Wydanie tymczasowe
WYROK TRYBUNAŁU (czwarta izba)
z dnia 16 maja 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Rozporządzenie (UE) nr 1215/2012 – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Postępowanie w sprawie nakazu zapłaty – Pojęcie „miejsca zamieszkania” – Obywatel państwa członkowskiego posiadający stały adres w tym państwie członkowskim i aktualny adres w innym państwie członkowskim – Brak możliwości zmiany tego stałego adresu lub rezygnacji z niego
W sprawie C‑222/23
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Sofiyski rayonen sad (sąd rejonowy w Sofii, Bułgaria) postanowieniem z dnia 7 kwietnia 2023 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 7 kwietnia 2023 r., w postępowaniu:
„Toplofikatsia Sofia” EAD,
TRYBUNAŁ (czwarta izba),
w składzie: C. Lycourgos, prezes izby, O. Spineanu-Matei (sprawozdawczyni), J.-C. Bonichot, S. Rodin i L. S. Rossi, sędziowie,
rzecznik generalny: J. Richard de la Tour,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Komisji Europejskiej – S. Noë i I. Zaloguin, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 18 akapit pierwszy i art. 21 TFUE, art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”), art. 4 ust. 1, art. 5 ust. 1 i art. 62 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1), a także art. 7 i art. 22 ust. 1 i 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1784 z dnia 25 listopada 2020 r. dotyczącego doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych („doręczanie dokumentów”) (Dz.U. 2020, L 405, s. 40).
2 Wniosek ten został złożony w ramach zainicjowanego przez „Toplofikatsia Sofia” EAD, dostawcę energii cieplnej, przeciwko V.Z.A., odbiorcy będącemu dłużnikiem, postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty kwoty pieniężnej odpowiadającej wartości ogrzewania dostarczonego do mieszkania odbiorcy położonego w Sofii (Bułgaria).
Ramy prawne
Prawo Unii
Rozporządzenie nr 1215/2012
3 Motywy 13 i 15 rozporządzenia nr 1215/2012 przewidują:
„(13) Musi istnieć związek między postępowaniami, do których ma zastosowanie niniejsze rozporządzenie, a terytorium państw członkowskich. W związku z tym wspólne przepisy o jurysdykcji powinny co do zasady znajdować zastosowanie wtedy, gdy pozwany ma miejsce zamieszkania na terytorium jednego z państw członkowskich.
[…]
(15) Przepisy o jurysdykcji powinny być w wysokim stopniu przewidywalne i opierać się na zasadzie, że jurysdykcję w ogólności mają sądy miejsca zamieszkania pozwanego. Tak ustalona jurysdykcja powinna mieć miejsce zawsze, z wyjątkiem kilku dokładnie określonych przypadków, w których ze względu na przedmiot sporu lub autonomię stron uzasadnione jest inne kryterium powiązania. Siedziba osób prawnych musi być zdefiniowana wprost w rozporządzeniu celem wzmocnienia przejrzystości wspólnych przepisów i uniknięcia konfliktów kompetencyjnych”.
4 Zgodnie z art. 4 tego rozporządzenia:
„1. Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego.
2. Do osób, które nie są obywatelami państwa członkowskiego, w którym mają miejsce zamieszkania, stosuje się przepisy jurysdykcyjne właściwe dla obywateli tego państwa członkowskiego”.
5 Artykuł 5 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia stanowi:
„Osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego tylko zgodnie z przepisami ustanowionymi w sekcjach 2–7 niniejszego rozdziału”.
6 Artykuł 7 pkt 1 tego rozporządzenia stanowi:
„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:
1) a) w sprawach dotyczących umowy – przed sądy miejsca wykonania danego zobowiązania;
b) do celów niniejszego przepisu – i o ile nie uzgodniono inaczej – miejscem wykonania danego zobowiązania jest:
– w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych – miejsce w państwie członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały albo miały zostać dostarczone,
– w przypadku świadczenia usług – miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone;
c) jeżeli lit. b) nie ma zastosowania, stosuje się lit. a)”.
7 Zgodnie z art. 62 rozporządzenia nr 1215/2012
„1. W celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, którego sądy rozpoznają sprawę, sąd stosuje swoje prawo.
2. Jeżeli strona nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, którego sądy rozpoznają sprawę, sąd w celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim, stosuje prawo tego państwa członkowskiego”.
Rozporządzenie 2020/1784
8 Artykuł 1 rozporządzenia 2020/1784, zatytułowany „Zakres stosowania”, stanowi:
„1. Niniejsze rozporządzenie stosuje się do transgranicznego doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych. […]
2. Z wyjątkiem art. 7 niniejszego rozporządzenia nie stosuje się w przypadku, gdy nie jest znany adres osoby, której ma zostać doręczony dokument.
[…]”.
9 Zgodnie z art. 7 tego rozporządzenia, zatytułowanym „Pomoc w ustalaniu adresu”:
„1. Jeżeli adres osoby, której ma zostać doręczony dokument sądowy lub pozasądowy w innym państwie członkowskim, nie jest znany, to państwo członkowskie zapewnia pomoc w ustalaniu adresu w co najmniej jeden spośród następujących sposobów:
a) wskazanie wyznaczonych organów, do których jednostki przekazujące mogą się zwracać z wnioskami o ustalenie adresu osoby, której ma zostać doręczony dokument;
b) umożliwienie osobom z innych państw członkowskich występowania z wnioskami, w tym drogą elektroniczną, o udzielenie informacji na temat adresów osób, którym ma zostać doręczony dokument, bezpośrednio do rejestrów mieszkańców lub innych publicznie dostępnych baz danych, przy użyciu standardowego formularza dostępnego na europejskim portalu »e‑Sprawiedliwość«; lub
c) dostarczenie szczegółowych informacji, za pośrednictwem europejskiego portalu »e‑Sprawiedliwość«, na temat sposobów znalezienia adresów osób, którym ma zostać doręczony dokument.
2. Każde państwo członkowskie przekazuje Komisji [Europejskiej] następujące informacje w celu ich udostępnienia za pośrednictwem europejskiego portalu »e-Sprawiedliwość«:
a) sposoby udzielania pomocy przez państwo członkowskie na jego terytorium zgodnie z ust. 1;
b) w stosownych przypadkach – nazwy i dane kontaktowe organów, o których mowa w ust. 1 lit. a) i b);
c) czy organy wezwanego państwa członkowskiego występują, z własnej inicjatywy, do rejestrów mieszkańców lub innych baz danych z wnioskami o udzielenie informacji na temat adresów w przypadku, gdy adres wskazany we wniosku o doręczenie nie jest prawidłowy.
Państwa członkowskie informują Komisję o wszelkich późniejszych zmianach informacji, o których mowa w akapicie pierwszym”.
10 Artykuł 22 tego rozporządzenia, zatytułowany „Niewdanie się w spór przez pozwanego”, przewiduje:
„1. W przypadku gdy konieczne było przekazanie do innego państwa członkowskiego w celu doręczenia zgodnie z niniejszym rozporządzeniem dokumentu wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego, a pozwany nie wdał się w spór, wyrok nie może być wydany do czasu ustalenia, czy doręczenie lub dostarczenie dokumentu zostało dokonane w czasie umożliwiającym pozwanemu podjęcie obrony oraz czy:
a) dokument został doręczony w sposób przewidziany w prawie wezwanego państwa członkowskiego w odniesieniu do doręczania w postępowaniach krajowych dokumentów osobom znajdującym się na terytorium tego państwa; lub
b) dokument został rzeczywiście dostarczony pozwanemu lub dostarczony do miejsca jego zamieszkania lub jego siedziby w inny sposób przewidziany w niniejszym rozporządzeniu.
2. Każde państwo członkowskie może przekazać Komisji informację o tym, że sąd, niezależnie od ust. 1, może wydać wyrok, nawet jeżeli nie otrzyma poświadczenia doręczenia lub dostarczenia dokumentu wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego, pod warunkiem że spełnione są następujące warunki:
a) dokument został przekazany z wykorzystaniem jednego ze sposobów przewidzianych w niniejszym rozporządzeniu;
b) od daty przekazania dokumentu upłynął czas, który sędzia uznaje w danym przypadku za odpowiedni, nie krótszy jednak niż sześć miesięcy;
c) pomimo wszelkich rozsądnych starań nie uzyskano żadnego poświadczenia od właściwych organów lub jednostek wezwanego państwa członkowskiego.
Informacje te są udostępniane za pośrednictwem europejskiego portalu »e‑Sprawiedliwość«.
3. Niezależnie od ust. 1 i 2, w uzasadnionych nagłych przypadkach, sądy mogą zarządzić środki tymczasowe lub zabezpieczające.
4. W przypadku gdy konieczne było przekazanie do innego państwa członkowskiego w celu doręczenia zgodnie z niniejszym rozporządzeniem dokumentu wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego, a przeciw pozwanemu, który nie wdał się w spór, wydano wyrok, sędzia może znieść w stosunku do pozwanego skutki upływu terminu do wniesienia środka odwoławczego od wyroku, jeżeli spełnione zostały następujące warunki:
a) pozwany bez swojej winy nie zapoznał się z dokumentem w czasie umożliwiającym mu podjęcie obrony lub nie zapoznał się z treścią wyroku w czasie umożliwiającym mu złożenie odwołania; oraz
b) pozwany podniósł zarzuty merytoryczne, które nie wydają się z góry nieuzasadnione.
Wniosek o takie zniesienie skutków upływu terminu może być złożony tylko w rozsądnym terminie od chwili zapoznania się przez pozwanego z treścią wyroku.
Każde państwo członkowskie może przekazać Komisji informację o tym, że wniosek o zniesienie skutków upływu terminu nie będzie dopuszczalny, jeżeli zostanie złożony po upływie terminu określonego przez państwo członkowskie w tej informacji. Termin ten nie może być jednak krótszy niż jeden rok, licząc od dnia wydania wyroku. Informacje te są udostępniane za pośrednictwem europejskiego portalu »e‑Sprawiedliwość«.
5. Ustęp 4 nie stosuje się do wyroków dotyczących statusu lub zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osób”.
Prawo bułgarskie
ZGR
11 Zakon za grazhdanskata registratsia (ustawa o ewidencji ludności, DV nr 67 z dnia 27 lipca 1999 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie w sprawie w postępowaniu głównym, (zwana dalej „ZGR”) stanowi w art. 90 ust. 1:
„Każda osoba podlegająca obowiązkowi wpisu do ewidencji ludności na podstawie niniejszej ustawy jest zobowiązana do zgłoszenia na piśmie adresu stałego i aktualnego […]”.
12 Artykuł 93 ZGR przewiduje:
„1. »Stały adres« oznacza adres w miejscowości, którą osoba wybiera do celów wpisu do rejestru mieszkańców.
2. Stały adres znajduje się zawsze na terytorium Bułgarii.
3. Można mieć tylko jeden stały adres.
4. Obywatele bułgarscy żyjący za granicą, którzy nie są wpisani do rejestru mieszkańców i nie mogą wskazać stałego adresu w Bułgarii, są wpisywani z urzędu do rejestru mieszkańców okręgu Sredets miasta Sofii.
5. Stały adres jest adresem do korespondencji z organami państwa i samorządów lokalnych.
6. Ze stałego adresu obywateli korzysta się do celów wykonywania lub używania praw lub usług w wypadkach określonych w ustawie lub innych aktach normatywnych.
7. Stały adres może być identyczny z aktualnym adresem”.
13 Zgodnie z art. 94 ZGR:
„1. Aktualny adres to adres, pod którym dana osoba zamieszkuje.
2. Można mieć tylko jeden aktualny adres.
3. Aktualny adres obywateli bułgarskich, których miejsce zamieszkania znajduje się za granicą, zamieszcza się w rejestrze mieszkańców jedynie wraz z nazwą państwa, w którym zamieszkują.
14 Zgodnie z art. 96 ust. 1 ZGR:
„Aktualny adres jest zgłaszany organom, o których mowa w art. 92 ust. 1, w drodze oświadczenia o adresie osoby. Obywatel bułgarski zamieszkujący za granicą zgłasza swój aktualny adres, tj. państwo, w którym zamieszkuje, wskazanym w art. 92 ust. 1 organom swojego stałego adresu”.
KMChP
15 Kodeks na mezhdunarodnoto chastno pravo (kodeks prawa prywatnego międzynarodowego, DV nr 42 z dnia 17 maja 2005 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, (zwany dalej „KMChP”) stanowi w art. 4:
„1. Jurysdykcja międzynarodowa sądów i innych organów bułgarskich istnieje, gdy:
1) pozwany ma miejsce zwykłego pobytu, siedzibę statutową zgodnie ze statutem lub miejsce faktycznego zarządu w Bułgarii;
[…]”.
16 Zgodnie z art. 48 ust. 7 KMChP:
„W rozumieniu niniejszego kodeksu »miejsce zwykłego pobytu« osoby fizycznej oznacza miejsce, w którym osoba ta zasadniczo mieszka, przy czym miejsce to nie musi być związane z rejestracją lub zezwoleniem na pobyt lub zezwolenie na osiedlenie się. W celu określenia tego miejsca należy wziąć pod uwagę w szczególności okoliczności o charakterze osobistym lub zawodowym tej osoby wynikające z jej trwałych związków z tym samym miejscem lub z zamiaru stworzenia takich więzi”.
GPK
17 Grazhdanski protsesualen kodeks (kodeks postępowania cywilnego, DV nr 59 z dnia 20 lipca 2007 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, (zwany dalej „GPK”) przewiduje w art. 38, zatytułowanym „Adres do doręczeń”:
„Doręczenia dokonuje się na adres wskazany w aktach sprawy. Jeżeli pod wskazanym adresem adresata nie zastano, doręczenia dokonuje się na jego aktualny adres, a w przypadku jego braku – na jego stały adres”.
18 Artykuł 40 GPK, zatytułowany „Adresat dokumentów sądowych”, stanowi:
„1 Strona, która przebywa lub przemieszcza się za granicą przez okres dłuższy niż jeden miesiąc, jest zobowiązana do wskazania przy siedzibie sądu osoby do celów doręczenia, tj. adresata dokumentów sądowych, jeżeli nie jest reprezentowana w postępowaniu w Bułgarii. Ten sam obowiązek ciąży na przedstawicielu ustawowym, kuratorze i pełnomocniku.
2. W przypadku gdy osoby, o których mowa w ust. 1, nie wskażą takiego adresata, wszystkie dokumenty zostają włączone do akt i uznaje się je za doręczone. Sąd informuje te osoby o tych konsekwencjach przy doręczeniu pierwszego dokumentu”.
19 Artykuł 41 GPK, zatytułowany „Obowiązek informacyjny”, przewiduje:
„1. Strona nieobecna dłużej niż jeden miesiąc pod adresem, który podała w sprawie lub na który dokonano już doręczenia, ma obowiązek poinformować sąd o swoim nowym adresie. Ten sam obowiązek ciąży na przedstawicielu ustawowym, kuratorze i pełnomocniku.
2. W przypadku niedopełnienia obowiązku, o którym mowa w ust. 1, wszystkie dokumenty zostają włączone do akt i uznaje się je za doręczone. Sąd informuje stronę o tych konsekwencjach przy pierwszym doręczeniu”.
20 Zgodnie z art. 53 GPK, zatytułowanym „Doręczenia cudzoziemcom zamieszkałym w kraju”:
„Doręczenia cudzoziemcom zamieszkałym w kraju dokonywane są na adres wskazany właściwym organom administracyjnym”.
21 Artykuł 410 GPK, zatytułowany „Pozew o wydanie nakazu czynienia”, stanowi:
„1. Powód może domagać się wydania nakazu:
1) odnoszącego się do wierzytelności pieniężnej lub rzeczy zamiennych, gdy powództwo jest objęte właściwością Rayonen sad (sądu rejonowego);
[…]”.
22 Zgodnie z art. 411 GPK, zatytułowanym „Wydanie nakazu czynienia”:
„1. Pozew wnosi się do Rayonen sad (sądu rejonowego) miejsca stałego adresu lub siedziby dłużnika; sąd ten dokonuje z urzędu kontroli swojej właściwości miejscowej w terminie trzech dni. Pozew przeciwko konsumentowi należy wnieść do sądu miejsca jego aktualnego adresu, a w przypadku braku aktualnego adresu – jego stałego adresu. Jeżeli sąd uzna, że sprawa nie należy do jego właściwości, przekazuje ją niezwłocznie właściwemu sądowi.
2. Sąd bada pozew na rozprawie dotyczącej aspektów proceduralnych i wydaje nakaz czynienia w terminie, o którym mowa w ust. 1, z wyjątkiem sytuacji, gdy:
[…]
4) dłużnik nie ma stałego adresu ani siedziby na terytorium Republiki Bułgarii;
5) dłużnik nie ma miejsca zwykłego pobytu lub miejsca prowadzenia działalności na terytorium Republiki Bułgarii.
3. W wypadku uwzględnienia powództwa sąd wydaje nakaz czynienia, którego odpis doręcza się dłużnikowi”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
23 Toplofikatsia Sofia jest spółką prawa bułgarskiego zajmującą się dystrybucją energii cieplnej. W dniu 6 marca 2023 r. wniosła ona do Sofiyski rayonen sad (sądu rejonowego w Sofii, Bułgaria), który jest sądem odsyłającym, pozew o wydanie nakazu zapłaty przeciwko V.Z.A., obywatelowi bułgarskiemu.
24 Spółka ta domaga się od zainteresowanego zapłaty kwoty 700,61 BGN (lewów bułgarskich, około 358 EUR) ze względu na to, że będąc właścicielem mieszkania położonego w Sofii w budynku zarządzanym przez wspólnotę, nie zapłacił faktury za przypadające na to mieszkanie zużycie energii cieplnej w okresie od dnia 15 września 2020 r. do dnia 22 lutego 2023 r.
25 Sąd odsyłający wyjaśnia, że V.Z.A. nie jest jeszcze stroną w postępowaniu głównym i że stanie się stroną dopiero po wydaniu żądanego nakazu zapłaty, pod warunkiem że sąd ten ma jurysdykcję do rozpoznania tego pozwu.
26 Sąd ten zauważa, że z poszukiwań przeprowadzonych z urzędu w toku postępowania głównego, zgodnie z obowiązkami ciążącymi na nim na mocy prawa bułgarskiego, wynika, że V.Z.A. jest zarejestrowany od 2000 r. w krajowym rejestrze mieszkańców jako osoba posiadająca stały adres w Sofii. Jednakże w dniu 6 marca 2010 r. V.Z.A. zgłosił swój aktualny adres w państwie członkowskim innym niż Republika Bułgarii. W tym względzie sąd odsyłający wskazuje, że prawo bułgarskie nie pozwala na zgłoszenie pełnego aktualnego adresu za granicą.
27 Sąd odsyłający wskazuje również na orzeczenie interpretacyjne o charakterze wiążącym, wydane przez Varhoven kasatsionen sad (najwyższy sąd kasacyjny, Bułgaria) w dniu 18 czerwca 2014 r. (zwane dalej „orzeczeniem z dnia 18 czerwca 2014 r.”), dotyczące przypadków odmowy wydania nakazu przewidzianych w art. 411 ust. 2 pkt 4 i 5 GPK.
28 Zgodnie z orzeczeniem z dnia 18 czerwca 2014 r. jeśli chodzi o pozew o wydanie nakazu na podstawie art. 411 GPK, istnienie stałego adresu lub miejsca zwykłego pobytu na terytorium Republiki Bułgarii należy sprawdzić w dniu doręczenia wydanego już nakazu, niezależnie od faktu, że zgodnie z ust. 2 pkt 4 i 5 tego artykułu w braku stałego adresu lub miejsca zwykłego pobytu na tym terytorium należy odmówić wydania takiego nakazu.
29 Zgodnie z orzeczeniem z dnia 18 czerwca 2014 r., jeżeli zostanie stwierdzone, że nakaz został wydany przeciwko dłużnikowi, który nie ma stałego adresu na terytorium Republiki Bułgarii, sąd z urzędu uchyla ten nakaz. Natomiast, jeżeli zostanie stwierdzone, że dłużnik ten nie ma miejsca zwykłego pobytu na terytorium Republiki Bułgarii, wydany nakaz nie może zostać uchylony przez sąd, który go wydał. W tym ostatnim przypadku przy doręczaniu tego nakazu sąd powinien sprawdzić, czy wspomniany dłużnik ma stały adres w Bułgarii, a jeśli tak, to nakaz uznaje się za prawidłowo doręczony bądź poprzez przekazanie domownikowi dłużnika, bądź poprzez ogłoszenie publiczne. W konsekwencji powołanie się na art. 411 ust. 2 pkt 5 GPK jest możliwe jedynie w drodze sprzeciwu wniesionego w postępowaniu apelacyjnym.
30 Sąd odsyłający wskazuje, że orzeczenie z dnia 18 czerwca 2014 r. zostało wydane, zanim art. 411 ust. 1 GPK został zmieniony w ten sposób, że sąd rozpoznający sprawę ma obecnie obowiązek zbadania z urzędu swojej właściwości miejscowej, między innymi w kontekście stałego adresu dłużnika.
31 Zdaniem tego sądu z art. 411 GPK, zgodnie z jego wykładnią dokonaną przez Varhoven kasatsionen sad (najwyższy sąd kasacyjny), wynika, że nakaz zapłaty będzie zawsze wydawany przeciwko dłużnikowi będącemu obywatelem bułgarskim, którego stały adres nadal jest zarejestrowany w Bułgarii, nawet jeśli dłużnik ten posiada adres za granicą, również wskazany w rejestrze mieszkańców. Taka wykładnia mogłaby naruszać zasadę ustanowioną w art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012, zgodnie z którą dłużnik mający miejsce zamieszkania w państwie członkowskim może co do zasady być pozwany wyłącznie przed sądy tego państwa członkowskiego.
32 Sąd odsyłający zauważa również, że zgodnie z art. 93 ZGR stały adres obywateli bułgarskich pozostaje na terytorium Bułgarii i nie można go zmienić w przypadku przeprowadzki do innego państwa członkowskiego. Zdaniem tego sądu stanowi to przeszkodę w wykonywaniu prawa do swobodnego przemieszczania się i do wyboru miejsca zamieszkania obywateli bułgarskich, zagwarantowanego w art. 21 TFUE.
33 Ponadto obywatele bułgarscy, którzy skorzystali z prawa do swobodnego przemieszczania się, znajdują się potencjalnie w sytuacji odwrotnej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, z naruszeniem art. 18 TFUE. Zgodnie bowiem z art. 53 GPK obywatele innych państw członkowskich Unii Europejskiej, którzy mieszkają na stałe w Bułgarii, otrzymują doręczenia na adres zgłoszony służbom imigracyjnym. Kiedy przestają oni zamieszkiwać na terytorium Bułgarii, sądy bułgarskie, zgodnie z kryterium jurysdykcji związanej z miejscem zamieszkania, nie mają już nad nimi jurysdykcji. Natomiast obywatele bułgarscy nie mogą wyrejestrować swojego stałego adresu i zawsze mają obowiązek wskazania adresata gotowego do przyjmowania w ich imieniu przesyłek doręczanych w Bułgarii.
34 Ponadto zdaniem sądu odsyłającego z art. 94 ust. 3 ZGR w związku z jego art. 93 ust. 2 wynika, że obywatel bułgarski nie może zarejestrować dokładnego adresu poza Bułgarią, ponieważ jedyną wzmianką dokonywaną w tym względzie przez administrację jest informacja o państwie, do którego obywatel ten się przeprowadził. Z tego powodu jako kryterium jurysdykcji w stosunkach z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego, do których prawo Unii nie ma zastosowania, art. 4 KMChP ustanawia miejsce zwykłego pobytu pozwanego.
35 W tym kontekście sąd odsyłający zastanawia się przede wszystkim, czy art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 stoi na przeszkodzie ustaleniu jurysdykcji międzynarodowej sądu, do którego wpłynął pozew o wydanie nakazu zapłaty, z uwzględnieniem pojęcia „miejsca zamieszkania” w kształcie wynikającym z przepisów krajowych mających zastosowanie w postępowaniu głównym. Sąd ten wyjaśnia, że nawet jeśli nie można wykluczyć, iż może on oprzeć swoją jurysdykcję międzynarodową na art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia nr 1215/2012, ponieważ umowa, z której wynika dochodzona wierzytelność, dotyczy dostawy energii cieplnej do nieruchomości położonej w Sofii, kwestia ustalenia miejsca zamieszkania pozostaje istotna.
36 Sąd odsyłający zastanawia się następnie nad kwestią, czy nałożony na sąd orzeczeniem z dnia 18 czerwca 2014 r. zakaz powoływania się na aktualny adres dłużnika w celu wykazania, że dłużnik nie ma miejsca zwykłego pobytu na terytorium Republiki Bułgarii, jest zgodny z art. 18 TFUE w zakresie, w jakim zakaz ten stwarza odwrotną dyskryminację.
37 W zakresie, w jakim prawo krajowe nie pozwala mu na ustalenie adresu dłużnika poza Bułgarią, sąd odsyłający zastanawia się wreszcie, czy może oprzeć się w tym względzie na przewidzianej w art. 7 rozporządzenia 2020/1784 możliwości skorzystania z pomocy danego państwa członkowskiego.
38 W tych okolicznościach Sofiyski rayonen sad (sąd rejonowy w Sofii) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 62 ust. 1 rozporządzenia [nr 1215/2012] w związku z art. 18 akapit pierwszy TFUE i art. 21 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby pojęcie »miejsca zamieszkania« osoby fizycznej było wywodzone z przepisu krajowego przewidującego, że zarejestrowany adres obywateli państwa sądu, do którego wniesiono sprawę, znajduje się zawsze w tym państwie i nie może być przeniesiony do innego miejsca w Unii Europejskiej?
2) Czy art. 5 ust. 1 rozporządzenia [nr 1215/2012] w związku z art. 18 akapit pierwszy i art. 21 TFUE należy interpretować w ten sposób, że dopuszcza on przepisy i orzecznictwo krajowe, zgodnie z którymi sąd danego państwa członkowskiego nie może odmówić wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi będącemu obywatelem tego państwa, co do którego istnieje uzasadnione przypuszczenie braku jurysdykcji międzynarodowej sądu ze względu na to, że dłużnik ten prawdopodobnie ma miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim Unii, co wynika z przedłożonego właściwemu organowi publicznemu oświadczenia dłużnika o jego zarejestrowanym miejscu zamieszkania w tym ostatnim państwie? Czy w tym przypadku ma znaczenie, kiedy to oświadczenie zostało złożone?
3) Czy w przypadku gdy jurysdykcja krajowa sądu, do którego wniesiono sprawę, jest wywodzona z przepisu innego niż art. 5 ust. 1 rozporządzenia [nr 1215/2012] art. 18 akapit pierwszy TFUE w związku z art. 47 akapit drugi [Karty] należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom i orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którymi pomimo że wydanie nakazu zapłaty jest dopuszczalne wyłącznie przeciwko osobie fizycznej mającej miejsce zwykłego pobytu w państwie sądu, do którego wniesiono sprawę, ustalenie miejsca pobytu w innym państwie nie może nastąpić wyłącznie na tej podstawie, że dłużnik, którego dotyczy nakaz – będący obywatelem państwa sądu krajowego, do którego wniesiono sprawę – zarejestrował w tym ostatnim państwie adres, pod którym przebywa (swój »aktualny« adres) w innym państwie w Unii Europejskiej, jeżeli niemożliwe jest złożenie przez dłużnika oświadczenia, że w pełni przeprowadził się do tego ostatniego państwa członkowskiego i nie ma adresu na terytorium państwa sądu, do którego wniesiono sprawę? Czy w tym przypadku ma znaczenie to, kiedy złożono oświadczenie o aktualnym adresie?
4) Przy odpowiedzi na pierwsze pytanie cząstkowe pytania trzeciego, że dopuszczalne jest wydanie nakazu zapłaty, czy art. 4 ust. 1 rozporządzenia [nr 1215/2012] w związku z wykładnią art. 22 ust. 1 i 2 rozporządzenia [2020/1784] – dokonaną w [wyroku z dnia 19 grudnia 2012 r., Alder (C‑325/11, EU:C:2012:824)] w związku z zasadą skutecznego stosowania prawa Unii przy stosowaniu krajowej autonomii proceduralnej – dopuszcza, by przed wydaniem prawomocnego orzeczenia w sprawie sąd krajowy państwa, w którym obywatele nie mogą zrezygnować z rejestracji adresu na terytorium tego państwa i przenieść go do innego państwa, który rozpatruje wniosek o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu bez udziału dłużnika, zwracał się na podstawie art. 7 rozporządzenia [2020/1784] o udzielenie przez organy państwa, w którym dłużnik ma zarejestrowany adres, informacji dotyczących jego adresu w tym ostatnim państwie i daty rejestracji tego adresu, w celu ustalenia, gdzie faktycznie znajduje się miejsce zwykłego pobytu dłużnika?”.
W przedmiocie dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
39 Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że procedura ustanowiona w art. 267 TFUE jest instrumentem współpracy pomiędzy Trybunałem i sądami krajowymi, dzięki któremu Trybunał dostarcza sądom krajowym elementów wykładni prawa Unii, które są im niezbędne do rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów, oraz że odesłanie prejudycjalne nie ma służyć wydawaniu opinii doradczych w przedmiocie pytań ogólnych i hipotetycznych, lecz ma być podyktowane potrzebą skutecznego rozstrzygnięcia sporu [wyrok z dnia 9 stycznia 2024 r., G. i in. (Powoływanie sędziów sądów powszechnych w Polsce), C‑181/21 i C‑269/21, EU:C:2024:1, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo].
40 Jak wynika z samego brzmienia art. 267 TFUE, orzeczenie w trybie prejudycjalnym musi być „niezbędne”, aby umożliwić sądowi odsyłającemu „wydanie wyroku” w zawisłej przed nim sprawie [wyrok z dnia 9 stycznia 2024 r., G. i in. (Powoływanie sędziów sądów powszechnych w Polsce), C‑181/21 i C‑269/21, EU:C:2024:1, pkt 63 i przytoczone tam orzecznictwo].
41 Trybunał przypomniał w ten sposób, że zarówno z brzmienia, jak i z systematyki art. 267 TFUE wynika, że warunkiem zastosowania procedury prejudycjalnej jest między innymi rzeczywista zawisłość przed sądem odsyłającym sporu, w którym sąd ten jest zobowiązany wydać orzeczenie pozwalające na uwzględnienie orzeczenia prejudycjalnego [wyrok z dnia 9 stycznia 2024 r., G. i in. (Powoływanie sędziów sądów powszechnych w Polsce), C‑181/21 i C‑269/21, EU:C:2024:1, pkt 64 i przytoczone tam orzecznictwo].
42 W niniejszej sprawie sąd odsyłający jest zobowiązany zbadać z urzędu swoją jurysdykcję do wydania nakazu zapłaty zgodnie z art. 411 ust. 1 GPK. W tym celu sąd ten zwrócił się do Trybunału z czterema pytaniami prejudycjalnymi, które dotyczą wykładni rozporządzeń nr 1215/2012 i 2020/1784, a także wykładni art. 18 akapit pierwszy TFUE, art. 21 TFUE i art. 47 akapit drugi Karty.
43 Co się tyczy w pierwszej kolejności, wnioskowanej wykładni art. 47 akapit drugi Karty, z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w żaden sposób nie wynika, że owa wykładnia jest obiektywnie niezbędna do celów wydania orzeczenia przez sąd odsyłający [zob. podobnie wyrok z dnia 9 stycznia 2024 r., G. i in. (Powoływanie sędziów sądów powszechnych w Polsce), C‑181/21 i C‑269/21, EU:C:2024:1, pkt 65 i przytoczone tam orzecznictwo]. Sąd odsyłający nie wskazuje bowiem, jaki związek dostrzega między tym przepisem a sporem rozpatrywanym w postępowaniu głównym, ani powodów, dla których jego zdaniem wykładnia tego postanowienia miałaby być niezbędna do rozstrzygnięcia tego sporu.
44 Co się tyczy, w drugiej kolejności, wnioskowanej wykładni art. 22 rozporządzenia 2020/1784, należy zauważyć, że artykuł ten reguluje, jak wynika z jego tytułu, obowiązki sądu krajowego w przypadku niewdania się w spór przez pozwanego. Artykuł ten ma zastosowanie, gdy dokument wszczynający postępowanie lub równoważny dokument został już przekazany do doręczenia w innym państwie członkowskim i dotyczy postępowania kontradyktoryjnego, późniejszego w stosunku do postępowania głównego, w którym dłużnik nie występuje jeszcze w charakterze strony. Artykuł 22 rozporządzenia 2020/1784 opiera się zatem na założeniu, które w niniejszej sprawie jest jedynie hipotetyczne, a mianowicie niewdaniu się w spór przez pozwanego.
45 Z powyższego wynika, że w zakresie, w jakim wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 47 akapit drugi Karty i art. 22 ust. 1 i 2 rozporządzenia 2020/1784, nie ma on żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, a zatem jest niedopuszczalny.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytań od pierwszego do trzeciego
Uwagi wstępne
46 Co się tyczy w pierwszej kolejności wykładni właściwych przepisów rozporządzenia nr 1215/2012, na wstępie powstaje pytanie, czy spór w postępowaniu głównym jest objęty zakresem stosowania tego rozporządzenia, ponieważ jego zastosowanie wymaga istnienia elementu zagranicznego. Tymczasem w niniejszej sprawie, nawet jeśli dany dłużnik nie jest jeszcze stroną postępowania głównego, nie zmienia to faktu, że pozew o wydanie nakazu zapłaty został wniesiony przeciwko temu dłużnikowi, którego miejsce pobytu znajduje się w innym państwie członkowskim, co stanowi element transgraniczny wystarczający do zastosowania tego rozporządzenia.
47 Co się tyczy w drugiej kolejności wykładni art. 18 TFUE, należy przypomnieć, że artykuł ten może być stosowany samodzielnie wyłącznie w stanach faktycznych podlegających prawu Unii, w odniesieniu do których nie istnieją szczególne przepisy o zakazie dyskryminacji (zob. podobnie wyroki: z dnia 10 lutego 2011 r., Missionswerk Werner Heukelbach, C‑25/10, EU:C:2011:65, pkt 18; a także z dnia 28 września 2023 r., Ryanair/Komisja, C‑321/21 P, EU:C:2023:713, pkt 98 i przytoczone tam orzecznictwo).
48 Tymczasem w niniejszej sprawie, co się tyczy problematyki podniesionej w istocie w przedstawionych pytaniach, a mianowicie różnicy w sposobie ustalania miejsca zamieszkania w zależności od tego, czy dotyczy to obywateli bułgarskich, czy cudzoziemców zamieszkałych w Bułgarii, art. 4 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012 ustanawia zakaz dyskryminacji, jako że przepis ten zakazuje wszelkiej różnicy w traktowaniu ze względu na przynależność państwową w odniesieniu do stosowania przepisów jurysdykcyjnych ustanowionych przez to rozporządzenie. W związku z tym nie ma potrzeby stosowania art. 18 TFUE w sposób samodzielny ani w konsekwencji dokonywania jego odrębnej wykładni.
49 W trzeciej kolejności należy przypomnieć, że w zakresie, w jakim rozporządzenie nr 1215/2012 uchyliło i zastąpiło rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1), które z kolei zastąpiło Konwencję z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, s. 32), zmienioną późniejszymi konwencjami dotyczącymi przystąpienia nowych państw członkowskich do tej konwencji, dokonana przez Trybunał wykładnia przepisów tych ostatnich instrumentów prawnych obowiązuje także w odniesieniu do wykładni przepisów rozporządzenia nr 1215/2012, jeżeli przepisy te można uznać za im „równoważne” (wyrok z dnia 9 lipca 2020 r., Verein für Konsumenteninformation, C‑343/19, EU:C:2020:534, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).
W przedmiocie pytania pierwszego
50 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 62 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego uznaje się, iż obywatele państwa członkowskiego zamieszkujący w innym państwie członkowskim mają miejsce zamieszkania pod adresem, który zawsze jest zarejestrowany w pierwszym państwie członkowskim.
51 W tym względzie należy na wstępie zauważyć, że pojęcie „miejsca zamieszkania” ma zasadnicze znaczenie dla systematyki rozporządzenia nr 1215/2012, ponieważ stanowi ono ogólny łącznik pozwalający na ustalenie jurysdykcji międzynarodowej zgodnie z art. 4 ust. 1 tego rozporządzenia, który odnosi się do miejsca zamieszkania pozwanego, niezależnie od jego obywatelstwa (zob. podobnie wyrok z dnia 19 grudnia 2013 r., Corman-Collins, C‑9/12, EU:C:2013:860, pkt 22, 23).
52 Jak wynika ze sprawozdania P. Jenarda w sprawie Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1979, C 59, s. 1), którego komentarze dotyczące uzasadnienia wyboru kryterium miejsca zamieszkania są aktualne również do celów wykładni rozporządzenia nr 1215/2012, decyzja prawodawcy Unii o uprzywilejowaniu tego kryterium w stosunku do kryterium przynależności państwowej została podyktowana koniecznością ułatwienia jednolitego stosowania przepisów jurysdykcyjnych w celu uniknięcia odrębnych przepisów jurysdykcyjnych, w zależności od tego, czy spory toczą się pomiędzy obywatelami jednego z umawiających się państw, czy między obywatelem jednego z umawiających się państw i cudzoziemcem, czy też między dwoma cudzoziemcami.
53 Podobnie jak Konwencja z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych oraz rozporządzenie nr 44/2001, rozporządzenie nr 1215/2012 nie zawiera definicji pojęcia „miejsca zamieszkania”. I tak art. 62 ust. 1 tego ostatniego rozporządzenia odsyła, do celów ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa członkowskiego, do prawa krajowego państwa członkowskiego, do którego sądów wniesiono sprawę. Zgodnie z art. 62 ust. 2 tego ostatniego rozporządzenia, jeżeli strona nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, którego sądy rozpoznają sprawę, sąd w celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim, stosuje prawo tego państwa członkowskiego.
54 Państwa członkowskie mają zatem co do zasady kompetencję do ustalenia miejsca zamieszkania osoby fizycznej zgodnie z ich własnym prawem.
55 Jednakże zgodnie z utrwalonym orzecznictwem stosowanie przepisów krajowych nie może naruszać skuteczności (effet utile) aktu Unii. Jak bowiem Trybunał orzekł w istocie w odniesieniu do rozporządzenia nr 44/2001, a zatem w orzecznictwie, które można zastosować do wykładni rozporządzenia nr 1215/2012, stosowanie przepisów proceduralnych państwa członkowskiego nie może naruszać skuteczności (effet utile) systemu przewidzianego w tym ostatnim rozporządzeniu, podważając zasady w nim ustanowione (zob. podobnie wyrok z dnia 28 kwietnia 2009 r., Apostolides, C‑420/07, EU:C:2009:271, pkt 69 i przytoczone tam orzecznictwo).
56 Tymczasem, jak wynika z pkt 51 niniejszego wyroku, system ustanowiony rozporządzeniem nr 1215/2012 opiera się na decyzji prawodawcy Unii, by jednolite przepisy jurysdykcyjne oprzeć na kryterium miejsca zamieszkania, a nie na kryterium obywatelstwa pozwanego. W konsekwencji, jak podnosi również Komisja w swoich uwagach na piśmie, państwo członkowskie nie może zmienić tego podstawowego wyboru poprzez stosowanie przepisów krajowych, zgodnie z którymi jego obywatele mają obowiązkowe miejsce zamieszkania na jego terytorium.
57 W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika, że prawo bułgarskie wprowadza w odniesieniu do swoich obywateli rozróżnienie między ich stałym adresem a ich aktualnym adresem.
58 Każdy obywatel bułgarski posiada na terytorium Republiki Bułgarii tylko jeden stały adres, który odpowiada adresowi wpisanemu do rejestru mieszkańców i który zawsze pozostaje na tym terytorium. Obywatele bułgarscy, którzy zamieszkują za granicą i nie mogą wykazać stałego adresu w Bułgarii, są z urzędu wpisani do rejestru mieszkańców okręgu Sredets miasta Sofia. Aktualny adres odpowiada natomiast adresowi, pod którym dana osoba mieszka. W odniesieniu do obywateli bułgarskich zamieszkałych za granicą adres ten sprowadza się do wpisu w rejestrze mieszkańców nazwy państwa, w którym mieszkają, przy czym według sądu odsyłającego nie ma możliwości zarejestrowania przez takich obywateli dokładnego adresu znajdującego się poza Bułgarią. Jak wyjaśnia ten sąd, obywatele bułgarscy są zatem zobowiązani do posiadania stałego adresu w Bułgarii, niezależnie od miejsca, w którym ci obywatele rzeczywiście zamieszkują.
59 Z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający, ustawodawstwo bułgarskie, w kształcie opisanym przez ten sąd, zrównuje miejsce zamieszkania obywateli bułgarskich z ich stałym adresem, który zawsze znajduje się w Bułgarii, niezależnie od tego, czy mieszkają oni w Bułgarii, czy za granicą, i nie pozwala tym obywatelom na zarejestrowanie pełnego adresu znajdującego się w innym państwie członkowskim, nawet jeśli zamieszkują tam na stałe i w związku z tym można ich uznać za osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium tego ostatniego państwa członkowskiego na podstawie ustawodawstwa wspomnianego ostatniego państwa członkowskiego mającego zastosowanie zgodnie z art. 62 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012.
60 Należy również wyjaśnić, że wyłącznie do sądu odsyłającego należy ustalenie zakresu pojęcia „miejsca zamieszkania” w prawie krajowym. Jednakże w zakresie, w jakim uregulowanie krajowe w sposób automatyczny wiąże to pojęcie z trwałym, obowiązkowym i niekiedy fikcyjnym adresem zarejestrowanym dla każdego obywatela danego państwa członkowskiego, takie uregulowanie narusza skuteczność (effet utile) rozporządzenia nr 1215/2012, ponieważ prowadzi ono do zastąpienia kryterium „miejsca zamieszkania”, na którym opierają się przepisy jurysdykcyjne ustanowione tym rozporządzeniem, kryterium obywatelstwa.
61 W tych okolicznościach nie ma potrzeby badania kwestii, czy art. 21 TFUE stoi również na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak opisane w poprzednim punkcie.
62 W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 62 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego uznaje się, iż obywatele państwa członkowskiego zamieszkujący w innym państwie członkowskim mają miejsce zamieszkania pod adresem, który zawsze pozostaje zarejestrowany w pierwszym państwie członkowskim.
W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego
63 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania (wyrok z dnia 30 stycznia 2024 r., Direktor na Glavna direktsia „Natsionalna politsia” pri MVR –Sofia, C‑118/22, EU:C:2024:97, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo).
64 W niniejszej sprawie pytania drugie i trzecie, które należy rozpatrzyć łącznie, nasuwają się, gdyż – jak wynika z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – sąd odsyłający twierdzi, iż na podstawie art. 411 GPK, zgodnie z jego wykładnią dokonaną w orzeczeniu z dnia 18 czerwca 2014 r., jest zobowiązany do wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi będącemu obywatelem bułgarskim, którego stały adres znajduje się w Bułgarii, nawet jeśli istnieją wiarygodne podstawy, by sądzić, że w chwili wniesienia pozwu o wydanie nakazu zapłaty dłużnik ten miał miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego i że w konsekwencji sąd ten nie ma jurysdykcji międzynarodowej do rozpoznania takiego powództwa, zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012.
65 Zdaniem sądu odsyłającego nie można wykluczyć, że może on oprzeć swoją jurysdykcję na innym przepisie, a mianowicie na art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie tego rozporządzenia, zawartym w sekcji 2 rozdziału II tego rozporządzenia. Zastanawia się on jednak, czy art. 5 ust. 1 tego rozporządzenia stoi na przeszkodzie temu, by był on zobowiązany do wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi, którego aktualny adres znajduje się w innym państwie członkowskim. W tym kontekście sąd odsyłający zastanawia się również nad znaczeniem daty zarejestrowania przez danego dłużnika aktualnego adresu.
66 W konsekwencji należy przyjąć, że poprzez pytania drugie i trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 4 ust. 1 i art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by uregulowanie krajowe, zgodnie z jego wykładnią dokonaną w orzecznictwie krajowym, przyznawało sądowi państwa członkowskiego jurysdykcję do wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi, co do którego istnieją wiarygodne podstawy, by sądzić, że ma on miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego.
67 Jak przypomniano w pkt 51 niniejszego wyroku, art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 ustanawia ogólną zasadę jurysdykcyjną, na której opiera się to rozporządzenie, a mianowicie zasadę miejsca zamieszkania pozwanego, niezależnie od jego obywatelstwa.
68 Zgodnie z art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego tylko zgodnie z przepisami ustanowionymi w sekcjach 2–7 rozdziału II tego rozporządzenia. Sekcje te zawierają przepisy dotyczące jurysdykcji szczególnej, przepisy jurysdykcyjne w sprawach dotyczących umów ubezpieczenia, umów konsumenckich, indywidualnych umów o pracę, a także przepisy dotyczące jurysdykcji wyłącznej i przepisy o umowach dotyczących jurysdykcji.
69 Z sekcji tych wynika, że można jedynie w sytuacjach w nich uregulowanych uznać, iż sąd państwa członkowskiego posiada jurysdykcję międzynarodową do rozpoznania sprawy przeciwko pozwanemu mającemu miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego.
70 W niniejszej sprawie sąd odsyłający powinien mieć możliwość wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi, co do którego istnieją wiarygodne podstawy, by sądzić, że w chwili wniesienia pozwu o wydanie nakazu zapłaty miał on miejsce zamieszkania w państwie członkowskim innym niż Republika Bułgarii, jeżeli może oprzeć swoją jurysdykcję do rozpoznania takiego powództwa na jednym z przepisów jurysdykcyjnych zawartych w sekcjach 2–7 rozporządzenia nr 1215/2012.
71 Okolicznościami, które należy wziąć pod uwagę w celu ustalenia jurysdykcji, są zatem okoliczności istniejące w chwili wniesienia danego pozwu o wydanie nakazu zapłaty.
72 W świetle powyższych rozważań na pytania drugie i trzecie należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 4 ust. 1 i art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by uregulowanie krajowe, zgodnie z jego wykładnią dokonaną w orzecznictwie krajowym, przyznawało sądowi państwa członkowskiego jurysdykcję do wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi, co do którego istnieją wiarygodne podstawy, by sądzić, że w chwili wniesienia pozwu o wydanie nakazu zapłaty miał on miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego, w sytuacjach innych niż przewidziane w sekcjach 2–7 rozdziału II tego rozporządzenia.
W przedmiocie pytania czwartego
73 Poprzez pytanie czwarte sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 7 rozporządzenia 2020/1784 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by sąd państwa członkowskiego, który ma jurysdykcję do wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi, co do którego istnieją wiarygodne podstawy, by sądzić, że ma on miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego, zwrócił się do właściwych organów i wykorzystał środki udostępnione przez to inne państwo członkowskie w zamiarze ustalenia adresu tego dłużnika do celów doręczenia tego nakazu zapłaty.
74 Na wstępie należy zauważyć, że jeżeli sąd odsyłający dojdzie do wniosku, że ma jurysdykcję do rozpoznania sprawy w postępowaniu głównym na podstawie jednego z przepisów jurysdykcyjnych zawartych w sekcjach 2–7 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012 i w konsekwencji jest uprawniony do wydania nakazu zapłaty przeciwko danemu dłużnikowi, nawet jeśli ten ostatni ma miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego, sąd ten będzie zobowiązany do doręczenia tego nakazu zapłaty dłużnikowi.
75 W tym względzie, zgodnie z orzecznictwem Trybunału, jeżeli adresat dokumentu sądowego zamieszkuje za granicą, doręczenie tego dokumentu jest co do zasady objęte zakresem stosowania rozporządzenia 2020/1784 i powinno zostać dokonane za pomocą środków ustanowionych w tym rozporządzeniu, z wyjątkiem w szczególności sytuacji, w której miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu tego adresata nie jest znane (zob. analogicznie wyrok z dnia 19 grudnia 2012 r., Alder, C‑325/11, EU:C:2012:824, pkt 24, 25).
76 W tej ostatniej sytuacji, zgodnie z art. 1 ust. 2 tego rozporządzenia, który odsyła do jego art. 7, istnieje jednak obowiązek pomocy w poszukiwaniu adresu osoby, której dokument ma zostać doręczony.
77 Zgodnie z art. 7 rozporządzenia 2020/1784, jeżeli adres osoby, której ma zostać doręczony dokument sądowy lub pozasądowy w innym państwie członkowskim, nie jest znany, to państwo członkowskie zapewnia pomoc w ustalaniu adresu albo wyznaczenie organów, do których jednostki przekazujące mogą się zwracać ze stosownymi wnioskami, albo poprzez zezwolenie na bezpośrednie występowanie z wnioskami o udzielenie informacji na temat tego adresu z rejestrów mieszkańców lub innych baz danych przy użyciu standardowego formularza dostępnego na „europejskim portalu e‑Sprawiedliwość”, albo poprzez udzielenie informacji za pośrednictwem tego portalu na temat sposobów znalezienia tego adresu.
78 W związku z tym sąd państwa członkowskiego, który ma doręczyć dokument sądowy lub pozasądowy w innym państwie członkowskim, może wykorzystać wszelkie środki udostępnione na podstawie art. 7 rozporządzenia 2020/1784 w celu ustalenia adresu osoby, której dokument ma zostać doręczony.
79 W świetle powyższych rozważań na pytanie czwarte należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 7 rozporządzenia 2020/1784 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, by sąd państwa członkowskiego, który ma jurysdykcję do wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi, co do którego istnieją wiarygodne podstawy, by sądzić, że ma on miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego, zwrócił się do właściwych organów i wykorzystał środki udostępnione przez to inne państwo członkowskie w zamiarze ustalenia adresu tego dłużnika do celów doręczenia tego nakazu zapłaty.
W przedmiocie kosztów
80 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 62 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych
należy interpretować w ten sposób, że:
stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego uznaje się, iż obywatele państwa członkowskiego zamieszkujący w innym państwie członkowskim mają miejsce zamieszkania pod adresem, który zawsze pozostaje zarejestrowany w pierwszym państwie członkowskim.
2) Artykuł 4 ust. 1 i art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012
należy interpretować w ten sposób, że:
stoją one na przeszkodzie temu, by uregulowanie krajowe, zgodnie z jego wykładnią dokonaną w orzecznictwie krajowym, przyznawało sądowi państwa członkowskiego jurysdykcję do wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi, co do którego istnieją wiarygodne podstawy, by sądzić, że w chwili wniesienia pozwu o wydanie nakazu zapłaty miał on miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego, w sytuacjach innych niż przewidziane w sekcjach 2–7 rozdziału II tego rozporządzenia.
3) Artykuł 7 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1784 z dnia 25 listopada 2020 r. dotyczącego doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych („doręczanie dokumentów”)
należy interpretować w ten sposób, że:
nie stoi on na przeszkodzie temu, by sąd państwa członkowskiego, który ma jurysdykcję do wydania nakazu zapłaty przeciwko dłużnikowi, co do którego istnieją wiarygodne podstawy, by sądzić, że ma on miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego, zwrócił się do właściwych organów i wykorzystał środki udostępnione przez to inne państwo członkowskie w zamiarze ustalenia adresu tego dłużnika do celów doręczenia tego nakazu zapłaty.
Podpisy