WYROK SĄDU PIERWSZEJ INSTANCJI (izba ds. odwołań)
z dnia 5 października 2009 r.
Sprawa T‑58/08 P
Komisja Wspólnot Europejskich
przeciwko
Antonowi Pieterowi Roodhuijzenowi
Odwołanie – Służba publiczna – Urzędnicy – Zabezpieczenie społeczne – Wspólny system ubezpieczenia chorobowego – Ubezpieczenie osoby pozostającej w konkubinacie
Przedmiot: Odwołanie mające na celu uchylenie wyroku Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej (pierwsza izba) z dnia 27 listopada 2007 r. w sprawie F‑122/06 Roodhuijzen przeciwko Komisji, dotychczas nieopublikowanego w Zbiorze.
Orzeczenie: Odwołanie zostaje oddalone. Komisja Wspólnot Europejskich pokrywa własne koszty oraz koszty poniesione przez Antona Pietera Roodhuijzena w niniejszej instancji.
Streszczenie
1. Postępowanie – Skarga – Właściwość sądu wspólnotowego – Granice – Zakaz orzekania ultra petita
2. Urzędnicy – Zabezpieczenie społeczne – Ubezpieczenie zdrowotne – Podmiotowy zakres stosowania – Osoba pozostająca w konkubinacie z urzędnikiem – Pojęcie – Właściwość sądu wspólnotowego do dokonania jego wykładni
(regulamin pracowniczy, art. 72 ust. 1, załącznik VII, art. 1 ust. 2 lit. c) ppkt (ii))
3. Prawo wspólnotowe – Wykładnia – Zasady – Wykładnia autonomiczna – Granice – Odesłanie w pewnych przypadkach do prawa państw członkowskich
4. Urzędnicy – Zabezpieczenie społeczne – Ubezpieczenie zdrowotne – Podmiotowy zakres stosowania – Osoba pozostająca w konkubinacie z urzędnikiem – Pojęcie – Autonomiczne pojęcie regulaminowe
(regulamin pracowniczy, art. 72 ust. 1, załącznik VII, art. 1 ust. 2 lit. c) ppkt (i))
1. Ponieważ sąd wspólnotowy rozpatrujący skargę o stwierdzenie nieważności nie może orzekać ultra petita, nie może on zatem ani przedefiniować głównego przedmiotu skargi, ani podnieść zarzutu z urzędu, poza szczególnymi przypadkami, gdy jego działania wymaga interes publiczny. W granicach sporu wyznaczonych przez strony sąd wspólnotowy, chociaż powinien orzekać wyłącznie w przedmiocie wniosku stron, nie może być ograniczony jedynie do argumentów podniesionych przez strony na poparcie ich twierdzeń; w przeciwnym razie mogłoby się zdarzyć, że byłby zmuszony oprzeć swe rozstrzygnięcie na błędnym rozumowaniu prawnym.
W przypadku sporu między stronami dotyczącego wykładni i stosowania przepisu prawa wspólnotowego do sądu wspólnotowego należy zastosowanie norm prawnych istotnych dla rozstrzygnięcia sporu w świetle faktów przedstawionych mu przez strony. Zgodnie z zasadą iura novit curia ustalenie znaczenia przepisu prawa nie należy do zakresu stosowania zasady nieskrępowanego dysponowania sporem przez strony, a zatem sąd wspólnotowy nie ma obowiązku ujawnić stronom wykładni, którą zamierza przyjąć, po to, aby umożliwić im zajęcie stanowiska w tej sprawie.
(zob. pkt 34–36)
Odesłanie: Trybunał, sprawa C‑252/96 P Parlament przeciwko Gutiérrez de Quijano y Lloréns, 19 listopada 1998 r., Rec. s. I‑7421, opinia rzecznika generalnego P. Légéra, s. I‑7422, pkt 36; Trybunał, sprawy połączone C‑174/98 P i C‑189/98 P Niderlandy i van der Wal przeciwko Komisji, 11 stycznia 2000 r., Rec. s. I‑1, opinia rzecznika generalnego G. Cosmasa, s. I‑3, pkt 95, 96; Trybunał, sprawa C‑470/02 P UER przeciwko M6 i in., 27 września 2004 r., niepublikowana w Zbiorze, pkt 69; Trybunał, sprawa C‑172/05 P Mancini przeciwko Komisji, 13 czerwca 2006 r., niepublikowana w Zbiorze, pkt 41; Sąd, sprawa T‑246/99 Tirrenia di Navigazione i in. przeciwko Komisji, 20 czerwca 2007 r., niepublikowana w Zbiorze, pkt 102; Sąd, sprawy połączone T‑90/07 P i T‑99/07 P Belgia przeciwko Genette, 18 grudnia 2008 r., dotychczas nieopublikowane w Zbiorze, pkt 72–75
2. Do Sądu do spraw Służby Publicznej należy dokonanie wykładni i zastosowanie określenia regulaminowego „konkubinat”, znajdującego się w art. 72 ust. 1 regulaminu pracowniczego i w art. 1 ust. 2 lit. c) ppkt (i) załącznika VII do regulaminu pracowniczego, ponieważ przepisy te nie wymagają wydania decyzji należącej do wyłącznej kompetencji odnośnego państwa członkowskiego i podlegającej kontroli sądowej w ramach systemu prawnego tego państwa.
Wykładnia autonomiczna określenia „konkubinat” nie ma wpływu na wyłączną kompetencję państw członkowskich w dziedzinie stanu cywilnego osób oraz ustalania wiążących się z nim świadczeń. Ponieważ w istocie przedstawiona definicja odnosi się do pojęcia regulaminowego, jej zakres stosowania jest w sposób nieunikniony ograniczony ramami regulaminu pracowniczego. Reguluje ona wyłącznie przyznawanie pewnych przywilejów socjalnych, ustanowionych przez regulamin pracowniczy na rzecz urzędników lub innych pracowników Wspólnot Europejskich, i nie wywołuje żadnych skutków w państwach członkowskich, które mogą w sposób nieskrępowany wprowadzać systemy prawne związane z uznawaniem prawnym różnych form związków innych niż małżeństwa.
(zob. pkt 44, 45, 87)
Odesłanie: Trybunał, sprawa 59/85 Reed, 17 kwietnia 1986 r., Rec. s. 1283, pkt 13–15; Trybunał, sprawa C‑267/06 Maruko 1 kwietnia 2008 r., Zb.Orz. s. I‑1757, pkt 59, 73; ww. sprawa Belgia przeciwko Genette, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo
3. Sformułowania przepisów prawa wspólnotowego, które nie zawierają wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich w celu ustalenia ich znaczenia i ich zakresu, powinny normalnie podlegać wykładni autonomicznej, której należy dokonywać z uwzględnieniem kontekstu przepisu i celu spornego uregulowania. W braku wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich stosowanie prawa wspólnotowego może jednak wymagać, zależnie od przypadku, odniesienia do prawa państw członkowskich, jeśli sąd wspólnotowy nie może znaleźć w prawie wspólnotowym ani w jego zasadach ogólnych elementów pozwalających mu na ustalenie treści i zakresu przepisu wspólnotowego w drodze wykładni autonomicznej.
(zob. pkt 70)
Odesłanie: Trybunał, sprawa 327/84 Ekro, 18 stycznia 1984 r., Rec. s. 107, pkt 11; Sąd, sprawa T‑43/90 Díaz García przeciwko Parlamentowi, 18 grudnia 1992 r., Rec. s. II‑2619, pkt 36; Sąd, sprawa T‑85/91 Khouri przeciwko Komisji, 18 grudnia 1992 r., Rec. s. II‑2637, pkt 32
4. Jeżeli chodzi o prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego przewidziane w regulaminie pracowniczym w art. 72 ust. 1 tego regulaminu, to określenie „konkubinat” jest jednym określeniem. Biorąc bowiem pod uwagę daleko idącą różnorodność przepisów krajowych odnośnie do ustanawiania systemów prawnych zapewniających uznanie prawne różnych form związku, innych niż małżeństwo, określenia „urzędnik zarejestrowany jako stały partner w konkubinacie”, o którym mowa w art. 1 ust. 2 lit. c) zdanie pierwsze załącznika VII do regulaminu pracowniczego, nie należy, jako takiego, interpretować jako odniesienie do systemu „związku zarejestrowanego”, jasno określonego we wszystkich państwach członkowskich. Pod tym względem i na obecnym etapie ewolucji różnorodnych krajowych systemów prawnych, „zarejestrowany związek” różni się od „małżeństwa”, którego zakres jest jasno określony we wszystkich państwach członkowskich.
Stąd wniosek, że określenie „związek zarejestrowany”, którym posługuje się regulamin pracowniczy, może zostać zdefiniowane wyłącznie z uwzględnieniem wszystkich istotnych przepisów regulaminu pracowniczego, a w szczególności w świetle wskazówek wynikających z przesłanek ustanowionych w art. 1 ust. 2 lit. c) załącznika VII do regulaminu pracowniczego. W braku bowiem ogólnie przyjętego rozumienia określenia „związek zarejestrowany” jedyne odniesienie do takiego związku, które znajduje się w art. 1 zdanie pierwsze, nie daje wystarczających wskazówek odnośnie do definicji tego pojęcia. Ponadto termin „zarejestrowany”, znajdujący się w zdaniu pierwszym, o którym mowa wyżej, odnosi się wyłącznie do pewnych elementów formalnych, które są wyjaśnione w pierwszej przesłance ustanowionej w art. 1 ust. 2 lit. c) załącznika VII do regulaminu pracowniczego, i nie może być zatem rozumiany jako ustanawiający przesłankę indywidualnego „zarejestrowania” lub wymagający, aby związek był „regulowany przez prawo” na wzór małżeństwa.
W dodatku określenie „konkubinat”, jako wywnioskowane z przesłanek ustanowionych w art. 1 ust. 2 lit. c) załącznika VII do regulaminu pracowniczego, winno być rozpatrywane w świetle motywu 8 rozporządzenia nr 723/2004, w którym ustawodawca wspólnotowy miał zamiar rozszerzyć, pod pewnymi warunkami, świadczenia przysługujące parom małżeńskim na „[u]rzędnik[ów] pozostający[ch] w związku nieformalnym uznanym przez państwo członkowskie za związek stały”.
W konsekwencji, aby można było mówić o istnieniu konkubinatu w rozumieniu regulaminu pracowniczego, musi istnieć, po pierwsze, związek dwóch osób, z wykluczeniem osób pozostających na utrzymaniu, o których mowa w innych przepisach regulaminu pracowniczego, oraz, po drugie, pewne elementy formalne, takie jak przedstawienie dokumentu urzędowego potwierdzającego posiadany przez odnośne osoby status partnerów żyjących w konkubinacie i uznanie charakteru urzędowego tego dokumentu przez odnośne państwo członkowskie.
Z całości powyższych rozważań wynika, że odpowiednie przepisy regulaminu pracowniczego pozwalają zdefiniować określenie „konkubinat” jako wykazujące pewne podobieństwa z małżeństwem. Przepisy te nie wymagają jednak, aby „konkubinat” mógł być traktowany na równi z małżeństwem. Wymóg taki prowadziłby do nałożenia warunku dodatkowego, nieustanowionego w regulaminie pracowniczym, co prowadziłoby do dyskryminacji niektórych urzędników na tle abstrakcyjnej formy ich związku, nawet jeśli właściwe przepisy krajowe uznawałyby odnośny związek i spełnione byłyby przesłanki wymagane przez regulamin pracowniczy. Chociaż regulamin pracowniczy w celu uznania istnienia „konkubinatu” wymaga dowodu wspólnego pożycia charakteryzującego się pewną stabilnością, nie wymaga on, aby partnerzy byli związani określonymi wzajemnymi prawami i obowiązkami. Wymagane przez regulamin pracowniczy podobieństwo do małżeństwa wynika właśnie z takiego wspólnego pożycia, a także z wymogów formalnych.
(zob. pkt 73, 75–77, 81–86, 91, 96)