WYROK TRYBUNAŁU (ósma izba)
z dnia 25 stycznia 2024 r. (*)
Odesłanie prejudycjalne – Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Decyzja ramowa 2005/212/WSiSW – Konfiskata korzyści, narzędzi i mienia pochodzących z przestępstwa – Artykuł 1 tiret trzecie – Pojęcie „narzędzia” – Artykuł 2 ust. 1 – Spoczywający na państwach członkowskich obowiązek wprowadzenia środków umożliwiających konfiskatę narzędzi służących do popełniania przestępstw – Pojazd wykorzystywany do transportu wyrobów akcyzowych nieopatrzonych, wbrew przepisom ustawy, znakiem skarbowym
W sprawie C‑722/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria) postanowieniem z dnia 22 listopada 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 24 listopada 2022 r., w postępowaniu wszczętym przez:
Sofijski gradski sad,
TRYBUNAŁ (ósma izba),
w składzie: N. Piçarra (sprawozdawca), prezes izby, N. Jääskinen i M. Gavalec, sędziowie,
rzecznik generalny: M. Campos Sánchez-Bordona,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu rządu greckiego – L. Kotroni, A. Magrippi i E. Tsaousi, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu polskiego – B. Majczyna, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – S. Grünheid oraz I. Zaloguin, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1 tiret trzecie i art. 2 decyzji ramowej Rady 2005/212/WSiSW z dnia 24 lutego 2005 r. w sprawie konfiskaty korzyści, narzędzi i mienia pochodzących z przestępstwa (Dz.U. 2005, L 68, s. 49).
2 Wniosek ten został złożony w ramach postępowania wszczętego z urzędu w przedmiocie konfiskaty pojazdów wykorzystywanych przez niektórych z członków zorganizowanej grupy przestępczej, skazanych prawomocnymi już wyrokami, do transportu wyrobów akcyzowych nieopatrzonych, wbrew przepisom ustawy, znakiem skarbowym.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motywy 1 i 10 decyzji ramowej 2005/212 mają następujące brzmienie:
„(1) Główny bodziec dla transgranicznej przestępczości zorganizowanej stanowi korzyść finansowa. Aby działać skutecznie, każda próba zapobieżenia takiej przestępczości i jej zwalczania musi koncentrować się na wykryciu, zamrożeniu, zajęciu i konfiskacie korzyści pochodzących z przestępstwa. Jest to jednak utrudnione, między innymi, na skutek różnic między ustawodawstwami państw członkowskich w tej dziedzinie.
[…]
(10) Celem niniejszej decyzji ramowej jest zapewnienie, że wszystkie państwa członkowskie posiadają skuteczne przepisy regulujące konfiskatę korzyści pochodzących z przestępstwa, między innymi w odniesieniu do ciężaru dowodu dotyczącego źródła pochodzenia majątku posiadanego przez osobę uznaną za winną popełnienia przestępstwa związanego z przestępczością zorganizowaną. […]”.
4 Artykuł 1 tej decyzji ramowej, zatytułowany „Definicje”, stanowi w tiret trzecim:
„Do celów niniejszej decyzji przyjmuje się następujące definicje:
[…]
– »narzędzia« oznaczają każde mienie (rzecz) użyte lub którego zamierza się użyć w jakikolwiek sposób, w całości lub w części, do popełnienia przestępstwa lub przestępstw”.
5 Artykuł 2 tej decyzji ramowej, zatytułowany „Konfiskata”, stanowi w ust. 1:
„Każde państwo członkowskie podejmuje niezbędne środki w celu umożliwienia mu konfiskaty, w całości lub w części, narzędzi i korzyści z przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze powyżej jednego roku lub mienia, którego wartość odpowiada takim korzyściom”.
6 Artykuł 4 tej samej decyzji ramowej, zatytułowany „Środki prawne”, jest zredagowany następująco:
„Każde państwo członkowskie podejmuje niezbędne środki w celu zapewnienia, że zainteresowane strony dotknięte przez środki określone w art. 2 i 3 posiadają skuteczne środki prawne w celu ochrony swoich praw”.
7 Artykuł 5 decyzji ramowej 2005/212, zatytułowany „Gwarancje prawne”, przewiduje:
„Niniejsza decyzja ramowa nie powoduje zmiany zobowiązań nakazujących poszanowanie podstawowych praw i podstawowych zasad, w tym w szczególności zasady domniemania niewinności, zagwarantowanej w art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej”.
Prawo bułgarskie
8 Artykuł 53 ust. 1 lit. a) Nakazatelen kodeks (kodeksu karnego) z dnia 1 maja 1968 r. (DV nr 26 z dnia 2 kwietnia 1968 r.), w wersji mającej zastosowanie w stanie faktycznym postępowania głównego (DV nr 60 z dnia 5 sierpnia 2011 r.) (zwanego dalej „NK”), stanowi:
„Niezależnie od odpowiedzialności karnej konfiskacie na rzecz państwa podlegają:
a) mienie, które należy do osoby skazanej i było przeznaczone lub służyło do popełnienia umyślnego przestępstwa;
[…]”.
9 Zgodnie z art. 234 ust. 1 i art. 234 ust. 2 pkt 3 NK posiadanie w znacznej ilości wyrobów akcyzowych nieopatrzonych, z naruszeniem ustawy, znakiem skarbowym, podlega karze pozbawienia wolności w wymiarze od dwóch do ośmiu lat, a także karze pozbawienia prawa do wykonywania określonego zawodu lub określonej działalności.
10 Zgodnie z art. 321 ust. 2 i art. 321 ust. 3 pkt 2 NK udział w zorganizowanej grupie przestępczej w celu osiągnięcia korzyści majątkowej podlega karze pozbawienia wolności w wymiarze od trzech do dziesięciu lat.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
11 Za udział w okresie od sierpnia 2011 r. do czerwca 2012 r. w zorganizowanej grupie przestępczej popełniającej w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przestępstwa z art. 234 NK AP, BP, OP i PG zostali na podstawie art. 321 ust. 3 pkt 2 NK skazani na kary pozbawienia wolności w wymiarze: pierwszy z nich – trzech lat, drugi i trzeci – jednego roku, a czwarty – sześciu miesięcy.
12 W ramach tej zorganizowanej grupy przestępczej AP, BP i GV kupili w sierpniu 2011 r. w Bułgarii ciągnik siodłowy, którym OP kierował w Grecji w dniu 21 sierpnia 2011 r., i do którego OP podpiął naczepę załadowaną paczkami papierosów wartości 2,348 mln lewów bułgarskich (BGN) (około 1,2 mln euro) bez znaków skarbowych. W dniu 23 sierpnia 2011 r. OP przyjechał tym pojazdem do Warny (Bułgaria), gdzie ładunek został złożony w magazynie. W dniu 24 sierpnia 2011 r. papierosy zostały zajęte przez policję. Za to przestępstwo AP, BP, OP i GV zostali na podstawie art. 234 ust. 2 pkt 3 NK skazani na kary pozbawienia wolności w wymiarze: pierwszy z nich – jednego roku i jedenastu miesięcy, drugi i trzeci – jednego roku, a czwarty – czterech lat.
13 W tym kontekście Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria), który jest sądem odsyłającym, wszczął z urzędu postępowanie w przedmiocie orzeczenia o dowodach rzeczowych uzyskanych w trakcie postępowania karnego zakończonego wspomnianymi w pkt 11 i 12 niniejszego wyroku wyrokami skazującymi, które stały się prawomocne. Sąd ten zastanawia się w szczególności nad tym, czy ciągnik siodłowy i naczepa, którymi ładunek paczek papierosów bez znaków skarbowych został przewieziony z Grecji do Bułgarii, zostały użyte jako „narzędzie” przestępstwa w rozumieniu art. 1 tiret trzecie decyzji ramowej 2005/212.
14 Sąd ten zauważa, po pierwsze, że uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym kwalifikuje jako przestępstwo posiadanie wyrobów akcyzowych nieopatrzonych znakiem skarbowym, lecz nie przewóz tych wyrobów. Po drugie, wskazuje on, że Varhoven kasatsionen sad (najwyższy sąd kasacyjny, Bułgaria) w orzeczeniu interpretacyjnym nr 2/13 z dnia 18 grudnia 2013 r. uznał, że pojazd lub środek transportu, w którym ujawniono wyroby akcyzowe nieopatrzone znakiem skarbowym objęte art. 234 NK, nie stanowią narzędzia tego przestępstwa, a zatem nie podlegają konfiskacie na podstawie art. 53 ust. 1 lit. a) NK.
15 Sąd odsyłający uważa jednak, że posiadanie jest wykonywaniem faktycznego władztwa nad wyrobami, a ich przewóz jest przejawem tego władztwa. W związku z tym, zdaniem tego sądu, ciągnik siodłowy i naczepa, których dotyczy sprawa w postępowaniu głównym, zostały użyte jako „narzędzia” przestępstwa polegającego na posiadaniu „znacznej ilości” paczek papierosów bez znaków skarbowych.
16 W tych okolicznościach Sofijski gradski sad (sąd miejski w Sofii) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy taka wykładnia prawa krajowego, zgodnie z którą nie należy orzekać konfiskaty jako narzędzia służącego do popełnienia przestępstwa ciężarowego pojazdu silnikowego – ciągnika siodłowego i naczepy – który posłużył członkom zorganizowanej grupy przestępczej do przechowywania i transportu wyrobów akcyzowych (papierosów) bez znaków skarbowych w znacznych ilościach, jest zgodna z art. 2 w związku z art. 1 tiret trzecie [decyzji ramowej 2005/212]?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
17 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 tiret trzecie i art. 2 decyzji ramowej 2005/212 należy interpretować w ten sposób, że pojazd używany do przewozu wyrobów akcyzowych, które wbrew przepisom ustawy nie są opatrzone znakiem skarbowym, stanowi „narzędzie” przestępstwa.
18 Zgodnie z art. 1 tiret trzecie decyzji ramowej 2005/212 pojęcie „narzędzia” obejmuje „każde mienie (rzecz) użyte lub którego zamierza się użyć w jakikolwiek sposób, w całości lub w części, do popełnienia przestępstwa lub przestępstw”.
19 Artykuł 2 ust. 1 tej decyzji ramowej zobowiązuje każde państwo członkowskie do wprowadzenia niezbędnych środków w celu umożliwienia mu konfiskaty, w całości lub w części, narzędzi i korzyści z przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze powyżej jednego roku lub mienia, którego wartość odpowiada takim korzyściom.
20 Z przepisów tych, w szczególności z terminów „każde mienie (rzecz)” i „w jakikolwiek sposób”, wynika, że w zakresie, w jakim mienie (rzecz) jest używane lub w zamierzeniu przeznaczone do popełnienia przestępstwa objętego zakresem stosowania tej decyzji ramowej, stanowi ono „narzędzie” służące do popełnienia tego przestępstwa.
21 W niniejszej sprawie z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że przestępstwo rozpatrywane w postępowaniu głównym, przewidziane w art. 234 ust. 2 pkt 3 NK, a mianowicie posiadanie znacznych ilości wyrobów akcyzowych bez znaków skarbowych, podlega karze pozbawienia wolności od dwóch do ośmiu lat. Z zastrzeżeniem ustaleń, których dokonanie należy do sądu odsyłającego, przestępstwo to może zatem wchodzić w zakres stosowania decyzji ramowej 2005/212 na podstawie jej art. 2 ust. 1.
22 W związku z tym, jeżeli pojazd jest używany „w jakikolwiek sposób” do popełnienia takiego przestępstwa, pojazd ten wchodzi w zakres pojęcia „narzędzia” w rozumieniu art. 1 tiret trzecie tej decyzji ramowej, bez potrzeby rozróżniania, czy pojazd ten jest używany jako środek transportu, czy jako środek służący posiadaniu lub przechowywaniu towarów stanowiących przedmiot danego przestępstwa.
23 Biorąc pod uwagę wątpliwości sądu odsyłającego, należy podkreślić, że wiążący charakter decyzji ramowej, takiej jak decyzja ramowa 2005/212, nakłada w szczególności na sądy państw członkowskich obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego tak dalece, jak to możliwe, w świetle brzmienia i celu danej decyzji ramowej, tak aby osiągnąć przewidziany w niej rezultat. Obowiązek ten jest nierozerwalnie związany z systemem traktatu FUE, gdyż zezwala tym sądom na zapewnienie, w ramach ich właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu zawisłych przed nimi sporów (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 czerwca 2005 r., Pupino, C‑105/03, EU:C:2005:386, pkt 43; z dnia 29 czerwca 2017 r., Popławski, C‑579/15, EU:C:2017:503, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo).
24 Zasada wykładni zgodnej wymaga jednak, aby w odpowiednim przypadku sąd krajowy wziął pod uwagę całokształt prawa krajowego celem dokonania oceny, w jakim stopniu prawo to może zostać zastosowane w taki sposób, który nie prowadziłby do rezultatu sprzecznego z celem wytyczonym przez daną decyzję ramową. Zasada ta nie może jednak stanowić podstawy do dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 czerwca 2005 r., Pupino, C‑105/03, EU:C:2005:386, pkt 47; z dnia 8 listopada 2016 r., Ognyanov, C‑554/14, EU:C:2016:835, pkt 66 i przytoczone tam orzecznictwo).
25 Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek uwzględnienia treści decyzji ramowej przy dokonywaniu wykładni i stosowaniu odpowiednich przepisów swego prawa krajowego podlega bowiem ograniczeniom wynikającym z ogólnych zasad prawa, w tym w szczególności z zasady pewności prawa i niedziałania prawa wstecz. Zasady te stoją na przeszkodzie temu, aby na podstawie decyzji ramowej i niezależnie od ustawy wprowadzającej ją w życie wspomniany obowiązek mógł doprowadzić do ustalenia bądź zaostrzenia odpowiedzialności karnej osób, które popełniły przestępstwo (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 czerwca 2005 r., Pupino, C‑105/03, EU:C:2005:386, pkt 44, 45; z dnia 24 czerwca 2019 r., Popławski, C‑573/17, EU:C:2019:530, pkt 75 i przytoczone tam orzecznictwo).
26 Z tymi zastrzeżeniami obowiązek wykładni zgodnej nakłada na sądy krajowe obowiązek odstąpienia z własnej inicjatywy od stosowania wszelkiej wykładni przyjętej przez sąd wyższej instancji, która byłaby dla nich wiążąca na mocy prawa krajowego, jeżeli wykładnia ta nie jest zgodna z daną decyzją ramową. W związku z tym sąd krajowy nie może skutecznie stwierdzić, że nie jest w stanie dokonać wykładni przepisu krajowego w zgodzie z prawem Unii jedynie ze względu na to, że do tej pory sąd wyższej instancji niezmiennie interpretował i stosował ten przepis w sposób niezgodny z tym prawem (zob. podobnie wyrok z dnia 24 czerwca 2019 r., Popławski, C‑573/17, EU:C:2019:530, pkt 78, 79 i przytoczone tam orzecznictwo).
27 W niniejszej sprawie należy zauważyć, po pierwsze, że przepisy decyzji ramowej 2005/212, które są przedmiotem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, nie dotyczą zakresu odpowiedzialności karnej osób, których dotyczy ewentualna konfiskata, a po drugie, że konfiskata na rzecz państwa narzędzi, które służyły do popełnienia przestępstwa, ma miejsce, zgodnie z art. 53 ust. 1 NK, „[n]iezależnie od odpowiedzialności karnej”.
28 Ponadto każde orzeczenie dotyczące ewentualnej konfiskaty w sprawie w postępowaniu głównym musi, zgodnie z art. 5 decyzji ramowej 2005/212, przestrzegać praw podstawowych, w szczególności prawa własności zapisanego w art. 17 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w związku z jej art. 52 ust. 1. Taka konfiskata nie może naruszać prawa własności osoby trzeciej działającej w dobrej wierze, która nie wiedziała i nie mogła wiedzieć, że jej mienie zostało wykorzystane do popełnienia przestępstwa (zob. podobnie wyrok z dnia 14 stycznia 2021 r., Okrazhna prokuratura – Haskovo i Apelativna prokuratura – Plovdiv, C‑393/19, EU:C:2021:8, pkt 55).
29 Dodatkowo art. 4 decyzji ramowej 2005/212 odczytywanej w świetle art. 47 karty praw podstawowych nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, by osobom, których dotyczy środek w postaci konfiskaty, przysługiwały skuteczne środki prawne w celu ochrony ich praw. Osobami tymi są nie tylko osoby uznane za winne popełnienia przestępstwa, lecz również osoby trzecie, których mienia dotyczy ten środek (zob. podobnie wyrok z dnia 14 stycznia 2021 r., Okrazhna prokuratura – Haskovo i Apelativna prokuratura – Plovdiv, C‑393/19, EU:C:2021:8, pkt 60, 61, 63).
30 W świetle całości powyższych rozważań na przedłożone pytanie należy odpowiedzieć następująco: art. 1 tiret trzecie i art. 2 decyzji ramowej 2005/212 należy interpretować w ten sposób, że pojazd używany do przewozu wyrobów akcyzowych nieopatrzonych, wbrew przepisom ustawy, znakiem skarbowym, stanowi „narzędzie” służące do popełnienia przestępstwa.
W przedmiocie kosztów
31 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 1 tiret trzecie i art. 2 decyzji ramowej Rady 2005/212/WSiSW z dnia 24 lutego 2005 r. w sprawie konfiskaty korzyści, narzędzi i mienia pochodzących z przestępstwa
należy interpretować w ten sposób, że:
pojazd używany do przewozu wyrobów akcyzowych nieopatrzonych, wbrew przepisom ustawy, znakiem skarbowym, stanowi „narzędzie” służące do popełnienia przestępstwa.
Podpisy