WYROK SĄDU PIERWSZEJ INSTANCJI (piąta izba)
z dnia 28 lutego 2008 r.(*)
Wspólnotowy znak towarowy – Zgłoszenie graficznego wspólnotowego znaku towarowego przedstawiającego liść klonu – Bezwzględna podstawa odmowy rejestracji – Znak usługowy – Artykuł 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia (WE) nr 40/94 – Artykuł 6 ter konwencji paryskiej – Zagadnienia prawne rozstrzygane w postępowaniu przed instancjami OHIM i w postępowaniu przed Sądem
W sprawie T‑215/06
American Clothing Associates SA, z siedzibą w Evergem (Belgia), reprezentowana przez adwokatów P. Maeyaerta i N. Clarembeaux’a,
strona skarżąca,
przeciwko
Urzędowi Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (znaki towarowe i wzory) (OHIM), reprezentowanemu przez A. Folliarda‑Monguirala, działającego w charakterze pełnomocnika,
strona pozwana,
mającej za przedmiot skargę na decyzję Pierwszej Izby Odwoławczej OHIM z dnia 4 maja 2006 r. (sprawa R 1463/2005‑1), dotyczącą rejestracji oznaczenia przedstawiającego liść klonu jako wspólnotowego znaku towarowego,
SĄD PIERWSZEJ INSTANCJIWSPÓLNOT EUROPEJSKICH (piąta izba),
w składzie: M. Vilaras (sprawozdawca), prezes, F. Dehousse i D. Šváby, sędziowie,
sekretarz: B. Pastor, zastępca sekretarza,
po zapoznaniu się ze skargą złożoną w sekretariacie Sądu w dniu 8 sierpnia 2006 r.,
po zapoznaniu się z odpowiedzią na skargę złożoną w sekretariacie Sądu w dniu 24 października 2006 r.,
po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 6 listopada 2007 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Ramy prawne
1 Artykuł 7 rozporządzenia Rady (WE) nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz.U. 1994, L 11, s. 1), z późniejszymi zmianami, stanowi:
„1. Nie są rejestrowane:
[…]
h) znaki towarowe, na które właściwe władze nie wydały zezwolenia, [w przypadku] których odmowa rejestracji następuje na podstawie art. 6 ter konwencji paryskiej;
[…]”.
2 Artykuły 1, 6, 6 ter, 6 sexies i 7 Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z dnia 20 marca 1883 r., zrewidowanej i zmienionej (Recueil des traités des Nations unies, vol. 828, nr 11847, s. 108; zwanej dalej „konwencją paryską”) stanowią:
„Artykuł 1
[…]
2. Przedmiotem ochrony własności przemysłowej są patenty na wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, znaki usługowe, nazwa handlowa i oznaczenia pochodzenia lub nazwy pochodzenia, jak również zwalczanie nieuczciwej konkurencji.
[…]
Artykuł 6
1. Warunki zgłoszenia i rejestracji znaków towarowych będą określane w każdym państwie będącym członkiem Związku [zrzeszającym państwa, do których stosuje się konwencja paryska] w jego ustawodawstwie wewnętrznym.
[…]
Artykuł 6 ter
1. a) Państwa będące członkami Związku zgadzają się, w wypadku braku zezwolenia właściwych organów, odmawiać rejestracji lub unieważniać rejestrację i na podstawie odpowiednich zarządzeń zakazać używania jako znaku towarowego lub jako części takiego znaku: herbów, flag i innych godeł państwowych państw będących członkami Związku, przyjętych przez nie urzędowych oznaczeń i stempli kontrolnych i gwarancyjnych, a także wszystkiego, co z punktu widzenia heraldycznego byłoby ich naśladownictwem.
b) Postanowienia zawarte w punkcie a) stosuje się również do herbów, flag i innych godeł, skrótów nazw lub nazw międzynarodowych organizacji rządowych, których członkami są jedno lub więcej państw będących członkami Związku, z wyjątkiem herbów, flag i innych godeł, skrótów nazw lub nazw, które były już przedmiotem obowiązujących umów międzynarodowych, mających na celu zabezpieczenie ich ochrony.
c) Żadne państwo będące członkiem Związku nie będzie zobowiązane do stosowania postanowień zawartych w punkcie b), ze szkodą dla uprawnionych z praw nabytych w dobrej wierze przed wejściem w życie niniejszej konwencji w tym państwie. Państwa będące członkami Związku nie są zobowiązane do stosowania wymienionych postanowień, jeżeli używanie lub rejestracja, o której mowa w punkcie a), nie wywołuje w przekonaniu odbiorców wrażenia istnienia związku między daną organizacją a herbami, flagami, godłami, skrótami nazw lub nazwami albo jeżeli to używanie lub rejestracja nie wprowadzałyby odbiorców w błąd co do istnienia związku między użytkownikiem a organizacją.
[…]
3. a) W celu stosowania tych postanowień państwa będące członkami Związku zgadzają się przekazywać sobie wzajemnie, za pośrednictwem Biura Międzynarodowego, listę godeł państwowych, urzędowych oznaczeń i stempli kontrolnych i gwarancyjnych, które chcą lub będą chciały w przyszłości poddać ochronie przewidzianej w niniejszym artykule w sposób nieograniczony lub w pewnych granicach, a także przekazywać wszelkie zmiany, wprowadzone później do tej listy. Każde państwo będące członkiem Związku udostępni notyfikowane przez siebie listy do wiadomości powszechnej we właściwym czasie.
Jednakże notyfikacja nie jest obowiązkowa w stosunku do flag państwowych.
[...]
Artykuł 6 sexies
Państwa będące członkami Związku zobowiązują się chronić znaki usługowe. Nie są one zobowiązane przewidzieć rejestracji tych znaków.
Artykuł 7
Rodzaj produktu, na którym ma być umieszczony znak towarowy, nie może w żadnym razie stanowić przeszkody do zarejestrowania znaku”.
Okoliczności powstania sporu
3 W dniu 23 lipca 2002 r. skarżąca, na podstawie rozporządzenia nr 40/94, złożyła w Urzędzie Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (znaki towarowe i wzory) (OHIM) zgłoszenie wspólnotowego znaku towarowego.
4 Znak towarowy, o którego rejestrację wniesiono, składający się z motywu liścia klonu i umieszczonej pod tym motywem grupy liter „rw”, zapisanych wersalikami, został odtworzony poniżej:
5 Towary i usługi, dla których wniesiono o rejestrację, należą do klas 18, 25 i 40 w rozumieniu Porozumienia nicejskiego dotyczącego międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków z dnia 15 czerwca 1957 r., zrewidowanego i zmienionego, i odpowiadają następującemu opisowi:
– „skóra i imitacje skóry, wyroby z tych materiałów, nieujęte w innych klasach; skóry zwierzęce; kufry i walizki; parasole zwykłe i przeciwsłoneczne, laski; bicze i wyroby rymarskie” (klasa 18);
– „odzież, obuwie, nakrycia głowy” (klasa 25);
– „usługi krawieckie, preparowanie zwierząt; usługi introligatorskie; prace garbarskie, obróbka i wykańczanie skór, futer i materiałów tekstylnych; wywoływanie klisz fotograficznych i sporządzanie odbitek fotograficznych; obróbka drewna; wytłaczanie owoców; młynarstwo; obróbka, hartowanie i wykańczanie powierzchniowe metali” (klasa 40).
6 Decyzją z dnia 7 października 2005 r. ekspert odmówił rejestracji zgłoszonego znaku towarowego dla wszystkich towarów i usług, dla których został zgłoszony, w oparciu o art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94 z uwagi na to, iż wspomniany znak mógł wywoływać w przekonaniu odbiorców wrażenie istnienia związku między tym znakiem a Kanadą, ponieważ liść klonu przedstawiony w zgłoszonym znaku towarowym stanowi naśladownictwo państwowego godła Kanady.
7 Godło to, jak wynika z powiadomienia z dnia 1 lutego 1967 r. skierowanego przez Biuro Międzynarodowe Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) do państw będących stronami konwencji paryskiej oraz z bazy danych WIPO, wygląda następująco:
8 W dniu 6 grudnia 2005 r. skarżąca odwołała się od decyzji eksperta na podstawie art. 57–62 rozporządzenia nr 40/94.
9 Decyzją z dnia 4 maja 2006 r. (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”), doręczoną skarżącej w dniu 29 maja 2006 r., Pierwsza Izba Odwoławcza oddaliła odwołanie skarżącej i utrzymała w mocy decyzję eksperta.
10 W oparciu o źródła wskazane w pkt 7 powyżej Izba Odwoławcza stwierdziła, że liść klonu koloru czerwonego stanowi godło Kanady (pkt 11 zaskarżonej decyzji). Mając na względzie orzecznictwo [wyrok Sądu z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie T‑127/02 Concept przeciwko OHIM (ECA), Rec. s. II‑1113, pkt 40], Izba Odwoławcza stwierdziła, że w niniejszej sprawie należało rozpatrzyć, czy zgłoszony znak towarowy zawierał element, który mógł zostać uznany za godło Kanady lub stanowić jego naśladownictwo „z punktu widzenia heraldycznego”. Występowanie w zgłoszonym znaku towarowym elementu słownego „rw” nie mogło, zdaniem Izby Odwoławczej, wstrzymać zastosowania art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej (pkt 12–14 zaskarżonej decyzji).
11 W tym zakresie Izba Odwoławcza odrzuciła argument skarżącej dotyczący różnicy w kolorze między liściem klonu przedstawionym w zgłoszonym znaku towarowym a liściem klonu stanowiącym godło Kanady. Ponieważ zgłoszenie nie zawierało precyzyjnej informacji na temat koloru, zgłoszony znak towarowy mógłby być przedstawiany w każdej kombinacji kolorystycznej, włączając w to kolor czerwony używany dla godła Kanady (pkt 15 zaskarżonej decyzji).
12 Ponadto Izba Odwoławcza uznała, że nie istniała jakakolwiek istotna różnica w przedstawieniu tych dwóch liści klonu. W obu przypadkach chodziło o ten sam liść z jedenastoma wierzchołkami, w kształcie pięcioramiennej gwiazdy, umieszczony na łodydze, z wyraźnie widocznym odstępem między wierzchołkami lub ramionami. W konsekwencji zainteresowany krąg odbiorców postrzegałby liść klonu stanowiący zgłoszony znak towarowy jako naśladownictwo heraldyczne godła Kanady (pkt 16 zaskarżonej decyzji). A zatem rejestracja zgłoszonego znaku towarowego mogłaby wprowadzić odbiorców w błąd co do pochodzenia towarów i usług nim oznaczonych również z uwagi na ogromną różnorodność towarów i usług, jakie może oferować i promować Kanada (pkt 17 zaskarżonej decyzji).
13 Zdaniem Izby Odwoławczej, utrzymywana przez skarżącą renoma jej znaku towarowego RIVER WOODS w Belgii nie może podważyć powyżej przedstawionych rozważań, ponieważ uzyskanie charakteru odróżniającego przez znak w następstwie używania nie znajduje zastosowania w przypadku określonym w art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94 (pkt 19 zaskarżonej decyzji). Izba Odwoławcza odrzuciła również inne argumenty skarżącej, która twierdziła, że na jej rzecz zarejestrowano już kilka podobnych krajowych znaków towarowych, w tym również znaki kanadyjskie, i powoływała się na wcześniejszą praktykę decyzyjną OHIM w zakresie znaków zawierających flagę lub godło państwowe (pkt 20–22 zaskarżonej decyzji).
Żądania stron
14 Skarżąca wnosi do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji;
– obciążenie OHIM kosztami postępowania.
15 OHIM wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– obciążenie skarżącej kosztami postępowania.
Co do prawa
16 Na poparcie skargi skarżąca podnosi jedyny zarzut dotyczący naruszenia art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94. Sąd uważa za konieczne rozpatrzenie tego zarzutu najpierw w odniesieniu do usług należących do klasy 40, których dotyczy zgłoszenie, a następnie w odniesieniu do towarów należących do klas 18 i 25, o których mowa w tym samym zgłoszeniu.
W przedmiocie usług należących do klasy 40
Argumenty stron
17 Skarżąca precyzuje, że nawet jeżeli kwestia stosowania art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej do znaków usługowych może nasuwać pewne wątpliwości, przedstawi ona swą argumentację bez dokonywania rozróżnienia między towarami a usługami, których dotyczy sporne zgłoszenie do rejestracji.
18 OHIM z kolei uważa, że rozumiany dosłownie art. 6 ter konwencji paryskiej znajduje zastosowanie wyłącznie do znaków „fabrycznych lub handlowych” we francuskiej wersji językowej konwencji, czyli do znaków towarowych. Postanowienie to nie zobowiązuje zatem państw będących stronami konwencji paryskiej oraz państw lub organizacji międzynarodowych – w tym Unii Europejskiej – będących członkami Światowej Organizacji Handlu, na których ciąży obowiązek przestrzegania art. 6 ter, do odmowy lub unieważnienia rejestracji jako znaków usługowych lub elementów znaków usługowych oznaczeń zawierających lub naśladujących godła państwowe lub inne urzędowe oznaczenia. Jednak, zdaniem OHIM, państwom i samemu OHIM niezaprzeczalnie przysługuje swoboda, by tego dokonać.
19 Przede wszystkim, zdaniem OHIM, WIPO, która administruje konwencją paryską, wyraźnie dopuszcza taką możliwość, co wynika z paragrafu 7 „ogólnych informacji na temat art. 6 ter konwencji paryskiej” dostępnych na stronie internetowej WIPO. Następnie art. 1 rozporządzenia nr 40/94 wyraźnie mówi o ochronie „znaków towarowych dla towarów lub usług”, podczas gdy art. 7 tego rozporządzenia, dotyczący bezwzględnych podstaw odmowy rejestracji, nie dokonuje rozróżnienia między znakami towarowymi a znakami usługowymi. Wreszcie sam Sąd potwierdził już w przeszłości, w wyżej wymienionym w pkt 10 wyroku w sprawie ECA, że art. 6 ter konwencji paryskiej znajduje zastosowanie również do znaków usługowych, ponieważ znak stanowiący przedmiot tamtej sprawy oznaczał zarówno towary należące do klasy 9, jak i usługi należące do klasy 41, a Sąd nie dokonał rozróżnienia między towarami a usługami, orzekając, że rejestracji tego znaku słusznie odmówiono na mocy art. 6 ter konwencji paryskiej.
20 Na rozprawie OHIM opowiadał się za dokonaniem rozszerzającej wykładni art. 6 ter konwencji paryskiej, która umożliwiałaby włączenie do zakresu stosowania tego postanowienia również znaków usługowych, a to dlatego, że od przyjęcia art. 6 ter konwencji paryskiej ta ostatnia kategoria znaków istotnie zyskała na znaczeniu w stosunku do znaków towarowych. Ponadto, zdaniem OHIM, WIPO zaleca taką wykładnię omawianego postanowienia.
21 W odpowiedzi na skargę OHIM utrzymywał również, że niezależnie od wszystkiego kwestia stosowania art. 6 ter konwencji paryskiej do znaków usługowych nie jest przedmiotem wymiany uwag stron w postępowaniu przed Sądem, ponieważ, po pierwsze, zagadnienie to nigdy nie zostało poruszone w postępowaniu przed instancjami OHIM i po drugie, w skardze skarżąca nie rozwinęła wystarczająco tezy, zgodnie z którą wspomniane postanowienie nie ma zastosowania do znaków usługowych. Jednak na rozprawie OHIM przyznał, że Sąd może rozpatrzyć to zagadnienie również w przypadku braku argumentacji dotyczącej specyficznie tej kwestii, co zostało odnotowane w protokole z rozprawy.
Ocena Sądu
22 Na wstępie należy wskazać, że zarówno w postępowaniu przed instancjami OHIM, jak i w postępowaniu przed Sądem skarżąca podnosiła zasadniczo jedyny zarzut dotyczący naruszenia art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94 z uwagi na to, że rejestracji zgłoszonego znaku, który ani nie przedstawia państwowego godła Kanady, ani nie stanowi jego naśladownictwa „z punktu widzenia heraldycznego”, nie można odmówić na podstawie art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej.
23 Zagadnienie zastosowania art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej do znaków usługowych stanowi kwestię wstępną, której rozstrzygnięcie jest niezbędne, by zapewnić prawidłowe stosowanie rozporządzenia nr 40/94 w odniesieniu do zarzutu podniesionego przez skarżącą. W celu ustalenia bowiem, czy zgłoszony znak, w zakresie w jakim odnosi się do usług, stanowi znak, którego rejestracja byłaby ewentualnie niezgodna z art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej, konieczne jest ustalenie, czy postanowienie to znajduje zastosowanie do znaków usługowych. Jeżeli nie ma to miejsca, odmówienie przez OHIM rejestracji tego znaku dla usług faktycznie stanowiłoby naruszenie art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94, co podnosi skarżąca, i to nawet bez potrzeby zbadania, czy zgłoszony znak zawiera godło państwowe Kanady lub stanowi jego naśladownictwo „z punktu widzenia heraldycznego”.
24 W konsekwencji kwestia zastosowania art. 6 ter konwencji paryskiej do znaków usługowych stanowi jedno z zagadnień prawnych sporu rozstrzyganego przez izbę odwoławczą, nawet jeśli skarżąca nie przedstawiła w tym względzie swego stanowiska i nawet jeżeli izba odwoławcza nie wypowiedziała się w jej przedmiocie [wyrok Sądu z dnia 1 lutego 2005 r. w sprawie T‑57/03 SPAG przeciwko OHIM – Dann i Backer (HOOLIGAN), Zb.Orz. s. II‑287, pkt 21]. Kwestia ta może zatem zostać podniesiona po raz pierwszy w postępowaniu przed Sądem (ww. wyrok w sprawie HOOLIGAN, pkt 22).
25 Ze względów wskazanych w pkt 23 powyżej kwestia ta stanowi również jedno z zagadnień prawnych sporu rozstrzyganego przez Sąd. Należy bowiem wskazać, że wciąż orzekając w przedmiocie żądań stron, do których należy wyznaczenie granic sporu, Sąd nie może być związany wyłącznie argumentami przedstawionymi przez strony na poparcie ich żądań, chyba że rozważania wykraczające poza te argumenty mogłyby prowadzić do oparcia jego rozstrzygnięcia na błędnych stwierdzeniach prawnych (postanowienia Trybunału: z dnia 27 września 2004 r. w sprawie C‑470/02 P UER przeciwko M6 i in., niepublikowane w Zbiorze, pkt 69; z dnia 13 czerwca 2006 r. w sprawie C‑172/05 P Mancini przeciwko Komisji, niepublikowane w Zbiorze, pkt 41). Ma to miejsce w przypadku niniejszej sprawy tym bardziej, że skarżąca wyraziła wątpliwość co do zastosowania art. 6 ter konwencji paryskiej do znaków usługowych. A zatem zgodnie z tym, co przyznał na rozprawie sam OHIM, kwestia ta nie pozostaje poza zakresem przedstawienia przez strony swych uwag i musi zostać rozpoznana przez Sąd, ponieważ jej rozstrzygnięcie jest niezbędne, by ustosunkować się do zarzutu podniesionego przez skarżącą.
26 W konsekwencji należy zbadać, czy art. 6 ter konwencji paryskiej znajduje zastosowanie również w stosunku do znaków usługowych. W tym względzie należy stwierdzić, że brzmienie tego postanowienia odnosi się wyłącznie do „znaków towarowych” [„fabrycznych lub handlowych” w wersji francuskiej]. Z art. 1 ust. 2, art. 6 ust. 1, jak również art. 6 sexies konwencji paryskiej jasno wynika, że w ramach tej konwencji dokonano rozróżnienia między „znakami towarowymi”, które zgodnie z art. 7 tej konwencji są rejestrowane dla produktów, a „znakami usługowymi”. Z uwagi na to, że art. 6 ter odnosi się wyłącznie do znaków towarowych, należy uznać, iż ustanowiony w tym postanowieniu zakaz rejestracji i używania nie dotyczy znaków usługowych.
27 OHIM utrzymuje jednak, że prawodawca wspólnotowy może zakazać rejestracji znaków odnoszących się również do usług, które zawierają jako jeden z elementów godło państwowe, nawet jeżeli nie jest on zobowiązany do uczynienia tego na mocy art. 6 ter konwencji paryskiej.
28 Należy stwierdzić, że w art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94 ograniczono się do zwykłego odesłania do art. 6 ter konwencji paryskiej, precyzując, że „nie są rejestrowane znaki towarowe, […] których odmowa rejestracji następuje na podstawie art. 6 ter konwencji paryskiej”. Ze względu na to, że art. 6 ter konwencji paryskiej nie odnosi się do znaków usługowych, nie mogą one stanowić znaków, w przypadku „których odmowa rejestracji następuje” na mocy tego postanowienia, a w konsekwencji nie mogą one zostać objęte bezwzględną podstawą odmowy rejestracji ustanowioną w art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94. Sama okoliczność, na którą powołuje się OHIM, że art. 7 rozporządzenia nr 40/94 nie wprowadza rozróżnienia między znakami towarowymi a znakami usługowymi, nie wystarczy, by wyciągnąć odmienny wniosek, ponieważ rozróżnienie to zostało wprowadzone przez art. 6 ter konwencji paryskiej, do którego odsyła art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94.
29 Gdyby bowiem prawodawca wspólnotowy miał zamiar zakazać rejestracji znaków zawierających „herby, flagi i inne godła państwowe” również w odniesieniu do usług, nie ograniczyłby się do zwykłego odesłania do art. 6 ter konwencji paryskiej, ale w samym tekście art. 7 rozporządzenia nr 40/94 zawarłby zakaz rejestracji jako wspólnotowego znaku towarowego lub części takiego znaku „herbów, flag i innych godeł państwowych […], a także wszystkiego, co z punktu widzenia heraldycznego byłoby ich naśladownictwem”, a zatem uczyniłby to bez dokonywania rozróżnienia – domyślnego, ale koniecznego – między znakami towarowymi a znakami usługowymi, wynikającego z faktu odesłania do art. 6 ter konwencji paryskiej.
30 Wyżej wymieniony w pkt 10 wyrok w sprawie ECA, na który powołuje się OHIM, nie podważa powyższych stwierdzeń, ponieważ w tym wyroku Sąd nie rozpatrywał zagadnienia dotyczącego zastosowania art. 6 ter konwencji paryskiej do znaków usługowych, które nie zostało ponadto poruszone przez strony w tamtym postępowaniu.
31 Wreszcie należy odrzucić argument OHIM, zgodnie z którym art. 6 ter konwencji paryskiej należałoby interpretować rozszerzająco. Po pierwsze, jedyny dotyczący tego artykułu dokument WIPO, na który powołał się OHIM (zob. pkt 19 powyżej), ogranicza się do wskazania, że art. 6 ter konwencji paryskiej „nie zobowiązuje państw będących stronami konwencji paryskiej do odmowy lub unieważnienia rejestracji jako znaków usługowych lub elementów znaków usługowych oznaczeń zawierających lub naśladujących godła państwowe lub inne urzędowe oznaczenia. Jednak państwom przysługuje swoboda, by tego dokonać […]”. A zatem wbrew temu, co utrzymuje OHIM, dokument ten w żaden sposób nie przemawia za rozszerzającą wykładnią tego postanowienia. Należy wskazać ponadto, że to właśnie w celu rozszerzenia na znaki usługowe ochrony przyznanej znakom towarowym na mocy konwencji paryskiej wprowadzono szczególne uregulowanie w art. 16 Traktatu o prawie znaków towarowych przyjętego w Genewie dnia 27 października 1994 r. Jednak traktat ten, podpisany przez Wspólnotę Europejską w dniu 30 czerwca 1995 r., nie został przez nią ratyfikowany.
32 Po drugie i przede wszystkim można założyć, że w chwili, stosunkowo niedawnego, przyjęcia rozporządzenia nr 40/94 prawodawca wspólnotowy miał świadomość znaczenia znaków usługowych we współczesnym handlu i mógł w związku z tym rozciągnąć ochronę przyznaną godłom państwowym przez art. 6 ter konwencji paryskiej również na tę kategorię znaków. Ponieważ prawodawca nie uznał za stosowne dokonania takiego rozszerzenia zakresu stosowania właściwych przepisów, nie jest zadaniem sądu wspólnotowego, by go w tym zastąpić i dokonać wykładni contra legem przepisów, których znaczenie w żadnym razie nie jest dwuznaczne.
33 Z powyższego wynika, że odmawiając rejestracji zgłoszonego znaku dla usług należących do klasy 40, zaskarżoną decyzją naruszono art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94 i winna zostać stwierdzona jej nieważność.
W przedmiocie towarów należących do klas 18 i 25
Argumenty stron
34 Skarżąca przypomina na wstępie orzecznictwo Sądu dotyczące wykładni art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej (ww. w pkt 10 wyrok w sprawie ECA, pkt 39) oraz wywodzi z niego, że rejestracji znaku, który – podobnie jak zgłoszony znak – nie naraża na szkodę prawa państwa do kontrolowania używania symboli jego suwerenności i nie może wprowadzać odbiorców w błąd co do pochodzenia towarów i usług, w odniesieniu do których będzie stosowany, nie można odmówić na podstawie tego przepisu.
35 Po pierwsze, skarżąca utrzymuje, że Izba Odwoławcza błędnie odrzuciła jako bez znaczenia obecność w zgłoszonym znaku elementu słownego „rw”. Zdaniem skarżącej należy zawsze mieć na uwadze sposób postrzegania znaku przez przeciętnego konsumenta, a zwłaszcza wywierane na nim przez ten znak całościowe wrażenie (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 16 września 2004 r. w sprawie C‑404/02 Nichols, Zb.Orz. s. I‑8499, pkt 35; zobacz również ww. w pkt 10 powyżej wyrok w sprawie ECA, pkt 64). Ponadto przeciętny konsument postrzega zwykle znak jako całość (wyrok Trybunału z dnia 11 listopada 1997 r. w sprawie C‑251/95 SABEL, Rec. s. I‑6191, pkt 23).
36 W niniejszej sprawie element słowny „rw”, stanowiący skrót od głównego znaku towarowego skarżącej RIVER WOODS, tworzy wraz z elementem graficznym zgłoszonego znaku pewną całość. Poza tym należy, zdaniem skarżącej, mieć na uwadze sposób, w jaki znak ten będzie postrzegany przez przeciętnego konsumenta w normalnych warunkach jego używania. Skarżąca zamieściła w skardze obrazy, które w jej przekonaniu dają wyobrażenie o tym, w jaki sposób znak ten będzie postrzegany. Uwzględnienie całościowego wrażenia wywieranego przez zgłoszony znak postrzegany w normalnych warunkach jego używania wyklucza, jej zdaniem, możliwość zastosowania art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94 w niniejszym przypadku.
37 Po drugie, skarżąca utrzymuje, że w pkt 16 zaskarżonej decyzji Izba Odwoławcza równie błędnie uznała, iż w przypadku liścia klonu ukazanego w zgłoszonym znaku „zainteresowani odbiorcy mogą mieć wrażenie, że chodzi tutaj o naśladownictwo heraldyczne godła Kanady”.
38 Skarżąca przypomina, że ochrona godeł państwowych ustanowiona w art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej odnosi się do podobieństw z zakresu ściśle określonej dziedziny, a mianowicie naśladownictwa „z punktu widzenia heraldycznego”. Skarżąca podnosi w tym względzie, że „ta precyzja ogranicza w praktyce zakres zakazanego naśladownictwa w stosunku do tego, co jest zwykle uznawane za niedopuszczalne w prawie znaków towarowych. Z uwagi na to, że godła państwowe zawierają często symbole pospolite, takie jak lew, orzeł lub słońce, naśladownictwo ich jest zakazane wyłącznie w przypadku, gdy dotyczy ich heraldycznych cech oznaczenia danego państwa. W konsekwencji symbol jako taki winien pozostawać do swobodnego użytku i może być używany w kombinacjach znaków towarowych” (akty konferencji rewizyjnej w Hadze z 1925 r., s. 245). Skarżąca odsyła również do wystąpień podczas konferencji w Lizbonie, która odbyła się w 1958 r. w celu dokonania rewizji konwencji paryskiej, dotyczących kwestii, czy należy odstąpić od ograniczenia ochrony przewidzianego przez art. 6 ter ust. 1 pkt a) dla naśladownictwa „z punktu widzenia heraldycznego” (akty konferencji lizbońskiej, s. 129, 131, 139 i 140).
39 Skarżąca podnosi ponadto, że z wyjątkiem szczególnych okoliczności art. 6 ter konwencji paryskiej nie ma na celu ochrony samego symbolu poza pełnioną przez niego funkcją godła. Wszak podobnie jak znaki towarowe lub wszelkie inne oznaczenia, godło może cechować się mniej lub bardziej zwyczajnym charakterem. Okoliczność ta ma zdaniem skarżącej znaczenie w zakresie ochrony przyznanej omawianemu godłu na mocy art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej. Godło, które ma charakter raczej zwyczajny i jedynie w niewielkim stopniu wykazuje wyraźne cechy heraldyczne, korzysta zatem w jej przekonaniu z ściśle ograniczonej ochrony.
40 W niniejszej sprawie rząd kanadyjski przedstawił WIPO jako godło państwowe taki sam liść klonu w kolorze czerwonym jak ten, który stanowi część flagi kanadyjskiej. Zdaniem skarżącej, czerwona barwa tego liścia jest elementem o fundamentalnym znaczeniu, o czym świadczy, po pierwsze, wzmianka w rubryce „rodzaj” we wpisie tego godła do bazy danych WIPO, zgodnie z którym omawiane godło jest „w kolorze”, po drugie, graficzne przedstawienie tego godła zawarte w tej bazie i po trzecie, okoliczność, że mamy tutaj do czynienia ze specyficznym odcieniem czerwonego, który nie odpowiada kolorowi zwykle używanemu do przedstawienia liścia klonu. Ten ostatni element różni, zdaniem skarżącej, godło kanadyjskie od wyobrażenia, jakie nasuwa się zwykle na myśl o liściu klonu.
41 Zdaniem skarżącej, jest oczywiste, że art. 6 ter konwencji paryskiej nie ma na celu zastrzeżenia rzeczywistego przedstawienia liścia klonu wyłącznie dla Kanady, tym bardziej że drzewo to nie występuje tylko w Kanadzie. Zgłoszony znak nie zawiera niczego innego jak rzeczywiste przedstawienie liścia klonu w kolorze czarnym. Ponadto porównywany z godłem Kanady z graficznego punktu widzenia liść klonu występujący w zgłoszonym znaku różni się długością łodygi. Wreszcie w odczuciu przeciętnego konsumenta, który będzie konfrontowany ze zgłoszonym znakiem w normalnych warunkach jego używania, liść klonu występujący w tym znaku będzie tworzyć całość wraz z odróżniającym i dominującym elementem słownym „rw” i nie będzie wykazywać cech heraldycznych.
42 W tych warunkach, zdaniem skarżącej, zgłoszonego znaku nie można uznać za naśladownictwo godła Kanady „z punktu widzenia heraldycznego”. W istocie rejestracja tego znaku nie działałaby na szkodę ani samego godła kanadyjskiego, ani kontroli jego używania sprawowanej przez państwo kanadyjskie.
43 Po trzecie, skarżąca kwestionuje stwierdzenie zawarte w zaskarżonej decyzji (pkt 17), zgodnie z którym rejestracja zgłoszonego znaku mogłaby wprowadzać odbiorców w błąd co do pochodzenia oznaczanych tym znakiem towarów i usług.
44 Skarżąca podnosi, że w celu dokonania oceny prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd co do pochodzenia towarów lub usług oznaczonych zgłoszonym znakiem towarowym należy odnieść się, po pierwsze, do sposobu postrzegania tego znaku przez przeciętnego konsumenta i po drugie, do samych omawianych towarów i usług. Ponadto konieczne jest, by sugerowany ewentualnie przez znak związek między oznaczonymi nim towarami lub usługami a danym krajem był na tyle bezpośredni i konkretny, by mógł wprowadzać przeciętnego konsumenta w błąd [zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 12 stycznia 2005 r. w sprawie T‑334/03 Deutsche Post EURO EXPRESS przeciwko OHIM (EUROPREMIUM), Zb.Orz. s. II‑65, pkt 24, 25 i 41].
45 W niniejszej sprawie zgłoszony znak, rozpatrywany jako całość, nie może wprowadzać przeciętnego konsumenta w błąd. Dokonane w zaskarżonej decyzji odniesienie do ogromnej różnorodności towarów i usług, jakie może oferować i promować Kanada, jedna z największych gospodarek świata, nie zmienia tego przekonania, ponieważ tego typu stwierdzenie można by odnieść do wielu innych krajów. Istnienie wystarczająco konkretnego i bezpośredniego związku między towarami i usługami oznaczonymi zgłoszonym znakiem towarowym a omawianym krajem, czyli Kanadą, nie może zostać – w przekonaniu skarżącej – wykazane w niniejszym przypadku.
46 Przeciwnie, skonfrontowany ze zgłoszonym znakiem w połączeniu z oznaczonymi nim towarami lub usługami konsument będzie dostrzegał element słowny, który tworzy całość z fantazyjnym elementem dekoracyjnym, przedstawiającym co najwyżej bardzo dalekie skojarzenia geograficzne. Takie skojarzenie będzie dużo mniej oczywiste niż w przypadku innych znaków, takich jak na przykład znak Mont Blanc, zarejestrowany dla długopisów lub kremu. W istocie w tych ostatnich przypadkach konsument nie dostrzega żadnego związku między pochodzeniem danego długopisu lub kremu z regionem Mont Blanc. Poza tym w sektorze odzieżowym używanie oznaczeń tego samego typu jak oznaczenie składające się na zgłoszony znak jest, zdaniem skarżącej, częste.
47 Po czwarte, skarżąca utrzymuje, że Izba Odwoławcza błędnie odmówiła – uznając, iż nie ma ono w niniejszej sprawie znaczenia – przeprowadzenia badania renomy znaku towarowego skarżącej RIVER WOODS i używania przez nią znaków pochodnych, takich jak zgłoszony znak.
48 W zakresie stanu faktycznego skarżąca przedstawiła kilka dokumentów, załączonych do skargi, które wykazywały w jej przekonaniu, że już wcześniej używała tych znaków pochodnych, a w szczególności zgłoszonego znaku, na dużą skalę oraz że poza tym jej znak towarowy RIVER WOODS jest jednym ze znaków cieszących się największą renomą w Belgii.
49 Pod względem prawnym skarżąca precyzuje, że jej argument podniesiony przed Izbą Odwoławczą nie dotyczył uzyskania charakteru odróżniającego w następstwie używania. Skarżąca przyznaje, że takie stwierdzenie byłoby nie na miejscu, biorąc pod uwagę dyspozycję art. 6 ter konwencji paryskiej.
50 Skarżąca uważa jednak, że z uwagi na intensywne używanie tych znaków pochodnych i renomę znaku towarowego RIVER WOODS konsument, który zostanie skonfrontowany ze zgłoszonym znakiem, w żadnym przypadku nie będzie myślał, iż towary lub usługi oznaczone tym znakiem mogą pochodzić z Kanady lub być przedmiotem jakiegokolwiek oficjalnego zatwierdzenia przez to państwo. W konsekwencji wskazane powyżej używanie i renoma stanowią istotną okoliczność w ramach oceny bezwzględnej podstawy odmowy rejestracji ustanowionej w art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94 oraz art. 6 ter konwencji paryskiej, tym bardziej że żadne państwo i żadna organizacja międzynarodowa nie przedstawiły obiekcji wobec używania znaku towarowego RIVER WOODS lub innych znaków pochodnych skarżącej.
51 Wreszcie skarżąca podnosi, że Izba Odwoławcza w niewystarczającym stopniu wzięła pod uwagę inne rozmaite wcześniejsze wspólnotowe i krajowe znaki towarowe zawierające państwowe flagę lub godło, które zostały przywołane przez skarżącą w postępowaniu przed OHIM. Wprawdzie każdy znak winien być oceniany na podstawie własnych cech, a nie z uwagi na wcześniejszą praktykę decyzyjną OHIM lub wcześniejsze rejestracje lub ich odmowę w innych państwach europejskich, jednak w przekonaniu skarżącej takie okoliczności mogą stanowić istotne wskazówki w zakresie możliwości rejestracji znaku jako wspólnotowego znaku towarowego.
52 Wskazówki te mogą być tym bardziej istotne w przypadku, gdy inne rejestracje, na które się powołano, ukazują zastosowanie postanowień umów międzynarodowych, takich jak konwencja paryska, lub praktykę w państwie, z którego pochodzi dane godło. Wydaje się, że to raczej to państwo powinno definiować zakres ochrony swego własnego godła i to ono powinno je wskazać w swym zawiadomieniu jako godło w rozumieniu art. 6 ter konwencji paryskiej. W konsekwencji bardziej wymagająca koncepcja ochrony przyznanej godłu państwowemu poza tym krajem niż na jego terytorium jest trudna do uzasadnienia. W istocie, ponieważ w niniejszej sprawie OHIM reprezentuje w pewnym sensie Kanadę, winien on być zobowiązany wziąć pod uwagę praktykę kanadyjską w przedmiocie ochrony omawianego godła.
53 W tym zakresie skarżąca wskazuje, że wniosła o rejestrację w charakterze kanadyjskiego znaku towarowego znaku identycznego ze zgłoszonym. Wobec tego znaku nie zastosowano bezwzględnej podstawy odmowy rejestracji, później jednak odstąpiono od jego rejestracji z innych przyczyn. Do celów dopuszczenia rejestracji omawianego znaku urząd kanadyjski zażądał jedynie od skarżącej następującego oświadczenia o zrzeczeniu się (disclaimer text): „Zgłaszający zrzeka się prawa do wyłącznego używania przedstawienia liścia klonu o jedenastu wierzchołkach poza znakiem towarowym”. Takie stanowisko urzędu kanadyjskiego ds. znaków towarowych odzwierciedla jedynie zasadę, zgodnie z którą to „całościowe wrażenie” wywierane przez znak i „postrzeganie [go] jako całość” winny być brane pod uwagę.
54 Poza tym skarżąca zarejestrowała w urzędzie kanadyjskim ds. znaków towarowych dwa inne znaki, z których każdy zawierał liść klonu – w pierwszym wypadku pokryty motywem zainspirowanym flagą Stanów Zjednoczonych i w drugim wypadku z wpisaną w niego grupą liter „rw”. Rejestracje te były poprzedzone oświadczeniem o zrzeczeniu się tej samej treści jak przedstawione w poprzednim punkcie. Zarówno te dwa ostatnie znaki, jak i znak identyczny ze zgłoszonym były również przedmiotem rejestracji w Stanach Zjednoczonych.
55 OHIM nie dopuścił natomiast do rejestracji zgłoszonego znaku pod warunkiem złożenia przez skarżącą podobnego oświadczenia o zrzeczeniu się, mimo że mógł przewidzieć taką możliwość w przypadku znaków zawierających elementy zapożyczone z godeł i symboli państwowych, które mogłyby wzbudzać wątpliwości co do zakresu ochrony tych oznaczeń.
56 Skarżąca wskazuje ponadto, że sam OHIM dopuścił do rejestracji inne znaki skarżącej, która w świetle zaskarżonej decyzji mogła zostać odmówiona. W tym względzie skarżąca przedstawia w skardze trzy należące do niej wspólnotowe znaki towarowe. Pierwszy z nich, zarejestrowany pod nr 2793479, zawiera liść klonu z wpisaną w niego grupą liter „rw”. Drugi, zarejestrowany pod nr 2788115, zawiera między innymi liść klonu pokryty motywem przedstawiającym wzór flagi Stanów Zjednoczonych. Trzeci z kolei zawiera między innymi elementami flagę przypominającą flagę amerykańską. Skarżąca sygnalizuje ponadto, że zarówno zgłoszony znak, jak i trzy wyżej wspomniane znaki zostały już zatwierdzone przez urząd Beneluksu ds. własności intelektualnej oraz przez inne krajowe urzędy ds. znaków towarowych.
57 Wreszcie skarżąca podnosi, że dokonana przez OHIM odmowa rejestracji zgłoszonego znaku nie jest spójna z praktyką tego urzędu w zakresie znaków zawierających przedstawienie liścia klonu lub innych godeł państwowych. Skarżąca przedstawiła w skardze 29 oznaczeń zawierających liść klonu lub flagę oraz inne godła państwowe i przedłożyła dowód, że wszystkie te oznaczenia zostały zarejestrowane jako wspólnotowe znaki towarowe.
58 OHIM nie zgadza się z argumentami skarżącej.
Ocena Sądu
59 Artykuł 6 ter ust. 1 lit. a) konwencji paryskiej ma na celu wykluczenie rejestracji i używania znaków towarowych, które byłyby identyczne z godłami państwowymi lub które wykazywałyby z nimi pewne podobieństwa (ww. w pkt 10 wyrok w sprawie ECA, pkt 39). Godła państwowe są chronione nie tylko przed rejestracją i używaniem znaków towarowych, które są z nimi identyczne lub które je zawierają, ale także przed wprowadzaniem do tych znaków wszelkich elementów, które stanowiłyby „z punktu widzenia heraldycznego” naśladownictwo tych godeł (ww. w pkt 10 wyrok w sprawie ECA, pkt 40).
60 A zatem w niniejszej sprawie fakt, że zgłoszony znak towarowy zawiera również element słowny „rw”, nie stanowi sam w sobie przeszkody do zastosowania wspomnianego artykułu, wbrew temu, co utrzymuje skarżąca (zob. podobnie ww. w pkt 10 wyrok w sprawie ECA, pkt 41).
61 Skarżąca nie ma racji, powołując się w tym kontekście na wyżej wymieniony w pkt 35 wyrok w sprawie Nichols (pkt 35). Przede wszystkim należy stwierdzić, że wskazany przez skarżącą pkt 35 tego wyroku w żaden sposób nie może odnosić się do niniejszej sprawy. W każdym razie należy wskazać, że wyrok ten dotyczy wykładni art. 3 ust. 1 lit. a) i b) pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. 1989, L 40, s. 1). Chodzi tutaj o przepis, którego brzmienie jest analogiczne do brzmienia art. 7 ust. 1 lit. a) i b) rozporządzenia nr 40/94, przewidującego, że jako wspólnotowych znaków towarowych nie rejestruje się, po pierwsze, oznaczeń, które nie spełniają wymogów art. 4 tego rozporządzenia, czyli takich, które nie mogą stanowić wspólnotowych znaków towarowych, oraz po drugie, znaków towarowych, które pozbawione są charakteru odróżniającego.
62 Niezależnie od błędnego przywołania przez skarżącą tego wyroku, orzecznictwo jednoznacznie stoi na stanowisku, że w przypadku złożonego znaku towarowego charakter odróżniający może być oceniany częściowo dla każdego z jego wyrazów lub elementów oddzielnie, jednak ostatecznie w każdym przypadku musi opierać się na całościowym sposobie postrzegania tego znaku przez właściwy krąg odbiorców, a nie na domniemaniu, że elementy samodzielnie pozbawione charakteru odróżniającego nie mogą po ich połączeniu wykazywać takiego charakteru. W istocie sama okoliczność, że każdy z tych elementów rozpatrywany oddzielnie jest pozbawiony charakteru odróżniającego, nie wyklucza możliwości, że tworzona przez nie kombinacja będzie wykazywać taki charakter (zob. wyrok Trybunału z dnia 15 września 2005 r. w sprawie C‑37/03 P BioID przeciwko OHIM, Zb.Orz. s. I‑7975, pkt 29 oraz wskazane w nim orzecznictwo).
63 Z orzecznictwa tego wynika zatem, że sam fakt, iż element złożonego znaku towarowego jest pozbawiony charakteru odróżniającego, nie stoi na przeszkodzie rejestracji tego znaku jako wspólnotowego znaku towarowego, jeżeli postrzegany całościowo wykazuje on taki charakter.
64 Natomiast pogląd ten nie znajduje zastosowania w przypadku bezwzględnej podstawy odmowy rejestracji przewidzianej w art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94, który odsyła do art. 6 ter konwencji paryskiej. W istocie to ostatnie postanowienie zakazuje nie tylko rejestracji znaków, które składają się wyłącznie z godła państwowego lub „z punktu widzenia heraldycznego” stanowią ich naśladownictwo, lecz również rejestracji i używania godła państwowego lub elementu stanowiącego „z punktu widzenia heraldycznego” jego naśladownictwo jako elementu złożonego znaku towarowego.
65 W konsekwencji na potrzeby oceny złożonego znaku towarowego pod kątem tego postanowienia należy mieć na względzie wszystkie elementy wspomnianego znaku i wystarczy, by jeden z nich stanowił godło państwowe lub jego naśladownictwo „z punktu widzenia heraldycznego”, aby należało odmówić jego rejestracji, niezależnie od postrzegania go w całości.
66 Równie błędne jest odwołanie się przez skarżącą do wyżej wymienionego w pkt 10 wyroku w sprawie ECA (pkt 64). Po pierwsze, w pkt 64 tego wyroku Sąd ograniczył się jedynie do przypomnienia treści decyzji Izby Odwoławczej, która została zaskarżona w tamtej sprawie. Po drugie, ten sam punkt został zawarty w części wyroku dotyczącej odstępstwa ustanowionego na mocy art. 6 ter ust. 1 pkt c) konwencji paryskiej, dotyczącego precyzyjniej dostrzegania przez właściwy krąg odbiorców związku między właścicielem zgłoszonego znaku a organizacją międzynarodową, której symbol występuje w tym znaku. Ten punkt wyżej wymienionego w pkt 10 wyroku w sprawie ECA nie może zatem być interpretowany na korzyść rejestracji jako wspólnotowego znaku towarowego znaku zawierającego, poza godłem państwowym lub symbolem organizacji międzynarodowej, również inne elementy. Teza ta została w istocie wyraźnie odrzucona we wspomnianym powyżej w pkt 10 wyroku w sprawie ECA (zob. pkt 59).
67 W konsekwencji w niniejszej sprawie należy zbadać, czy liść klonu widniejący w zgłoszonym znaku może być postrzegany jako godło państwowe Kanady lub jako jego naśladownictwo „z punktu widzenia heraldycznego”. Skarżąca utrzymuje, że nie może być on postrzegany w ten sposób, i wskazuje, po pierwsze, na różnicę w kolorze między liściem klonu widniejącym w zgłoszonym znaku a tym stanowiącym godło państwowe Kanady oraz po drugie, na różnice graficzne między tymi liśćmi z uwagi na długość łodygi.
68 Jeśli chodzi o różnicę dotyczącą koloru, ponieważ w zgłoszeniu brak jest wzmianki o kolorystyce zgłoszonego znaku, może być on przedstawiany w dowolnej kombinacji kolorystycznej, a zatem również z liściem klonu w kolorze czerwonym. Tak więc fakt, że liść klonu stanowiący godło kanadyjskie ma kolor czerwony, jest pozbawiony znaczenia w niniejszym przypadku (zob. podobnie ww. w pkt 10 wyrok w sprawie ECA, pkt 45). Ponadto należy zauważyć, że godło kanadyjskie może, podobnie jak liść klonu widniejący w zgłoszonym znaku, być też przedstawiane na czarno‑białych reprodukcjach (zob. podobnie ww. w pkt 10 wyrok w sprawie ECA, pkt 46).
69 Wynika z tego, że w pkt 15 zaskarżonej decyzji słusznie odrzucono argument skarżącej oparty na różnicy w kolorze między tymi dwoma liśćmi klonu.
70 W odniesieniu do różnic graficznych między tymi dwoma liśćmi z uwagi na długość łodygi, aby ustalić, czy znak towarowy odpowiada hipotezie art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej, należy dokonać porównania tego znaku z godłem danego państwa „z punktu widzenia heraldycznego”.
71 W tym zakresie należy wskazać, że herby i inne oznaki heraldyczne są określane za pomocą stosunkowo nieskomplikowanego opisu zawierającego wskazówki co do ich układu i koloru tła oraz wyliczenie poszczególnych elementów (takich jak lew, orzeł, kwiat itp.), które stanowią oznakę, wraz ze wzmianką dotyczącą ich koloru i ich umieszczenia na oznace. Taki opis heraldyczny nie zawiera natomiast szczegółowych informacji na temat wzoru oznaki lub poszczególnych jej detali, w związku z czym na podstawie tego samego opisu heraldycznego możliwe jest stworzenie kilku artystycznych przedstawień jednej i tej samej oznaki. Nawet jeśli każda z tych interpretacji może różnić się względem innych co do detali, to wciąż wszystkie one stanowią „z punktu widzenia heraldycznego” naśladownictwo danej oznaki.
72 W konsekwencji przy dokonywaniu porównania „z punktu widzenia heraldycznego” w rozumieniu art. 6 ter konwencji paryskiej należy odnieść się do heraldycznego opisu danego godła, a nie do jego ewentualnego opisu geometrycznego, który z natury rzeczy będzie dużo bardziej szczegółowy (ww. w pkt 10 wyrok w sprawie ECA, pkt 44).
73 Wracając do niniejszej sprawy, Kanada przekazała Biuru Międzynarodowemu WIPO listę z przedstawieniem liścia klonu, który stanowi jej godło państwowe (zob. pkt 7 powyżej), nie załączając przy tym jakiegokolwiek opisu. Jest oczywiste, że heraldyczny opis tego godła zawierałby wyłącznie wzmiankę, że chodzi tutaj o liść klonu koloru czerwonego, bez dodatkowych uściśleń co do jego szczególnego kształtu, ponieważ nie są one ani konieczne, ani zwyczajowo przyjęte w ramach dokonywania opisu heraldycznego.
74 Porównanie liścia klonu, który został wskazany przez Kanadę jako jej godło państwowe, ze zgłoszonym znakiem towarowym ukazuje wprawdzie pewne różnice w ich przedstawieniu z uwagi na długość łodygi tych dwóch liści oraz na fakt, że dwa wcięcia z jednej i z drugiej strony centralnej części liścia są głębsze w przypadku liścia występującego w godle kanadyjskim, jednak taki szczegół jak dokładna głębokość wcięcia nigdy nie będzie uwzględniany w opisie heraldycznym danego godła, a jedynie, w razie potrzeby, w dużo bardziej szczegółowym opisie geometrycznym, który z kolei pozbawiony jest znaczenia w ramach porównania „z punktu widzenia heraldycznego”.
75 Wynika z tego, że w pkt 16 zaskarżonej decyzji Izba Odwoławcza doszła do prawidłowych wniosków, iż mimo „niewielkiej różnicy w długości łodyg” tych dwóch liści „zainteresowany krąg odbiorców we Wspólnocie będzie postrzegać [zgłoszony znak] głównie jako imitację godła kanadyjskiego”. W istocie, pomimo iż ten krąg odbiorców nie został zdefiniowany w zaskarżonej decyzji, może tutaj chodzić wyłącznie o ogół odbiorców, do których skierowane są artykuły bieżącej konsumpcji, do których odnosi się zgłoszony znak. Ten krąg odbiorców składający się z przeciętnych konsumentów, którzy zgodnie z orzecznictwem [wyrok Sądu z dnia 15 września 2005 r. w sprawie T‑320/03 Citicorp przeciwko OHIM (LIVE RICHLY), Zb.Orz. s. II‑3411, pkt 69] są uważani za właściwie poinformowanych i dostatecznie uważnych i rozsądnych, nie zwraca szczególnej uwagi na szczegóły godeł i znaków towarowych, takie jak różnica w długości łodygi omawianych dwóch liści klonu, z którą mamy do czynienia w przypadku niniejszej sprawy.
76 Skarżąca kwestionuje także stwierdzenie zawarte w pkt 17 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którym „rejestracja zgłoszonego znaku mogłaby wprowadzać odbiorców w błąd co do pochodzenia towarów i usług, w stosunku do których znak ten będzie używany”.
77 W tym zakresie należy wskazać, że stosowanie art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej nie zależy od warunku istnienia możliwości wprowadzenia w błąd zainteresowanych odbiorców co do pochodzenia towarów oznaczonych zgłoszonym znakiem lub co do istnienia związku między właścicielem tego znaku a państwem, którego godło zostało wykorzystane we wspomnianym znaku.
78 W istocie art. 6 ter ust. 1 pkt c) zdanie drugie konwencji paryskiej, który odnosi się do takiego związku, dotyczy wyłącznie godeł i innych oznaczeń międzynarodowych organizacji rządowych, o których mowa w art. 6 ter ust. 1 pkt b) tej konwencji, a nie godeł i innych oznaczeń państwowych, o których mowa w art. 6 ter ust. 1 pkt a) tej konwencji. „Wymienione postanowienia”, o których mowa w art. 6 ter ust. 1 pkt c) zdanie drugie konwencji paryskiej, stanowią w oczywisty sposób postanowienia wspomniane w art. 6 ter ust. 1 pkt c) zdanie pierwsze, a mianowicie „postanowie[nia] zawart[e] w punkcie b)”, dotyczące godeł organizacji międzynarodowych. Taki sposób rozumienia jest potwierdzony dwukrotnym odniesieniem się w tekście art. 6 ter ust. 1 pkt c) zdanie drugie tej konwencji do „organizacji”.
79 Jeżeli chodzi o dokonane w art. 6 ter ust. 1 pkt c) zdanie drugie konwencji paryskiej odniesienie do „rejestracji, o której mowa w punkcie a)”, ma ono na celu wyłącznie doprecyzowanie, że postanowienie art. 6 ter ust. 1 pkt c) dotyczy rejestracji lub używania „jako znaku towarowego lub jako części takiego znaku” godeł organizacji wymienionych w pkt b), „a także wszystkiego, co z punktu widzenia heraldycznego byłoby ich naśladownictwem”. Natomiast to odesłanie nie może być samo w sobie interpretowane jako rozszerzenie odstępstwa przewidzianego w pkt c) również na godła państwowe, ponieważ takie rozszerzenie byłoby sprzeczne z jasnym brzmieniem tego ostatniego postanowienia.
80 Z powyższego wynika, że pkt 17 i 18 zaskarżonej decyzji, dotyczące możliwości dostrzeżenia przez zainteresowanych odbiorców związku między skarżącą a Kanadą, nie mają wpływu na rozstrzygnięcie tej decyzji, ponieważ zostało ono w wystarczającym z punktu widzenia prawa stopniu oparte na rozważaniach zawartych w pkt 14–16 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którymi zgłoszony znak towarowy zawiera element stanowiący „z punktu widzenia heraldycznego” naśladownictwo godła państwowego Kanady. Argument skarżącej dotyczący błędności stwierdzeń Izby Odwoławczej zawartych w pkt 17 zaskarżonej decyzji należy zatem odrzucić jako bez znaczenia dla sprawy.
81 To samo odnosi się do argumentu dotyczącego nieuwzględnienia renomy znaku towarowego RIVER WOODS, na którą powoływała się skarżąca. W istocie z wyjaśnień przedstawionych w tym względzie przez skarżącą w postępowaniu przed Sądem (zob. pkt 50 powyżej) wynika, że przywołała ona tę renomę jako odpowiedź na tezę postawioną przez Izbę Odwoławczą, iż właściwy krąg odbiorców, skonfrontowany ze zgłoszonym znakiem towarowym, ustanowi związek między skarżącą a Kanadą. Jak to zostało wskazane powyżej, istnienie takiego związku, nawet przy założeniu, że zostanie ustalone, jest pozbawione znaczenia w niniejszym sporze.
82 Wreszcie bez znaczenia pozostają argumenty skarżącej dotyczące przywołanych przez nią rejestracji innych krajowych i wspólnotowych znaków towarowych, które są identyczne lub porównywalne ze zgłoszonym znakiem, albo – bardziej ogólnie – zawierają przedstawienie flagi lub innych godeł państwowych.
83 W istocie, jeżeli chodzi o praktykę samego OHIM, należy wskazać, że wydawanie przez izby odwoławcze na mocy rozporządzenia nr 40/94 decyzji dotyczących rejestracji oznaczenia jako wspólnotowego znaku towarowego wchodzi w zakres kompetencji ograniczonej, a nie uprawnień dyskrecjonalnych. Tak więc możliwość rejestracji oznaczenia jako wspólnotowego znaku towarowego powinna być oceniana wyłącznie na podstawie tego rozporządzenia, tak jak jest ono interpretowane przez sąd wspólnotowy, a nie na podstawie wcześniejszej praktyki izb odwoławczych (zob. ww. w pkt 10 wyrok w sprawie ECA, pkt 71 oraz wskazane w nim orzecznictwo).
84 W odniesieniu do wcześniejszych rejestracji krajowych należy przypomnieć, że wspólnotowy system znaków towarowych jest systemem autonomicznym, na który składa się zbiór norm, zmierzającym do osiągnięcia szczególnych dla niego celów, a jego stosowanie jest niezależne od wszystkich systemów krajowych. W konsekwencji okoliczność, czy oznaczenie posiada cechy umożliwiające jego zarejestrowanie jako wspólnotowego znaku towarowego, powinna być oceniana jedynie na podstawie właściwych przepisów prawa wspólnotowego. A zatem OHIM i, w danym przypadku, sąd wspólnotowy nie są związani decyzją wydaną na poziomie państwa członkowskiego lub państwa trzeciego, na mocy której uznano charakter rejestracyjny tego oznaczenia jako krajowego znaku towarowego. Rejestracje dokonane już w państwach członkowskich stanowią tylko jeden z czynników, który może być brany pod uwagę przy dokonywaniu rejestracji wspólnotowego znaku towarowego, nie będąc czynnikiem decydującym. Te same rozważania odnoszą się a fortiori do rejestracji innych znaków niż ten zgłoszony w niniejszym przypadku (zob. ww. w pkt 10 wyrok w sprawie ECA, pkt 70 oraz wskazane w nim orzecznictwo).
85 Odnosząc się bardziej szczegółowo do mniej restrykcyjnej praktyki urzędu kanadyjskiego ds. znaków towarowych, na którą powołuje się skarżąca, należy stwierdzić, że skarżąca ani nie dowiodła, ani nawet nie potwierdziła w sposób pozbawiony dwuznaczności, że otrzymała zezwolenie właściwych władz kanadyjskich na zarejestrowanie przez nią zgłoszonego znaku. Utrzymywana przez skarżącą okoliczność, że zgłosiła ona w Kanadzie do rejestracji znak identyczny ze zgłoszonym, który później wycofała z przyczyn niezależnych od art. 6 ter konwencji paryskiej, w żaden sposób nie wykazuje istnienia takiego zezwolenia. Skoro nie doszło ostatecznie do rejestracji zgłoszonego znaku w Kanadzie, to w żadnym razie nie jest pewne, że władze kanadyjskie rzeczywiście nie podniosły na późniejszym etapie postępowania obiekcji wobec umieszczenia w zgłoszonym znaku takiego samego liścia klonu jak liść stanowiący godło państwowe Kanady.
86 Z ogółu powyższych rozważań wynika, że Izba Odwoławcza odmówiła rejestracji zgłoszonego znaku dla towarów należących do klas 18 i 25, nie naruszając przepisu art. 7 ust. 1 lit. h) rozporządzenia nr 40/94 i postanowienia art. 6 ter ust. 1 pkt a) konwencji paryskiej. W konsekwencji należy oddalić skargę jako bezzasadną w części dotyczącej zakwestionowania odmowy rejestracji zgłoszonego znaku dla towarów należących do tych dwóch klas 18 i 25.
W przedmiocie kosztów
87 Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu Sądu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Zgodnie z art. 87 § 3 tego regulaminu w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań każdej ze stron oraz w wypadkach szczególnych Sąd może postanowić, że koszty zostaną rozdzielone albo że każda ze stron poniesie własne koszty.
88 W niniejszej sprawie uwzględniono częściowo żądania zarówno skarżącej, jak i OHIM. W tych okolicznościach należy postanowić, że każda ze stron poniesie własne koszty.
Z powyższych względów
SĄD (piąta izba)
orzeka, co następuje:
1) Stwierdza się nieważność decyzji Pierwszej Izby Odwoławczej Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (znaki towarowe i wzory) (OHIM) z dnia 4 maja 2006 r. (sprawa R 1463/2005‑1) w części dotyczącej rejestracji zgłoszonego znaku dla usług należących do klasy 40 w rozumieniu Porozumienia nicejskiego dotyczącego międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków z dnia 15 czerwca 1957 r., zrewidowanego i zmienionego, odpowiadających następującemu opisowi: „usługi krawieckie, preparowanie zwierząt; usługi introligatorskie; prace garbarskie, obróbka i wykańczanie skór, futer i materiałów tekstylnych; wywoływanie klisz fotograficznych i sporządzanie odbitek fotograficznych; obróbka drewna; wytłaczanie owoców; młynarstwo; obróbka, hartowanie i wykańczanie powierzchniowe metali”.
2) W pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona.
3) Każda ze stron ponosi własne koszty.
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 28 lutego 2008 r.