Wydanie tymczasowe
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MANUELA CAMPOSA SÁNCHEZA-BORDONY
przedstawiona w dniu 16 maja 2024 r.(1)
Sprawy połączone C‑512/22 P i C‑513/22 P
Finanziaria d’investimento Fininvest SpA (Fininvest)
przeciwko
Silviowi Berlusconiemu,
Europejskiemu Bankowi Centralnemu (EBC) (C‑512/22 P)
oraz
Marina Elvira Berlusconi, Pier Silvio Berlusconi, Barbara Berlusconi, Eleonora Berlusconi i Luigi Berlusconi, jako następcy prawni Silvia Berlusconiego,
Silvio Berlusconi
przeciwko
Finanziaria d’investimento Fininvest SpA (Fininvest),
Europejskiemu Bankowi Centralnemu (EBC) (C‑513/22 P)
Odwołanie – Dyrektywa 2013/36/UE – Nadzór ostrożnościowy nad instytucjami kredytowymi – Ocena nabycia znacznych pakietów akcji – Rozporządzenie (UE) nr 1024/2013 – Jednolity mechanizm nadzorczy – Uprawnienia Europejskiego Banku Centralnego – Wcześniejszy znaczny pakiet akcji – Sprzeciw wobec nabycia przez spółkę finansową Fininvest znacznego pakietu akcji Banca Mediolanum
1. W wydanym przez Trybunał wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Berlusconi i Fininvest(2), wyjaśniono wykonywanie kontroli sądowej decyzji Europejskiego Banku Centralnego (zwanego dalej „EBC”) przyjętych w postępowaniach administracyjnych wszczętych w celu oceny powiadomień o nabyciu i zbyciu znacznych pakietów akcji instytucji kredytowych.
2. W następstwie tego wyroku Sąd wyrokiem z dnia 11 maja 2022 r.(3) oddalił skargę wniesione na decyzję EBC z dnia 25 października 2016 r.(4), który to bank sprzeciwił się nabyciu znacznego pakietu akcji Banca Mediolanum przez Silvia. Berlusconiego i Finanziaria d’investimento Fininvest SpA (Fininvest).
3. W tych dwóch połączonych odwołaniach Trybunał będzie musiał rozpatrzyć:
– pojęcie nabycia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji instytucji kredytowej;
– stosowanie procedury dotyczącej zatwierdzenia znacznych pakietów akcji przed wejściem w życie jednolitego mechanizmu nadzorczego (zwanego dalej „jednolitym mechanizmem nadzorczym”).
I. Ramy prawne
A. Prawo Unii
4. Przepisy prawa Unii mające zastosowanie w niniejszym odwołaniu są zasadniczo takie same jak te, które przytoczyłem w opinii w sprawie C‑219/17(5). W związku z tym odsyłam do nich bez potrzeby ich ponownego przytaczania.
5. Przepisy przytoczone w tej opinii obejmują:
– dyrektywę 2013/36/UE(6);
– rozporządzenie (UE) nr 1024/2013(7);
– rozporządzenie (UE) nr 468/2014(8).
B. Prawo krajowe
6. Odsyłam również do przepisów tekstu jednolitego ustaw w dziedzinie bankowości i kredytów(9) oraz innych przepisów prawa włoskiego, które przytoczyłem w mojej opinii w sprawie C‑219/17.
II. Okoliczności faktyczne, postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok
7. Okoliczności powstania sporu zostały przedstawione w pkt 1–13 zaskarżonego wyroku w następujący sposób:
„Finanziaria d’investimento Fininvest SpA (Fininvest) jest spółką holdingową prawa włoskiego należącą w 61,21 % do Silvia Berlusconiego za pośrednictwem pakietu akcji w czterech spółkach prawa włoskiego.
Mediolanum była finansową spółką holdingową o kapitale mieszanym notowaną na giełdzie, która do dnia 30 grudnia 2015 r. posiadała 100 % kapitału Banca Mediolanum SpA.
Fininvest posiadał 30,1 % kapitału zakładowego Mediolanum, a Fin. Prog. Italia posiadała 26,5 % kapitału tej spółki.
W następstwie wejścia w życie decreto legislativo [53/2014[(10)]] Banca d’Italia (bank Włoch) wszczął procedurę oceny skarżących, Fininvestu i S. Berlusconiego, działających w charakterze posiadaczy znacznych pakietów akcji finansowych spółek holdingowych o działalności mieszanej.
Decyzją z dnia 7 października 2014 r. bank Włoch uznał, że S. Berlusconi z powodu prawomocnego skazania go na karę pozbawienia wolności za przestępstwo oszustwa podatkowego wyrokiem Corte suprema di cassazione (sądu kasacyjnego, Włochy) nr 35729/13 z dnia 1 sierpnia 2013 r. nie spełnia już przesłanki posiadania dobrej reputacji wymaganej przez decreto ministeriale [144/1998] […] (zwaną dalej »decyzją z dnia 7 października 2014 r.«).
Z tego względu bank Włoch, po pierwsze, zarządził zawieszenie prawa głosu skarżących i zbycie ich akcji przekraczających 9,99 % w Mediolanum, a po drugie, oddalił złożony przez nich wniosek o udzielenie zezwolenia na posiadanie przez nich znacznego pakietu akcji.
Skarżący zaskarżyli decyzję z dnia 7 października 2014 r. do Tribunale amministrativo regionale per il Lazio (regionalnego sądu administracyjnego dla Lacjum, Włochy), który wyrokiem z dnia 5 czerwca 2015 r. oddalił skargę.
W dniu 30 grudnia 2015 r. w wyniku odwrotnej operacji połączenia Mediolanum została przejęta przez jej spółkę zależną Banca Mediolanum.
W dniu 3 marca 2016 r. Consiglio di Stato (rada stanu, Włochy) uwzględniła apelację wniesioną przez skarżących od wyroku Tribunale amministrativo regionale per il Lazio (regionalnego sądu administracyjnego dla Lacjum) i uchyliła decyzję z dnia 7 października 2014 r.
W następstwie połączenia, o którym mowa powyżej […], oraz wyroku Consiglio di Stato (rady stanu) z dnia 3 marca 2016 r. […] bank Włoch i Europejski Bank Centralny […] uznały, że zgodnie z art. 22 i nast. dyrektywy […] 2013/36 […], a także art. 19 i nast. [TUB] z dnia 12 maja 2015 r., wymagany był nowy wniosek o udzielenie zezwolenia dotyczący tego znacznego pakietu akcji.
Pismem z dnia 14 lipca 2016 r. bank Włoch wezwał Fininvest do złożenia wniosku o zezwolenie na nabycie znacznego pakietu akcji w terminie piętnastu dni. Ponieważ żaden wniosek nie został złożony […], bank Włoch postanowił w dniu 3 sierpnia 2016 r. wszcząć z urzędu postępowanie administracyjne przeciwko Fininvestowi, w wyniku którego przekazał EBC na podstawie art. 15 ust. 2 rozporządzenia […] 1024/2013 […] propozycję decyzji z dnia 23 września 2016 r. zawierającą negatywną opinię dotyczącą nabywców omawianego udziału w Banca Mediolanum i wzywającą EBC do sprzeciwienia się nabyciu.
Decyzją […] z dnia 25 października 2016 r. EBC sprzeciwił się nabyciu znacznego pakietu akcji w Banca Mediolanum przez skarżących z tego powodu, że nie spełnili oni warunku posiadania dobrej reputacji oraz że istnieją poważne wątpliwości co do ich zdolności zapewnienia należytego i ostrożnego zarządzania tą instytucją finansową w przyszłości […].
W szczególności EBC uznał na podstawie art. 19 i 25 TUB oraz art. 1 dekretu ministerialnego nr 144 transponującego dyrektywę 2013/36, że ze względu na to, iż S. Berlusconi, akcjonariusz większościowy i faktyczny właściciel Fininvestu, był pośrednim nabywcą udziału w Banca Mediolanum i został prawomocnie skazany na karę czterech lat pozbawienia wolności za oszustwo podatkowe, warunek posiadania dobrej reputacji nałożony na posiadaczy znacznych pakietów akcji w rozumieniu art. 23 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2013/36, tak jak został on transponowany, nie został spełniony. Instytucja ta oparła się również na okoliczności, że S. Berlusconi dopuścił się innych nieprawidłowości i został skazany na inne kary, podobnie jak inni członkowie organów kierowniczych Fininvestu”.
8. Opis ten można uzupełnić, dodając niektóre okoliczności faktyczne, które przedstawiłem w opinii w sprawie C‑219/17:
– Zarządy obu spółek uzgodniły połączenie poprzez „przejęcie odwrotne” spółki Mediolanum przez Banca Mediolanum(11). Ten projekt połączenia został zgłoszony bankowi Włoch w dniu 26 maja 2015 r. w celu uzyskania zezwolenia zgodnie z art. 57 TUB.
– Decyzją nr 7969932/21 z dnia 21 lipca 2015 r. bank Włoch zezwolił na planowane połączenie. W piśmie z dnia 23 lipca 2015 r. zawierającym wspomnianą decyzję bank Włoch utrzymał w mocy decyzję z dnia 7 października 2014 r., stwierdzając, że obowiązek zbycia przewidziany w tej decyzji powinien być rozumiany „w odniesieniu do akcji Banca Mediolanum, które w wyniku połączenia […] zostaną przekazane [Fininvestowi] w zamian za akcje [spółki] Mediolanum”.
9. W dniu 23 grudnia 2016 r. Fininvest i S. Berlusconi wnieśli do Sądu skargę o stwierdzenie nieważności decyzji EBC z dnia 25 października 2016 r.
10. Sąd (druga izba w składzie powiększonym) postanowił o otwarciu ustnego etapu postępowania i w ramach środków organizacji postępowania wezwał strony do przedstawienia uwag w przedmiocie ewentualnych konsekwencji, jakie należy wyciągnąć z wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Berlusconi i Fininvest, dla tamtej sprawy.
11. W świetle tego wyroku Trybunału w dniu 21 stycznia 2019 r. wnoszący odwołanie podnieśli nowe zarzuty dotyczące nieważności na podstawie art. 84 regulaminu postępowania przed Sądem, w przedmiocie których EBC i Komisja Europejska przedstawili uwagi.
12. Wnoszący odwołanie wnieśli do Sądu o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji i obciążenie EBC kosztami, czemu EBC i Komisja się sprzeciwili.
13. W zaskarżonym wyroku Sąd oddalił skargę o stwierdzenie nieważności w całości oraz orzekł, że Fininvest i S. Berlusconi poniosą swoje własne koszty oraz koszty poniesione przez EBC, a także, że Komisja poniesie swoje własne koszty.
III. Żądania stron i postępowanie przed Trybunałem
14. W dniu 22 lipca 2022 r. Fininvest i S. Berlusconi(12) wnieśli odwołania o podobnej treści od zaskarżonego wyroku.
15. W swoich odwołaniach Fininvest i S. Berlusconi wnoszą o:
– uchylenie zaskarżonego wyroku;
– w konsekwencji, o stwierdzenie nieważności decyzji EBC z dnia 25 października 2016 r.;
– tytułem żądania ewentualnego – o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądu;
– obciążenie EBC kosztami, w tym kosztami postępowania w pierwszej instancji.
16. EBC i Komisja zwróciły się do Trybunału o oddalenie odwołań jako częściowo niedopuszczalnych lub nieistotnych dla sprawy, a w każdym razie jako bezzasadnych, oraz w odpowiednim przypadku o zmianę niektórych motywów uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Tytułem żądania ewentualnego Komisja wnosi o oddalenie skargi o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji. Ponadto EBC i Komisja wnoszą o obciążenie S. Berlusconiego i Fininvestu kosztami.
17. Oba odwołania zostały połączone do łącznego rozpoznania w ramach pisemnego i ustnego etapu postępowania i w celu wydania wyroku.
18. Trybunał uznał, że nie ma konieczności przeprowadzenia rozprawy, lecz przedstawienie opinii w przedmiocie zarzutów odwołania pierwszego, drugiego i dziewiątego.
IV. W przedmiocie dopuszczalności odwołań
19. EBC zaprzecza, jakoby domniemane ułaskawienie S. Berlusconiego, o którym zdecydowano w dniu 11 maja 2018 r.(13), umożliwiało mu wystąpienie z wnioskiem o ponowną ocenę jego dobrej reputacji, której brak został ustalony w zaskarżonej decyzji. Wywodzi on z tego, że wnoszący odwołanie nie mają interesu prawnego w uzyskaniu stwierdzenia nieważności tej decyzji i uchylenia zaskarżonego wyroku.
20. Zarzutu tego nie można uwzględnić, ponieważ S. Berlusconi (obecnie jego spadkobiercy) i Fininvest mają interes w stwierdzeniu nieważności decyzji, która ich zdaniem narusza ich interesy, i w uchyleniu wyroku utrzymującego tę decyzję w mocy.
V. Uwagi wstępne: pojęcie nabycia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji
21. Zanim przeanalizuję zarzuty odwołania, przypomnę, że postępowanie w sprawie zatwierdzenia znacznych pakietów akcji ma na celu zapewnienie dostępu do sektora bankowego wyłącznie osobom fizycznym lub prawnym, które nie zagrażają jego prawidłowemu funkcjonowaniu.
22. W szczególności celem oceny jest sprawdzenie, czy potencjalny nabywca ma dobrą reputację i niezbędną solidność finansową, aby instytucja, której akcje mają zostać nabyte, nadal spełniała wymogi ostrożnościowe. Ocena pozwala również zapobiec finansowaniu operacji ze środków pochodzących z nielegalnej działalności(14).
23. Artykuł 2 pkt 8 rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu nadzorczego odnosi się do definicji „znacznego pakietu akcji” zawartej w art. 4 ust. 1 pkt 36 rozporządzenia (UE) nr 575/2013(15). Pojęcie to oznacza „posiadany bezpośredni lub pośredni udział w przedsiębiorstwie reprezentujący co najmniej 10 % kapitału lub praw głosu lub umożliwiający wywieranie znacznego wpływu na zarządzanie tym przedsiębiorstwem”.
24. Artykuł 22 ust. 1 dyrektywy 2013/36 ustanawia obowiązek poinformowania w odniesieniu do „każd[ej] osob[y] fizyczn[ej] lub prawn[ej] bądź grup[y] takich osób działających w porozumieniu [zwan(ej) dalej »potencjalnym nabywcą«], która postanowiła nabyć, bezpośrednio lub pośrednio, znaczny pakiet akcji instytucji kredytowej lub zwiększyć, bezpośrednio lub pośrednio, taki znaczny pakiet akcji instytucji kredytowej, w wyniku czego udział posiadanych praw głosu lub posiadanego kapitału osiągnie bądź przekroczy 20 %, 30 % lub 50 % albo instytucja kredytowa stanie się jednostką zależną w stosunku do tej osoby […]”(16).
25. Z łącznego brzmienia tych przepisów wynika, że „znaczny pakiet akcji” jest bezpośrednim lub pośrednim pakietem akcji instytucji kredytowej, który:
– stanowi 10 % lub więcej kapitału lub praw głosu w przedsiębiorstwie; lub
– umożliwia wywieranie znaczącego wpływu na zarządzanie przedsiębiorstwem; lub
– prowadzi do tego, że instytucja kredytowa staje się jednostką zależną potencjalnego nabywcy.
26. Artykuł 22 ust. 1 dyrektywy 2013/36 zobowiązuje do powiadomienia o nabyciu takich pakietów akcji w instytucji kredytowej i traktuje jako takie nabycie bezpośrednie lub pośrednie zwiększenie takich pakietów akcji, jeżeli udział posiadanych praw głosu lub posiadanego kapitału osiągnie bądź przekroczy 20 %, 30 % lub 50 %.
27. Wymogi dotyczące oceny nabycia i zwiększenia znacznych pakietów akcji są określone w art. 22–27 dyrektywy 2013/36. Przepisy krajowe nie mogą ustanawiać bardziej restrykcyjnych wymogów(17).
28. Artykuł 23 dyrektywy 2013/36 harmonizuje kryteria merytoryczne oceny nabycia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji(18). W celu ujednolicenia praktyki państw członkowskich europejskie urzędy nadzoru przyjęły w 2016 r. wspólne wytyczne(19).
29. Postępowanie w sprawie wydania takich zezwoleń podlega przepisom art. 4 ust. 1 lit. c), art. 6 ust. 4 i art. 15 rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu nadzorczego, a także przepisom art. 85–87 rozporządzenia ramowego w sprawie Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego. Postępowanie to było przedmiotem wyczerpującej analizy Trybunału w wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Berlusconi i Fininvest.
30. EBC posiada wyłączną kompetencję w zakresie oceny i podjęcia decyzji w sprawie nabycia oraz zwiększenia znacznych pakietów akcji we wszystkich instytucjach finansowych, które podlegają jednolitemu mechanizmowi nadzorczemu(20), niezależnie od tego, czy są one mniej lub bardziej znaczące i są objęte bezpośrednim nadzorem EBC lub właściwych organów krajowych.
VI. W przedmiocie zarzutu pierwszego odwołania
A. Argumenty stron
31. Wnoszący odwołanie kwestionują argumentację przedstawioną przez Sąd w celu oddalenia zarzutu pierwszego, dotyczącego nieważności podniesionego przed Sądem. Ich zarzut pierwszy odwołania dzieli się na sześć zarzutów szczegółowych oznaczonych literami A, B, C, D, E i F, w których odnoszą się oni do następujących kwestii:
– wspólnej kontroli sprawowanej przez wnoszących odwołanie nad Banca Mediolanum; błędnej oceny skutków tej kontroli;
– statusu Fininvestu jako posiadacza znacznego pakietu akcji Banca Mediolanum; przeinaczenia okoliczności faktycznych i oczywistego naruszenia prawa;
– zastąpienia przez Sąd uzasadnienia autora decyzji własnym uzasadnieniem; naruszenia art. 262 i 264 TFUE;
– nowego europejskiego pojęcia nabycia znacznego pakietu akcji; braku zastosowania prawa krajowego;
– stworzenia przez Sąd sytuacji nieprzewidzianej w prawie Unii;
– rozróżnienia pomiędzy pośrednimi i bezpośrednimi znacznymi pakietami akcji: naruszenia art. 22 dyrektywy 2013/36 oraz art. 22 TUB.
32. EBC i Komisja odrzucają argumenty wnoszących odwołanie i wnoszą o oddalenie tego zarzutu odwołania.
B. Ocena
1. W przedmiocie zarzutów szczegółowych pierwszego i drugiego
33. Zarzuty szczegółowe A i B podniesione w ramach zarzutu pierwszego odwołania opierają się na następujących argumentach:
– Sąd (pkt 81 zaskarżonego wyroku) przyznał, że S. Berlusconi i Fininvest posiadali znaczny pakiet akcji Banca Mediolanum, który umożliwiał im sprawowanie wspólnej kontroli nad Mediolanum i Banca Mediolanum przed dokonaniem połączenia odwrotnego.
– W oparciu o powyższe założenie (to znaczy, uznawszy kontrolę Fininvestu nad Banca Mediolanum przed połączeniem), Sąd błędnie ocenił konsekwencje okoliczności faktycznej, którą sam przyznał: jeżeli kontrola poprzedzała połączenie, EBC nie powinien był wszczynać postępowania w sprawie zezwolenia na nabycie znacznego pakietu akcji. Ten znaczny pakiet akcji istniał przed wejściem w życie przepisów jednolitego mechanizmu nadzorczego.
– Sąd uznał (pkt 70 zaskarżonego wyroku), że Fininvest i S. Berlusconi za pośrednictwem Fininvestu posiadali 30,16 % akcji Mediolanum, która z kolei posiadała 100 % akcji Banca Mediolanum. Sąd uznał również (pkt 71 zaskarżonego wyroku), że ponieważ odsetek praw głosu, które mogły być wykonywane pośrednio za pomocą Mediolanum przez Fininvest, przekraczał próg 20 %, Fininvest, a w konsekwencji S. Berlusconi, posiadał pośrednio znaczny pakiet akcji Banca Mediolanum.
– Ustalenia te powinny były doprowadzić Sąd do wniosku, że nie doszło do nabycia w następstwie związku między połączeniem a wyrokiem Consiglio di Stato (rady stanu) z dnia 3 marca 2016 r., ponieważ Fininvest i S. Berlusconi posiadali już znaczny pakiet akcji Banca Mediolanum. Zezwolenie EBC było zatem pozbawione znaczenia.
– Nie wyciągając logicznych konsekwencji ze swojej oceny okoliczności faktycznych, Sąd dopuścił się szeregu naruszeń prawa.
– W pkt 72 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że w następstwie decyzji z dnia 7 października 2014 r. (na mocy której bank Włoch zawiesił prawo głosu wnoszących odwołanie, odmówił wydania zezwolenia umożliwiającego im posiadanie znacznego pakietu akcji w Mediolanum i nakazał im zbycie ich akcji w Mediolanum, które przekraczały 9,99 %) pośredni pakiet akcji wnoszących odwołanie nie był już znacznym pakietem akcji.
– Wniosek ten jest błędny, ponieważ znaczny pakiet akcji jest utrzymany w całości, dopóki nie nastąpi zbycie akcji. Jeśli chodzi o prawa głosu, z technicznego punktu widzenia decyzja z dnia 7 października 2014 r. nie pociąga za sobą zawieszenia tych praw, biorąc pod uwagę art. 24 TUB.
– W pkt 73 zaskarżonego wyroku Sąd uznał, że w następstwie połączenia poprzez przejęcie Mediolanum przez Banca Mediolanum, które nastąpiło w dniu 30 grudnia 2015 r., Fininvest stał się bezpośrednim posiadaczem 9,99 % akcji Banca Mediolanum.
– Zdaniem wnoszących odwołanie wniosek ten jest również błędny, ponieważ znaczny pakiet akcji Fininvestu w Mediolanum był i pozostawał przez cały czas taki sam, a mianowicie wynosił 30,16 % kapitału zakładowego.
– W pkt 76 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że po uchyleniu decyzji z dnia 7 października 2014 r. wyrokiem Consiglio di Stato (rady stanu) z dnia 3 marca 2016 r. Fininvest stał się bezpośrednim posiadaczem 30,16 % akcji Banca Mediolanum.
– Zdaniem wnoszących odwołanie także ta ocena, która wynika z dwóch poprzednich ocen, jest błędna. Ponieważ przyjęta przez bank Włoch decyzja z dnia 7 października 2014 r. została uchylona wyrokiem z dnia 3 marca 2016 r., pierwotny stan akcji nie uległ żadnej zmianie. Fininvest nie odzyskał zatem w następstwie tego wyroku swojego pakietu wynoszącego 30,16 % akcji Banca Mediolanum, którego nigdy nie utracił. Wyrok ten jest neutralny w odniesieniu do pakietu akcji.
– Podsumowując, pakiet akcji Fininvestu, wynoszący 30,16 %, nigdy nie został zmniejszony do 9,99 (decyzją banku Włoch) i nigdy nie stał się ponownie znacznym pakietem akcji [po wyroku Consiglio di Stato (rady stanu)]. Zawsze był to znaczny pakiet akcji wynoszący 30,16 %.
34. Uważam, że zarzut ten jest zasadny, ponieważ zgodnie z przedstawionym przez Sąd opisem okoliczności faktycznych Sąd powinien był stwierdzić, że EBC nie mógł wszcząć postępowania w sprawie zatwierdzenia znacznych pakietów akcji.
35. Moje stanowisko opiera się na art. 15 rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu nadzorczego i art. 22 dyrektywy 2013/36. Oba te przepisy przewidują kontrolę nabywania lub zwiększania znacznych pakietów akcji przez EBC od chwili wejścia w życie jednolitego mechanizmu nadzorczego, co nastąpiło w dniu 4 listopada 2014 r.
36. Kontrola ta nie obejmuje jednak znacznych pakietów akcji, które można by określić mianem „historycznych”, to znaczy istniejących przed tym dniem. Jeżeli historyczny znaczny pakiet akcji w instytucji finansowej zostanie utrzymany, ale nie zwiększony, kontrola EBC go nie obejmuje.
37. Jest to właśnie podstawowy argument, który podnoszą wnoszący odwołanie, słusznie twierdząc, że Sąd nie wyciągnął właściwych wniosków z faktu, że uznał, iż pakiet akcji S. Berlusconiego i Fininvestu w Mediolanum, a za pośrednictwem tej spółki w Banca Mediolanum, był historycznym znacznym pakietem akcji, który został nabyty przed wejściem w życie jednolitego mechanizmu nadzorczego i który pozostał niezmieniony.
38. Zdaniem Sądu trzy zdarzenia miały wpływ na ten historyczny pakiet akcji, a mianowicie: a) decyzja z dnia 7 października 2014 r. nakazująca zbycie akcji S. Berlusconiego i Fininvestu w Mediolanum, przekraczających 9,99 %; b) przejęcie Mediolanum przez Banca Mediolanum w dniu 30 grudnia 2015 r., w wyniku którego Fininvest stał się bezpośrednim posiadaczem pakietu 9,99 % akcji Banca Mediolanum; oraz c) uchylenie decyzji z dnia 7 października 2014 r. wyrokiem Consiglio di Stato (rady stanu) z dnia 3 marca 2016 r., na mocy którego Fininvest i S. Berlusconi ponownie stali się posiadaczami wszystkich swoich akcji Banca Mediolanum.
39. W odniesieniu do połączenia Sąd przyznał, że S. Berlusconi zawsze posiadał pakiet akcji Banca Mediolanum „za pośrednictwem, najpierw Fininvestu, a następnie Mediolanum”(21). Sąd dodał jednak, że połączenie poprzez przejęcie odwrotne skutkowało zmianą struktury prawnej tego pakietu akcji, które to połączenie EBC mógł zakwalifikować jako nabycie „nawet wówczas, gdy kwota znacznego pakietu akcji skarżących nie została zmieniona w stosunku do znacznego pakietu akcji, jakim dysponowali wcześniej za pośrednictwem Mediolanum”(22).
40. Jak przeanalizuję w ramach badania piątego z zarzutów szczegółowych, które składają się na zarzut pierwszy odwołania, takie podejście przyjęte w zaskarżonym wyroku, oparte na pojęciu zmiany struktury prawnej pakietu akcji, nie wydaje mi się prawidłowe.
41. Moim zdaniem rozumowanie Sądu dotyczące konsekwencji, jakie wiąże on z przyjętą przez bank Włoch decyzją z dnia 7 października 2014 r., w szczególności w odniesieniu do obniżenia znacznego pakietu akcji Fininvestu i S. Berlusconiego w Banca Mediolanum do 9,99 %, również nie jest prawidłowe.
42. Decyzją z dnia 7 października 2014 r. bank Włoch niewątpliwie nakazał zbycie akcji Fininvestu w Mediolanum przekraczających 9,99 %. Zbycie miało nastąpić w terminie 30 miesięcy od utworzenia funduszu powierniczego odpowiedzialnego za ich sprzedaż. Zbycie akcji nie zostało jednak dokonane, ponieważ Consiglio di Stato (rada stanu) najpierw nakazała zawieszenie wykonania decyzji banku Włoch, a następnie uchyliła ją ze skutkiem ex tunc w wyroku z dnia 3 marca 2016 r.
43. Z tej sekwencji zdarzeń wynika, że akcje stanowiące udział Fininvestu w Banca Mediolanum były zawsze w posiadaniu Fininvestu i nie zostały przeniesione na żadnego nabywcę.
44. W związku z powyższym wbrew temu, co stwierdził Sąd (pkt 72 zaskarżonego wyroku), znaczny pakiet akcji Fininvestu i S. Berlusconiego w Banca Mediolanum nie zmniejszył się do 9,99 %, lecz pozostał niezmieniony, gdy jednolity mechanizm nadzorczy wszedł w życie, a EBC uzyskał uprawnienie do zezwalania na nabycie i zwiększenie znacznych pakietów akcji. Jedynym, co zostało ograniczone przez krótki okres, były prawa głosu związane z akcjami podlegającymi obowiązkowi zbycia.
45. Ten pierwszy błąd spowodował, że Sąd (pkt 73 zaskarżonego wyroku) popełnił kolejny błąd, stwierdzając, że w następstwie połączenia poprzez przejęcie Mediolanum przez Banca Mediolanum Fininvest stał się bezpośrednim posiadaczem 9,99 % akcji tego banku.
46. Ponieważ jednak Fininvest posiadał już 30,16 % akcji w Mediolanum, w następstwie połączenia przez przejęcie Mediolanum nadal posiadał on bezpośrednio ten sam znaczny pakiet akcji wynoszący 30,16 % (22 828 000 akcji) w Banca Mediolanum, a nie 9,99 %, jak uznał Sąd.
47. Te dwa błędy doprowadziły Sąd do popełnienia (pkt 76 zaskarżonego wyroku) kolejnego błędu polegającego na uznaniu, że w następstwie uchylenia przyjętej przez bank Włoch decyzji z dnia 7 października 2014 r. wyrokiem Consiglio di Stato (rady stanu) z dnia 3 marca 2016 r. Fininvest stał się bezpośrednim posiadaczem 30,16 % akcji Banca Mediolanum.
48. Wbrew temu, co utrzymuje Sąd, wspomniany wyrok Consiglio di Stato (rady stanu) nie doprowadził do zwiększenia pakietu akcji Fininvestu w Banca Mediolanum z 9,99 % do 30,16 %: pragnę powtórzyć, że ten pakiet akcji nie został zmniejszony przyjętą przez bank Włoch decyzją z dnia 7 października 2014 r.
49. Te trzy błędy Sądu podważają wniosek, do którego Sąd doszedł w pkt 77 zaskarżonego wyroku(23).
50. Z powyższego wynika, że pakiet akcji Fininvestu i S. Berlusconiego w Banca Mediolanum zawsze stanowił znaczny pakiet akcji wynoszący 30,16 %. Ponieważ po wejściu w życie jednolitego mechanizmu nadzorczego nie doszło do zwiększenia tego pakietu akcji, zezwolenie EBC nie było konieczne, ponieważ był to „historyczny” znaczny pakiet akcji.
51. W konsekwencji należy uwzględnić zarzuty szczegółowe pierwszy i drugi (lit. A i B) podniesione w ramach zarzutu pierwszego odwołania w zakresie, w jakim wskazują one na naruszenie prawa w zaskarżonym wyroku w odniesieniu do warunków, na jakich EBC jest uprawniony do nałożenia wymogu uzyskania zezwolenia na nabycie lub zwiększenie znacznych pakietów akcji instytucji kredytowych.
2. W przedmiocie zarzutu szczegółowego trzeciego (lit. C)
52. Wnoszący odwołanie zarzucają Sądowi, że wysunął argumenty, które nie są zawarte w decyzji EBC, naruszając w ten sposób art. 263 i 264 TFUE.
53. Zarzut ogranicza się jedynie do tego sformułowania, które – jak wskazano – zostanie rozwinięte w kolejnych zarzutach szczegółowych. Jest on zatem pozbawiony własnej treści i w związku z tym należy go oddalić.
3. W przedmiocie zarzutu szczegółowego czwartego (lit. D)
54. Zdaniem wnoszących odwołanie Sąd naruszył prawo, uznając, że art. 4 ust. 3 rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu nadzorczego nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa krajowego w celu określenia pojęcia nabycia znacznego pakietu akcji instytucji bankowej.
55. Moim zdaniem Sąd nie naruszył art. 4 ust. 3 rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu nadzorczego(24). Niewątpliwie przepis ten ustanawia prawo, które EBC musi stosować przy wykonywaniu swoich zadań nadzorczych w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego. Nie odsyła on jednak do prawa krajowego w celu dokonania wykładni pojęcia ustanowionego w przepisie prawa Unii, takiego jak nabycie znacznego pakietu akcji(25).
56. W odniesieniu do tego pojęcia ani art. 15 rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu nadzorczego, ani art. 22 dyrektywy 2013/36 nie zawierają wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich.
57. Jak słusznie stwierdził Sąd(26), pojęcie nabycia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji jest autonomicznym pojęciem prawa Unii, które należy interpretować w sposób jednolity we wszystkich państwach członkowskich. Jednolitość zostałaby wyeliminowana, gdyby każde państwo członkowskie mogło zdefiniować to pojęcie według własnego uznania.
58. Do takiego wniosku prowadzi utrwalone orzecznictwo Trybunału: względy zarówno jednolitego stosowania prawa Unii, jak i zasady równości wskazują na to, że treści przepisu prawa Unii, który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla określenia swego znaczenia i zakresu, należy zwykle nadać w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię(27).
59. Podsumowując, zarzut szczegółowy czwarty należy oddalić.
4. W przedmiocie zarzutu szczegółowego piątego (lit. E)
60. Wnoszący odwołanie zarzucają Sądowi, że utożsamił pojęcie „nabycia znacznego pakietu akcji” z pojęciem „zmiany struktury prawnej pakietu akcji”. Ich zdaniem to ostatnie pojęcie, którego Sąd użył w zaskarżonym wyroku(28), jest obce prawu Unii i nie można go stosować w sprawach takich jak niniejsza.
61. Krytyka tej części zaskarżonego wyroku przez wnoszących odwołanie jest zasadna. Zmiana struktury prawnej pakietu akcji jest pojęciem, które nie pojawia się w dyrektywie 2013/36 ani w rozporządzeniu w sprawie jednolitego mechanizmu nadzorczego w celu dokonania oceny, czy doszło do nabycia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji. Przepisy te nie określają, że zmianę struktury prawnej można rozumieć jako nabycie pakietu akcji.
62. Jak wyjaśnię poniżej, w celu dokonania oceny nabycia lub zwiększenia istotna jest liczba nabytych akcji w pakiecie (lub wielkość zwiększonego pakietu akcji)(29), a nie jego struktura prawna, które to pojęcie jest zresztą nieostre i wprowadza pewien stopień niepewności co do jego stosowania.
63. W każdym razie, gdyby przyjąć, że zmiany struktury prawnej pakietu akcji były istotne, dotyczyłoby to tylko zmian wprowadzonych po ustanowieniu jednolitego mechanizmu nadzorczego, ale nie tych wprowadzonych przed jego ustanowieniem, jak już wyjaśniłem.
64. W przypadku pakietów akcji, które zostały nabyte przed ustanowieniem jednolitego mechanizmu nadzorczego, zezwolenie EBC jest wymagane tylko wtedy, gdy ich nabycie prowadzi do zwiększenia poziomu kontroli nabywcy nad instytucją finansową. Zmiana struktury prawnej pakietu akcji (jeśli przyjąć, że to nowe pojęcie jest istotne, choć tak nie jest) nie wymaga zezwolenia EBC, jeżeli znaczny pakiet akcji pozostaje niezmieniony i nie ulega zwiększeniu.
65. Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie. Fininvest przez cały czas posiadał znaczny pakiet akcji w Mediolanum, a tym samym w Banca Mediolanum. Połączenie poprzez przejęcie odwrotne Mediolanum przez Banca Mediolanum stanowiło wewnętrzną reorganizację struktury prawnej grupy przedsiębiorstw, ale poziom i intensywność kontroli Fininvestu(30) (i pośrednio S. Berlusconiego) nad tą instytucją finansową nie uległy zmianie.
66. W transakcjach takich jak sporna transakcja, w których utrzymuje się ten sam poziom kontroli i wpływu tych samych osób i podmiotów na instytucję kredytową, nie dochodzi do nabycia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji. W tym kontekście EBC nie powinien wszczynać postępowania administracyjnego w sprawie zezwolenia.
67. Należy zatem uwzględnić zarzut szczegółowy piąty.
5. W przedmiocie zarzutu szczegółowego szóstego (lit. F)
68. Wnoszący odwołanie zarzucają Sądowi, że naruszył prawo poprzez uznanie, że bezpośredni lub pośredni charakter pakietu akcji jest elementem istotnym dla ustalenia, czy doszło do nabycia znacznego pakietu akcji.
69. Twierdzą oni, że art. 22 dyrektywy 2013/36 i art. 22 TUB odnoszą się jedynie do nabycia znacznego pakietu akcji bez względu na to, czy jest on bezpośredni, czy pośredni. Ponadto S. Berlusconi (którego brak dobrej reputacji leży u podstaw decyzji EBC) zawsze posiadał, przed połączeniem i po nim oraz po wydaniu wyroku przez Consiglio di Stato (radę stanu) w dniu 3 marca 2016 r., pośredni pakiet akcji w instytucji kredytowej.
70. Ten zarzut również należy uwzględnić. Z art. 2 pkt 8 rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu nadzorczego, art. 4 ust. 1 pkt 36 rozporządzenia 575/2013 oraz art. 22 dyrektywy 2013/36 wynika, że pierwsze kryterium służące ustaleniu, czy doszło do bezpośredniego lub pośredniego nabycia lub zwiększenia(31) znacznego pakietu akcji, ma charakter ilościowy.
71. Nabycie musi bowiem stanowić co najmniej 10 % kapitału lub praw głosu w przedsiębiorstwie(32), a zwiększenie musi prowadzić do podwyższenia kapitału lub praw głosu co najmniej o 20 %, 30 % lub 50 %. Pozostałe dwa kryteria (znaczący wpływ nabywcy na zarządzanie przedsiębiorstwem i instytucja kredytowa, która staje się jednostką zależną nabywcy) nie występują w niniejszej sprawie.
72. Ściślej rzecz ujmując, w rozumieniu art. 22 dyrektywy 2013/36 znaczny pakiet akcji instytucji kredytowej może zostać nabyty lub zwiększony bezpośrednio lub pośrednio, przy czym zastosowanie jednego lub drugiego sposobu nabycia (bezpośredniego lub pośredniego) nie ma wpływu na wynik.
73. Decydującego znaczenia nie ma zatem to, czy nabycie znacznego pakietu akcji ma charakter bezpośredni, czy pośredni, lecz to, czy istnieje ono w jednej z dwóch form i czy zapewnia określony poziom kontroli lub wpływu na instytucję kredytową.
74. W oparciu o to założenie Sąd nie dokonał prawidłowej wykładni art. 22 ust. 1 dyrektywy 2013/36, przypisując znaczenie zmianie pośredniego pakietu akcji Fininvestu w Banca Mediolanum na pakiet akcji bezpośredni w następstwie połączenia poprzez przejęcie odwrotne(33).
75. W odniesieniu do art. 22 ust. 1 dyrektywy 2013/36 Sąd uznał, że „[…] gdy pakiet akcji posiadanych pośrednio za pomocą dwóch spółek staje się pakietem akcji pośrednio posiadanym za pomocą jednej spółki, zmianie ulega struktura prawna posiadania nawet jednego znacznego pakietu akcji, w związku z czym daną transakcję należy uznać za nabycie znacznego pakietu akcji w rozumieniu tego przepisu”(34).
76. Nie można jednak zgodzić się z takim rozumowaniem, które również opiera się na pojęciu zmiany struktury prawnej pakietu akcji (pojęciu, które już określiłem jako niedopuszczalne w tym kontekście). Jego zastosowanie do okoliczności faktycznych, które Sąd uznał za udowodnione, wynika z początkowego błędu w podejściu.
77. Wskazałem już, że Sąd przyznał, iż w następstwie połączenia „[…] kwota znacznego pakietu akcji skarżących nie została zmieniona w stosunku do znacznego pakietu akcji, jakim dysponowali wcześniej za pośrednictwem Mediolanum”(35). Innymi słowy, zmiana pakietu akcji z pośredniego na bezpośredni nie zmieniła sytuacji Fininvestu w zakresie kontroli nad Banca Mediolanum, ponieważ Fininvest zawsze posiadał 30,16 % akcji.
78. Ten sam argument odnosi się a fortiori do pakietu akcji S. Berlusconiego, który zawsze był znacznym pakietem akcji posiadanym pośrednio w Banca Mediolanum(36).
79. Skoro tak(37), to brak znaczenia zmiany jednej formy pakietu akcji (bezpośredni) na inną formę (pośredni) prowadzi do tego, że w przypadku takim jak analizowany w niniejszej sprawie nie doszło do (nowego) nabycia lub zwiększenia znacznego pakietu akcji. W tym kontekście interwencja EBC nie była konieczna.
80. Podsumowując, zarzut szczegółowy szósty (i ostatni) podniesiony w ramach zarzutu pierwszego odwołania należy uwzględnić.
VII. W przedmiocie zarzutu drugiego odwołania
A. Argumenty stron
81. Wnoszący odwołanie zarzucają Sądowi, że oddalił ich zarzut drugi, dotyczący nieważności, w którym podnieśli, że zastosowanie art. 22 i 23 dyrektywy 2013/26 do akcji nabytych przed ponad dwudziestoma laty stanowi naruszenie zasady niedziałania prawa wstecz.
82. Twierdzą oni, że pomimo tego, iż Sąd stwierdził w zaskarżonym wyroku, że dyrektywa 2013/36 nie miała zastosowania do nabycia znacznych pakietów akcji przed jej wejściem w życie, w rzeczywistości potwierdził on jej retroaktywne zastosowanie w niniejszej sprawie. W tym samym zakresie błąd podniesiony w zarzucie pierwszym odwołania jest decydujący dla błędu podniesionego w zarzucie drugim.
83. EBC i Komisja odrzucają ten argument.
B. Ocena
84. Sąd słusznie potwierdził, że zakres stosowania art. 22 i 23 dyrektywy 2013/36 nie obejmuje transakcji nabycia znacznych pakietów akcji przed jej wejściem w życie, a zatem już posiadanych, a jedynie decyzje w sprawie nabycia znacznych pakietów akcji po jej wejściu w życie(38).
85. Jednakże, jak utrzymują wnoszący odwołanie, ta zasada staje się bezskuteczna, jeżeli, jak wykazała analiza zarzutu pierwszego odwołania, te przepisy dyrektywy 2013/36 są stosowane do znacznego pakietu akcji, takiego jak pakiet akcji Fininvestu w Banca Mediolanum, który w rzeczywistości nie zmienił się (pod względem poziomu kontroli i wpływu na instytucję kredytową) przed wejściem w życie tej dyrektywy i po jej wejściu w życie.
86. Zarzut drugi odwołania należy zatem uwzględnić.
VIII. W przedmiocie zarzutu dziewiątego odwołania
A. Argumenty stron
87. Wnoszący odwołanie zarzucają Sądowi, że naruszył prawo, uznając za niedopuszczalne dwa nowe zarzuty dotyczące nieważności podniesione przed Sądem, oparte na niezgodności z prawem aktów przygotowawczych przyjętych przez bank Włoch(39).
88. Zdaniem wnoszących odwołanie naruszenie prawa miało miejsce przy stosowaniu art. 84 regulaminu postępowania przed Sądem w odniesieniu do nowych zarzutów przedstawionych w następstwie wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Berlusconi i Fininvest.
89. Chodzi o oczywisty błąd w ocenie w odniesieniu do istnienia „nowej okoliczności prawnej”, a także o brak uzasadnienia i oczywiście nielogiczny charakter uzasadnienia oraz brak uzasadnienia w odniesieniu do braku rozpatrzenia z urzędu nowych zarzutów. W konsekwencji wnoszący odwołanie podnoszą naruszenie zasady skutecznej ochrony sądowej oraz art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”).
90. W ramach rozwinięcia zarzutu odwołania wnoszący odwołanie podnoszą następujące argumenty:
– Występował ścisły związek materialny między nowymi zarzutami dotyczącymi nieważności a zarzutami podniesionymi wcześniej.
– Wyrok z dnia 19 grudnia 2018 r., Berlusconi i Fininvest, zawiera elementy interpretacyjne o bardzo nowatorskim zakresie, które wykraczają poza jego podnoszony charakter potwierdzający wcześniejsze orzecznictwo. W wyroku tym dokonano pierwszej wykładni erga omnes uprawnień EBC w tej dziedzinie oraz rozstrzygnięto kwestie całkowicie nowe i złożone.
– Stwierdzenie niedopuszczalności tych nowych zarzutów narusza prawo wnoszących odwołanie do skutecznej i pełnej ochrony sądowej. W celu zapewnienia tej ochrony Sąd mógł zbadać wspomniane zarzuty nawet z urzędu na podstawie art. 84 regulaminu postępowania przed Sądem.
91. EBC i Komisja kwestionują te argumenty.
B. Ocena
92. W wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Berlusconi i Fininvest, Trybunał stwierdził, że:
– Artykuł 263 TFUE stoi na przeszkodzie temu, by sądy krajowe przeprowadzały kontrolę zgodności z prawem aktów w przedmiocie wszczęcia postępowania, przygotowania i niewiążącej propozycji przyjętych przez właściwe organy krajowe w ramach procedury w sprawie zezwolenia na nabycie lub zwiększenie znacznych pakietów akcji(40).
– Do sądu Unii należy, w ramach jego wyłącznej kompetencji do kontroli zgodności z prawem aktów Unii na podstawie art. 263 TFUE, orzeczenie w przedmiocie zgodności z prawem ostatecznej decyzji podjętej przez EBC i zbadanie, w celu zapewnienia zainteresowanym skutecznej ochrony sądowej, ewentualnych wad aktów przygotowawczych lub propozycji organów krajowych, które mogłyby wpłynąć na ważność tej decyzji końcowej(41).
93. Po opublikowaniu tego wyroku i w następstwie wezwania przez Sąd do przedstawienia uwag w przedmiocie jego konsekwencji dla skargi(42) wnoszący odwołanie podnieśli dwa nowe zarzuty dotyczące nieważności, zmierzające do zakwestionowania zgodności z prawem aktów przygotowawczych przyjętych przez bank Włoch (w szczególności decyzji o wszczęciu postępowania i propozycji decyzji przedłożonej EBC).
94. Sąd uznał, że oba nowe zarzuty są niedopuszczalne na tej podstawie, że: a) nie były one ściśle związane z zarzutami dotyczącymi nieważności wskazanymi w skardze; oraz b) wyrok Trybunału nie mógł zostać uznany za okoliczność prawną ujawnioną dopiero po wszczęciu postępowania w rozumieniu art. 84 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem(43).
95. Argumenty wnoszących odwołanie wydają mi się zasadne.
96. Co się tyczy braku ścisłego związku między nowymi zarzutami dotyczącymi nieważności a zarzutami pierwotnie zawartymi w skardze, uważam, że związek ten powinien zostać stwierdzony w zaskarżonym wyroku.
97. Niewątpliwie w pierwotnej skardze nie podniesiono niezgodności z prawem aktów przygotowawczych banku Włoch. Jednakże, jak stwierdził Trybunał w wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Berlusconi i Fininvest, zezwolenie na nabycie lub zwiększenie znacznych pakietów akcji w instytucjach kredytowych jest częścią złożonego postępowania administracyjnego z udziałem organów krajowych i EBC. Ten ostatni dysponuje uprawnieniem do podejmowania ostatecznej decyzji, co oznacza, że Sąd i Trybunał mają wyłączną kompetencję do oceny zgodności z prawem aktów przyjętych w takich postępowaniach.
98. Nie można zatem zaprzeczyć, że istnieje bezpośredni i ścisły związek między aktami przygotowawczymi organów krajowych a aktem końcowym EBC, ponieważ są one elementami tego samego złożonego postępowania administracyjnego. Ocena ważności aktu końcowego (EBC) może być uwarunkowana naruszeniami istotnych wymogów aktów przygotowawczych (organów krajowych), na które wnoszący odwołanie zamierzali powołać się przed Sądem.
99. Jeśli chodzi o uznanie wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Berlusconi i Fininvest, za nową okoliczność prawną ujawnioną dopiero po wszczęciu postępowania, która może uzasadniać podniesienie nowych zarzutów dotyczących nieważności, rozumowanie Sądu również nie jest prawidłowe.
100. W zaskarżonym wyroku Sąd:
– oparł się na orzecznictwie Trybunału(44), zgodnie z którym wyroku potwierdzający sytuację prawną znaną wnoszącemu odwołanie w chwili wniesienia jego odwołania nie może być traktowany jako okoliczność pozwalająca na podniesienie nowego zarzutu;
– dodał, że „[…] na wyrok wydany w toku postępowania nie można powoływać się jako na nowy element, ponieważ wyrok ten co do zasady dokonuje jedynie wykładni prawa Unii ex tunc […]”(45);
– podniósł, że wykładnia zawarta w wyrokach wydanych w trybie prejudycjalnym ma charakter deklaratywny, a nie konstytutywny i ex tunc(46);
– stwierdził, że „[w]ykładnię dokonaną przez Trybunał należy […] uznać za znaną skarżącym w chwili wniesienia skargi” o stwierdzenie nieważności(47);
– wskazał, że wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Berlusconi i Fininvest, „nie można uznać za okoliczność prawną ujawnioną w toku postępowania w rozumieniu art. 84 § 1 regulaminu postępowania [przed Sądem]”(48).
101. Nie zgadzam się z tym rozumowaniem i z wnioskiem, jaki wyciągnął z niego Sąd.
102. Sąd sam przyjął w innych wyrokach, że w celu podniesienia nowych zarzutów dotyczących nieważności wyrok Trybunału wydany w toku postępowania jest istotny, jeżeli zawiera nowe wyjaśnienia mających zastosowanie przepisów(49).
103. Wyroki, w których jedynie powtarza się wcześniejsze orzecznictwo, z pewnością nie uzasadniają podniesienia nowych zarzutów. Nie dotyczy to wyroków Trybunału, które zawierają rozwinięcie wcześniejszego orzecznictwa lub w których przyjmuje się nowe orzecznictwo: w takich przypadkach wyroki te służą podniesieniu nowych zarzutów dotyczących nieważności w toczących się postępowaniach w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności.
104. Trybunał orzekł podobnie w szczególnym kontekście dyrektywy 2013/32/UE(50). Stwierdził, że wyrok Trybunału może wchodzić w zakres pojęcia nowego elementu w rozumieniu art. 33 ust. 2 lit. d) oraz art. 40 ust. 2 i 3 tej dyrektywy(51). Charakter ex tunc skutków wyroków wydanych w trybie prejudycjalnym nie stanowi przeszkody dla tego stwierdzenia(52).
105. Wyrok z dnia 19 grudnia 2018 r., Berlusconi i Fininvest, zawierał ważne (i bezprecedensowe) stwierdzenia dotyczące kontroli sądowej w złożonych postępowaniach administracyjnych prowadzonych w ramach unii bankowej, w tym w postępowaniu w sprawie zezwolenia na nabycie znacznych pakietów akcji. Wyroku tego nie można uznać za jedynie potwierdzający wcześniejsze orzecznictwo.
106. Wnosząc skargę, Fininvest i S. Berlusconi nie mogli wiedzieć z góry, że akty przygotowawcze banku Włoch w postępowaniu w sprawie zezwolenia na nabycie znacznych pakietów akcji muszą zostać zakwestionowane wyłącznie przed Sądem, a nie przed sądami włoskimi.
107. W konsekwencji Sąd naruszył prawo, uznając dwa nowe zarzuty dotyczące nieważności za niedopuszczalne.
108. W tych okolicznościach stwierdzenie niedopuszczalności stanowi naruszenie prawa wnoszących odwołanie do skutecznej ochrony sądowej, chronionego na mocy art. 47 Karty, ponieważ uniemożliwiło im podniesienie ewentualnych uchybień podważających zgodność z prawem aktów przygotowujących do ostatecznej decyzji, tak aby zostały one przeanalizowane przez Sąd.
109. Należy zatem uwzględnić zarzut dziewiąty odwołania, co wraz z uwzględnieniem zarzutu pierwszego odwołania (w części) i zarzutu drugiego odwołania pociąga za sobą uchylenie zaskarżonego wyroku.
IX. Orzeczenie w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności wniesionej do Sądu
110. Zgodnie z art. 61 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli odwołanie jest zasadne, Trybunał uchyla orzeczenie Sądu. Może on wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala.
111. W niniejszej sprawie Trybunał posiada niezbędne informacje, by wydać ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności decyzji EBC z dnia 25 października 2016 r.
112. Z powodów przedstawionych w poprzednich punktach należy uwzględnić zarzut pierwszy, dotyczący nieważności, podniesiony przez wnoszących odwołanie i stwierdzić nieważność decyzji EBC z dnia 25 października 2016 r. w całości.
X. W przedmiocie kosztów
113. Zgodnie z art. 184 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem, jeżeli odwołanie jest zasadne i Trybunał wydaje orzeczenie kończące postępowanie w sprawie, rozstrzyga on również o kosztach.
114. Zgodnie z art. 138 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem, który ma zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 184 § 1 tego regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę.
115. Wnoszący odwołanie wnieśli o obciążenie EBC kosztami. Jeśli, jak sugeruję, ich odwołania zostaną uwzględnione, EBC powinien zostać obciążony kosztami, a Komisja powinna ponieść własne koszty.
XI. Wnioski
116. W świetle powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał:
– uwzględnił odwołania i uchylił wyrok Sądu z dnia 11 maja 2022 r., Fininvest i Berlusconi/EBC (T‑913/16, EU:T:2022:279);
– stwierdził nieważność decyzji Europejskiego Banku Centralnego ECB/SSM/2016 – 7LVZJ6XRIE7VNZ4UBX81/4 z dnia 25 października 2016 r.;
– orzekł, że Europejski Bank Centralny zostaje obciążony kosztami, a Komisja Europejska ponosi własne koszty.