OPINIA RZECZNIK GENERALNEJ
TAMARY ĆAPETY
przedstawiona w dniu 25 maja 2023 r.(1)
Sprawa C‑175/22
BK
przy udziale:
Spetsializirana prokuratura
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria)]
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Dyrektywa 2012/13/UE – Prawo do informacji w postępowaniu karnym – Artykuł 6 ust. 4 – Prawo do informacji o zmianie kwalifikacji przestępstwa przez sąd krajowy – Artykuł 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Prawo do rzetelnego procesu – Bezstronność sądu
I. Wprowadzenie
1. Zgodnie z ostatnimi doniesieniami każdego roku w Unii toczą się postępowania karne przeciwko ponad 9 mln osób(2). W związku z tym Unia Europejska przyjęła szereg instrumentów prawnych określających pewne wspólne prawa proceduralne, które mają zastosowanie w postępowaniu karnym.
2. Jednym z tych instrumentów jest dyrektywa 2012/13/UE w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym(3), w której określono zasady dotyczące prawa do informacji w postępowaniu karnym, w tym informacji o stawianych zarzutach.
3. Niniejsza sprawa ma swe źródło we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonym przez Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria), który dotyczy wykładni ww. dyrektywy w związku z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”).
4. W niniejszej sprawie należy zasadniczo rozstrzygnąć, czy dyrektywa 2012/13 sprzeciwia się przepisom prawa krajowego zezwalającym sądowi na uznanie oskarżonego winnym przestępstwa, w sytuacji gdy dokonano zmiany kwalifikacji przestępstwa i nie poinformowano o tym oskarżonego przed wydaniem wyroku. Niniejsza sprawa dotyczy również tego, czy okoliczność, że informacja o zmianie kwalifikacji przestępstwa pochodzi od sądu, może być sprzeczna z gwarancjami bezstronności sądu przewidzianymi w art. 47 akapit drugi karty.
II. Okoliczności faktyczne w postępowaniu głównym, pytania prejudycjalne i postępowanie przed Trybunałem
5. Spetsializirana prokuratura (prokuratura, wydział specjalny, Bułgaria) skierowała akt oskarżenia przeciwko BK do Spetsializiran nakazatalen sad (wyspecjalizowanego sądu karnego, Bułgaria), będącego sądem odsyłającym w niniejszej sprawie.
6. Spetsializirana prokuratura (prokuratura, wydział specjalny) oskarżyła BK o popełnienie przestępstwa korupcji, którego miał się dopuścić w ramach wykonywania obowiązków funkcjonariusza policji śledczej. Na podstawie bułgarskiego kodeksu karnego(4) przestępstwo to jest zagrożone karą pozbawienia wolności od trzech do piętnastu lat, karą grzywny w wysokości 25 000 BGN (lewów, około 12 500 EUR), konfiskatą połowy majątku i utratą praw.
7. Obrońca BK sprzeciwiał się takiej kwalifikacji prawnej czynu, twierdząc, że czyny, których dotyczy sprawa, wykraczają poza zakres obowiązków BK jako funkcjonariusza policji śledczej i mają raczej znamiona przestępstwa oszustwa. Zgodnie z bułgarskim kodeksem karnym(5) przestępstwo to jest zagrożone karą do pięciu lat pozbawienia wolności.
8. Sąd odsyłający podkreśla, że jego orzeczenie co do istoty sprawy musi, co do zasady, zostać wydane w odniesieniu do zarzutu popełnienia czynu, tak jak został on sformułowany przez prokuratora. Gdyby miał stwierdzić, że znamiona zarzucanego przestępstwa nie są spełnione, musiałby wydać wyrok uniewinniający. Gdyby jednak miał uznać istnienie czynów zarzucanych przez prokuratora, musiałby zbadać, czy w związku z tym nie ma miejsca inne przestępstwo, zagrożone taką samą lub łagodniejszą karą.
9. W takiej sytuacji sąd odsyłający wyjaśnia, że odpowiednie ustawodawstwo bułgarskie(6) interpretowano w orzecznictwie w ten sposób, że sąd ma możliwość zmiany kwalifikacji prawnej przestępstwa z własnej inicjatywy bez informowania o tym wcześniej oskarżonego. Dzieje się tak jedynie wówczas, jeżeli nie występuje istotna zmiana zarzucanego czynu pod względem faktycznym, a nowa kwalifikacja prawna nie wiąże się z nałożeniem surowszej kary(7). W praktyce oskarżony dowiaduje się o nowej kwalifikacji prawnej czynu w chwili wydania przez sąd wyroku.
10. Sąd odsyłający uważa zatem, że zgodnie z prawem krajowym możliwe byłoby dokonanie przez niego zmiany kwalifikacji prawnej czynu, o którego popełnienie oskarżono BK, a więc stwierdzenie, że doszło do popełnienia przestępstwa oszustwa, jak twierdził obrońca BK. Sąd odsyłający wspomina również o innym możliwym przestępstwie, a mianowicie niedozwolonym wywieraniu wpływu, zagrożonym zgodnie z bułgarskim kodeksem karnym(8) karą pozbawienia wolności do sześciu lat lub karą grzywny w wysokości do 5000 BGN (około 2500 EUR).
11. Sąd odsyłający ma wątpliwości, czy przepisy krajowe w świetle wykładni przedstawianej w orzecznictwie są zgodne z art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy 2012/13, ponieważ oskarżony jest pozbawiony jakiejkolwiek możliwości obrony w kontekście nowej kwalifikacji prawnej i dowiaduje się o niej dopiero w momencie skazania. Sąd odsyłający zastanawia się jednak, czy fakt, że nowa kwalifikacja prawna czynu nie wiąże się z surowszą karą, może stanowić uzasadnienie dla takiego prawa krajowego.
12. Sąd odsyłający zauważa ponadto, że jeżeli Trybunał uzna, że dyrektywa 2012/13 sprzeciwia się takim przepisom prawa krajowego, będzie on zobowiązany poinformować BK o możliwości skazania go na podstawie odmiennej kwalifikacji prawnej niż kwalifikacja wskazana przez prokuraturę i umożliwić mu przygotowanie obrony. W takiej sytuacji sąd odsyłający obawia się, że sytuacja, w której uznaje on, że określona kwalifikacja prawna jest możliwa, a następnie na podstawie tej kwalifikacji skazuje oskarżonego, nawet jeśli dał wcześniej obronie możliwość przygotowania się w tym zakresie, mogłaby oznaczać utratę neutralności sądu. W tych okolicznościach sąd odsyłający zastanawia się, czy fakt, że informacja o zmianie kwalifikacji czynu pochodzi od sądu, a nie od prokuratury, może prowadzić do zakwestionowania bezstronności tego sądu gwarantowanej w art. 47 akapit drugi karty.
13. W tych okolicznościach Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny) postanowił zawiesić postępowanie główne i zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„[1] Czy art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy [2012/13] sprzeciwia się wykładni przepisów krajowych – art. 301 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 287 ust. 1 [NPK] – dokonanej w orzecznictwie, zgodnie z którą sąd może w swoim wyroku dokonać innej kwalifikacji prawnej czynu niż w akcie oskarżenia, pod warunkiem że czyn ten nie zostaje zakwalifikowany jako przestępstwo podlegające surowszej karze, z tego powodu, że oskarżony nie został należycie poinformowany przed ogłoszeniem wyroku o nowej, odmiennej kwalifikacji prawnej i nie mógł podjąć obrony w tym względzie?
[2] W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej: czy art. 47 akapit drugi karty sprzeciwia się temu, by sąd poinformował oskarżonego o tym, że sąd mógłby wydać orzeczenie co do istoty na podstawie odmiennej kwalifikacji prawnej czynu, a ponadto, by dał mu możliwość przygotowania w tym względzie obrony, z uwagi na to, że inicjatywa dotycząca tej odmiennej kwalifikacji prawnej nie wyszła od prokuratora?”.
14. Pismem z dnia 5 sierpnia 2022 r. Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria) poinformował Trybunał, że w następstwie zmiany ustawodawczej, która weszła w życie w dniu 27 lipca 2022 r., Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny) został zlikwidowany i że niektóre z wniesionych do tego sądu spraw karnych, w tym sprawa rozpoznawana w postępowaniu głównym, zostały przekazane z tą datą do rozpoznania przez Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii).
15. Uwagi na piśmie zostały przedłożone Trybunałowi przez Republikę Czeską i Komisję Europejską. W dniu 2 marca 2023 r. odbyła się rozprawa, na której wspomniane strony przedstawiły swoje stanowiska ustnie.
III. Analiza
16. Dwa pytania przedłożone Trybunałowi wywodzą się ze specyfiki bułgarskiego prawa karnego procesowego dotyczącego możliwości dokonania przez sąd w pewnych okolicznościach zmiany kwalifikacji przestępstwa bez informowania o tym oskarżonego. W praktyce osoba ta dowiaduje się o nowej kwalifikacji prawnej przestępstwa dopiero w momencie wydania przez sąd wyroku, w związku z czym nie ma ona możliwości obrony przed nową kwalifikacją prawną w postępowaniu karnym. Taka zmiana kwalifikacji prawnej jest jednak dozwolona tylko wówczas, jeżeli nie występuje istotna zmiana zarzucanego czynu pod względem faktycznym oraz nowa kwalifikacja prawna nie wiąże się z nałożeniem surowszej kary. Te szczegółowe warunki są wynikiem sądowej wykładni odpowiednich przepisów bułgarskich.
17. Podniesione przez sąd odsyłający obawy dotyczące zgodności takiego prawa krajowego z prawem Unii wymagają dokonania wykładni art. 6 dyrektywy 2012/13 oraz prawa podstawowego, jakim jest prawo do bezstronnego sądu gwarantowane w art. 47 karty. Zajmę się tymi dwoma pytaniami po kolei.
A. W przedmiocie pytania pierwszego
18. Pytanie pierwsze dotyczy prawa oskarżonego do informacji o zmianie kwalifikacji przestępstwa. Pytanie to wymaga, moim zdaniem, dokonania wykładni art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13, chociaż sąd odsyłający wspomina również o art. 6 ust. 3 rzeczonej dyrektywy(9).
19. Z tego względu proponuję, aby Trybunał przeredagował pytanie pierwsze, uznając, że zasadniczo dotyczy ono tego, czy art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 sprzeciwia się przepisom prawa krajowego, które zezwalają sądowi na informowanie oskarżonego o zmianie kwalifikacji przestępstwa dopiero w momencie ogłaszania wyroku.
20. Z pytania tego wynika, że sąd może dokonać zmiany kwalifikacji czynu z własnej inicjatywy. Pragnę doprecyzować na początku, że w niniejszej sprawie nie zwrócono się do Trybunału, by orzekł w przedmiocie zgodności takiego uprawnienia sądu krajowego z prawem Unii(10). Pytanie pierwsze dotyczy wyłącznie tego, w którym momencie informacja o zmianie musi zostać udzielona oskarżonemu.
21. Ponieważ odpowiedź na to pytanie wymaga dokonania wykładni dyrektywy 2012/13, zacznę od kilku słów na temat tej dyrektywy i jej art. 6.
1. Dyrektywa 2012/13 i jej art. 6
22. Dyrektywa 2012/13 jest jedną z sześciu dyrektyw „praw podstawowych” lub „planu działania” wynikających z rezolucji Rady z 2009 r. dotyczącej harmonogramu działań mających na celu umocnienie praw procesowych osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym(11). Została ona zatwierdzona poprzez Program sztokholmski Rady Europejskiej w sprawie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości(12). Dyrektywy te opierają się na kompetencji Unii Europejskiej wynikającej z art. 82 ust. 2 lit. b) TFUE, polegającej na ustanowieniu norm minimalnych dotyczących praw jednostek w postępowaniu karnym(13).
23. Głównym uzasadnieniem dla tego rodzaju wspólnych zasad jest usprawnienie wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych w sprawach karnych(14). Znajduje to wyraźne odzwierciedlenie w preambule dyrektywy 2012/13(15).
24. W dyrektywie 2012/13 ustanowiono wspólne normy minimalne dotyczące prawa podejrzanych i oskarżonych do informacji w postępowaniu karnym(16). Prawo do informacji w postępowaniu karnym jest podstawowym aspektem prawa do rzetelnego procesu sądowego(17), ponieważ proces może być rzetelny tylko wówczas, gdy jednostki mają świadomość przysługujących im praw(18).
25. Artykuł 6 dyrektywy 2012/13, który ma znaczenie dla niniejszej sprawy, przyczynia się do zapewnienia rzetelnego procesu sądowego poprzez określenie norm dotyczących jednego z aspektów prawa do informacji(19). Mowa o prawie podejrzanych lub oskarżonych do informacji o stawianych im zarzutach. Ma on następujące brzmienie:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, aby osobom podejrzanym lub oskarżonym udzielono informacji o czynie zabronionym, o którego popełnienie są one podejrzane lub oskarżone. Informacje te przekazuje się niezwłocznie i są one na tyle szczegółowe, na ile jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania oraz skutecznego wykonywania prawa do obrony.
2. Państwa członkowskie zapewniają, aby osoby podejrzane lub oskarżone, które zostały zatrzymane lub aresztowane, otrzymały informacje o powodach ich zatrzymania lub aresztowania, w tym o czynie zabronionym, o którego popełnienie są podejrzane lub oskarżone.
3. Państwa członkowskie zapewniają, aby najpóźniej w chwili przekazania podstawy oskarżenia do oceny sądu przedstawiono szczegółowe informacje na temat oskarżenia, w tym rodzaju przestępstwa i jego kwalifikacji prawnej, jak również charakteru udziału osoby oskarżonej.
4. Państwa członkowskie zapewniają, aby osoby podejrzane lub oskarżone były niezwłocznie informowane o wszelkich zmianach w informacjach podanych zgodnie z niniejszym artykułem, w przypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania”.
26. W motywie 27 dyrektywy 2012/13 doprecyzowano, że osobom oskarżonym o popełnienie przestępstwa należy udzielić wszelkich informacji dotyczących oskarżenia niezbędnych do umożliwienia im przygotowania swojej obrony oraz do zagwarantowania rzetelności postępowania.
27. W motywie 29 dyrektywy 2012/13 stwierdzono dodatkowo, że w przypadku gdy w toku postępowania karnego szczegóły dotyczące oskarżenia ulegną zmianie w sposób, który ma istotny wpływ na sytuację osób podejrzanych lub oskarżonych, należy je o tym poinformować w przypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania, oraz w odpowiednim czasie, aby umożliwić skuteczne wykonywanie prawa do obrony.
2. W przedmiocie pytania pierwszego
28. Czy okoliczność, że oskarżony jest informowany o zmianie stawianych mu zarzutów dopiero w chwili ogłaszania wyroku, na mocy którego został skazany na podstawie zmienionych zarzutów, jest sprzeczna z art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13?
29. Odpowiedź jest oczywiście twierdząca w zakresie, w jakim oskarżony nie miał możliwości podjąć obrony przed zarzutami, na podstawie których go skazano. Czy jednak odpowiedź jest równie oczywista, gdy nowe i pierwotne zarzuty zawierają te same elementy konstytutywne? Czy można założyć, że w takiej sytuacji oskarżony nie mógł podjąć obrony?
30. Republika Czeska uważa, że art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 nie sprzeciwia się przepisom prawa krajowego, takim jak rozpatrywane w niniejszej sprawie, o ile nowa kwalifikacja prawna nie pociąga za sobą surowszej kary i nie stanowi zaskoczenia. Opiera ona swój argument na brzmieniu przepisu owej dyrektywy, zgodnie z którym osoby podejrzane lub oskarżone muszą być informowane o zmianach, wyłącznie „gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania”. Podczas rozprawy Republika Czeska podała przykład przestępstw kradzieży i rozboju. Jak wyjaśniono, kradzież definiuje się zwykle jako przywłaszczenie cudzego mienia, a rozbój oznacza zazwyczaj kradzież dokonaną z użyciem siły. Jeżeli pierwotną kwalifikacją prawną przestępstwa byłby rozbój, a następnie zmieniono by ją na kradzież, sąd nie miałby obowiązku informowania o tym oskarżonego, ponieważ rozbój zawiera wszystkie znamiona czynu występujące przy kradzieży, zatem istniała już możliwość przedstawienia obrony. Jeżeli jednak pierwotną kwalifikacją prawną przestępstwa byłaby kradzież, nie można by dokonać jej zmiany na rozbój bez poinformowania o tym oskarżonego i umożliwienia mu przedstawienia obrony, ponieważ kradzież nie zawiera wszystkich znamion rozboju.
31. Komisja twierdzi, że art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 sprzeciwia się przepisom prawa krajowego takim jak rozpatrywane w niniejszej sprawie. Niemniej jednak Komisja jest zdania, że w sytuacji gdy znamiona występujące w zmienionej kwalifikacji występowały już w pierwotnym czynie zabronionym, nie zachodzi konieczność informowania oskarżonego przed wydaniem wyroku. W takiej sytuacji oskarżony nie musiałby zmieniać swojej strategii obrony. Nie jest to zdaniem Komisji sytuacja występująca w niniejszej sprawie.
32. Zarówno Republika Czeska, jak i Komisja powołują się na orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej „ETPC”). Zauważają, że stwierdzenie naruszenia europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwanej dalej „EKPC”) jest zależne od zagwarantowania rzetelności postępowania, dlatego też należy wziąć pod uwagę, czy oskarżony miał w trakcie postępowania wiedzę o możliwości dokonania zmiany kwalifikacji prawnej czynu. Wykładnię art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13, a w szczególności zawarte w nim słowa „w przypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania” należy rozumieć w podobny sposób.
33. Należy zatem zacząć od zbadania właściwego orzecznictwa Trybunału, [zob. śródtytuł a) poniżej] oraz ETPC [zob. śródtytuł b)].
a) Właściwe orzecznictwo Trybunału
34. Wyrok Kolev i in.(20) dotyczył przede wszystkim wykładni art. 6 ust. 3 dyrektywy 2012/13. Trybunał w składzie wielkiej izby orzekł, że z celu art. 6 dyrektywy 2012/13, jakim jest umożliwienie skutecznego korzystania z prawa do obrony oraz zapewnienie rzetelności postępowania, wynika nakaz, by oskarżony otrzymał szczegółowe informacje dotyczące oskarżenia odpowiednio wcześnie, co, możliwi mu skuteczne przygotowanie obrony. Co istotne w kontekście niniejszej sprawy, Trybunał orzekł ponadto, że taki wymóg nie stoi na przeszkodzie temu, aby informacje dotyczące zarzutów oskarżenia, które zostały przekazane obronie, mogły zostać zmienione, w szczególności w odniesieniu do kwalifikacji prawnej zarzucanych czynów, jak przewidziano w art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13. Trybunał podkreślił, że tego typu modyfikacje muszą jednak zostać zakomunikowane oskarżonemu oraz jego obrońcy na tyle wcześnie, aby mieli oni jeszcze możliwość skutecznego zareagowania na nie, a więc przed etapem narady(21).
35. W wyroku Moro(22) Trybunał powtórzył powyższe ustalenia i orzekł, że informacje o wszelkich zmianach mających wpływ na oskarżenie odnoszą się nie tylko do okoliczności faktycznych objętych oskarżeniem, ale również do zmiany ich kwalifikacji prawnej. Zgodnie z art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 jest to niezbędne, aby osoba oskarżona mogła realnie i skutecznie wykonywać przysługujące jej prawo do obrony(23).
36. W rezultacie z orzecznictwa Trybunału wydaje się jasno wynikać, że w sytuacji zmiany kwalifikacji przestępstwa, z art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 wynika wymóg, aby poinformować oskarżonego o takiej zmianie kwalifikacji w czasie, w którym ma on możliwość zareagowania na to nowe oskarżenie i który to czas musi przypadać przed etapem narady sądu.
37. Orzecznictwo to przemawia zatem na korzyść poglądu, że przepisy prawa krajowego rozpatrywane w niniejszej sprawie są sprzeczne z art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13. W żadnej z wcześniejszych spraw do Trybunału nie zwrócono się jednak z pytaniem, czy informacja o zmianie kwalifikacji prawnej przestępstwa musi zostać przekazana oskarżonemu, w sytuacji gdy nowa kwalifikacja prawna opiera się na tych samych znamionach co pierwotna kwalifikacja prawna. Nie można zatem uznać, że wcześniejsze orzecznictwo zawiera odpowiedź rozstrzygającą dla celów niniejszej sprawy.
b) Właściwe orzecznictwo ETPC
38. Jak wyjaśniłem (zob. pkt 32 niniejszej opinii), zarówno Republika Czeska, jak i Komisja powołują się na orzecznictwo ETPC dotyczące art. 6 ust. 3 lit. a) EKPC, który przewiduje prawo oskarżonego do niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia.
39. Na początek ETPC orzekł, że art. 6 ust. 3 lit. a) EKPC przyznaje oskarżonemu prawo do informacji nie tylko o przyczynie oskarżenia (czyli o czynach, które miał popełnić, a które stały się podstawą oskarżenia), ale również o kwalifikacji prawnej tych czynów. Uznaje się to za istotne dla zagwarantowania rzetelności postępowania(24). W rezultacie zakres art. 6 ust. 3 lit. a) EKPC ocenia się w świetle szerszego prawa do rzetelnego procesu sądowego zagwarantowanego w art. 6 ust. 1 EKPC, a także prawa do posiadania odpowiedniego czasu i możliwości przygotowania obrony przewidzianego w art. 6 ust. 3 lit. b) EKPC(25).
40. Jeżeli chodzi o zmiany w oskarżeniu, oskarżony musi być o nich należycie i w pełni poinformowany i musi posiadać czas i możliwości konieczne do zareagowania na nie i zorganizowania swojej obrony na podstawie wszelkich nowych informacji lub zarzutów(26). Jak wielokrotnie orzekał ETPC, skoro sądy zgodnie z uprawnieniem przewidzianym w prawie krajowym mają możliwość zmiany kwalifikacji okoliczności faktycznych, które zostały im należycie przedstawione, to muszą one zapewnić, aby oskarżony miał możliwość skorzystania z przysługującego mu prawa do obrony w tej kwestii w sposób rzeczywisty i skuteczny. Oznacza to, że informuje się go szczegółowo i w odpowiednim czasie nie tylko o okolicznościach faktycznych stanowiących podstawę oskarżenia, ale również o ich kwalifikacji prawnej(27).
41. Na podstawie tych rozważań ETPC uznał, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 3 lit. a) i b) EKPC w związku z jej art. 6 ust. 1 w sytuacjach, w których sąd dokonał zmiany kwalifikacji przestępstwa, a oskarżony nie miał możliwości obrony przed nową kwalifikacją prawną w sposób praktyczny i skuteczny oraz w odpowiednim czasie(28). W szczególności ETPC podkreślał, że jeżeli informacje przekazuje się wtedy, gdy oskarżony nie ma już możliwości przygotowania obrony przed nowym zarzutem i dowiaduje się o zmianie kwalifikacji dopiero z wyroku sądu, jest to za późno(29).
42. Ponadto ETPC nie uznał za istotny faktu, że zmiana kwalifikacji wiąże się z zastosowaniem łagodniejszej kary(30).
43. Na przykład w sprawie Pélissier i Sassi przeciwko Francji(31) ETPC, orzekający w składzie wielkiej izby, uznał, że doszło do naruszenia EKPC, gdy sąd zmienił kwalifikację z przestępstwa bankructwa na pomocnictwo w przestępstwie bankructwa, nie informując oskarżonych o tym zarzucie. W tym kontekście ETPC rozważał, czy oskarżeni powinni byli mieć świadomość, że istnieje możliwość, iż zostaną skazani na podstawie nowego zarzutu. Z uwagi na różnice w wymagających udowodnienia znamionach czynu ETPC uznał, że nowy zarzut, a więc zarzut pomocnictwa, nie stanowił elementu nieodłącznie wpisanego w pierwotny zarzut stawiany oskarżonym od początku postępowania. Chociaż do ETPC nie należała ocena istoty argumentów obrony, które osoby te mogłyby podnieść, gdyby miały możliwość ustosunkowania się do nowego zarzutu, to jednak zauważył on, że było prawdopodobne, iż linia obrony byłaby inna. W rezultacie sąd, stosując przyznane mu w przepisach krajowych uprawnienie do zmiany kwalifikacji czynu, powinien był dać oskarżonym możliwość przygotowania obrony przed nowym zarzutem. Powzięcie wiedzy o zmianie kwalifikacji dopiero za pomocą wyroku uznano za następujące zbyt późno.
44. Podobnie ETPC stwierdził naruszenie EKPC w sprawie Penev przeciwko Bułgarii(32). ETPC podkreślił, że oskarżony nie mógł mieć świadomości, że sąd może wydać wyrok w oparciu o nową kwalifikację prawną, że znamiona starego i nowego przestępstwa były inne i że znamiona nowego przestępstwa w żadnym momencie nie były omawiane w ramach postępowania, ponieważ oskarżony dowiedział się o nowej kwalifikacji prawnej dopiero z wyroku sądu. ETPC odrzucił również argumenty, że kwalifikacja prawna przestępstwa nie ma znaczenia, o ile alternatywne skazanie opiera się na tych samych okolicznościach faktycznych i powtórzył, że z EKPC wynika wymóg, aby oskarżony był szczegółowo informowany nie tylko o zarzucanych mu czynach, ale również o ich kwalifikacji prawnej.
45. Sprawa D.M.T. i D.K.I. przeciwko Bułgarii(33) wydaje się najbardziej podobna do niniejszej sprawy, ponieważ dotyczyła zmiany kwalifikacji przestępstwa z korupcji na oszustwo. ETPC stwierdził naruszenie EKPC, ponieważ w żadnym momencie postępowania oskarżonego nie poinformowano o zmianie kwalifikacji czynu; powziął on wiedzę o stawianych mu nowych zarzutach dopiero za pomocą wyroku sądu. Według ETPC oskarżony nie mógł przewidzieć takiej zmiany kwalifikacji, zważywszy, że chodziło o dwa różne przestępstwa, w związku z czym było prawdopodobne, że obrona byłaby inna.
46. Istotne jest, moim zdaniem, by nadmienić, że w przytoczonych sprawach w pierwotnej i zmienionej kwalifikacji występowały różnice pod względem wymagających udowodnienia znamion przestępstwa.
47. Natomiast ETPC nie stwierdził żadnego naruszenia EKPC w sytuacjach, w których oskarżony miał możliwość ustosunkowania się do nowej kwalifikacji prawnej przestępstwa(34). Przykładowo było tak, gdy oskarżonego poinformowano o możliwości zmiany zarzutów w trakcie rozpoznawania sprawy przez właściwy sąd i miał on możliwość przedstawienia argumentów przeciwko nowym zarzutom przed wydaniem wyroku(35). Tamta sytuacja różni się jednak od sytuacji w niniejszej sprawie, w której oskarżony miał się dowiedzieć o zmianie kwalifikacji przestępstwa dopiero po wydaniu wyroku.
48. W niektórych przypadkach ETPC nie stwierdził naruszenia EKPC, gdy uznano, że oskarżony miał świadomość znamion czynu zarzucanego w nowej kwalifikacji prawnej i mógł podjąć obronę przed zarzutem takiego przestępstwa w toku postępowania.
49. W sprawie Salvador Torres przeciwko Hiszpanii(36) ETPC orzekł, że nie doszło do naruszenia prawa oskarżonego wynikającego z art. 6 ust. 3 lit. a) EKPC, gdy zmieniono kwalifikację czynu ze sprzeniewierzenia zwykłego na sprzeniewierzenie zwykłe z okolicznością obciążającą polegającą na wykorzystaniu publicznego charakteru sprawowanego stanowiska. Publiczny charakter stanowiska oskarżonego był elementem nieodłącznie wpisanym w pierwotne oskarżenie, zatem znanym mu od początku postępowania. Oskarżony miał zatem możliwość ustosunkowania się do tej kwestii w postępowaniu.
50. Podobnie w sprawie Marilena-Carmen Popa przeciwko Rumunii(37) ETPC nie stwierdził żadnego naruszenia EKPC, gdy sąd dokonał zmiany kwalifikacji przestępstwa fałszerstwa z czynu ciągłego na fałszerstwo jednorazowe. ETPC uznał, że jednorazowe fałszerstwo, za które skazano oskarżonego, stanowiło element nieodłącznie wpisany w pierwotny zarzut czynu ciągłego stawiany oskarżonemu. Oskarżony wiedział zatem o nim od początku postępowania karnego i w trakcie całego postępowania miał możliwość wyrażenia swojego stanowiska oraz przedstawienia uwag i dowodów na swoją obronę w odniesieniu do każdego zarzucanego mu fałszerstwa. W tych okolicznościach ETPC stanął na stanowisku, że oskarżony musiał być w pełni świadomy możliwości uznania go przez sądy krajowe za winnego przestępstwa na podstawie zmienionej kwalifikacji.
51. Wreszcie na przykład w sprawie Gea Catalán przeciwko Hiszpanii(38) ETPC nie stwierdził naruszenia EKPC w sytuacji, gdy rozbieżność leżąca u podstaw skargi była wynikiem błędu pisarskiego popełnionego przez prokuratora, ale oskarżony został należycie poinformowany w postępowaniu o wszystkich elementach zarzutu.
52. W rezultacie przytoczone powyżej orzecznictwo ETPC można podzielić na dwie grupy. W pierwszej grupie spraw znamiona przestępstwa w pierwotnej kwalifikacji przestępstwa i zmienionej kwalifikacji były różne. W takich przypadkach ETPC uznawał, że oskarżony nie miał możliwości obrony przed ogłoszeniem wyroku, na mocy którego skazano go na podstawie zmienionej kwalifikacji czynu. Niniejsza sprawa wydaje się wynikać z takiej sytuacji, przy czym ocena, czy tak faktycznie jest, należy do sądu odsyłającego. Druga grupa spraw to sprawy, w których znamiona przestępstwa według pierwotnej kwalifikacji obejmują wszystkie znamiona przestępstwa zarzucanego po zmianie kwalifikacji (jak w podanym przez Republikę Czeską przykładzie kradzieży i rozboju opisanym w pkt 30 niniejszej opinii). Orzecznictwo ETPC wydaje się sugerować, że w takich sytuacjach oskarżony miał już możliwość obrony i że jego strategia obrony nie uległaby zmianie. Z tego względu informowanie oskarżonego dopiero w chwili wydania wyroku nie stanowi naruszenia EKPC.
c) W jaki sposób Trybunał powinien interpretować art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13?
53. Republika Czeska i Komisja podkreśliły, że przy dokonywaniu wykładni art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 Trybunał powinien przyjąć podejście podobne do tego przyjętego przez ETPC w orzecznictwie oceniającym zarzucane naruszenia art. 6 ust. 3 lit. a) EKPC.
54. Czy rzeczywiście tak jest?
55. Bezsporne jest, że prawo wtórne Unii, w tym dyrektywę 2012/13, należy interpretować zgodnie z prawami podstawowymi wiążącymi Unię Europejską(39). Na podstawie art. 52 ust. 3 karty prawa te gwarantowane są również w EKPC i właściwym orzecznictwie ETPC, każdorazowo gdy prawa wynikające z karty odpowiadają prawom wynikającym z EKPC. W tym względzie dyrektywa 2012/13 stanowi w motywie 41, że nie narusza ona praw podstawowych i jest zgodna z zasadami uznanymi w karcie, a w szczególności ma na celu promowanie prawa do wolności, prawa do rzetelnego procesu sądowego oraz prawa do obrony. Ponadto w motywie 42 stwierdzono, że przepisy dyrektywy 2012/13 odpowiadające prawom gwarantowanym w EKPC powinny być interpretowane i wdrażane w sposób spójny z tymi prawami, zgodnie z wykładnią dokonaną w orzecznictwie ETPC(40).
56. Jednakże obowiązek dokonywania wykładni dyrektywy 2012/13 w sposób zgodny z prawami podstawowymi oznacza, że prawa przewidziane w tej dyrektywie nie mogą zapewniać niższego poziomu ochrony niż gwarantowany w karcie i EKPC. Nie oznacza to, że prawodawca Unii nie może przyznać oskarżonym szerszych praw. Co więcej, jeżeli prawo wtórne Unii przewiduje takie szersze prawa, nie oznacza to automatycznie, że standard karty jest wyższy niż standard EKPC. Oznacza to jedynie, że rozwiązanie legislacyjne jest jeszcze bardziej korzystne niż to, czego wymaga standard praw podstawowych w Unii, poniżej którego prawodawca Unii nie może zejść, jednak ponad który może wykroczyć.
57. Z tego względu, nawet jeżeli orzecznictwo ETPC należy interpretować w ten sposób, że zezwala ono w pewnych okolicznościach na zmianę kwalifikacji przestępstwa bez umożliwienia oskarżonemu reakcji na taką zmianę, niekoniecznie oznacza to, iż należy interpretować w ten sposób art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13.
58. Dokonując wykładni prawa wtórnego Unii, poza uwzględnieniem ochrony praw podstawowych jako progu minimalnego, Trybunał musi również wziąć pod uwagę cel aktu prawnego, który jest przedmiotem wykładni.
59. Jak wskazano w preambule(41), dyrektywa 2012/13 ma na celu harmonizację przepisów krajowych z myślą o wzmocnieniu wzajemnego zaufania i w konsekwencji umożliwienia im wzajemnego uznania w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach karnych.
60. Ten ważny cel leżący u podstaw dyrektywy 2012/13 w sposób konieczny wpływa na metodę dokonywania jej wykładni w taki sam sposób, w jaki wpływa na wykładnię innych dyrektyw przyjętych na podstawie art. 82 ust. 2 TFUE. W sprawie Covaci, będącej pierwszą sprawą, w której zwrócono się do Trybunału o dokonanie wykładni dyrektywy 2012/13, rzecznik generalny Y. Bot zaproponował, co następuje: „[P]rzepisy wydane na podstawie art. 82 ust. 2 TFUE należy interpretować w sposób pozwalający zapewnić ich pełną skuteczność (effet utile) w zakresie, w jakim taka wykładnia, która wzmocni ochronę praw, wzmocni jednocześnie wzajemne zaufanie i w konsekwencji ułatwi działanie mechanizmu wzajemnego uznawania”(42). Następnie zauważył on, że „zawężenie zakresu tych przepisów przez dosłowną wykładnię aktów prawnych może bowiem utrudniać działanie mechanizmu wzajemnego uznawania i, co za tym idzie, budowę przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”(43).
61. Zgadzam się z tym stanowiskiem rzecznika generalnego Y. Bota. Wspólne zasady określone w dyrektywie 2012/13 należy interpretować w taki sposób, który pozwoli najlepiej osiągnąć cel polegający na zwiększeniu wzajemnego zaufania. Takiemu celowi sprzyjają proste rozwiązania. Trybunał jest jednak związany granicami dopuszczalnej wykładni wyznaczonymi brzmieniem art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13.
62. W tym świetle należy rozważyć, jakie są możliwe interpretacje sformułowania „w przypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania” zawartego w art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13. Jeżeli istnieje więcej niż jedna możliwość, a uważam, że tak jest, Trybunał powinien dokonać wyboru opcji, która najlepiej służy osiągnięciu celu, jakim jest zwiększenie wzajemnego zaufania.
63. Moim zdaniem z brzmienia art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 wynikają (co najmniej) dwie opcje.
64. Według pierwszej opcji interpretacji rzetelność postępowania jest zagwarantowana, nawet jeżeli oskarżonego nie poinformowano o zmianie kwalifikacji czynu przed wydaniem wyroku, w sytuacjach, w których znamiona przestępstwa w pierwotnej i zmienionej kwalifikacji są zbieżne. Ta opcja odzwierciedla orzecznictwo ETPC. Opiera się ona na założeniu, że w takich sytuacjach sąd może zyskać przekonanie, iż oskarżony miał już możliwość obrony i jego strategia obrony nie uległaby zmianie.
65. Zrozumiałe jest, że takie indywidualne podejście może wydawać się dopuszczalne w orzecznictwie ETPC. ETPC ma za zadanie dokonać oceny a posteriori, czy sposób przeprowadzenia konkretnego postępowania karnego powodował naruszenie praw przewidzianych w EKPC. ETPC może zatem oceniać z mocą wsteczną, uwzględniając wszystkie okoliczności konkretnej sprawy, czy sąd, który nie dał oskarżonemu możliwości obrony w odniesieniu do zarzutów stawianych w świetle zmiany kwalifikacji czynu, naruszył EKPC.
66. Jeżeli jednak dyrektywa 2012/13 ma zwiększać wzajemne zaufanie, taka opcja interpretacji ma swoje wady. Tego rodzaju indywidualne podejście opiera się na (subiektywnym) uznaniu przez sąd, że oskarżony (i jego pełnomocnik) nie mogliby skorzystać z innej strategii obrony. Moim zdaniem taki ciążący na sądzie wymóg oceny potencjalnych strategii obrony w konkretnych przypadkach jest problematyczny i może z większym prawdopodobieństwem powodować sprzeczność z zasadą bezstronności sądu niż okoliczność, którą sąd krajowy miał na myśli w drugim pytaniu prejudycjalnym (zob. pkt 77–84 niniejszej opinii).
67. W okolicznościach niniejszej sprawy znamiona przestępstw w pierwotnej i zmienionej kwalifikacji zdają się odmienne, wobec czego przepisy prawa krajowego zezwalające na to, by sąd poinformował oskarżonego o zmianie kwalifikacji przestępstwa dopiero w chwili wydawania wyroku, nie byłby zgodny z art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 nawet w świetle pierwszej opcji interpretacji. Gdyby jednak znamiona obu przestępstw były zbieżne, pierwsza opcja interpretacji nie sprzeciwiałaby się przepisom prawa krajowego, które zezwalałyby na informowanie oskarżonego o zmianie kwalifikacji przestępstwa dopiero w chwili wydania wyroku. Oznacza to, że w podanym przez Republikę Czeską przykładzie z kradzieżą i rozbojem (zob. pkt 30 niniejszej opinii) sąd musiałby uznać, że strategia obrony nie uległaby zmianie. Wyobraźmy sobie jednak, że oskarżony o rozbój skoncentrował się w swojej obronie na odparciu zarzutu użycia siły, ponieważ w przypadku braku tego elementu zostałby uniewinniony od zarzutu popełnienia przestępstwa rozboju. Osoba ta mogła nie koncentrować się na elemencie, jakim było przywłaszczenie cudzej własności. Gdyby oskarżony wiedział, że zostanie mu postawiony zarzut kradzieży, położyłby większy nacisk na odparcie tej części oskarżenia. Czy sąd mógłby stwierdzić z całą pewnością, że inna strategia obrony nie byłaby pomocna dla oskarżonego? Z uwagi na niepewność związaną z tą opcją interpretacji nie przyczyni się ona w sposób użyteczny do budowania zaufania sądów w jednym państwie członkowskim wobec praktyki sądów innych państw członkowskich.
68. Można by nawet twierdzić, że art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 jest zbędny, skoro stanowi on jedynie powtórzenie prawa wynikającego z karty i EKPC. Zasady wynikające z pierwszej opcji interpretacji są już wiążące dla państw członkowskich i ich sądów. Przyznaję, że nie można zaprzeczyć, iż niekiedy samo zawarcie w prawie wtórnym Unii zasad przepisów przyjętych przez sądy w wykładni praw podstawowych może przyczynić się do wyeksponowania tych zasad(44). Druga opcja interpretacji prowadzi jednak do jeszcze jaśniejszej reguły i jest bardziej skuteczna w zwiększeniu wzajemnego zaufania.
69. Druga opcja interpretacji stanowi, że dla celów art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 informowanie oskarżonego o zmianie kwalifikacji przestępstwa (lub możliwości takiej zmiany) w należytym czasie umożliwiającym reagowanie na nowy zarzut jest zawsze „konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania”. Jest tak niezależnie od okoliczności, że oskarżony mógł mieć świadomość zmiany kwalifikacji czynu(45), czy też faktu, że wszystkie znamiona nowego zarzucanego czynu był zawarte w pierwotnie zarzucanym przestępstwie.
70. Gdyby przyjąć taką interpretację, oznaczałoby to, że sąd, który uznaje, że należy dokonać zmiany kwalifikacji czynu, musi umożliwić oskarżonemu przedstawienie nowej obrony. Takie przedłużenie postępowania nie powinno być powodem do odrzucenia proponowanej interpretacji, zwłaszcza gdy stawką jest gwarancja rzetelności postępowania.
71. Taka wykładnia art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13, nawet jeżeli może prowadzić do przedłużenia postępowania, jest dużo prostsza, ponieważ nie wiąże się z subiektywnymi ocenami sądu. Przewiduje za to prostą zasadę: jeżeli sąd uzna za konieczne dokonanie zmiany kwalifikacji czynu, musi poinformować oskarżonego o nowym oskarżeniu i umożliwić mu zareagowanie na to oskarżenie w świetle zmienionej kwalifikacji czynu poprzez przedstawienie nowej obrony.
72. Dostrzegam tylko jeden argument przemawiający przeciwko drugiej opcji interpretacji. Argument ten opiera się na historii prac nad art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13(46). Z jednego z dokumentów instytucjonalnych Rady(47) zdaje się wynikać, że Rada zamierzała podążać za podejściem przyjętym w orzecznictwie ETPC. Rada zaproponowała zatem motyw, który dzisiaj jest motywem 29 i w którym padają stwierdzenia „istotny wpływ” oraz „konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania”, zaczerpnięte bezpośrednio z języka orzecznictwa ETPC.
73. Biorąc jednak pod uwagę, że nie ma pewności, czy sformułowanie „konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania” obecne w art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 zachowano w ostatecznej wersji tej dyrektywy jako odzwierciedlenie intencji prawodawcy Unii, by jedynie powtórzyć prawo do informacji o oskarżeniu w postaci ukształtowanej w orzecznictwie ETPC, nie znajduję powodu, by przypisywać temu argumentowi większą wagę niż argumentowi opartemu na celu dyrektywy 2012/13, jakim jest zwiększenie wzajemnego zaufania.
74. Nie uważam wreszcie, aby intencję zakładającą wyłącznie powtórzenie poziomu ochrony gwarantowanego w EKPC można było wywodzić z motywu 40 dyrektywy 2012/13, w którym wyjaśniono, że dyrektywa określa jedynie zasady minimalne. Warto przytoczyć ten motyw w całości:
„Niniejsza dyrektywa określa zasady minimalne. Państwa członkowskie mogą rozszerzyć zakres praw określonych w niniejszej dyrektywie w celu zapewnienia wyższego poziomu ochrony także w sytuacjach, których niniejsza dyrektywa wyraźnie nie przewiduje. Poziom ochrony nigdy nie powinien być niższy od standardów przewidzianych w EKPC, zgodnie z wykładnią dokonaną w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka”.
75. Jak wynika jasno z motywu, wyrażenie „zasady minimalne” oznacza, że państwa członkowskie mogą ustalić wyższy poziom ochrony niż ten przewidziany dyrektywą 2012/13. Nie oznacza to jednak, że zasady określone w tej dyrektywie muszą być najniższą możliwą normą. W zdaniu trzecim jasno wyjaśniono, że najniższy poziom, w tym w sytuacjach nieobjętych zakresem dyrektywy 2012/13, wyznacza EKPC rozumiana zgodnie z wykładnią ETPC. Nic w tym motywie nie wskazuje, że prawa przewidziane dyrektywą 2012/13 nie mogą być szersze niż prawa przewidziane EKPC.
76. Na podstawie powyższego rozumowania proponuję, aby Trybunał przy dokonywaniu wykładni art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 przyjął drugą opcję interpretacji. Przepis ten należy zatem rozumieć w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom prawa krajowego, które uniemożliwiają oskarżonemu obronę w odniesieniu do zmiany kwalifikacji czynu po uzyskaniu informacji o zmianie tej kwalifikacji. Na wykładnię tę nie wpływa fakt, że nowa kwalifikacja prawna nie pociąga za sobą surowszej kary.
B. W przedmiocie pytania drugiego
77. W przypadku gdyby Trybunał miał udzielić na pytanie pierwsze odpowiedzi twierdzącej, tak jak proponuję, w pytaniu drugim sąd odsyłający zasadniczo zmierzałby do ustalenia, czy gwarancje bezstronności sądu zawarte w art. 47 akapit drugi karty sprzeciwiają się przepisom prawa krajowego zezwalającym, by sąd poinformował oskarżonego o możliwej zmianie kwalifikacji przestępstwa, gdy inicjatywa dotycząca tej odmiennej kwalifikacji prawnej nie wyszła od prokuratora.
78. Jak już wyjaśniłam (zob. pkt 20 niniejszej opinii), niniejsza sprawa nie dotyczy tego, że istnieje możliwość, aby to sądy, a nie prokuratorzy, dokonywały zmiany kwalifikacji przestępstwa w postępowaniu karnym. Jak wyjaśniono w literaturze, „jest całkiem możliwe, że na mocy przepisów krajowych sąd nie jest związany kwalifikacją prawną przypisaną przez prokuratora czynowi zabronionemu, ale powoduje to jedynie przeniesienie obowiązku przekazania informacji z prokuratora na sąd – jeżeli planuje się taką zmianę, sąd musi poinformować o tym obronę i odroczyć rozprawę, aby umożliwić dostosowanie się do nowych okoliczności”(48).
79. Pytanie drugie należy zatem rozumieć jako pytanie o to, czy nałożony na sąd krajowy obowiązek informowania oskarżonego o zmianie kwalifikacji przestępstwa jest sprzeczny z wymogiem bezstronności sądu.
80. Wymóg bezstronności sądu, stanowiący element niezawisłości sędziowskiej(49), obejmuje dwa aspekty. Po pierwsze, członkowie składu sędziowskiego muszą być bezstronni subiektywnie, a więc żaden z nich nie może okazywać stronniczości lub osobistych uprzedzeń, przy czym istnieje domniemanie osobistej bezstronności, o ile nie zostaną przedstawione dowody wskazujące inaczej. Po drugie, sąd musi być bezstronny obiektywnie, to znaczy musi dawać gwarancje wystarczające do wykluczenia uzasadnionych wątpliwości w tym zakresie(50).
81. Sąd odsyłający zdaje się zaniepokojony obydwoma aspektami bezstronności.
82. Według mnie fakt, że sąd informuje oskarżonego, iż postanowił zmienić kwalifikację przestępstwa lub rozważa taką zmianę, nie godzi w jego bezstronność. Szczególnie w przypadku, gdy sąd po ogłoszeniu (możliwości) zmiany kwalifikacji czynu zabronionego umożliwia oskarżonemu przedstawienie nowej linii obrony.
83. Na korzyść poglądu, iż sam fakt poinformowania oskarżonego o zmianie kwalifikacji czynu przez sąd nie wpływa na bezstronność sądu, przemawia wyrok ETPC wydany w sprawie Bäckström i Andersson przeciwko Szwecji(51). W tym wyroku ETPC uznał, że ingerencja sądu mająca na celu uświadomienie stronom możliwości zmiany kwalifikacji prawnej przestępstwa nie powodowała podania w wątpliwość bezstronności sądu w rozumieniu prawa do rzetelnego procesu sądowego przewidzianego w art. 6 ust. 1 EKPC.
84. Nie widząc potrzeby dalszego analizowania tego pytania, uważam, że na pytanie drugie należy odpowiedzieć w ten sposób, że gwarancje bezstronności sądu zawarte w art. 47 akapit drugi karty nie sprzeciwiają się przepisom prawa krajowego zezwalającym, by sąd poinformował oskarżonego o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu, w tym w sytuacji gdy inicjatywa dotycząca tej odmiennej kwalifikacji prawnej nie wyszła od prokuratora, lecz od sądu.
IV. Wnioski
85. W świetle powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pytania zadane przez Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria) w następujący sposób:
1) Artykuł 6 ust. 4 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym sprzeciwia się przepisom prawa krajowego, które uniemożliwiają oskarżonemu obronę w odniesieniu do zmiany kwalifikacji czynu po uzyskaniu informacji o zmianie tej kwalifikacji. Na wykładnię tę nie wpływa fakt, że nowa kwalifikacja prawna nie pociąga za sobą surowszej kary.
2) Artykuł 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej nie sprzeciwia się przepisom prawa krajowego zezwalającym, by sąd poinformował oskarżonego o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu, w tym w sytuacji gdy inicjatywa dotycząca tej odmiennej kwalifikacji prawnej nie wyszła od prokuratora, lecz od sądu.