Wydanie tymczasowe
WYROK TRYBUNAŁU (piąta izba)
z dnia 16 maja 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Swoboda świadczenia usług – Rynki instrumentów finansowych – Dyrektywa 2014/65/UE – Artykuł 3 – Wyłączenie z zakresu stosowania dyrektywy 2014/65/UE – Pośrednik inwestycyjny wyłączony z zakresu stosowania tej dyrektywy – Przepisy państwa członkowskiego zakazujące temu pośrednikowi przekazywania zleceń klientów przedsiębiorstwu inwestycyjnemu mającemu siedzibę w innym państwie członkowskim
W sprawie C‑695/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Městský soud v Praze (sąd miejski w Pradze, Republika Czeska) postanowieniem z dnia 26 października 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 10 listopada 2022 r., w postępowaniu:
Fondee a.s.
przeciwko
Česká národní banka,
TRYBUNAŁ (piąta izba),
w składzie: E. Regan, prezes izby, Z. Csehi, M. Ilešič, I. Jarukaitis i D. Gratsias (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: G. Pitruzzella,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Fondee a.s. – J. Šovar, advokát,
– w imieniu Česká národní banka – P. Krutiš i J. Spiryt,
– w imieniu rządu czeskiego – J. Očková, M. Smolek i J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu fińskiego – M. Pere, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – C. Auvret, M. Mataija i P. Němečková, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 14 listopada 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 ust. 1 i 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniającej dyrektywę 2002/92/WE i dyrektywę 2011/61/UE (Dz.U. 2014, L 173, s. 349) w związku z jej art. 34 oraz art. 56 TFUE.
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Fondee a.s. a Česká národní banka (narodowym bankiem czeskim, Republika Czeska) w przedmiocie grzywny nałożonej na tę spółkę przez ten bank za naruszenie zakazu przekazywania zleceń klientów dotyczących instrumentów inwestycyjnych podmiotowi zajmującemu się obrotem papierami wartościowymi z siedzibą w państwie członkowskim innym niż Republika Czeska.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Dyrektywa 2014/65, jak wynika z jej art. 1 ust. 2 lit. a), ustanawia wymogi dotyczące warunków wydawania zezwoleń i działalności firm inwestycyjnych.
4 Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Wyłączenia opcjonalne”, przewiduje w ust. 1 i 3:
„1. Państwa członkowskie mogą podjąć decyzję o niestosowaniu niniejszej dyrektywy do osób, dla których są one macierzystym państwem członkowskim, pod warunkiem że osoby te posiadają zezwolenie na prowadzenie swojej działalności, ich działalność jest regulowana na poziomie krajowym oraz osoby te:
[…]
b) nie są uprawnione do świadczenia jakiejkolwiek usługi inwestycyjnej, z wyjątkiem przyjmowania i przekazywania zleceń na zbywalne papiery wartościowe i jednostki uczestnictwa w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania lub świadczenia usług doradztwa inwestycyjnego w odniesieniu do takich instrumentów finansowych; oraz
c) w ramach świadczenia tych usług są uprawnione do przekazywania zlecenia wyłącznie do:
(i) firm inwestycyjnych posiadających zezwolenie zgodnie z niniejszą dyrektywą;
[…]
3. Osoby zwolnione ze stosowania niniejszej dyrektywy zgodnie z ust. 1 nie korzystają ze swobody świadczenia usług, swobody prowadzenia działalności ani tworzenia oddziałów zgodnie z art. 34 i 35”.
5 Artykuł 4 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, stanowi w ust. 1:
„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
1) »firma inwestycyjna« oznacza każdą osobę prawną, której działalność prowadzona w sposób zawodowy i regularny polega na świadczeniu jednej lub większej liczby usług inwestycyjnych na rzecz osób trzecich bądź prowadzeniu jednego lub większej liczby rodzajów działalności inwestycyjnej.
[…]
2) »usługi inwestycyjne i działalność inwestycyjna« oznaczają wszelkiego rodzaju usługi i działalność wymienione w załączniku I sekcja A odnoszące się do wszelkiego rodzaju instrumentów wymienionych w załączniku I sekcja C;
[…]
46) »fundusz inwestycyjny typu ETF« oznacza fundusz, którego co najmniej jedna jednostka lub klasa akcji jest przedmiotem obrotu przez cały dzień w co najmniej jednym systemie obrotu i z udziałem co najmniej jednego animatora rynku, który podejmuje działania w celu zapewnienia, aby wartość jednostek lub akcji w danym systemie obrotu nie różniła się istotnie od ich wartości aktywów netto, a w stosownych przypadkach od ich wskaźnikowych wartości aktywów netto;
[…]”.
6 Artykuł 5 tej dyrektywy, zatytułowany „Wymogi w zakresie udzielania zezwoleń”, przewiduje w ust. 1:
„Każde państwo członkowskie wymaga, aby świadczenie usług inwestycyjnych lub prowadzenie działalności inwestycyjnej w formie działalności prowadzonej w sposób zawodowy i regularny podlegało wymogowi uzyskania wcześniejszego zezwolenia zgodnie z niniejszym rozdziałem. Zezwolenia takiego udziela właściwy organ macierzystego państwa członkowskiego wyznaczony zgodnie z art. 67”.
7 Artykuł 34 dyrektywy 2014/65, zatytułowany „Swoboda świadczenia usług inwestycyjnych i prowadzenia działalności inwestycyjnej”, stanowi w ust. 1:
„Państwa członkowskie zapewniają, aby każda firma inwestycyjna, uprawniona i nadzorowana przez właściwe organy innego państwa członkowskiego zgodnie z niniejszą dyrektywą oraz instytucje kredytowe podlegające [dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniającej dyrektywę 2002/87/WE i uchylającej dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE (Dz.U. 2013, L 176, s. 338)], mogły swobodnie świadczyć usługi inwestycyjne lub prowadzić działalność inwestycyjną oraz świadczyć usługi dodatkowe na ich terytoriach, pod warunkiem że takie usługi i taka działalność są objęte zezwoleniem. Usługi dodatkowe można świadczyć tylko wraz z usługami inwestycyjnymi lub działalnością inwestycyjną.
W odniesieniu do kwestii objętych niniejszą dyrektywą państwa członkowskie nie nakładają jakichkolwiek wymagań dodatkowych na taką firmę inwestycyjną lub instytucję kredytową”.
8 Z art. 67 ust. 1 tej dyrektywy wynika, że każde państwo członkowskie wyznacza właściwe organy, które wykonują obowiązki w niej przewidziane.
9 Załącznik I do rzeczonej dyrektywy, który zawiera wykaz usług, działalności i instrumentów finansowych, wymienia w pkt 1 sekcji A, dotyczącej usług inwestycyjnych i działalności inwestycyjnej, „[p]rzyjmowanie i przekazywanie zleceń w odniesieniu do jednego lub większej liczby instrumentów finansowych”. Sekcja C tego załącznika, dotycząca instrumentów finansowych, wymienia w pkt 3 jednostki uczestnictwa w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania.
Prawo czeskie
10 Paragraf 4 ust. 2 lit. a) i e) zákon č. 256/2004 Sb. o podnikání na kapitálovém trhu (ustawy nr 256/2004 w sprawie prowadzenia działalności gospodarczej na rynku kapitałowym) (84/2004 Sb.) z dnia 14 kwietnia 2004 r., w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „ustawą o rynku kapitałowym”), wymienia wśród głównych usług inwestycyjnych przyjmowanie i przekazywanie zleceń dotyczących instrumentów inwestycyjnych oraz doradztwo inwestycyjne w zakresie instrumentów inwestycyjnych.
11 Paragraf 5 ust. 1 tej ustawy definiuje „podmiot zajmujący się obrotem papierami wartościowymi” jako osobę prawną uprawnioną do świadczenia głównych usług inwestycyjnych na podstawie zezwolenia udzielonego przez narodowy bank czeski. Paragraf 6 ust. 1 lit. b) wspomnianej ustawy przewiduje, że osoba prawna posiadająca takie zezwolenie ma siedzibę w Republice Czeskiej.
12 Zgodnie z § 29 ust. 1 ustawy o rynku kapitałowym „pośrednik inwestycyjny” w rozumieniu tej ustawy jest uprawniony do świadczenia jedynie głównych usług inwestycyjnych, o których mowa w § 4 ust. 2 lit. a) lub e) tej ustawy. Zakres instrumentów inwestycyjnych, w odniesieniu do których pośrednik inwestycyjny może świadczyć usługi, określono w ust. 3 tego paragrafu. Wreszcie ust. 4 tegoż paragrafu stanowi, że pośrednicy inwestycyjni, świadcząc główne usługi inwestycyjne, o których mowa w § 4 ust. 2 lit. a) lub e) ustawy o rynku kapitałowym, mogą przekazywać zlecenia w szczególności pomiotowi zajmującemu się obrotem papierami wartościowymi, bankowi lub spółce inwestycyjnej.
13 Zgodnie z § 162 ust. 1 lit. a) ustawy o rynku kapitałowym osoba fizyczna lub prawna popełnia wykroczenie, jeżeli niezgodnie z prawem prowadzi działalność objętą zakresem stosowania tej ustawy, która wymaga w szczególności uzyskania zezwolenia lub akredytacji udzielonych przez narodowy bank czeski lub wpisu do rejestru prowadzonego przez ten bank.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
14 Fondee prowadzi w Republice Czeskiej działalność pośrednika inwestycyjnego w rozumieniu § 29 ust. 1 ustawy o rynku kapitałowym na podstawie zezwolenia wydanego przez narodowy bank czeski. Decyzją z dnia 18 stycznia 2021 r. bank ten nałożył na nią grzywnę na podstawie § 162 ust. 1 lit. a) tej ustawy ze względu na to, że w okresie od dnia 7 października do dnia 27 grudnia 2019 r. przekazała ona 407 zleceń od swoich klientów podmiotowi zajmującemu się obrotem papierami wartościowymi mającemu siedzibę poza Republiką Czeską.
15 Narodowy bank czeski uznał, że czyniąc to, Fondee umożliwiała swoim klientom inwestowanie w udziały w funduszach inwestycyjnych typu EFT w rozumieniu dyrektywy 2014/65, które stanowią instrumenty inwestycyjne w rozumieniu rzeczonej ustawy. Zgodnie z ustaleniami narodowego banku czeskiego klienci Fondee składali zlecenie na jej stronie internetowej, która przekazywała je następnie spółce mającej siedzibę w Niderlandach. Transakcja dokonywana była na podstawie trójstronnej umowy między tą ostatnią spółką, Fondee i jej klientami.
16 Fondee wniosła zażalenie na decyzję nakładającą na nią grzywnę do rady bankowej narodowego banku czeskiego, która oddaliła je decyzją z dnia 18 marca 2021 r. Fondee wniosła w związku z tym do sądu odsyłającego skargę o stwierdzenie nieważności decyzji oddalającej zażalenie.
17 Z informacji przekazanych przez sąd odsyłający wynika, że „pośrednicy inwestycyjni”, tacy jak Fondee, są wyłączeni z zakresu stosowania dyrektywy 2014/65, ponieważ Republika Czeska skorzystała w stosunku do nich z możliwości przewidzianej w tym celu w art. 3 ust. 1 tej dyrektywy.
18 Sąd odsyłający wskazuje, że strony w postępowaniu głównym są zgodne co do tego, iż Fondee nie świadczy usług inwestycyjnych na rzecz klientów mających miejsce zamieszkania lub siedzibę poza terytorium czeskim. Dodaje on jednak, że Fondee, jako pośrednik, uczestniczy w świadczeniu usług inwestycyjnych przez przedsiębiorstwo inwestycyjne mające siedzibę w Niderlandach na rzecz klientów mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium czeskim. Sąd odsyłający uważa zatem, że Fondee korzysta ze swobody świadczenia usług jako „bierny odbiorca” usług.
19 Zdaniem sądu odsyłającego strony w postępowaniu głównym nie zgadzają się co do możliwości powołania się przez podmioty objęte zakresem art. 3 ust. 3 dyrektywy 2014/65, takie jak Fondee, na art. 56 TFUE. W szczególności narodowy bank czeski podnosi, że wyłączenie pośredników inwestycyjnych z zakresu stosowania prawa do swobodnego świadczenia usług, przewidziane w tym przepisie dyrektywy 2014/65, obejmuje wszelki udział tych pośredników w świadczeniu takich usług, w związku z czym państwo członkowskie może zakazać rzeczonym pośrednikom przekazywania zleceń ich klientów dostawcom usług inwestycyjnych mającym siedzibę w innym państwie członkowskim.
20 W tych okolicznościach Městský soud v Praze (sąd miejski w Pradze, Republika Czeska) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy osoba, która zgodnie z art. 3 ust. 1 [dyrektywy 2014/65] jest wyłączona z zakresu stosowania tej dyrektywy i zgodnie z art. 3 ust. 3 tej dyrektywy nie korzysta ze swobody świadczenia usług w rozumieniu jej art. 34, ma prawo do swobodnego świadczenia usług zapisanego w art. 56 [TFUE], jeżeli sama nie świadczy usług inwestycyjnych na podstawie jednolitego paszportu europejskiego na rzecz klienta mającego siedzibę w innym państwie członkowskim, ale jest odbiorcą usługi inwestycyjnej od zagranicznego podmiotu, korzystającego z jednolitego paszportu europejskiego, ewentualnie w inny sposób uczestniczy w jej świadczeniu na rzecz klienta końcowego (pośredniczy w jej świadczeniu)?
2) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na poprzednie pytanie, czy prawo Unii, w szczególności art. 56 [TFUE], stoi na przeszkodzie przepisom zakazującym pośrednikowi inwestycyjnemu przekazywania zleceń klienta zagranicznemu podmiotowi zajmującemu się obrotem papierami wartościowymi?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
21 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał musi w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania [wyrok z dnia 6 października 2021 r., W.Ż. (Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego – Powołanie), C‑487/19, EU:C:2021:798, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo].
22 W niniejszej sprawie należy stwierdzić, podobnie jak uczynił to rzecznik generalny w pkt 23 opinii, że dyrektywa 2014/65 dokonała pełnej harmonizacji uregulowań krajowych dotyczących transgranicznego świadczenia usług inwestycyjnych objętych jej zakresem stosowania, wśród których znajdują się, jak wynika z załącznika I do tej dyrektywy, przyjmowanie i przekazywanie zleceń w odniesieniu do jednego lub większej liczby instrumentów finansowych.
23 Otóż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem każdy przepis krajowy w dziedzinie, która była przedmiotem pełnej lub wyczerpującej harmonizacji na szczeblu unijnym, należy oceniać nie w świetle przepisów prawa pierwotnego, lecz w świetle owych przepisów harmonizujących [wyrok z dnia 20 kwietnia 2023 r., Autorità Garante della Concorrenza e del Mercato (Commune de Ginosa), C‑348/22, EU:C:2023:301, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo].
24 W związku z tym przedłożone pytania należy zbadać wyłącznie na podstawie przepisów dyrektywy 2014/65.
25 Co się tyczy w szczególności art. 34 dyrektywy 2014/65, należy zauważyć, że dotyczy on świadczenia usług inwestycyjnych przez przedsiębiorstwo inwestycyjne posiadające zezwolenie wydane przez właściwe organy państwa członkowskiego innego niż państwo, na którego terytorium świadczone są usługi.
26 Tymczasem, jak wynika z postanowienia odsyłającego, przedłożone pytania dotyczą osób objętych zakresem stosowania art. 3 dyrektywy 2014/65, które świadczą usługi wyłącznie na rzecz klientów mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium ich macierzystego państwa członkowskiego.
27 W tych okolicznościach należy uznać, że poprzez swe pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 3 ust. 1 lit. c) ppkt (i) dyrektywy 2014/65 należy interpretować w ten sposób, że osoby, które państwo członkowskie wyłączyło z zakresu stosowania tej dyrektywy, są uprawnione do przekazywania – w celu ich realizacji – zleceń od klientów mających miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym państwie członkowskim przedsiębiorstwom inwestycyjnym mającym siedzibę w innym państwie członkowskim i posiadającym w tym celu zezwolenie wydane na podstawie wspomnianej dyrektywy przez właściwy organ tego innego państwa członkowskiego, a tym samym stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu zakazującemu takiego przekazywania.
28 W tym względzie należy zauważyć, że art. 3 ust. 1 dyrektywy 2014/65 zezwala państwom członkowskim na niestosowanie tej dyrektywy do osób, dla których są one macierzystym państwem członkowskim, z zastrzeżeniem spełnienia warunków przewidzianych w tym przepisie, w tym warunku zawartego w lit. c) ppkt (i).
29 Artykuł 3 ust. 1 lit. c) ppkt (i) dyrektywy 2014/65 przyznaje zatem wyraźnie osobom, które państwo członkowskie wyłączyło z zakresu stosowania tej dyrektywy, możliwość przekazywania otrzymanych zleceń przedsiębiorstwom inwestycyjnym posiadającym zezwolenie.
30 W niniejszej sprawie, z zastrzeżeniem ustaleń, których dokonanie należy do sądu odsyłającego, z postanowienia odsyłającego wynika, że Republika Czeska skorzystała z możliwości przewidzianej w art. 3 ust. 1 wspomnianej dyrektywy. Jednakże, jak wynika również z tego postanowienia, § 29 ust. 4 ustawy o rynku kapitałowym zakazuje pośrednikom inwestycyjnym w rozumieniu tej ustawy, takim jak Fondee, przekazywania zleceń przedsiębiorstwom inwestycyjnym mającym siedzibę w innych państwach członkowskich.
31 Tymczasem, jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 30 i 31 opinii, art. 3 ust. 1 lit. c) ppkt (i) dyrektywy 2014/65 dotyczy przekazywania zleceń każdemu przedsiębiorstwu inwestycyjnemu posiadającemu zezwolenie, a nie tylko przedsiębiorstwom mającym siedzibę i posiadającym zezwolenie w macierzystym państwie członkowskim osoby wyłączonej z zakresu stosowania tej dyrektywy.
32 W świetle powyższych rozważań odpowiedź na przedstawione pytania powinna być następująca: art. 3 ust. 1 lit. c) ppkt (i) dyrektywy 2014/65 należy interpretować w ten sposób, że osoby, które państwo członkowskie wyłączyło z zakresu stosowania tej dyrektywy, są uprawnione do przekazywania – w celu ich realizacji – zleceń od klientów mających miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym państwie członkowskim przedsiębiorstwom inwestycyjnym mającym siedzibę w innym państwie członkowskim i posiadającym w tym celu zezwolenie wydane na podstawie wspomnianej dyrektywy przez właściwy organ tego innego państwa członkowskiego, a tym samym stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu zakazującemu takiego przekazywania.
W przedmiocie kosztów
33 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 3 ust. 1 lit. c) ppkt (i) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniającej dyrektywę 2002/92/WE i dyrektywę 2011/61/UE
należy interpretować w ten sposób, że:
osoby, które państwo członkowskie wyłączyło z zakresu stosowania tej dyrektywy, są uprawnione do przekazywania – w celu ich realizacji – zleceń od klientów mających miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym państwie członkowskim przedsiębiorstwom inwestycyjnym mającym siedzibę w innym państwie członkowskim i posiadającym w tym celu zezwolenie wydane na podstawie wspomnianej dyrektywy przez właściwy organ tego innego państwa członkowskiego, a tym samym stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu zakazującemu takiego przekazywania.
Podpisy