzmieniu obu orzeczeń, bowiem o ile w wyroku w sprawie Schneider I stwierdzono jedynie, że błąd przypisany Komisji uniemożliwił spółce dokonanie pełnej oceny wskazanych problemów związanych z konkurencją na rynku francuskim(40), to w zaskarżonym wyroku wywodzi się, iż ze względu na ten brak Schneider nie była świadoma tego, że w przypadku nieprzedstawienia środków zaradczych w celu zmniejszenia niekorzystnego wpływu koncentracji nie uzyska decyzji uznającej koncentrację za zgodną ze wspólnym rynkiem(41).

95.      Komisja uważa, że te niezgodności oznaczają nową ocenę okoliczności faktycznych, z naruszeniem jej prawa do obrony, ponieważ nie zbadano jej opinii w przedmiocie ponownej oceny, przez co nastąpiło naruszenie powagi rzeczy osądzonej w odniesieniu do faktów udowodnionych wyrokiem w sprawie Schneider I, ponieważ dokonano ich mylnej kwalifikacji i wypaczono dowody.

96.      W drugiej części tego zarzutu Komisja dodaje do tej krytyki zarzut braku uzasadnienia. Podnosi, że w wyroku odrzucono jej argument w przedmiocie naprawialnego charakteru braku zarzutu stworzenia łącznej pozycji w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, wynikającego z typowego dla postępowania w sprawach koncentracji przedsiębiorstw wymogu szybkości, jak również ze złożonego charakteru takiego dokumentu. Natomiast zaskarżony wyrok wskazuje, iż zawarcie w tym piśmie wzmianki dotyczącej spornego zarzutu nie przedstawiało żadnej szczególnej trudności ani nie wymagało żadnego szczególnego, dodatkowego badania, które nie mogło być zrealizowane ze względu na brak czasu, a jego brak nie może być przypisany nieprzewidzianemu lub przypadkowemu problemowi redakcyjnemu(42).

97.      Tymczasem poza tym, iż jak trafnie wskazuje francuskie przedsiębiorstwo w swojej odpowiedzi na odwołanie i w duplice, niektóre z przywołanych zarzutów nie zostały w sposób odpowiedni uzasadnione, jak np. wypaczenie dowodów, wystarczy wskazać, iż cały pierwszy zarzut odwołania opiera się na niewłaściwym zrozumieniu wyroku. Komisja ucieka się do gierek semantycznych, aby wykazać, iż natężenie znaczenia słów użytych w tym lub tamtym wyroku odzwierciedla wolę Sądu Pierwszej Instancji, aby nadać poważniejszy charakter skutkom wynikającym z okoliczności faktycznych udowodnionych w wyroku w sprawie Schneider I.

98.      Ponadto zarzuty Komisji okazują się być nieistotne, bowiem różnice gramatyczne pomiędzy wyrokiem w sprawie Schneider I a wyrokiem zaskarżonym w niniejszej sprawie nie podważają faktu, iż z redakcji pisma w sprawie przedstawienia zarzutów nie wynikało wyraźnie dla danego przedsiębiorstwa, iż zarzuca mu się stworzenie pozycji łącznej, do którego doszło w wyniku połączenia z Legrand; wada ta istnieje bez względu na to, czy pominięto ten zarzut, czy też ujęto go w sposób mało precyzyjny, ponieważ wobec braku praktycznie jakiegokolwiek zakresu swobodnego uznania – co przyznaje sama Komisja – przy stosowaniu art. 18 rozporządzenia jego zwykłe naruszenie skutkowało powstaniem wystarczająco istotnego naruszenia(43).

99.      Z tych samych względów należy oddalić drugą część pierwszego zarzutu odwołania, dotyczącą uzasadnienia błędu w przedstawieniu zarzutu stworzenia łącznej pozycji krótkim okresem czasu, jaki Komisja miała do dyspozycji na zbadanie całej sprawy, ponieważ zaskarżony wyrok wyraża w jaśniejszy sposób zarzut Sądu Pierwszej Instancji postawiony Komisji w wyroku w sprawie Schneider I, zwracając uwagę na to, jak niefortunnie ta instytucja ujęła zarzut stworzenia pozycji łącznej, „z [nie]wystarczającym stopniem jasności i precyzji”, bowiem nie uwypuklono go w treści dokumentu(44).

100. Wykładnia wyroku w sprawie Schneider I w zaskarżonym wyroku nie tylko wcale nie wypacza okoliczności faktycznych, lecz pozwala lepiej zrozumieć zawarte w nim szczegółowe sformułowania, podkreślając, że wady pisma w sprawie przedstawienia zarzutów nie wynikają z merytorycznej analizy zakłóceń konkurencji, lecz ze sposobu przedstawienia konkretnego zarzutu, którego było całkowicie brak lub które było nieprawidłowe i które pozbawiło zainteresowane przedsiębiorstwo możliwości podjęcia obrony w tej kwestii. Dlatego też odrzucenie wyjaśnień Komisji nie wymagało obszernego uzasadnienia, ponieważ uzasadnienie to byłoby użyteczne tylko wówczas, gdyby zawierało krytykę wyników analizy z punktu widzenia konkurencji, co nie miało miejsca, jak wynika nawet z wyroku w sprawie Schneider I.

101. Nie ma innej alternatywy, bowiem pośpiech, z jakim Komisja musi przeprowadzić postępowanie kończące się pismem w sprawie przedstawienia zarzutów, nie zwalnia jej od dbałości o sposób, w jaki wyraża swoje argumenty, przede wszystkim zaś argumenty rozstrzygające, w celu wykonania obowiązków wynikających z art. 18 rozporządzenia. W rezultacie Sąd Pierwszej Instancji słusznie mógł uznać, iż zamieszczenie wzmianki dotyczącej tego zarzutu nie przedstawiało żadnej trudności technicznej ani nie wymagało żadnego szczególnego dodatkowego badania.

102. Zważywszy na powyższe uwagi należy wskazać, iż Sąd Pierwszej Instancji nie naruszył prawa ani nie popełnił błędów co do ustalenia okoliczności faktycznych, nie wypaczył również dowodów ani nie uchybił obowiązkowi uzasadnienia zaskarżonego wyroku i z tego względu proponuję oddalenie pierwszego zarzutu odwołania.

3.      W przedmiocie zarzutu drugiego

103. Komisja atakuje zaskarżony wyrok, przypisując mu błędy w kwalifikacji ram faktycznych sporu, ponieważ nie wzięto pod uwagę złożoności sytuacji, które podlegały uregulowaniu, oraz wady uzasadnienia wyroku wynikające z odrzucenia, bez wyjaśnienia, jej stanowiska mającego wykazać trudności towarzyszące opracowaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, na co już się powołała w swojej obronie.

104. Aczkolwiek Komisja przyznaje, że nie ma praktycznie żadnych uprawnień dyskrecjonalnych w ramach stosowania art. 18 ust. 1 i 3 rozporządzenia, uważa jednak, iż Sąd Pierwszej Instancji powinien był rozważyć złożoność sytuacji, które podlegały uregulowaniu, zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości(45).

105. Podobnie jak w przypadku drugiej części pierwszego zarzutu odwołania, powołuje się ona na błąd w kwalifikacji okoliczności faktycznych wynikający z odmowy uznania, iż zarzut stworzenia łącznej pozycji wiązał się ze szczególną, dodatkową trudnością, będącą rezultatem przekrojowego badania rynków urządzeń elektrycznych niskiego napięcia w każdym z państw członkowskich, włączając w to rynki sektorowe. W tym kontekście za oderwane od rzeczywistości uważa takie podejście, jakie przyjęto w zaskarżonym wyroku, zgodnie z którym wydziela się w ramach postępowania tak skomplikowanego jak etap II postępowania w sprawie kontroli koncentracji zadanie jasnego sformułowania zarzutów w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i twierdzi się, że jest ono zadaniem prostym. Komisja zwraca w tym zakresie uwagę na pośpiech, w jakim musiały pracować osoby odpowiedzialne za opracowanie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów z dnia 3 sierpnia 2001 r.

106. Komisja przypisuje również zaskarżonemu wyrokowi niewystarczające uzasadnienie odrzucenia stanowiska mającego wykazać, iż o zarzucie stworzenia łącznej pozycji była mowa we wspomnianym piśmie.

107. Jak już stwierdziłem, rozwiązania należy szukać we właściwym rozumieniu zaskarżonego wyroku, bowiem okolicznością właściwą dla dokonania oceny „złożoności sytuacji, które podlegały uregulowaniu” nie były działania, badanie lub uwagi Komisji o charakterze ekonomicznym, lecz wysłuchanie zainteresowanych przedsiębiorstw.

108. Rozważany przepis, który należy interpretować zgodnie ze wskazówkami zawartymi w ww. wyrokach w sprawie Bergaderm i Goupil przeciwko Komisji i w sprawie Holcim (Deutschland) przeciwko Komisji przyznaje takim spółkom prawo do bycia wysłuchanym, w odniesieniu do postawionych im zarzutów, na wszystkich etapach postępowania, aż do konsultacji komitetu doradczego(46); ponadto przepis ten zobowiązuje Komisję do wydawania decyzji stwierdzających niezgodność ze wspólnym rynkiem jedynie na podstawie zarzutów, w których przedmiocie zainteresowane podmioty mogły wyrazić swoje stanowisko(47).

109. Z zaskarżonego wyroku należy wnioskować, iż ani okoliczności faktyczne mające znaczenie dla oceny naruszenia nie były zawiłe, ani przepis mający tu zastosowanie nie był trudny w interpretacji(48), a z tego względu, stosownie do utrwalonego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, wobec braku uprawnień dyskrecjonalnych zwykłe naruszenie art. 18 rozporządzenia skutkowało powstaniem odpowiedzialności Komisji(49).

110. Ponadto aczkolwiek Komisja twierdzi, że jedynie w sposób bardzo zwięzły, to jednak w pkt 152 i 155 wyroku Sądu Pierwszej Instancji oddalono jej stanowisko w przedmiocie szczególnych trudności związanych z opracowaniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Wyrok ten wskazuje jednocześnie, że brak zarzutu dotyczącego stworzenia łącznej pozycji nie wynikał z nieprzewidzianego lub przypadkowego problemu redakcyjnego, któremu mogłaby zaradzić ogólna lektura pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, co stanowi oczywiste odniesienie do ewentualnego dorozumianego sformułowania tych zarzutów przez wnoszącą odwołanie.

111. W rezultacie jako że Komisja zbudowała swój drugi zarzut odwołania na złożoności okoliczności faktycznych, które nie były istotne w ramach oceny odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty i wystarczająco istotnego charakteru naruszenia stwierdzonego w wyroku w sprawie Schneider I, Sąd Pierwszej Instancji nie popełnił błędu, oddalając ten zarzut bez udzielenia obszernych wyjaśnień w tym zakresie.

112. Upada zatem również zarzut braku uzasadnienia, bowiem zaskarżony wyrok nie ocenia negatywnie tego, iż pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zawierało tylko niewielką wzmiankę o stworzeniu łącznej pozycji, lecz iż czyniło to w sposób zawoalowany, uniemożliwiając zdanie sobie przez Schneider sprawy z wagi tego zarzutu i ograniczając jej zdolność do obrony(50). Braku jasnego stwierdzenia, które podkreślałoby znaczenie, jakie Komisja przypisuje temu zarzutowi, nie usprawiedliwiała złożoność postępowania; Sąd Pierwszej Instancji wymagał po prostu od Komisji większej precyzji w przedstawianiu zarzutów na piśmie, jako nieodzownego kryterium zagwarantowania praw przyznanych w art. 18 rozporządzenia. Nie sposób zatem dostrzec żadnego braku w uzasadnieniu wyroku.

113. Podsumowując, Komisja nie zdołała wykazać w sposób przekonywający uchybień zaskarżonego wyroku w przedmiocie stwierdzenia wystarczająco istotnego naruszenia, które należy zatem uznać niepodważone, co pozwala przejść do kolejnej kwestii niezbędnej dla stwierdzenia odpowiedzialności, czyli wystąpienia szkody.

C –    W przedmiocie zarzutu dotyczącego szkody wyrządzonej Schneider

114. Pragnienie poszanowania zasad logicznej analizy przesłanek odpowiedzialności pozaumownej nakazuje mi przejść do badania szóstego zarzutu odwołania.

115. W zarzucie tym Komisja podnosi, iż Sąd Pierwszej Instancji orzekł ultra petita, stwierdzając w wyroku zaistnienie uszczuplenia w majątku spółki francuskiej, czego ta spółka nie dochodziła. Zatem aczkolwiek spółka ta wnosiła tytułem żądania głównego o naprawienie szkody wynikającej ze straty finansowej, jaką spowodowała konieczność sprzedaży aktywów Legrand po cenie niższej od ceny, po której je ona nabyła(51), uznano jej szkodę poniesioną wskutek obniżenia ceny sprzedaży, które Schneider musiała przyznać nabywcy tych aktywów w związku z odroczeniem skutków sprzedaży do dnia, w którym wspólnotowe postępowania sądowe, wówczas w toku, nie staną się bezprzedmiotowe przed ich ukończeniem(52).

116. Komisja wywodzi z zaskarżonego wyroku, iż naruszone zostały przepisy dotyczące ciężaru dowodu, ponieważ do Schneider należało wykazanie szkody, przez co naruszono także prawo Komisji do obrony, uniemożliwiając jej przedstawienie stanowiska w przedmiocie tej szkody.

117. Ze względów, które przedstawię w dalszej części opinii, zarzut ten również należy oddalić.

118. Przede wszystkim w odniesieniu do wyrokowania ultra petita, podzielam stanowisko spółki francuskiej, iż Sąd Pierwszej Instancji nie zanegował istnienia związku przyczynowego dotyczącego całej szkody poniesionej przez Schneider oraz iż w tych okolicznościach poniesiona strata finansowa była częścią ogólnej kwoty strat, których zwrotu dochodziła Schneider. W tym kontekście należy przyznać, iż rozstrzygnięcie sporu poprzez zasądzenie infra petita nie jest sprzeczne z jakimkolwiek przepisem postępowania.

119. Następnie powyższa refleksja opiera się również na okoliczności, iż zaskarżony wyrok miał jedynie rozstrzygnąć kwestię powstania szkody, bez ustalania jej wysokości. W tej sytuacji na Komisji ciążyło zadanie sformułowania tezy zdolnej do obalenia uznania przez sąd zobowiązania do zapłaty jakiegokolwiek odszkodowania przez Komisję, również w przypadku jego zmniejszenia w odniesieniu do początkowego petitum.

120. W konsekwencji argumenty Komisji w przedmiocie ciężaru dowodu i naruszenia jej prawa do obrony upadają, ponieważ nie można stwierdzić żadnego orzekania ultra petita, a zatem należy oddalić szósty zarzut podniesiony przez Komisję w odwołaniu.

D –    W przedmiocie zarzutów dotyczących związku przyczynowego

121. Należy uporządkować trzy zarzuty przywołane przez Komisję w odniesieniu do związku przyczynowego pomiędzy dokonanym naruszeniem a szkodą wyrządzoną przedsiębiorstwu francuskiemu, w zależności od tego, czy odnoszą się one do całkowitego zaprzeczenia istnienia tego związku(53), jego przerwania(54) czy argumentów kwestionujących ocenę tego związku, co prowadziłoby również do uchylenia zaskarżonego wyroku(55).

122. Ostatnia z tych kategorii odnosi się do dwóch elementów szkody, za które zostało przyznane Schneider w zaskarżonym wyroku odszkodowanie, podczas gdy pozostałe zarzuty dotyczą jedynie wspomnianego powyżej obliczenia straty finansowej.

1.      Brak związku przyczynowego

a)      W przedmiocie wypaczenia okoliczności faktycznych i dowodów (pierwsza część trzeciego zarzutu odwołania)

123. Przede wszystkim Komisja wskazuje, iż w treści pkt 305–309 zaskarżonego wyroku wypaczono okoliczności faktyczne i dowody, ponieważ uznano, iż Schneider została „zmuszona” z uwagi na decyzję stwierdzającą niezgodność ze wspólnym rynkiem do zawarcia z Wendel‑KKR umowy sprzedaży Legrand.

124. Zdaniem wnoszącej odwołanie z okoliczności sprawy i z zachowania francuskiego przedsiębiorstwa wynika, iż termin rozdzielenia przedłużony do dnia 5 lutego 2003 r. pozwalał zarówno na przedłużenie negocjacji dotyczących sprzedaży Legrand, jak i na złożenie wniosku o dalsze przedłużenie tego terminu, o ile byłoby to konieczne, przyjmując w ten sposób ofertę Komisji zawartą w pkt 122 decyzji o rozdzieleniu.

125. Schneider wskazuje na niedopuszczalność tej części trzeciego zarzutu z uwagi na to, że kwestionuje się w nim ramy faktyczne sporu określone w zaskarżonym wyroku. Należy jednakże oddalić ten zarzut, bowiem Komisja wyraźnie podniosła, iż odwołuje się od orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji właśnie ze względu na wypaczenie okoliczności faktycznych sprawy.

126. Biorąc po uwagę okoliczności, argumenty Komisji również nie są przekonywające, nie można bowiem stwierdzić żadnego wypaczenia. W tych punktach zaskarżonego wyroku, których dotyczy zarzut Komisji, Sąd Pierwszej Instancji ograniczył się do logicznego wywodu, iż Schneider miała oddzielić się od Legrand, a pogląd ten jest tym bardziej uzasadniony, gdy weźmie się pod uwagę niemożność zawieszenia decyzji o rozdzieleniu.

127. Ponadto nie porzucając zamiaru koncentracji przed zakończeniem sądowej batalii zawisłej przed Sądem Pierwszej Instancji i w trakcie posuwających się szybko rozmów z przyszłym nabywcą, Schneider znalazła się w potrzasku pomiędzy koniecznością wykonania swoich prawnych zobowiązań a wspomnianym już oczekiwaniem na rozstrzygnięcie sądu. Niesprawiedliwy byłby wobec Schneider zarzut, że zbyt pospiesznie zastosowała się do decyzji o rozdzieleniu, jeżeli sama Komisja wymagała niezwłocznego zakończenia koncentracji ekonomicznej(56).

128. Niezrozumiały jest fakt, iż Komisja zarzuca zaskarżonemu wyrokowi wypaczenie dowodów, nie przedstawiono bowiem okoliczności faktycznych niezgodnie z rzeczywistością, chociaż strony nie podzielają oceny tych okoliczności dokonanej przez Sąd Pierwszej Instancji, a w szczególności wynikającej z tej oceny odpowiedzialności majątkowej Komisji.

129. W konsekwencji należy oddalić pierwszą część trzeciego zarzutu odwołania.

b)      W przedmiocie braku związku przyczynowego pomiędzy stwierdzeniem nieważności decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem a obniżeniem na rzecz Wendel‑KKR ceny sprzedaży Legrand (druga część trzeciego zarzutu odwołania)

i)      Przedstawienie stanowisk

130. Komisja zarzuca zaskarżonemu orzeczeniu niedokładne ustalenie stanu faktycznego, wypaczenie okoliczności faktycznych oraz błąd w kwalifikacji prawnej, poprzez ustalenie(57) bezpośredniego związku pomiędzy przyczyną niezgodności z prawem decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem a zbyciem Legrand po cenie niższej niż w przypadku bezwarunkowego zbycia w niezakłóconych warunkach.

131. Komisja opiera się na trzech kategoriach przyczyn: po pierwsze, twierdzi, iż końcowa data, do której Schneider zobowiązała się przenieść Legrand na Wendel‑KKR, czyli dzień 10 grudnia 2002 r., została ustalona w dniu 26 lipca 2002 r., podczas gdy przedsiębiorstwo, którego dotyczy odwołanie, nie było zmuszone do wiązania się terminem, ponieważ Komisja nie widziała przeszkód w przedłużeniu terminu wyznaczonego na dokonanie rozdzielenia poza dzień 5 lutego 2003 r., czyli pierwotny najdalszy termin. Ponadto, jak wskazuje Komisja, rezygnując w dniu 5 grudnia 2002 r. z możliwości skorzystania z klauzuli odstąpienia od umowy Schneider była świadoma braku istnienia prawnego obowiązku oddzielenia się od Legrand, bowiem Sąd Pierwszej Instancji w dniu 22 października 2002 r. stwierdził nieważność dwóch wspomnianych decyzji.

132. Po drugie, Komisja utrzymuje, iż zbycie Legrand miało ze strony Schneider charakter całkowicie dobrowolny, ponieważ działając w ten sposób, zrezygnowała ona zarówno ze swego prawa do odstąpienia od umowy sprzedaży, jak również z uzyskania ewentualnej decyzji stwierdzającej zgodność koncentracji ze wspólnym rynkiem, ponieważ w postępowaniu wznowionym przez Komisję mogła zaproponować środki zaradcze w celu ograniczenia skutków stworzenia łącznej pozycji.

133. Po trzecie, Komisja uważa, iż proceduralny charakter czynu, który spowodował wyrządzenie szkody przypisywanej Komisji, uniemożliwia powstanie jakiegokolwiek związku przyczynowego pomiędzy tym błędem a rodzajem szkody, której poniesienie przez Schneider stwierdził Sąd Pierwszej Instancji.

134. Przedsiębiorstwo to ze swej strony odrzuciło te zarzuty jako nieistotne, bowiem dotyczą one nie związku przyczynowego, lecz spowodowanych kosztów; a zatem w odniesieniu do daty zbycia podważa ono tezę Komisji, ponieważ z jednej strony Komisja nie bierze pod uwagę, iż Wendel‑KKR zgodziła się odroczyć sprzedaż jedynie do dnia 10 grudnia, czemu Schneider nie mogła się sprzeciwić; a z drugiej strony podtrzymuje stanowisko, iż wrogie zachowanie ze strony Komisji nie wróżyło wydania przez nią nowej decyzji zezwalającej na połączenie tych dwóch spółek.

135. W przedmiocie daty przeniesienia Legrand na nabywcę Schneider podkreśla błąd Komisji związany z utożsamianiem rzeczywistej daty sprzedaży z datą powstania szkody, ponieważ, jak sądzi, szkoda powstała w chwili wydania decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem. Odrzuca również stanowisko, iż proceduralny charakter nieprawidłowości będącej przyczyną stwierdzenia nieważności decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem wyklucza istnienie związku przyczynowego.

ii)    Ocena

136. Zarzut ten wymaga dokładnego zbadania toku rozumowania Sądu Pierwszej Instancji w celu rozważenia, czy zachodzi związek przyczynowy.

137. Stosownie do wyroku, opóźniając realizację sprzedaży Legrand w oczekiwaniu na zakończenie sporów będących wówczas w toku w celu uzyskania decyzji stwierdzającej zgodność koncentracji ze wspólnym rynkiem, Schneider musiała zgodzić się na rzecz Wendel‑KKR na niższą cenę za sprzedaż Legrand niż cena, którą otrzymałaby przypadku bezwarunkowego zbycia w sytuacji braku decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem, która to decyzja obarczona była dwoma rodzajami oczywistej niezgodności z prawem(58).

138. Rozpatrywany wyrok łączy zatem zwłokę w wykonaniu umowy do dnia 10 grudnia 2002 r. z wynagrodzeniem z tytułu ryzyka obniżenia wartości aktywów Legrand, na jakie naraziła się Wendel‑KKR, choćby w przypadku ewentualnej niekorzystnej zmiany kursów branżowych papierów wartościowych w okresie pomiędzy datą podpisania umowy sprzedaży a ostatecznym terminem jej realizacji(59).

139. W ślad za przypisaniem Schneider pewnej części odpowiedzialności za powstanie szkody Sąd Pierwszej Instancji zasądził od Komisji naprawienie w dwóch trzecich szkody poniesionej przez Schneider z tytułu obniżenia ceny za Legrand, które Schneider musiała zaoferować w celu zrekompensowania odroczenia terminu sprzedaży do dnia 10 grudnia 2002 r.(60).

140. Zgadzam się z Komisją, iż takie postawienie sprawy nie jest prawidłowe. W szczególności związek wyzwalający powstanie odpowiedzialności pozaumownej nie wykazuje w tej sprawie cech adekwatności, bowiem szkoda nie wynika z czynu bezprawnego w sposób bezpośredni, natychmiastowy i wyłączny(61), tak by pozostawała z nim w stosunku przyczynowo-skutkowym(62).

141. Niewątpliwie decyzja stwierdzająca niezgodność ze wspólnym rynkiem i decyzja o rozdzieleniu skłoniły Schneider do poszukiwania przedsiębiorstwa zdolnego do poniesienia kosztów nabycia spółki wielkości Legrand, co wymagało skomplikowanych negocjacji, jak zapewnia o tym w duplice Schneider(63).

142. W tej sytuacji stwierdzenie nieważności wspomnianych decyzji spowodowało, że koszty tych działań stały się zbyteczne, ponieważ gdyby nie wydano nakazu rozdzielenia spółek, Schneider nie poniosłaby tych wydatków. Jednakże nie żąda ona naprawienia szkody tego typu, a zatem nie ma potrzeby dokonywać jej analizy. Chciałbym jednak wspomnieć o nich jako o przykładzie kosztów związanych ze stwierdzeniem nieważności czynności administracyjnych Komisji lub przynajmniej kosztów, które po tym, jak okazały się zbędne, można postrzegać jako wynikające ze wspomnianego naruszenia.

143. Natomiast chociaż obniżenie ceny sprzedaży Legrand poczynione na rzecz Wendel‑KKR jest owocem tych negocjacji, nie wynika ono z niezgodnego z prawem charakteru działania Komisji, lecz jest wyrazem wolnej woli Schneider w prowadzeniu interesów z jej kontrahentami. W tym kontekście Schneider nie znajdowała się w szczególnie komfortowej sytuacji z uwagi na presję, jaką wywierała na nią Komisja, aby dokonała rozdzielenia spółek, lecz te naciski stanowiły jedynie jeden z czynników wpływających na ostateczny kształt umowy z Wendel‑KKR.

144. Schneider przedstawiła w duplice wiele informacji wyjaśniających warunki, w jakich kształtowała się umowa sprzedaży Legrand, wymieniając inne źródła nacisku na zarząd Schneider, aby ten szybko pozbył się spółki, z którą uprzednio zamierzał się połączyć, takie jak postawa samego prezesa zarządu Legrand(64), akcjonariuszy Schneider, analityków finansowych i rynków(65). Oświadczenia te pozwoliły zbudować obraz ram, w których negocjowano umowę pomiędzy Schneider a Wendel‑KKR, wskazujący, iż zobowiązanie (ostatecznie uznane za niezgodne z prawem) rozdzielenia połączonych przedsiębiorstw leżało u podstaw tej sytuacji, lecz nie miało bezpośredniego wpływu na postanowienia umowne uzgodnione i zatwierdzone przez Schneider w umowie sprzedaży Legrand. Przypuszczalnie wszystkie te okoliczności lepiej wyjaśniają gwałtowne pragnienie Schneider podpisania umowy w dniu 26 lipca 2002 r.

145. Nie jest niczym nadzwyczajnym, iż Schneider zastrzegła sobie prawo odstąpienia od umowy zawartej z Wendel‑KKR w zależności od wyniku postępowań zawisłych przed Sądem Pierwszej Instancji. Jednakże niezależnie od okoliczności wskazanych w poprzednim punkcie nic nie zmuszało jej do zakończenia negocjacji i zawarcia umowy sprzedaży tak wcześnie, jak trafnie sugeruje Komisja, kiedy podnosi, iż termin na dokonanie rozdzielenia spółek wyznaczony do dnia 5 lutego, oprócz tego, że mógł być przedłużony, był wystarczająco długi, aby znaleźć odpowiedniego nabywcę.

146. Takie postępowanie Schneider rodzi podejrzenie, iż zamierzała ona przede wszystkim dokonać transakcji z Wendel‑KKR, a kontynuowanie koncentracji traktowała jako sytuację czysto hipotetyczną. Przypuszczenie to, za którym przemawiają wspomniane wyżej naciski, skonkretyzowało się, kiedy zamiast zająć się ratowaniem koncentracji w trakcie wznowionego etapu II postępowania w sprawie kontroli koncentracji przez Komisję w następstwie stwierdzenia nieważności obu decyzji, Schneider wolała raczej wykonać umowę zawartą z nabywcą.

147. Zresztą koszt 180 mln EUR, który poniosłaby w przypadku odstąpienia od umowy wynikał jedynie z wynegocjowanych przez strony ustaleń, a ewentualne obniżenie wartości majątku Legrand będące wynikiem obniżenia kursów branżowych papierów wartościowych w tym okresie wydaje mi się zbyt niepewne i przypadkowe, aby stworzyć związek przyczynowy(66).

148. Wreszcie by rozważyć potencjalne zagrożenia w odniesieniu do każdego z tych przedsiębiorstw(67): Wendel‑KKR nie mogła nie znać motywacji Schneider, doskonale była jej bowiem znana możliwość stwierdzenia nieważności decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem i decyzji o rozdzieleniu, co logicznie rzecz biorąc uniemożliwiłoby jej nabycie Legrand. W konsekwencji wprowadziła ona do umowy instrumenty pozwalające jej uniknąć jakiegokolwiek ryzyka: obniżenie ceny sprzedaży i odszkodowanie w wysokości 180 mln EUR z tytułu odstąpienia od umowy, przenosząc w tym samym w sposób umowny leżące po jej stronie ryzyko na sprzedawcę, który dobrowolnie wyraził na to zgodę.

149. A zatem Schneider dużo ryzykowała, wszczynając postępowanie na podstawie art. 7 ust. 3 rozporządzenia. Przepis ten stanowi wyjątek od zasady niedokonywania koncentracji zanim wypowie się w tej sprawie, w sposób wyraźny lub dorozumiany, Komisja(68). Tym samym każdy rozważny przedsiębiorca musi być świadomy skutków wynikających z negatywnej oceny koncentracji przez tę instytucję wspólnotową, która implikuje wydanie decyzji o rozdzieleniu, bowiem pomimo brzmienia art. 8 ust. 4 rozporządzenia („W przypadku gdy koncentracja została już dokonana, Komisja może […] wymagać rozdzielenia […]”), w sytuacji opisanej w art. 7 ust. 3 rozporządzenia Komisja nie dysponuje uprawnieniami dyskrecjonalnymi w odniesieniu do przywrócenia status quo na rynku, co jest celem przypisanym badanemu przepisowi(69).

150. Podsumowując, w zakres ryzyka podejmowanego przez spółki, które zdają się na wyjątek przewidziany w art. 7 ust. 3, wchodzi brak pewności typowy dla przeprowadzanych przez nie koncentracji, ponieważ takie zmienne koleje wydają się być łatwe do przewidzenia w świetle uregulowania dotyczącego koncentracji(70).

151. Aczkolwiek stwierdzenie nieważności decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem i stwierdzenie nieważności decyzji o rozdzieleniu nie są zdarzeniami „zwykłymi” i można uzasadnić powstanie pewnych szkód, np. kosztów związanych z negocjacjami wszczętymi w celu sprzedaży przedsiębiorstwa, jak już uprzednio wskazałem, to jednak jeżeli źródłem niezgodności z prawem jest popełniony przez Komisję błąd o charakterze proceduralnym, którego naprawienie pozwala na podjęcie na nowo postępowania w sprawie kontroli koncentracji, nie można uznać szkód innego rodzaju, ponieważ przyczyna stwierdzonej niezgodności z prawem nie wpływa na analizę ekonomiczną, jak wynika z zaskarżonego w tej sprawie wyroku.

152. W związku z powyższymi okolicznościami Komisja słusznie zwraca uwagę, iż stwierdzenie nieważności z powodów formalnych pozostawia nietkniętą istotę badanej transakcji, w związku z czym po naprawieniu wady dotyczącej naruszenia art. 18 rozporządzenia, rozstrzygnięcia decyzji, która wydana zostanie po wznowieniu etapu II, nie można było z góry przewidzieć, a postępowanie mogło zakończyć się decyzją pozytywną lub negatywną, przede wszystkim w zależności od środków zaradczych, które zaproponowałaby Schneider.

153. Podsumowując: z uwagi na przyjęcie na siebie przez spółkę Schneider zarówno ryzyka własnego, jak i – w drodze umownej – ryzyka obciążającego Wendel‑KKR, zasądzenie przez Sąd Pierwszej Instancji odszkodowania z tytułu obniżenia ceny, które pierwsza z tych spółek musiała przyznać drugiej w związku z oczekiwaniem na zakończenie zawisłych sporów, prowadzi do przyznania przedsiębiorstwom, które zdecydowały się na koncentrację w trybie art. 7 ust. 3 rozporządzenia, gwarancji lub zabezpieczenia na wypadek jakichkolwiek dodatkowych kosztów, które mogłyby wyniknąć w przypadku naruszenia prawa, włączając w to naruszenie przepisów proceduralnych, niemających bezpośredniego wpływu na gospodarcze podstawy koncentracji.

154. Biorąc po uwagę powyższe wyjaśnienia, uważam, iż należy uznać ten zarzut odwołania i uchylić zaskarżony wyrok z tego względu, iż uznano w nim, że spółka Schneider poniosła szkodę wynikającą z obniżenia ceny sprzedaży Legrand SA, które musiała zaoferować Wendel‑KKR w celu zrekompensowania jej odroczenia sprzedaży do dnia 10 grudnia 2002 r.

2.      W przedmiocie przerwania związku przyczynowego (zarzuty trzeci i piąty odwołania)

a)      Streszczenie argumentów stron

155. Aczkolwiek zarzut ten jest rozproszony w pismach składanych w toku postępowania, Komisja zarzuca w istocie Sądowi Pierwszej Instancji naruszenie prawa poprzez odmowę uznania, z wielu powodów, iż związek przyczynowy został zerwany wskutek zachowania spółki Schneider.

156. Z jednej strony w swoim trzecim zarzucie Komisja broni poglądu, iż pomimo formalnego charakteru uchybienia, które popełniła, konieczne było wydanie innej decyzji po wznowieniu etapu II, która spowodowałaby usunięcie wspomnianego związku. Z drugiej strony Komisja dowodzi, iż ustalenie terminu sprzedaży do dnia 10 grudnia 2002 r. i rezygnacja przez Schneider z możliwości skorzystania z klauzuli o odstąpieniu od wspomnianej umowy spowodowały powstanie objętej żądaniem Schneider szkody(71).

157. Poza tym w piątym zarzucie Komisja wskazuje, iż wspomniana spółka francuska w trzech sytuacjach nie wypełniła ciążącego na niej obowiązku należytej staranności: po pierwsze, nie zażądała od Komisji szczegółowych informacji na temat stworzenia łącznej pozycji, po drugie, odstąpiła od ubiegania się o zastosowanie środków tymczasowych, o które mogła wnioskować przed i po stwierdzeniu nieważności i po trzecie, wykonała umowę sprzedaży Legrand w chwili, w której nie była już prawnie zobowiązana do oddzielenia się od tej spółki.

158. Jednakże Schneider, przed zakwestionowaniem tych zarzutów w odniesieniu do meritum zaskarżonego wyroku, podnosi niedopuszczalność wszystkich tych zarzutów Komisji, jako zarzutów nowych, co do których Sąd Pierwszej Instancji się nie wypowiadał.

159. Ponieważ zaproponowałem uznanie zarzutu dotyczącego braku związku przyczynowego, przedstawiam poniższe uwagi tytułem ewentualnym, na wypadek gdyby Trybunał Sprawiedliwości nie podzielił mojego stanowiska i uznał za konieczne zbadanie co do meritum pozostałych zarzutów zawartych w odwołaniu.

b)      W przedmiocie dopuszczalności niektórych argumentów

160. Tego rodzaju zarzut niedopuszczalności, jaki Schneider stawia odwołaniu, rozciąga się więc na twierdzenia zawarte w trzecim zarzucie, w którym zarzuca się jej niedbalstwo, i na cały piąty zarzut wspomnianego odwołania, opisany w pkt 167 niniejszej opinii; w obu przypadkach Schneider opiera swoje zarzuty na tym, że twierdzenia te są nowe w stosunku do tego, co stanowiło przedmiot dyskusji przed Sądem Pierwszej Instancji.

161. Przede wszystkim w odniesieniu do kwestii, że nowością jest zarzut niedbalstwa, które Komisja przypisuje Schneider, a które spowodowało powstanie szkody, wystarczy wskazać, iż orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości dopuszcza podniesienie w tego typu sporach sądowych argumentów nieprzedstawionych w pierwszej instancji, pod warunkiem iż służą poparciu zarzutu rozpatrywanego na pierwszym szczeblu sądownictwa wspólnotowego(72).

162. Po drugie, w odniesieniu do piątego zarzutu, Komisja wskazuje, iż w pkt 326–335 zaskarżonego wyroku zbadano przypisanie Schneider odpowiedzialności za powstanie szkody, przynajmniej w pewnym stopniu. Tymczasem wszystkie argumenty, którym Schneider stawia zarzut niedopuszczalności, dotyczą właśnie tej kwestii, nie należy zatem uznawać również tego zarzutu.

163. Z tego względu nie można uznać wysuwanego przez Schneider zarzutu niedopuszczalności i należy odrzucić go w całości.

c)      Co do istoty sprawy

164. Danych do analizy w tym zakresie dostarcza orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z którym, w sferze odpowiedzialności pozaumownej instytucji wspólnotowych, brak ostrożności i rozwagi skarżącego o odszkodowanie może wpływać na związek przyczynowy pomiędzy czynem bezprawnym a szkodą, powodując ograniczenie(73) tej odpowiedzialności lub nawet jej wyłączenie(74). Jednakże, abstrahując od tych ogólnych zasad, spory w tym zakresie cechują się nieuniknioną kazuistyką.

165. W odniesieniu do wyroku zaskarżonego w niniejszej sprawie trudno jest zrozumieć pierwsze twierdzenie Komisji, że obowiązek wydania decyzji w przedmiocie zgodności ze wspólnym rynkiem po wznowieniu etapu II miał zerwać związek przyczynowy pomiędzy decyzjami, których nieważność stwierdzono, a szkodą wyrządzoną Schneider, jeżeli taki związek istniał. Jej zdaniem ta nowa oficjalna decyzja zerwałaby związek przyczynowy, ponieważ w razie stwierdzenia zgodności ze wspólnym rynkiem, Schneider nie musiałaby sprzedawać Legrand, a w przeciwnym wypadku nowa decyzja uniemożliwiłaby powstanie szkody.

166. Nie można zaakceptować tego poglądu Komisji, który, jak wskazuje Schneider w odpowiedzi na odwołanie, zdradza podejście sofistyczne. Niezależnie od tego rozumowanie Komisji, o charakterze hipotetycznym i nieznajdujące potwierdzenia w faktach po dojściu do skutku sprzedaży Legrand na rzecz Wendel‑KKR, jest nieistotne dla sprawy. Zatem należy je odrzucić, bowiem chodzi o rozstrzygnięcie dotyczące okoliczności faktycznych, które miały miejsce, a nie zdarzeń znajdujących się w sferze wyobrażeń.

167. Spodziewam się, że taki sam los spotka pierwszą część piątego zarzutu, dotyczącą braku należytej staranności ze strony Schneider związanej z tym, iż nie domagała się od Komisji przedstawienia jej bardziej szczegółowych wyjaśnień w przedmiocie stworzenia łącznej pozycji; za pomocą tego zarzutu Komisja usiłuje przerzucić na francuskie przedsiębiorstwo swoją odpowiedzialność za brak precyzji w sformułowaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Jednakże wybieg ten jest zbyt oczywisty, aby pozostał niezauważony, i z tego względu należy zarzut ten oddalić.

168. W części drugiej zarzutu piątego, powołując się na niektóre orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji(75), Komisja utrzymuje, iż związek przyczynowy został zerwany poprzez odstąpienie przez Schneider od ubiegania się o zastosowanie środków tymczasowych, o które mogła wnioskować przed stwierdzeniem nieważności decyzji lub po nim.

169. Jednakże na podstawie udowodnionych okoliczności faktycznych(76) można stwierdzić, iż spółka francuska wniosła wraz ze skargą o stwierdzenie nieważności wniosek w przedmiocie zastosowania środków tymczasowych mający na celu zawieszenie wykonania decyzji o rozdzieleniu; ponadto późniejsza rezygnacja z kontynuowania tego postępowania była skutkiem dwóch równoczesnych okoliczności: z jednej strony podjęto decyzję o rozpoznaniu sprawy T‑310/01 w trybie przyspieszonym, a z drugiej strony przedłużono do dnia 5 lutego 2003 r. termin, w którym Schneider powinna oddzielić się od Legrand.

170. W tej sytuacji, przeciwnie niż twierdzi Komisja, Schneider działała z zachowaniem należytej staranności, bowiem stosując swoją strategię uzyskała praktycznie to samo, co uzyskałaby dzięki ustanowieniu środków tymczasowych, ponieważ bardzo szybko ustąpiła niepewność co do ważności obu zaskarżonych decyzji i, niezależnie od rozstrzygnięcia postępowań sądowych, margines czasowy w zakresie zbycia Legrand poszerzył się.

171. Z tego względu nie można zakwalifikować postępowania Schneider w tych okolicznościach jako niedbalstwa ani przypisać mu zdolności do zerwania spornego związku przyczynowego, należy zatem odrzucić stanowisko Komisji jako nieuzasadnione.

172. Wreszcie z uwagi na ich obiektywny związek należy zbadać łącznie trzecią część piątego zarzutu, która przypisuje Schneider dokonanie sprzedaży Legrand, w sytuacji kiedy nie była ona już prawnie zobowiązana do oddzielenia się od tej spółki, oraz zarzut Komisji odnoszący się do odroczenia terminu sprzedaży do dnia 10 grudnia 2002 r. i rezygnacji przez Schneider z wykorzystania klauzuli o odstąpieniu od tej umowy; zdaniem tej instytucji wspólnotowej wszystkie te okoliczności przyczyniły się do powstania szkody, przez co zerwany został sporny związek przyczynowy.

173. Schneider podnosi, iż do sprzedaży skłoniły ją dwa kolejne względy: po pierwsze, konieczność wykonania obowiązku oddzielenia się od Legrand, po drugie, po stwierdzeniu nieważności obu decyzji, dążenie do uniknięcia ryzyka związanego z koniecznością zdania się na ponowną decyzję, z uwagi na nieelastyczną postawę Komisji w drugim postępowaniu w sprawie kontroli koncentracji.

174. Jak wyjaśniam poniżej, należałoby uznać te zarzuty, aczkolwiek, powtarzam, tytułem ewentualnym, albowiem stwierdziłem już powyżej, iż w moim przekonaniu nie istnieje żaden związek przyczynowy.

175. Wykonując umowę sprzedaży Legrand w dniu 10 grudnia 2002 r. Schneider związana była jedynie zawartą przez siebie umową, bowiem Sąd Pierwszej Instancji stwierdził w dniu 22 października 2002 r. nieważność decyzji stwierdzającej niezgodność ze wspólnym rynkiem i decyzji o rozdzieleniu. Nawet przy założeniu, iż zawarcie tej umowy wynikało z podporządkowania się obowiązkowi prawnemu, którego nieważność następnie stwierdzono, dokonana sprzedaż była dobrowolnym aktem Schneider, który przyspieszył zakończenie postępowania w sprawie kontroli skutków koncentracji, w wykonaniu postanowień będących wynikiem negocjacji z nabywcą, na które Komisja nie wywierała żadnego wpływu.

176. Ponadto niezależnie od tego, iż Schneider mogła wówczas ubiegać się o wydanie decyzji pozytywnej kończącej wznowione postępowanie w sprawie kontroli koncentracji, ponieważ otworzyła się przed nią możliwość przedstawienia środków zaradczych w celu zapobieżenia stworzeniu łącznej pozycji, z której to możliwości Schneider w sposób automatyczny zrezygnowała, oddzielając się od Legrand, nie wydaje się, aby zachowała należytą staranność, ignorując klauzulę o odstąpieniu.

177. W opisanych okolicznościach, zakładając, iż Schneider chciałaby jeszcze doprowadzić do skutku połączenie z Legrand(77), postąpiłaby bardziej logicznie, gdyby wycofała się ze sprzedaży, powołując się na wspomnianą klauzulę, w celu ograniczenia szkody, bowiem kwota 180 mln EUR jest nieporównywalna z żądanym odszkodowaniem wynoszącym blisko 1 700 mln EUR. Roszczenie o odszkodowanie z tytułu odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty w kwocie odpowiadającej kwocie zawartej w klauzuli o odstąpieniu byłoby bardziej rozsądne i bardziej zgodne z stanem okoliczności faktycznych.

178. Uważam zatem, iż dokonując sprzedaży pomimo braku prawnego obowiązku i nie zachowując wymaganej staranności, Schneider zerwała związek przyczynowy, a z tego względu proponuję, tytułem ewentualnym, by Trybunał uznał piąty zarzut odwołania.

3.      W przedmiocie zarzutu opartego na sprzeczności w uzasadnieniu

179. W czwartym zarzucie odwołania Komisja wskazuje na sprzeczność w uzasadnieniu wyroku Sądu Pierwszej Instancji, przejawiającą się w niespójności między zanegowaniem istnienia związku przyczynowego pomiędzy naruszeniem uzasadniającym stwierdzenie nieważności dwóch wspomnianych decyzji a szkodą przypuszczalnie poniesioną (pkt 260–286) a potwierdzeniem istnienia tego związku w odniesieniu do dwóch rodzajów szkody poniesionej przez Schneider (pkt 288).

180. W celu odparcia tego zarzutu wystarczy wspomnieć, iż pierwsza z analiz wspomnianych przez Komisję odnosi się do wymienionego związku przyczynowego w odniesieniu do łącznej utraty wartości aktywów Legrand w okresie pomiędzy jej nabyciem a sprzedażą w grudniu 2002 r., podczas gdy druga z nich odnosi się do strat, które zdaniem Sądu Pierwszej Instancji poniosło przedsiębiorstwo francuskie. Nie można zatem stwierdzić żadnej sprzeczności w toku rozumowania zaskarżonego wyroku i w rezultacie upada również czwarty zarzut odwołania.

E –    W przedmiocie siódmego zarzutu

181. Ewentualnie Komisja wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku z uwagi na przyznanie Schneider odsetek za zwłokę począwszy od dnia, w którym nastąpiła szkoda materialna, czyli od dnia 10 grudnia 2002 r., do dnia zapłaty kwoty odszkodowania.

182. Ponieważ proponuję już uchylenie zaskarżonego wyroku z uwagi na brak związku przyczynowego lub, ewentualnie, jego zerwanie, nie ma potrzeby badać treści siódmego zarzutu, który odnosi się do szkody, której istnienie w mojej analizie zanegowałem.

VII – Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości co do istoty sprawy

183. Treść art. 61 zdanie drugie statutu Trybunału Sprawiedliwości uprawnia Trybunał Sprawiedliwości, w przypadku uchylenia wyroku Sądu Pierwszej Instancji, do wydania ostatecznego orzeczenia w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala, lub skierowania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Pierwszej Instancji. Jednym z przypadków, w których może zostać zastosowana pierwsza z tych możliwości jest błąd in iudicando, pod warunkiem że okoliczności faktyczne sprawy ustalone zostały w całości i w sposób wystarczający dla rozstrzygnięcia sporu oraz że nie ma potrzeby przeprowadzania postępowania dowodowego. Taka jest praktyka Trybunału Sprawiedliwości, aczkolwiek nie ma on w zwyczaju wskazywać powodów, dla których przyjmuje, iż stan sprawy pozwala mu na jej rozstrzygnięcie(78).

184. Byłoby dobrze, gdyby Trybunał Sprawiedliwości wypowiadał się co do istoty sprawy, jeżeli z akt sprawy wynika, iż stan sprawy na to pozwala(79), stosownie do nadania mu przez prawodawcę wspólnotowego charakteru nowoczesnego sądu kasacyjnego, wyposażonego w szeroki zakres swobodnej oceny w zakresie uchylenia orzeczeń, kiedy uzna to za stosowne(80).

185. W niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, iż kwestia przedstawiona Trybunałowi Sprawiedliwości w odwołaniu ma wyłącznie charakter prawny. Pomimo iż Sąd Pierwszej Instancji początkowo ograniczył spór do kwestii istnienia szkody, nie wnikając w jej oszacowanie, pozostawił on to zadanie, o złożonym charakterze w kontekście niniejszego sporu, do późniejszego rozstrzygnięcia na etapie wykonania wyroku. Byłoby sprzeczne z ekonomiką procesową zwracać sprawę Sądowi Pierwszej Instancji, aby ten praktycznie dokonał jedynie określenia kwoty, którą Komisja ma zapłacić z tytułu jedynej szkody podlegającej naprawieniu. Nic nie sprzeciwia się temu, aby Trybunał Sprawiedliwości doprowadził postępowanie do końca, jak zdarzało się to już w przeszłości(81), w oparciu o metodologię przewidzianą w zaskarżonym wyroku.

VIII – W przedmiocie kosztów postępowania w dwóch instancjach

186. Rozstrzygnięcie, które proponuję, nie zobowiązuje do obciążenia Schneider wszystkimi kosztami postępowania, ponieważ Komisja przegrała w odniesieniu do niektórych swoich żądań, aczkolwiek nie tych najpoważniejszych.

187. Ponieważ Sąd Pierwszej Instancji zastrzegł sobie rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania, a ja proponuję rozstrzygnięcie przez Trybunał Sprawiedliwości w przedmiocie określenia szkody poniesionej przez Schneider z tytułu kosztów, które poniosła w związku z uczestnictwem we wznowionym postępowaniu w sprawie kontroli koncentracji, Trybunał Sprawiedliwości powinien orzec w przedmiocie kosztów, zarówno w postępowaniu przed Sądem Pierwszej Instancji, jak i w postępowaniu odwoławczym.

188. W tym zakresie sprawiedliwa ocena wszystkich okoliczności sporu prowadziłaby do obciążenia spółki Schneider dwiema trzecimi kosztów poniesionych przez Komisję Europejską w obydwu instancjach.

IX – Wnioski

189. W świetle powyższych rozważań proponuję, by Trybunał Sprawiedliwości:

1)         uchylił wyrok Sądu Pierwszej Instancji z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie T‑351/03, ponieważ zobowiązano w nim Komisję Europejską do naprawienia w dwóch trzecich szkody poniesionej przez Schneider Electric SA z tytułu obniżenia ceny zbycia Legrand SA, na jakie spółka Schneider Electric musiała się zgodzić wobec nabywcy, aby zrekompensować mu odroczenie terminu doprowadzenia do skutku sprzedaży Legrand do dnia 10 grudnia 2002 r.;

2)         uchylił tym samym pkt 5–10 sentencji wspomnianego wyroku, w których postanawia się powołać biegłego w celu określenia tej szkody i przyznaje się odsetki za zwłokę;

3)         w pozostałym zakresie oddalił odwołanie;

4)         zobowiązał strony do przedstawienia Trybunałowi Sprawiedliwości, w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku, dokonanej wspólnie oceny kosztów poniesionych przez Schneider Electric w związku z uczestnictwem we wznowionym postępowaniu w sprawie kontroli koncentracji po dniu ogłoszenia wyroków Sądu Pierwszej Instancji z dnia 22 października 2002 r. w sprawach T‑310/01 i T‑77/02 Schneider Electric przeciwko Komisji;

5)         na wypadek braku porozumienia zobowiązał strony do przedstawienia Trybunałowi Sprawiedliwości, w tym samym terminie, określonych przez nie kwotowo żądań;

6)         zobowiązał przedsiębiorstwo Schneider Electric do zapłaty dwóch trzecich kosztów poniesionych przez Komisję w postępowaniu odwoławczym i w postępowaniu przed Sądem Pierwszej Instancji, jak również do pokrycia własnych kosztów w obydwu postępowaniach.

1 – Język oryginału: hiszpański.

2 – Wyrok w sprawie T‑351/03 Schneider Electric przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2237, zwany dalej „zaskarżonym wyrokiem”.

3 – Punkty 16–78.

4 – Rozporządzenie Rady (EWG) z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw (Dz.U. L 395, s. 1), w wersji sprostowanej (Dz.U. 1990, L 257, s. 13) i zmienionej przez rozporządzenie Rady (WE) nr 1310/97 z dnia 30 czerwca 1997 r. (Dz.U. L 180, s. 1). Najnowsza wersja, rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. (Dz.U. L 24, s. 1), nie ma zastosowania w niniejszej sprawie.

5 – Sprawa COMP/M.2283 Schneider-Legrand, w której uznano koncentrację za niezgodną ze wspólnym rynkiem (Dz.U. 2004, L 101, s. 1).

6 – Bardziej szczegółowo opisane w pkt 35 i 36 zaskarżonego wyroku.

7 – Decyzja 2004/276/WE, na mocy której nakazuje się rozdzielenie przedsiębiorstw (sprawa COMP/M.2283 – Schneider-Legrand) (Dz.U. L 101, s. 134).

8 – Wyrok Sądu z dnia 22 października 2002 r. w sprawie T‑310/01 Schneider Electric przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4071.

9 – Wyrok Sądu z dnia 22 października 2002 r. w sprawie T‑77/02 Schneider Electric przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4201.

10 – Punkt 39 i nast. niniejszej opinii.

11 – C‑279, opublikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich z dnia 15 listopada 2002 r.,, s. 22).

12 – Postanowienie Sądu z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie T‑48/03 Schneider Electric przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑111, w którym uznano za niedopuszczalną skargę o stwierdzenie nieważności w sprawie T‑48/03, z uwagi na to, że zaskarżone decyzje o rozpoczęciu etapu II oraz o zamknięciu nie stanowią aktów niekorzystnych.

13 – Postanowienie Trybunału z dnia 9 marca 2007 r. w sprawie C‑188/06 P Schneider Electric przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑35.

14 – Zarzut stworzenia łącznej pozycji.

15 – Punkty 444, 445 wyroku w sprawie Schneider I.

16 – Punkty 453–461 wyroku w sprawie Schneider I.

17 – Postanowienia z dnia 29 października 2004 r.: w sprawie T‑310/01 DEP; w sprawie T‑77/02 DEP.

18 – Punkty 100–106 zaskarżonego wyroku.

19 – Wyrok z dnia 19 kwietnia 2007 r. w sprawie C‑282/05 P Holcim (Deutschland) przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑2941, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo.

20 – Boleją nad tym A. Dawes, K. Peci w: Sorry but there’s nothing we can do to help: Schneider II and extra‑contractual liability of the European Commission in merger cases, European Competition Law Review, 2008, 29(3), s. 151–161.

21 – Punkty 129–138 zaskarżonego wyroku.

22 – Punkt 81 zaskarżonego wyroku.

23 – Punkty 263, 264 zaskarżonego wyroku.

24 – Punkty 260–287 zaskarżonego wyroku.

25 – W pkt 289–297 zaskarżonego wyroku. W pierwszym przypadku – ponieważ koszty te wynikały bezpośrednio z art. 7 ust. 4 rozporządzenia, a w drugim ze względu na brak możliwości wykluczenia, iż Schneider nie musiałaby ponosić tych kosztów, jeżeli zostałaby wydana decyzja zgodna z prawem (koszty związane z rozdzieleniem), bądź dlatego że zawarte one już były w kosztach (koszty postępowania przed sądami wspólnotowymi), bądź dlatego że wynikały one z działań, których nie można było uznać za podstawę odpowiedzialności Wspólnoty (koszty poniesione w ramach krajowych postępowań sądowych).

26 – Punkty 298–302 zaskarżonego wyroku.

27 – Punkty 303–317 zaskarżonego wyroku.

28 – Punkty 318–325.

29 – Opierając się na wyroku z dnia 7 listopada 1985 r. w sprawie 145/83 Adams przeciwko Komisji, Rec. s. 3539, pkt 54.

30 – Punkty 326–335.

31 – Przyjmując jako podstawę stopy określone przez Europejski Bank Centralny dla głównych operacji refinansowania, powiększone o dwa punkty procentowe, o ile nie są one wyższe niż 4% (punkty 336–346 zaskarżonego wyroku).

32 – Faks z dnia 21 tego miesiąca.

33 – Chociaż brzmienie tego żądania zawartego w odwołaniu jest niejasne, w rzeczywistości chodzi o koszty poniesione w obydwu instancjach.

34 – Faks z dnia 21 tego miesiąca.

35 – Faks z dnia 10 marca.

36 – Faks z dnia 6 maja.

37 – Zdaniem niektórych nie jest nieodzowne trzymanie się tej metody i można zmienić porządek badania tych trzech elementów odpowiedzialności pozaumownej; M. Ruffert, „EG-Vertrag – Artykuł 288”, w: Ch. Callies, M. Ruffert (red.), Kommentar des Vertrages über die Europäische Union und des Vertrages zur Gründung der Europäischen Gemeinschaft, 2. Aufl., Neuwied, Luchterhand 2002, s. 2414. Jednak pomimo iż wykładnia taka ułatwia zadanie Trybunałowi Sprawiedliwości, nie sądzę, aby dało się ją pogodzić z zadaniem rzecznika generalnego, zobowiązanego do wypowiedzenia się na temat wszystkich spornych zagadnień.

38 – Punkt 155 zaskarżonego wyroku.

39 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Holcim (Deutschland) przeciwko Komisji, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo.

40 – Punkt 453 wyroku w sprawie Schneider I.

41 – Punkt 152 zaskarżonego wyroku.

42 – Punkt 155 zaskarżonego wyroku.

43 – Wyroki: z dnia 5 marca 1996 r. w sprawach połączonych C‑46/93 i C‑48/93 Brasserie du Pêcheur i Factortame, Rec. s. I‑1029, pkt 55; z dnia 4 lipca 2000 r. w sprawie C‑352/98 P Bergaderm i Goupil przeciwko Komisji, Rec. s. I‑5291, pkt 43; z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie C‑312/00 P Komisja przeciwko Camar i Tico, Rec. s. I‑11355, pkt 54; z dnia 10 lipca 2003 r. w sprawie C‑472/00 P Komisja przeciwko Fresh Marine, Rec. s. I‑7541, pkt 26; z dnia 12 lipca 2005 r. w sprawie C‑198/03 P Komisja przeciwko CEVA i Pfizer, Zb.Orz. s. I‑6357, pkt 64; ww. wyrok w sprawie Holcim (Deutschland) przeciwko Komisji, pkt 47. Uwypukla się w doktrynie kluczową rolę zakresu swobodnej oceny w odniesieniu do ustalenia, jak poważne było dokonane naruszenie: C. Wilson, The role of discretion in EC law on non-contractual liability, Common Market Law Review, No 42, 2005, s. 686.

44 – Punkt 445 wyroku w sprawie Schneider I.

45 – Wyżej wymienione wyroki: w sprawie Bergaderm i Goupil przeciwko Komisji, pkt 40; w sprawie Holcim (Deutschland) przeciwko Komisji, pkt 50.

46 – Artykuł 18 ust. 1 in fine rozporządzenia.

47 – Artykuł 18 ust. 3 rozporządzenia.

48 – Punkty 145, 146 zaskarżonej decyzji.

49 – Taki pogląd podziela również doktryna, np. K. Lenaerts, D. Arts, I. Maselis, Procedural Law of the European Union, 2nd ed., London, Sweet & Maxwell 2006, s. 395; H.G. Schremers, D.F. Waelbroeck, Judicial Protection in the European Union, 6th ed., Den Haag/London/New York, Kluwer Law International 2001, s. 552. W orzecznictwie akceptuje się jedynie, iż w przypadku ograniczonych lub nieistniejących uprawnień dyskrecjonalnych zwykłe naruszenie „może” wystarczać dla uznania go w praktyce za wystarczająco istotne naruszenie; zobacz ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko CEVA i Pfizer, pkt 65.

50 – Pomimo posiadania przez to pismo charakteru pisma przygotowawczego, orzecznictwo przyznaje pismu w sprawie przedstawienia zarzutów funkcję opisu przedmiotu postępowania administracyjnego wszczętego przez Komisję, zakazując tej instytucji formułowania innych zarzutów w decyzji kończącej postępowanie (wyrok z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie C‑413/06 P Bertelsmann i Sony Corporation of America przeciwko Impala, Zb.Orz. s. I‑4951, pkt 63; zob. także postanowienie z dnia 18 czerwca 1986 r. w sprawach połączonych 142/84 i 156/84 British American Tobacco i Reynolds Industries przeciwko Komisji, Rec. s. 1899, pkt 13, 14).

51 – Punkt 86 w związku z pkt 260 zaskarżonego wyroku.

52 – Punkt 286 zaskarżonego wyroku.

53 – Części pierwsza i druga, jak również pierwszy punkt trzeciej części trzeciego zarzutu odwołania.

54 – Pozostałe punkty zarzutu trzeciego i cały zarzut piąty.

55 – Zarzut czwarty odwołania.

56 – Punkt 114 in fine decyzji o rozdzieleniu.

57 – W pkt 311–316 zaskarżonego wyroku.

58 – Punkt 311 zaskarżonego wyroku.

59 – Punkt 312 zaskarżonego wyroku.

60 – Punkt 1 sentencji wyroku, którego dotyczy odwołanie.

61 – A.G. Toth, The concepts of damage and causalita as elements of non‑contractual liability, w: T. Heukels, A. McDonnell (red.), The Action for Damages in Community Law, Den Haag-London-Boston, Kluwer Law International 1997, s. 192.

62 – Wyrok z dnia 15 stycznia 1987 r. w sprawie 253/84 GAEC de la Ségaude przeciwko Radzie i Komisji, Rec. s. 123, pkt 10.

63 – Punkt 99 tego pisma.

64 – W przedmiocie sporów sądowych pomiędzy Schneider a Legrand toczących się przed sądami krajowymi odsyłam do pkt 27, 67 oraz 219 i nast. zaskarżonego wyroku.

65 – Punkt 100 dupliki.

66 – Wyrok Trybunału z dnia 21 maja 1976 r. w sprawie 26/74 Roquette frères przeciwko Komisji, Rec. s. 677, pkt 23; opinia rzecznika generalnego Trabucchiego, Rec. s. 694.

67 – W odniesieniu do tej sfery odpowiedzialności własnej w zakresie pomocy państwa zob. wyroki: z dnia 25 maja 1978 r. w sprawach połączonych 83/76, 94/76, 4/77, 15/77 i 40/77 HNL i in. przeciwko Radzie i Komisji, Rec. s. 1209, pkt 6; z dnia 19 maja 1992 r. w sprawach połączonych C‑104/89 i 37/90 Mulder i in. przeciwko Radzie i Komisji, Rec. s. I‑3061, pkt 13. Zobach także: Ch. Koenig, Haftung der Europäischen Gemeinschaft gem. Artykuł 288 II EG wegen rechtswidriger Kommissionsentscheidungen in Beihilfensachen”, Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht, Nr 7/2005, s. 205.

68 – A. Neuhuber, Artikel 7. Aufschub des Vollzugs von Zusammenschlüssen, w: Loewenheim, Messen, Riesenkampff, Kartellrecht – Band 1 Europäisches Recht – Kommentar, München, C.H. Beck Verlag 2005, s. 1192.

69 – U. Immenga, T. Körber, Fusionskontrollverordnung – Artikel 8. Entscheidungsbefugnisse der Kommission, w: Immenga, Mestmäcker, Wettbewerbsrecht – EG/Teil 2 – Kommentar zum Europäischen Kartellrecht, 4. Aufl., München, C.H. Beck Verlag 2007, s. 673.

70 – W przedmiocie ryzyka związanego z działalnością gospodarczą zobacz niedawno wydany wyrok z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie C‑47/07 P Masdar (UK) przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑9761, pkt 59, 93.

71 – Powołuje się na wyrok z dnia 19 września 1985 r. w sprawie 33/82 Murri frères przeciwko Komisji, Rec. s. 2759, pkt 37, 38; a także in extenso liczne punkty wyroku Sądu z dnia 19 lipca 2007 r. w sprawie T‑360/04 FG Marine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑92, pkt 51–56, 75–77.

72 – Wyroki: z dnia 24 września 2002 r. w sprawach połączonych C‑74/00 P i C‑75/00 P Falck i Acciaierie di Bolzano przeciwko Komisji, Rec. s. I‑7869, pkt 178; z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie C‑229/05 P PKK i KNK przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑439, pkt 66.

73 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Adams przeciwko Komisji, pkt 53–55; wyrok z dnia 27 marca 1990 r. w sprawie C‑308/87 Grifoni przeciwko EWEA, Rec. s. I‑1203, pkt 16, 17.

74 – Na przykład wyroki: z dnia 4 lutego 1975 r. w sprawie 169/73 Compagnie Continentale France przeciwko Radzie, Rec. s. 117, pkt 22–32; z dnia 1 lipca 1976 r. w sprawie 58/75 Sergy przeciwko Komisji, Rec. s. 1139, pkt 46, 47; z dnia 8 czerwca 1977 r. w sprawie 97/76 Merkur przeciwko Komisji, Rec. s. 1063, pkt 9; ww. wyrok w sprawie Mulder i in. przeciwko Radzie i Komisji, pkt 33.

75 – Wyrok Sądu z dnia 28 stycznia 1999 r. w sprawie T‑230/95 BAI przeciwko Komisji, Rec. s. II‑123, pkt 36; ww. wyrok Sądu w sprawie FG Marine przeciwko Komisji, pkt 74.

76 – Punkty 50–52 zaskarżonego wyroku.

77 – Odsyłam do pkt 146 i nast. niniejszej opinii.

78 – Zwykle Trybunał Sprawiedliwości ogranicza się do stwierdzenia, w sposób dosyć lakoniczny, iż ma to miejsce w danym przypadku. Zobacz wyroki: z dnia 5 października 2000 r. w sprawach połączonych C‑432/98 P i C‑433/98 P Rada przeciwko Chvatal i in., Rec. s. I‑8535, pkt 37; z dnia 9 stycznia 2003 r. w sprawie C‑76/00 Petrotub i Republica przeciwko Radzie, Rec. s. I‑79, pkt 93; z dnia 18 lipca 2007 r. w sprawie C‑326/05 P Industrias Químicas del Vallés przeciwko Komisji, Zb Orz. s. I‑6557, pkt 71.

79 – J. Héron, Droit judiciaire privé, Paris, éd. Montchrétien 1991, s. 517; J. Vincent, S. Guinchard, Procédure civile, Paris, éd. Dalloz 1994, s. 922.

80 – J. Nieva Fenoll, El recurso de casación ante el Tribunal de Justicia de las Comunidades Europeas, Barcelona, Bosch 1998, s. 430.

81 – Wyrok z dnia 4 października 1979 r. w sprawie 238/78 Ireks‑Arkady przeciwko Radzie i Komisji, Rec. s. 2955; ww. wyrok w sprawie Adams przeciwko Komisji; wyrok z dnia 26 czerwca 1990 r. w sprawie C‑152/88 Sofrimport przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2477; ww. wyrok w sprawie Mulder i in. przeciwko Radzie i Komisji.