Υπόθεση C‑366/13
Profit Investment SIM SpA
κατά
Stefano Ossi κ.λπ.
(αίτηση του Corte suprema di cassazione
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)
«Προδικαστική παραπομπή – Κανονισμός (ΕΚ) 44/2001 – Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης – Έννοια των “ασυμβίβαστων αποφάσεων” – Αγωγές που δεν έχουν το ίδιο αντικείμενο, στρεφόμενες κατά πλειόνων εναγομένων, κατοίκων διαφορετικών κρατών μελών – Προϋποθέσεις παρεκτάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας – Ρήτρα απονομής διεθνούς δικαιοδοσίας – Έννοια του όρου “διαφορές εκ συμβάσεως” – Έλεγχος της ανυπαρξίας έγκυρου συμβατικού δεσμού»
Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (πρώτο τμήμα)
της 20ής Απριλίου 2016
1. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Παρέκταση διεθνούς δικαιοδοσίας – Απαίτηση έγγραφου τύπου – Ρήτρα απονομής διεθνούς δικαιοδοσίας που περιέχεται σε ενημερωτικό δελτίο εκδόσεως ομολόγων – Αναγκαίο να περιέχεται στη σύμβαση που υπέγραψαν οι συμβαλλόμενοι, κατά την έκδοση των ομολόγων στην πρωτογενή αγορά, μνεία της αποδοχής της ρήτρας αυτής ή ρητή παραπομπή στο εν λόγω ενημερωτικό δελτίο – Δυνατότητα να αντιταχθεί η ρήτρα στον τρίτο που αγόρασε τα ομόλογα αυτά από ενδιάμεσο χρηματοπιστωτικό οργανισμό – Προϋποθέσεις
(Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 1, στοιχείο αʹ)
2. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Παρέκταση διεθνούς δικαιοδοσίας – Συμφωνία διεθνούς δικαιοδοσίας – Τυπικές προϋποθέσεις – Συμφωνία καταρτισθείσα υπό τύπο ανταποκρινόμενο στις συνήθειες του διεθνούς εμπορίου – Έννοια – Ρήτρα απονομής διεθνούς δικαιοδοσίας που περιέχεται σε ενημερωτικό δελτίο εκδόσεως ομολόγων – Εμπίπτει – Προϋποθέσεις
(Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 1, στοιχείο γʹ)
3. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Ειδικές δικαιοδοσίες – Δικαιοδοσία επί διαφορών εκ συμβάσεως – Έννοια – Αγωγές με αίτημα την ακύρωση συμβάσεως και την επιστροφή των ποσών που καταβλήθηκαν βάσει αυτής – Εμπίπτει
(Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 5, σημείο 1, στοιχείο αʹ)
4. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Περισσότεροι του ενός εναγόμενοι – Δικαιοδοσία του δικαστηρίου της κατοικίας ενός από τους εναγομένους – Προϋπόθεση – Συνάφεια – Ύπαρξη κινδύνου εκδόσεως ασυμβίβαστων αποφάσεων – Περιεχόμενο – Αγωγές με διαφορετικό αντικείμενο και διαφορετική έννομη βάση, μεταξύ των οποίων δεν υφίσταται σχέση κυρίου-παρεπόμενου ή σχέση ασυμβατότητας – Ενδεχόμενη επιρροή του αποτελέσματος της πρώτης αγωγής επί του αποτελέσματος της δεύτερης – Ανεπαρκής προϋπόθεση προκειμένου να διαπιστωθεί το ασυμβίβαστο των αποφάσεων μεταξύ τους
(Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 6, σημείο 1)
1. Το άρθρο 23, παράγραφος 1, του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, έχει την έννοια ότι, στην περίπτωση που ρήτρα απονομής διεθνούς δικαιοδοσίας περιέχεται σε ενημερωτικό δελτίο εκδόσεως ομολόγων, η προϋπόθεση τηρήσεως έγγραφου τύπου την οποία τάσσει η διάταξη αυτή πληρούται μόνον αν στη σύμβαση που υπέγραψαν οι συμβαλλόμενοι κατά την έκδοση των ομολόγων στην πρωτογενή αγορά γίνεται μνεία της αποδοχής της ρήτρας αυτής ή ρητή παραπομπή στο εν λόγω ενημερωτικό δελτίο.
Πράγματι, η πραγματική συναίνεση των ενδιαφερομένων αποτελεί έναν από τους σκοπούς του άρθρου 23, παράγραφος 1, του κανονισμού 44/2001 και το άρθρο αυτό επιβάλλει επίσης στον επιληφθέντα της υποθέσεως δικαστή την υποχρέωση να εξετάσει αν η εν λόγω ρήτρα η οποία τον καθιστά αρμόδιο υπήρξε πράγματι αντικείμενο συναινέσεως των συμβαλλομένων μερών, εκδηλούμενης με σαφήνεια και ακρίβεια.
Εξάλλου, το άρθρο 23 του κανονισμού 44/2001 έχει την έννοια ότι ρήτρα απονομής διεθνούς δικαιοδοσίας η οποία περιέχεται σε ενημερωτικό δελτίο εκδόσεως ομολόγων συνταχθέν από τον εκδότη των επίμαχων ομολόγων είναι δυνατό να αντιταχθεί στον τρίτο που αγόρασε τα ομόλογα αυτά από ενδιάμεσο χρηματοπιστωτικό οργανισμό, εφόσον διαπιστωθεί, κατ’ αρχάς, ότι η ρήτρα είναι έγκυρη στη σχέση μεταξύ αυτού του εκδότη και αυτού του ενδιάμεσου χρηματοπιστωτικού οργανισμού, στη συνέχεια, ότι ο εν λόγω τρίτος, αγοράζοντας στη δευτερογενή αγορά τα επίμαχα ομόλογα, υπεισήλθε στα δικαιώματα και στις υποχρεώσεις του εν λόγω ενδιάμεσου οργανισμού που απορρέουν από τα ομόλογα αυτά δυνάμει του εφαρμοστέου εθνικού δικαίου και, τέλος, ότι ο εν λόγω τρίτος είχε τη δυνατότητα να λάβει γνώση του ενημερωτικού δελτίου που περιέχει την εν λόγω ρήτρα. Στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται να εξακριβώσει αν πληρούνται οι εν λόγω προϋποθέσεις.
(βλ. σκέψεις 27, 29, 36, 37, 51, διατακτ. 1)
2. Το άρθρο 23 του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, έχει την έννοια ότι η ρήτρα απονομής διεθνούς δικαιοδοσίας που περιέχεται σε ενημερωτικό δελτίο εκδόσεως ομολόγων μπορεί να θεωρηθεί ως τύπος ανταποκρινόμενος σε συνήθεια του διεθνούς εμπορίου από τον οποίο τεκμαίρεται η συναίνεση του προσώπου έναντι του οποίου προβάλλεται, εφόσον έχει, μεταξύ άλλων, αποδειχθεί, πράγμα το οποίο εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο να εξακριβώσει, αφενός, ότι οι επιχειρηματίες του οικείου κλάδου ακολουθούν, κατά τη σύναψη συμβάσεων αυτού του τύπου, μια τέτοια, τηρούμενη κατά κανόνα και τακτικά, συμπεριφορά και, αφετέρου, είτε ότι οι συμβαλλόμενοι διατηρούσαν στο παρελθόν εμπορικές σχέσεις μεταξύ τους ή με τρίτους ασκούντες δραστηριότητα στον οικείο τομέα είτε ότι η επίμαχη συμπεριφορά είναι αρκούντως γνωστή ώστε να μπορεί να λογίζεται ως παγιωμένη πρακτική. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να εξακριβώσει εάν πληρούνται οι προϋποθέσεις αυτές.
Συναφώς, τα στοιχεία τα οποία το αιτούν δικαστήριο πρέπει να λάβει υπόψη συνίστανται ιδίως στο ότι το εν λόγω ενημερωτικό δελτίο εγκρίθηκε προηγουμένως από το Χρηματιστήριο της χώρας εκδόσεως και τέθηκε στη διάθεση του κοινού στον ιστότοπο του Χρηματιστηρίου αυτού. Επιπλέον, το αιτούν δικαστήριο πρέπει να λάβει υπόψη το γεγονός ότι ο τρίτος που αγόρασε τα ομόλογα αυτά από ενδιάμεσο χρηματοπιστωτικό οργανισμό στον οποίο αντιτάσσεται η ρήτρα απονομής διεθνούς δικαιοδοσίας είναι επιχείρηση που αναπτύσσει δραστηριότητα στον τομέα των χρηματοπιστωτικών επενδύσεων, καθώς και τις εμπορικές σχέσεις που έχει ενδεχομένως συνάψει στο παρελθόν και με τους λοιπούς διαδίκους της δίκης. Το εθνικό δικαστήριο θα πρέπει επίσης να ελέγξει αν η έκδοση ομολόγων στην αγορά συνοδεύεται, στον οικείο τομέα δραστηριότητας, κατά κανόνα και τακτικά, από ενημερωτικό δελτίο το οποίο περιέχει ρήτρα απονομής διεθνούς δικαιοδοσίας και αν η πρακτική αυτή είναι αρκούντως γνωστή ώστε να είναι δυνατό να χαρακτηρισθεί ως παγιωμένη.
(βλ. σκέψεις 49-51, διατακτ. 1)
3. Το άρθρο 5, σημείο 1, στοιχείο αʹ, του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, έχει την έννοια ότι οι αγωγές με αίτημα την ακύρωση συμβάσεως και την επιστροφή των ποσών που καταβλήθηκαν αχρεωστήτως βάσει της εν λόγω συμβάσεως εμπίπτουν στις διαφορές εκ συμβάσεως, υπό την έννοια της διατάξεως αυτής.
Πράγματι, αφενός, η δικαιοδοσία του εθνικού δικαστηρίου να αποφανθεί επί ζητημάτων που αφορούν τη σύμβαση περιλαμβάνει τη δικαιοδοσία του να αποφανθεί επί της υπάρξεως των συστατικών στοιχείων της συμβάσεως, καθόσον η κρίση αυτή είναι απαραίτητη προκειμένου το επιληφθέν εθνικό δικαστήριο να έχει τη δυνατότητα να διαπιστώσει αν έχει δικαιοδοσία δυνάμει του κανονισμού 44/2001. Συγκεκριμένα, ο σεβασμός του σκοπού και του πνεύματος του κανονισμού αυτού επιβάλλει την ερμηνεία του άρθρου 5 κατά τρόπον ώστε ο δικαστής ο οποίος καλείται να επιλύσει διαφορά από σύμβαση να είναι σε θέση να ελέγξει, έστω και αυτεπαγγέλτως, τις ουσιώδεις προϋποθέσεις της δικαιοδοσίας του, υπό το πρίσμα καθοριστικών και κρίσιμων στοιχείων, προσκομιζομένων από τον ενδιαφερόμενο διάδικο, τα οποία αποδεικνύουν το υποστατό ή ανυπόστατο της συμβάσεως.
Αφετέρου, όσον αφορά τη σχέση μεταξύ της αγωγής περί κηρύξεως της ακυρότητας και της επιστροφής των αχρεωστήτως καταβληθέντων, αν δεν υπάρχει συμβατικός δεσμός τον οποίο τα μέρη ανέλαβαν ελεύθερα, δεν θα εκπληρωθεί η παροχή και δεν θα υπάρχει δικαίωμα επιστροφής. Αυτή η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ του δικαιώματος επιστροφής και του συμβατικού δεσμού αρκεί για να ενταχθεί η αγωγή περί επιστροφής παροχής στις διαφορές εκ συμβάσεως.
(βλ. σκέψεις 54, 55, 58, διατακτ. 2)
4. Το άρθρο 6, σημείο 1, του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, έχει την έννοια ότι, σε περίπτωση που έχουν ασκηθεί κατά περισσοτέρων εναγομένων δύο αγωγές με διαφορετικό αντικείμενο και διαφορετική έννομη βάση και δεν υφίσταται μεταξύ τους σχέση κυρίου-παρεπόμενου ή σχέση ασυμβατότητας, δεν αρκεί η ενδεχόμενη ευδοκίμηση της μίας αγωγής να είναι εν δυνάμει ικανή να επηρεάσει την έκταση του δικαιώματος του οποίου η προστασία ζητείται με την άλλη, προκειμένου να θεωρηθεί ότι υπάρχει κίνδυνος εκδόσεως ασυμβίβαστων αποφάσεων, υπό την έννοια της διατάξεως αυτής.
Ειδικότερα, εφόσον έχει ασκηθεί αγωγή περί κηρύξεως της ακυρότητας και επιστροφής των αχρεωστήτως καταβληθέντων, αφενός, και αγωγή λόγω εξωσυμβατικής ευθύνης, αφετέρου, απλώς και μόνον το γεγονός ότι το αποτέλεσμα μιας από τις διαδικασίες μπορεί να ασκήσει επιρροή στο αποτέλεσμα της άλλης, συγκεκριμένα δε η ενδεχόμενη επιρροή που ασκεί το ποσό που πρέπει να επιστραφεί, κατόπιν της ασκήσεως της πρώτης αγωγής, επί της εκτιμήσεως της ζημίας που ενδεχομένως διαπιστώνεται κατόπιν της ασκήσεως της δεύτερης, δεν αρκεί για να χαρακτηρισθούν ως ασυμβίβαστες οι αποφάσεις που πρόκειται να εκδοθούν στο πλαίσιο των δύο αυτών διαδικασιών, υπό την έννοια του εν λόγω άρθρου. Πράγματι, ο κανόνας αυτός περί ειδικής βάσεως διεθνούς δικαιοδοσίας, καθόσον εισάγει εξαίρεση από τη γενική δωσιδικία της κατοικίας του εναγομένου, κατά το άρθρο 2 του κανονισμού 44/2001, πρέπει να ερμηνεύεται περιοριστικά, μη επιτρεπομένης ερμηνείας βαίνουσας πέραν των περιπτώσεων που ρητώς μνημονεύει ο εν λόγω κανονισμός.
(βλ. σκέψεις 63, 66, 67, διατακτ. 3)