Υποθέσεις T‑35/10 και T‑7/11
Bank Melli Iran
κατά
Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
«Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας — Περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν για να εμποδιστεί η διάδοση των πυρηνικών όπλων — Δέσμευση κεφαλαίων — Υποχρέωση αιτιολογήσεως — Δικαιώματα άμυνας — Δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας — Δικαιολογημένη εμπιστοσύνη — Επανεξέταση των ληφθέντων περιοριστικών μέτρων — Πλάνη περί την εκτίμηση — Ίση μεταχείριση — Νομική βάση — Ουσιώδεις τύποι — Αναλογικότητα»
Περίληψη — Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (τέταρτο τμήμα)
της 6ης Σεπτεμβρίου 2013
1. Ένδικη διαδικασία — Πράξεις που κατά τη διάρκεια της δίκης κατάργησαν και αντικατέστησαν τις προσβαλλόμενες πράξεις — Αίτηση προσαρμογής των ακυρωτικών αιτημάτων υποβληθείσα κατά τη διάρκεια της δίκης — Προθεσμία για την υποβολή τέτοιας αιτήσεως — Έναρξη — Ημερομηνία κοινοποιήσεως της νέας πράξεως στους ενδιαφερόμενους
(Άρθρο 263, εδ. 6, ΣΛΕΕ· απόφαση 2011/783/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου· κανονισμοί του Συμβουλίου 1245/2011 και 267/12)
2. Ένδικη διαδικασία — Απόφαση που κατά τη διάρκεια της δίκης αντικατέστησε την εν τω μεταξύ ανακληθείσα προσβαλλόμενη απόφαση — Παραδεκτό νέων αιτημάτων — Όρια — Υποθετικές πράξεις που δεν έχουν ακόμη εκδοθεί
3. Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Θεμελιώδη δικαιώματα — Προσωπικό πεδίο εφαρμογής — Νομικά πρόσωπα αποτελούντα προεκτάσεις τρίτων κρατών — Εμπίπτουν — Ευθύνη τρίτου κράτους για τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο έδαφός του — Δεν ασκεί επιρροή
(Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
4. Πράξεις των θεσμικών οργάνων — Αιτιολογία — Υποχρέωση αιτιολογήσεως — Περιεχόμενο — Περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν — Δέσμευση των κεφαλαίων των προσώπων, οντοτήτων ή οργανισμών που μετέχουν ή στηρίζουν τη διάδοση των πυρηνικών όπλων — Υποχρέωση κοινοποιήσεως της αιτιολογίας στον ενδιαφερόμενο συγχρόνως με την έκδοση της βλαπτικής γι’ αυτόν πράξεως ή αμέσως μετά — Όρια — Ασφάλεια της Ένωσης και των κρατών μελών ή λόγοι απορρέοντες από τις διεθνείς σχέσεις τους — Δικαίωμα προσβάσεως στα έγγραφα εξαρτώμενο από σχετική αίτηση προς το Συμβούλιο
(Άρθρο 296, εδ. 2, ΣΛΕΕ· απόφαση 2010/413/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου, άρθρο 24 § 3· κανονισμοί του Συμβουλίου 423/2007, άρθρο 15 § 3, 961/2010, άρθρο 36 § 3, και 267/2012, άρθρο 46 § 3)
5. Ευρωπαϊκή Ένωση — Δικαστικός έλεγχος της νομιμότητας των πράξεων των θεσμικών οργάνων — Περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν στο πλαίσιο της καταπολεμήσεως της διαδόσεως των πυρηνικών όπλων — Δέσμευση των κεφαλαίων των προσώπων, οντοτήτων ή οργανισμών που μετέχουν ή στηρίζουν τη διάδοση των πυρηνικών όπλων — Υποχρέωση κοινοποιήσεως των επιβαρυντικών στοιχείων συγχρόνως με την έκδοση της βλαπτικής πράξεως ή αμέσως μετά
6. Προσφυγή ακυρώσεως — Φυσικά ή νομικά πρόσωπα — Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά — Περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν στο πλαίσιο της καταπολεμήσεως της διαδόσεως των πυρηνικών όπλων — Πράξη με την οποία λαμβάνονται ή διατηρούνται τέτοια μέτρα — Μη κοινοποίηση στον προσφεύγοντα — Δεν ασκεί επιρροή εκτός αν αποδειχθεί ότι θίχτηκαν τα δικαιώματα του προσφεύγοντος
(Άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ)
7. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας — Περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν στο πλαίσιο της καταπολεμήσεως της διαδόσεως των πυρηνικών όπλων — Δέσμευση των κεφαλαίων των προσώπων, οντοτήτων ή οργανισμών που μετέχουν ή στηρίζουν τη διάδοση των πυρηνικών όπλων — Δικαστικός έλεγχος της νομιμότητας — Περιεχόμενο — Κατανομή του βάρους αποδείξεως — Απόφαση στηριζόμενη σε πληροφορίες που παρασχέθηκαν από κράτη μέλη και δεν είναι γνωστοποιήσιμες στον δικαστή της Ένωσης — Δεν επιτρέπεται
(Αποφάσεις του Συμβουλίου 2010/644/ΚΕΠΠΑ και 2011/783/ΚΕΠΠΑ· κανονισμοί του Συμβουλίου 1100/2009, 961/2010, 1245/2011 και 267/2012)
8. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας — Περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν στο πλαίσιο της καταπολεμήσεως της διαδόσεως των πυρηνικών όπλων — Περιεχόμενο — Κεφάλαια και πόροι ιδρύματος εγκατεστημένου σε τρίτο κράτος — Δεν περιλαμβάνονται — Όρια — Κεφάλαια εμπλεκόμενα σε εμπορικές πράξεις διενεργηθείσες εν όλω ή εν μέρει στην Ένωση
(Κανονισμοί του Συμβουλίου 423/2007, 961/2010 και 267/2012)
9. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας — Περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν στο πλαίσιο της καταπολεμήσεως της διαδόσεως των πυρηνικών όπλων — Επιλογή της νομικής βάσεως — Χρησιμοποίηση του άρθρου 215 ΣΛΕΕ και όχι του άρθρου 75 ΣΛΕΕ ως βάσεως
(Άρθρα 75 ΣΛΕΕ και 215 ΣΛΕΕ· απόφαση 2010/644/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου· κανονισμός 961/2010 του Συμβουλίου)
10. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας — Περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν στο πλαίσιο της καταπολεμήσεως της διαδόσεως των πυρηνικών όπλων — Επιλογή της νομικής βάσεως — Μέτρα βαίνοντα πέραν εκείνων που αποφασίστηκαν από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών — Δεν ασκεί επιρροή — Μη παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας
(Άρθρο 29 ΣΕΕ· άρθρο 215 ΣΛΕΕ· απόφαση 2010/413/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου)
11. Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας — Απόφαση εκδοθείσα στο πλαίσιο της Συνθήκης ΕΕ — Υποχρέωση του Συμβουλίου να λάβει περιοριστικά μέτρα εφαρμογής — Δεν υφίσταται
(Άρθρο 29 ΣΕΕ· άρθρο 215 ΣΛΕΕ· απόφαση 2010/413/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου· κανονισμός 961/2010 του Συμβουλίου)
1. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 57)
2. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 62)
3. Ούτε ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ούτε οι Συνθήκες περιέχουν διατάξεις αποκλείουσες από το ευεργέτημα της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων τα νομικά πρόσωπα που αποτελούν προεκτάσεις κρατών. Συναφώς, το άρθρο 34 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αποτελεί δικονομική διάταξη που δεν έχει εφαρμογή στις διαδικασίες ενώπιον του δικαστή της Ένωσης, ο δε σκοπός της διατάξεως αυτής είναι να αποτραπεί το ενδεχόμενο ένα κράτος μέρος της Συμβάσεως αυτής να είναι συγχρόνως προσφεύγων και καθού ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Επιπλέον, το γεγονός ότι ένα κράτος είναι ο εγγυητής του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο έδαφός του δεν ασκεί επιρροή όσον αφορά την έκταση των δικαιωμάτων των οποίων δύνανται να απολαύουν στο έδαφος τρίτων κρατών νομικά πρόσωπα που αποτελούν προέκταση του ίδιου κράτους. Τέλος, υπηρεσίες οι οποίες αντιπροσωπεύουν εμπορικές δραστηριότητες που ασκούνται σε ανταγωνιστικό τομέα και υπόκεινται στο κοινό δίκαιο καθώς και εμπορικές συναλλαγές με οντότητες που μετέχουν στη διάδοση των πυρηνικών όπλων δεν δύνανται να αποδείξουν ότι η συγκεκριμένη επιχείρηση μετέχει στην άσκηση δημόσιας εξουσίας και δεν δικαιολογούν να χαρακτηριστεί αυτή ως προέκταση ενός κράτους.
(βλ. σκέψεις 65, 67, 69, 72, 73)
4. Το Συμβούλιο οφείλει να γνωστοποιήσει στη θιγόμενη από περιοριστικά μέτρα οντότητα τους ειδικούς και συγκεκριμένους λόγους για τους οποίους κρίνει ότι πρέπει να ληφθούν τα μέτρα αυτά, εκτός αν επιτακτικοί λόγοι αναγόμενοι στην ασφάλεια της Ένωσης ή των κρατών μελών της ή απορρέοντες από τις διεθνείς σχέσεις τους αποκλείουν τη γνωστοποίηση ορισμένων στοιχείων. Στην περίπτωση που πρόκειται για πράξη με την οποία δεσμεύονται τα κεφάλαια μιας οντότητας, η κοινοποίηση των επιβαρυντικών στοιχείων πρέπει να λάβει χώρα είτε ταυτόχρονα με την έκδοση της συγκεκριμένης πράξεως είτε το συντομότερο δυνατό μετά την έκδοσή της. Όταν έχουν γνωστοποιηθεί αρκούντως ακριβείς πληροφορίες που παρέχουν στην ενδιαφερόμενη οντότητα τη δυνατότητα να γνωστοποιήσει λυσιτελώς την άποψή της σχετικά με τα στοιχεία που δέχεται εις βάρος της το Συμβούλιο, η αρχή του σεβασμού των δικαιωμάτων άμυνας δεν συνεπάγεται ότι το θεσμικό αυτό όργανο οφείλει να παράσχει με δική του πρωτοβουλία πρόσβαση στα έγγραφα που περιέχει ο φάκελός του. Μόνον κατόπιν αιτήσεως του ενδιαφερομένου μέρους το Συμβούλιο οφείλει να παράσχει πρόσβαση σε όλα τα μη εμπιστευτικά διοικητικά έγγραφα που αφορούν το επίμαχο μέτρο.
Υπό τις συνθήκες αυτές, αφενός, η υποχρέωση αιτιολογήσεως που έχει το Συμβούλιο τηρείται με αιτιολογία καθιστώσα δυνατό να προσδιοριστούν οι οντότητες στις οποίες ο προσφεύγων φέρεται ότι παρέσχε χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και τις οποίες αφορούν περιοριστικά μέτρα που ελήφθησαν από την Ένωση ή από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και η περίοδος εντός της οποίας φέρεται ότι παρασχέθηκαν οι εν λόγω υπηρεσίες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι συγκεκριμένες συναλλαγές με τις οποίες φέρεται ότι συνδέονται οι υπηρεσίες αυτές.
Αφετέρου, η μη κοινοποίηση εγγράφου στο οποίο το Συμβούλιο στηρίχθηκε για να λάβει ή να διατηρήσει τα περιοριστικά μέτρα που αφορούν μια οντότητα συνιστά προσβολή των δικαιωμάτων άμυνας δικαιολογούσα την ακύρωση των περί ων πρόκειται πράξεων μόνον αν έχει αποδειχθεί ότι τα εν λόγω περιοριστικά μέτρα δεν θα είχαν ληφθεί, ή διατηρηθεί, νομίμως αν το μη κοινοποιημένο έγγραφο έπρεπε να μη ληφθεί υπόψη ως επιβαρυντικό στοιχείο.
(βλ. σκέψεις 79, 83, 84, 89, 100)
5. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 85)
6. Μολονότι πράξη με την οποία λαμβάνονται ή διατηρούνται περιοριστικά μέτρα έναντι προσώπου ή οντότητας πρέπει να κοινοποιηθεί στο τελευταίο και μολονότι από την κοινοποίηση αυτή αρχίζει η προθεσμία για την άσκηση, από το εν λόγω πρόσωπο ή την εν λόγω οντότητα, προσφυγής ακυρώσεως της πράξεως αυτής βάσει του άρθρου 263, τέταρτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, παρά ταύτα η περίσταση αυτή δεν συνεπάγεται ότι η έλλειψη τέτοιας κοινοποιήσεως δικαιολογεί, από μόνη της, την ακύρωση της επίμαχης πράξεως. Ο ενδιαφερόμενος πρέπει να αποδείξει ότι η έλλειψη τέτοιας κοινοποιήσεως είχε ως αποτέλεσμα να θιγούν τα δικαιώματά του.
(βλ. σκέψεις 112, 113)
7. Ο δικαστικός έλεγχος της νομιμότητας πράξεως με την οποία ελήφθησαν περιοριστικά μέτρα έναντι οντότητας εκτείνεται στην εκτίμηση των γεγονότων και των περιστάσεων που έτυχαν επικλήσεως ως δικαιολογούντα την πράξη αυτή, καθώς και στην εξέταση των αποδεικτικών και πληροφοριακών στοιχείων στα οποία στηρίζεται η εκτίμηση αυτή. Σε περίπτωση αμφισβητήσεως, απόκειται στο Συμβούλιο να προσκομίσει τα στοιχεία αυτά για την εξακρίβωσή τους από τον δικαστή της Ένωσης.
Το γεγονός ότι τα περιοριστικά μέτρα έναντι του προσφεύγοντος ελήφθησαν βάσει των στοιχείων που συνελέγησαν από κράτος μέλος ουδόλως αναιρεί το ότι οι προσβαλλόμενες πράξεις είναι πράξεις του Συμβουλίου, το οποίο επομένως πρέπει να βεβαιώνεται ότι η έκδοσή τους είναι δικαιολογημένη, εν ανάγκη ζητώντας από το περί ου πρόκειται κράτος μέλος να του παράσχει τα αναγκαία προς τούτο αποδεικτικά και πληροφοριακά στοιχεία. Ομοίως, το Συμβούλιο δεν δύναται να προβάλει ότι τα περί ων πρόκειται στοιχεία προέρχονται από απόρρητες πηγές και, κατά συνέπεια, δεν μπορούν να δημοσιοποιηθούν. Πράγματι, μολονότι το γεγονός αυτό θα μπορούσε, ενδεχομένως, να δικαιολογήσει περιορισμούς όσον αφορά τη γνωστοποίηση των στοιχείων αυτών στον προσφεύγοντα ή στους δικηγόρους του, παρά ταύτα, λαμβανομένου υπόψη του ουσιώδους ρόλου του δικαστικού ελέγχου στο πλαίσιο της λήψεως περιοριστικών μέτρων, ο δικαστής της Ένωσης πρέπει να μπορεί να ελέγχει τη νομιμότητα και το βάσιμο τέτοιων μέτρων, χωρίς να μπορούν να του αντιταχθούν το απόρρητο ή η εμπιστευτικότητα των αποδεικτικών και πληροφοριακών στοιχείων που χρησιμοποίησε το Συμβούλιο. Επιπλέον, το Συμβούλιο δεν έχει δικαίωμα να στηρίξει πράξη με την οποία λαμβάνονται περιοριστικά μέτρα σε πληροφορίες ή στοιχεία του φακέλου που γνωστοποιήθηκαν από κράτος μέλος, αν αυτό το κράτος μέλος δεν είναι διατεθειμένο να επιτρέψει τη γνωστοποίησή τους στο δικαστήριο της Ένωσης που είναι αρμόδιο να ασκήσει τον έλεγχο νομιμότητας της αποφάσεως αυτής.
(βλ. σκέψεις 122, 125, 126)
8. Μολονότι χρηματοπιστωτικό ίδρυμα εγκατεστημένο σε τρίτο κράτος και συσταθέν βάσει του δικαίου του κράτους αυτού δεν υποχρεούται, δυνάμει των κανονισμών 423/2007, σχετικά με ορισμένα περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν, 961/2010, σχετικά με περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν και την κατάργηση του κανονισμού 423/2007, και 267/2012, σχετικά με περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν και την κατάργηση του κανονισμού 961/2010, να δεσμεύσει τα κεφάλαια των οντοτήτων που εμπλέκονται στη διάδοση των πυρηνικών όπλων, παρά ταύτα τα ευρισκόμενα στο έδαφος της Ένωσης κεφάλαια και οικονομικοί πόροι του, που εμπλέκονται σε εμπορική πράξη τελεσθείσα εν όλω ή εν μέρει εντός της Ένωσης ή που κατέχονται από υπηκόους κρατών μελών ή νομικά πρόσωπα, οντότητες ή οργανισμούς εγκατεστημένους ή συσταθέντες βάσει του δικαίου κράτους μέλους, μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο περιοριστικών μέτρων ληφθέντων βάσει των εν λόγω κανονισμών, εφόσον το ίδρυμα αυτό μετέχει στη διάδοση των πυρηνικών όπλων, συνδέεται άμεσα με αυτήν ή τη στηρίζει. Επομένως, όταν αλλοδαπό χρηματοπιστωτικό ίδρυμα γνωρίζει ή εύλογα δύναται να υποπτευθεί ότι ένας εκ των πελατών του εμπλέκεται στη διάδοση των πυρηνικών όπλων, οφείλει να παύσει πάραυτα την παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών σε αυτόν, λαμβανομένων υπόψη των εφαρμοστέων νομικών υποχρεώσεων, και να μην του παράσχει καμία νέα υπηρεσία.
(βλ. σκέψεις 132-134)
9. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 163, 164, 167-175)
10. Το γεγονός ότι περιοριστικά μέτρα που ελήφθησαν στο πλαίσιο της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας βαίνουν πέραν αυτών που αποφασίστηκαν από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών δεν έχει συνέπειες όσον αφορά την καταλληλότητα και επάρκεια του άρθρου 215 ΣΛΕΕ ως νομικής τους βάσεως. Το ίδιο συμπέρασμα ισχύει, κατ’ αναλογία, για τα περιοριστικά μέτρα που ελήφθησαν βάσει του άρθρου 29 ΣΕΕ, όπως προβλέπονται από την απόφαση 2010/413, για περιοριστικά μέτρα κατά του Ιράν και για την κατάργηση της κοινής θέσεως 2007/140/ΚΕΠΠΑ, και από τις αποφάσεις που εκδόθηκαν σε εφαρμογή της. Πράγματι, ούτε το άρθρο 29 ΣΕΕ περιορίζει στη θέση σε εφαρμογή των μέτρων που αποφασίζονται από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών τις εξουσίες που το άρθρο αυτό παρέχει στο Συμβούλιο. Κατά συνέπεια, απλώς και μόνο το γεγονός ότι τα περιοριστικά μέτρα που αφορούν τον προσφεύγοντα βαίνουν πέραν αυτών που προβλέπονται από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών δεν συνεπάγεται ότι το Συμβούλιο παραβίασε την αρχή της αναλογικότητας.
Άλλωστε, το Συμβούλιο δεν οφείλει να παραθέσει στον προσφεύγοντα «αντικειμενική δικαιολόγηση», αλλά μόνο τους ειδικούς και συγκεκριμένους λόγους για τους οποίους εκτιμά ότι έχουν εφαρμογή επ’ αυτού τα κριτήρια λήψεως αυτοτελών περιοριστικών μέτρων.
(βλ. σκέψεις 170, 182-184)
11. Μολονότι η προηγούμενη έκδοση αποφάσεως σύμφωνα με το κεφάλαιο 2 του τίτλου V της Συνθήκης ΕΕ αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για να μπορέσει το Συμβούλιο να λάβει περιοριστικά μέτρα βάσει των εξουσιών που του παρέχει το άρθρο 215 ΣΛΕΕ, παρά ταύτα απλώς και μόνον η ύπαρξη τέτοιας αποφάσεως δεν δύναται να δημιουργήσει υποχρέωση του Συμβουλίου να λάβει τέτοια μέτρα. Πράγματι, το Συμβούλιο παραμένει ελεύθερο να αξιολογεί, στο πλαίσιο της ασκήσεως των εξουσιών που του παρέχει η Συνθήκη ΛΕΕ, τα της θέσεως σε εφαρμογή των αποφάσεων που εκδίδονται σύμφωνα με το κεφάλαιο 2 του τίτλου V της Συνθήκης ΕΕ, περιλαμβανομένης της ενδεχόμενης λήψεως των περιοριστικών μέτρων που στηρίζονται στο άρθρο 215 ΣΛΕΕ.
Επιπλέον, στο πλαίσιο αυτό, στο άρθρο 29 ΣΕΕ δεν υπάρχει τίποτα που να αποκλείει ότι ο καθορισμός της στάσεως της Ένωσης επί ενός ζητήματος γεωγραφικής ή θεματικής φύσεως αφορά επίσης συγκεκριμένα μέτρα που πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή από το σύνολο των κρατών μελών για την αντιμετώπιση ενός γεγονότος ή φαινομένου.
(βλ. σκέψεις 193, 194, 197)