Υπόθεση T-462/13
Comunidad Autónoma del País Vasco (Ισπανία),
και
Itelazpi, SA
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
«Κρατικές ενισχύσεις — Ψηφιακή τηλεόραση — Ενίσχυση για την ανάπτυξη της επίγειας ψηφιακής τηλεόρασης σε απομακρυσμένες και λιγότερο αστικοποιημένες περιοχές της Ισπανίας — Απόφαση κηρύσσουσα τις ενισχύσεις εν μέρει συμβατές και εν μέρει ασύμβατες με την εσωτερική αγορά — Πλεονέκτημα — Υπηρεσία γενικού οικονομικού συμφέροντος — Άρθρο 107, παράγραφος 3, στοιχείο γʹ, ΣΛΕΕ — Νέες ενισχύσεις»
Περίληψη — Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (πέμπτο τμήμα)
της 26ης Νοεμβρίου 2015
1. Προσφυγή ακυρώσεως — Φυσικά ή νομικά πρόσωπα — Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά — Απόφαση της Επιτροπής απευθυνόμενη σε κράτος μέλος και διαπιστώνουσα το ασύμβατο ενισχύσεως με την εσωτερική αγορά — Προσφυγή ασκηθείσα από περιφερειακή αρχή η οποία χορήγησε την εν λόγω ενίσχυση — Παραδεκτό
(Άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ)
2. Προσφυγή ακυρώσεως — Προϋποθέσεις παραδεκτού — Άσκηση μίας και της αυτής προσφυγής από δύο προσφεύγοντες — Παραδεκτό της προσφυγής ενός εκ των προσφευγόντων — Ανάγκη εξετάσεως του παραδεκτού της προσφυγής ως προς τον έτερο προσφεύγοντα — Δεν υφίσταται
(Άρθρο 263 ΣΛΕΕ)
3. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη — Έννοια — Μέτρα που σκοπούν στην αντιστάθμιση του κόστους εκπληρώσεως των συνισταμένων στην παροχή δημόσιας υπηρεσίας αποστολών τις οποίες έχει αναλάβει μια επιχείρηση — Πρώτη προϋπόθεση τεθείσα με την απόφαση Altmark — Σαφώς καθορισθείσες υποχρεώσεις για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας — Απουσία επιχειρήσεως πράγματι επιφορτισμένης με την εκπλήρωση υποχρεώσεως παροχής δημόσιας υπηρεσίας — Εμπίπτει στην έννοια
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
4. Ανταγωνισμός — Κανόνες της Ένωσης — Αποδέκτες — Επιχειρήσεις — Έννοια — Άσκηση οικονομικής δραστηριότητας — Κρατικό όργανο που ασκεί οικονομική δραστηριότητα και διαθέτει χωριστή νομική προσωπικότητα — Δεν έχει σημασία όσον αφορά τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ του Δημοσίου και του εν λόγω οργάνου
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
5. Ανταγωνισμός — Επιχειρήσεις επιφορτισμένες με τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος — Τομέας της ραδιοτηλεοπτικής μεταδόσεως — Καθορισμός υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος — Διάκριση μεταξύ της παροχής υπηρεσιών ραδιοτηλεοπτικής μεταδόσεως και εκμεταλλεύσεως δικτύων ραδιοτηλεοπτικής μεταδόσεως — Επιτρέπεται
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ· πρωτόκολλο αριθ. 29 προσαρτημένο στις Συνθήκες ΕΕ και ΛΕΕ)
6. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη — Απόφαση της Επιτροπής — Δικαστικός έλεγχος — Ελεύθερη εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών και των αποδεικτικών στοιχείων
7. Ανταγωνισμός — Επιχειρήσεις επιφορτισμένες με τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος — Τομέας της ραδιοτηλεοπτικής μεταδόσεως — Ορισμός υπηρεσίας εκμεταλλεύσεως δικτύων ως υπηρεσίας γενικού οικονομικού συμφέροντος — Προϋπόθεση — Τήρηση της αρχής της τεχνολογικής ουδετερότητας
(Άρθρα 107 § 1 ΣΛΕΕ και 108 ΣΛΕΕ)
8. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη — Έννοια — Μέτρα που σκοπούν στην αντιστάθμιση του κόστους εκπληρώσεως των συνισταμένων στην παροχή δημόσιας υπηρεσίας αποστολών τις οποίες έχει αναλάβει μια επιχείρηση — Τέταρτη προϋπόθεση τεθείσα με την απόφαση — Ανεπαρκής ένδειξη του επενδυτικού κόστους και των επαναλαμβανόμενων δαπανών που αναγράφονται στις συμβάσεις — Παροχή υπηρεσίας από διοικητική αρχή με δικά της μέσα — Περίσταση που δεν διασφαλίζει την παροχή της υπηρεσίας με το χαμηλότερο δυνατό κόστος για το κοινωνικό σύνολο
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
9. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη — Απαγόρευση — Παρεκκλίσεις — Εξουσία εκτιμήσεως της Επιτροπής — Δικαστικός έλεγχος — Όρια
(Άρθρο 107 § 3 ΣΛΕΕ)
10. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη — Εξέτασή τους από την Επιτροπή — Ανακοίνωση για τη μετάβαση στην ψηφιακή μετάδοση — Νομική φύση — Κανόνες συμπεριφοράς που υποδεικνύουν αυτοπεριορισμό της εξουσίας εκτιμήσεως της Επιτροπής
(Άρθρα 107 § 3 ΣΛΕΕ και 108 ΣΛΕΕ· ανακοίνωση COM(2003) 541 τελικό της Επιτροπής)
11. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη — Απαγόρευση — Παρεκκλίσεις — Λαμβάνεται υπόψη η υφιστάμενη κατά τον χρόνο εκδόσεως του μέτρου κατάσταση
(Άρθρο 107 § 3 ΣΛΕΕ)
12. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη — Απαγόρευση — Παρεκκλίσεις — Ενισχύσεις δυνάμενες να χαρακτηρισθούν συμβατές με την εσωτερική αγορά — Εκτίμηση βάσει του άρθρου 107, παράγραφος 3, στοιχείο γʹ, ΣΛΕΕ — Συνεκτίμηση προγενέστερης πρακτικής — Αποκλείεται
(Άρθρο 107 § 3, στοιχείο γʹ, ΣΛΕΕ)
13. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη — Εξέτασή τους από την Επιτροπή — Διαδοχικές κρατικές παρεμβάσεις μεταξύ των οποίων υφίστανται αδιάρρηκτοι δεσμοί — Εκτίμηση των ληφθέντων μέτρων στο σύνολό τους — Επιτρέπεται
(Άρθρα 107 § 3 ΣΛΕΕ και 108 ΣΛΕΕ)
14. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη — Υφιστάμενες ενισχύσεις και νέες ενισχύσεις — Μέτρο συνεπαγόμενο τροποποίηση καθεστώτος υφισταμένων ενισχύσεων — Τροποποίηση η οποία επηρεάζει την ουσία του καθεστώτος — Χαρακτηρισμός του καθεστώτος ως νέας ενισχύσεως
(Άρθρο 108 § 1 ΣΛΕΕ· κανονισμός 659/1999 του Συμβουλίου, άρθρο 1, στοιχείο γʹ· κανονισμός 794/2004 της Επιτροπής, άρθρο 4 § 1)
1. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 34)
2. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 34)
3. Στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων, βάσει του πρώτου κριτηρίου της αποφάσεως Altmark, η επιχείρηση που είναι δικαιούχος της αντισταθμίσεως πρέπει να είναι πράγματι επιφορτισμένη με την εκπλήρωση σαφώς καθορισμένων υποχρεώσεων συναφών με την παροχή δημόσιας υπηρεσίας.
Τα κράτη μέλη τα διαθέτουν μεν ευρεία εξουσία εκτιμήσεως όσον αφορά τον καθορισμό του τι θεωρούν υπηρεσία γενικού οικονομικού συμφέροντος (ΥΓΟΣ), πλην όμως η εξουσία αυτή δεν είναι απεριόριστη και δεν μπορεί να ασκείται αυθαίρετα με αποκλειστικό σκοπό να αποφευχθεί η εφαρμογή των κανόνων του ανταγωνισμού σε συγκεκριμένο τομέα. Συγκεκριμένα, για να χαρακτηριστεί ως ΥΓΟΣ, η εν λόγω υπηρεσία πρέπει να άπτεται του γενικού οικονομικού συμφέροντος, το οποίο εμφανίζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα σε σχέση με το αυτό που υπηρετείται από άλλες δραστηριότητες της οικονομικής ζωής
Συναφώς, το εύρος του εκ μέρους του Γενικού Δικαστηρίου ελέγχου των εκτιμήσεων της Επιτροπής προσδιορίζεται λαμβανομένου, αναγκαστικά, υπόψη του ότι ο καθορισμός μιας υπηρεσίας ως ΥΓΟΣ από το κράτος μέλος μπορεί να αμφισβητηθεί από την Επιτροπή μόνο σε περίπτωση πρόδηλης πλάνης Πάντως, με τον έλεγχο αυτό πρέπει να διασφαλίζεται η τήρηση ορισμένων ελαχίστων κριτηρίων τα οποία αφορούν, μεταξύ άλλων, την ανάθεση αποστολής παροχής ΥΓΟΣ στον εκάστοτε επιχειρηματία με πράξη δημόσιας εξουσίας, και τον καθολικό και υποχρεωτικό χαρακτήρα της αποστολής αυτής.
Επομένως, ελλείψει ρητού χαρακτηρισμού μιας υπηρεσίας ως δημόσιας υπηρεσίας, δεν πληρούται το πρώτο κριτήριο της αποφάσεως Altmark. Εξάλλου, το γεγονός ότι μια υπηρεσία χαρακτηρίζεται στο εθνικό δίκαιο ως υπηρεσία γενικού συμφέροντος δεν σημαίνει ότι κάθε επιχείρηση που παρέχει την εν λόγω υπηρεσία έχει επιφορτιστεί με την εκτέλεση υποχρεώσεων δημόσιας υπηρεσίας, κατά την έννοια της εν λόγω αποφάσεως. Συγκεκριμένα, ο χαρακτηρισμός μιας υπηρεσίας ως ΥΓΟΣ προϋποθέτει ανάθεση της ευθύνης διαχειρίσεώς της σε ορισμένες επιχειρήσεις
(βλ. σκέψεις 42, 50-54, 57)
4. Όσον αφορά την ενδεχόμενη εφαρμογή των κανόνων του ανταγωνισμού, πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ της περιπτώσεως κατά την οποία το Δημόσιο ενεργεί ασκώντας δημόσια εξουσία και της περιπτώσεως κατά την οποία ασκεί οικονομικές δραστηριότητες βιομηχανικού ή εμπορικού χαρακτήρα, οι οποίες συνίστανται στη διάθεση αγαθών ή στην παροχή υπηρεσιών στην αγορά. Συναφώς, ουδεμία σημασία έχει συναφώς αν το κράτος μέλος ενεργεί απευθείας, μέσω οργάνου της δημόσιας διοίκησης, ή μέσω άλλου φορέα στον οποίο έχει παραχωρήσει ειδικά ή αποκλειστικά δικαιώματα.
Επιπλέον, η ύπαρξη ή η απουσία νομικής προσωπικότητας χωριστής από εκείνη του κράτους, απονεμηθείσας από το εθνικό δίκαιο σε όργανο που ασκεί οικονομικές δραστηριότητες, δεν ασκεί επιρροή όσον αφορά την ύπαρξη οικονομικών σχέσεων μεταξύ του κράτους και του οργάνου αυτού και, ως εκ τούτου, τη δυνατότητα του εν λόγω οργάνου να λάβει κρατική ενίσχυση υπό την έννοια του άρθρου 107, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ.
(βλ. σκέψεις 61, 62)
5. Στο δίκαιο των κρατικών ενισχύσεων, στο πλαίσιο του ελέγχου του χαρακτηρισμού μιας υπηρεσίας ως υπηρεσίας γενικού οικονομικού συμφέροντος, η Επιτροπή έχει την ευχέρεια να διακρίνει την υπηρεσία της ραδιοτηλεόρασης από αυτήν της λειτουργίας των δικτύων μεταδόσεως
Βεβαίως, η μετάδοση είναι αναγκαία για την παροχή της υπηρεσίας ραδιοτηλεόρασης. Ωστόσο, η υπηρεσία της ραδιοτηλεόρασης πρέπει να διακρίνεται από αυτήν της λειτουργίας των δικτύων μεταδόσεως. Συγκεκριμένα, πρόκειται για δύο διακριτές υπηρεσίες, τις οποίες παρέχουν διαφορετικές επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται σε διαφορετικές αγορές. Η μεν υπηρεσία της ραδιοτηλεόρασης παρέχεται από τις αντίστοιχες ραδιοτηλεοπτικές επιχειρήσεις, ήτοι τα τηλεοπτικά κανάλια, η δε λειτουργία των δικτύων μεταδόσεως διασφαλίζεται από επιχειρήσεις διαχειρίσεως πλατφόρμας εκπομπής σήματος, και συγκεκριμένα της επίγειας, της δορυφορικής και της καλωδιακής πλατφόρμας, ή μέσω διαδικτυακής προσβάσεως υψηλής ταχύτητας.
Εξάλλου, το πρωτόκολλο αριθ. 29, για το σύστημα δημόσιας ραδιοτηλεόρασης στα κράτη μέλη, το οποίο συμπληρώνει τις Συνθήκες ΕΕ και ΛΕΕ, ενώ ισχύει στον τομέα της ραδιοτηλεόρασης και εφαρμόζεται, ειδικότερα, στη χρηματοδότηση της δημόσιας υπηρεσίας της ραδιοτηλεόρασης προς τους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς, αντιθέτως, δεν αφορά τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεως λειτουργίας πλατφορμών εκπομπής σήματος Εξάλλου, οι σκοποί του προαναφερθέντος πρωτοκόλλου, το οποίο αποσκοπούσε στην εξυπηρέτηση των δημοκρατικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών κάθε κοινωνίας, καθώς και στη διασφάλιση της πολυφωνίας στα μέσα ενημέρωσης, δεν έχουν καμία σχέση με την επιλογή της τεχνολογίας της μετάδοσης.
(βλ. σκέψεις 65-67, 69, 70)
6. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 71)
7. Στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων, από το γενικό πνεύμα της συνθήκης συνάγεται σαφώς ότι η διαδικασία του άρθρου 108 ΣΛΕΕ δεν πρέπει ποτέ να καταλήγει σε αποτέλεσμα αντίθετο προς συγκεκριμένες διατάξεις της συνθήκης. Τα κράτη μέλη δεν μπορούν να κάνουν χρήση του περιθωρίου εκτιμήσεως που διαθέτουν κατά τον καθορισμό των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος (ΥΓΟΣ) κατά τρόπο που να οδηγεί σε παραβίαση της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως, η οποία διασφαλίζεται ειδικότερα, όσον αφορά την υπηρεσία λειτουργίας δικτύων, από την αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας.
Επομένως, όταν υφίστανται πλείονες πλατφόρμες μεταδόσεως, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι μία από αυτές έχει ουσιώδη σημασία για τη μετάδοση των ραδιοτηλεοπτικών σημάτων, χωρίς να τηρηθεί η αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας. Κατά συνέπεια, κατά τον καθορισμό μιας υπηρεσίας λειτουργίας δικτύου ως ΥΓΟΣ, οι εθνικές αρχές δεν πρέπει να θέτουν τις λοιπές πλατφόρμες σε δυσμενέστερη θέση. Ένα καθεστώς ανόθευτου ανταγωνισμού, όπως το προβλεπόμενο από τη Συνθήκη ΛΕΕ, μπορεί να επιτευχθεί μόνον εφόσον εξασφαλίζεται η ισότητα ευκαιριών μεταξύ των διαφόρων επιχειρηματιών.
Ωστόσο, η τήρηση της αρχής της τεχνολογικής ουδετερότητας δεν σημαίνει ότι, σε όλες τις περιπτώσεις, ο ορισμός συγκεκριμένης πλατφόρμας για τη λειτουργία δικτύων ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης συνιστά πρόδηλη πλάνη. Συγκεκριμένα, εάν η Επιτροπή δεν εξετάσει πιο αναλυτικά την επιλογή του κράτους μέλους, δεν μπορεί να διαπιστώσει πρόδηλη πλάνη των εθνικών αρχών κατά τον καθορισμό συγκεκριμένης πλατφόρμας για την παροχή της εν λόγω υπηρεσίας. Ωστόσο, η πλημμέλεια αυτή στερείται σημασίας σε περίπτωση που δεν πληρούται το πρώτο κριτήριο της αποφάσεως Altmark, εφόσον η παροχής υπηρεσίας δικτύων ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης δεν έχει οριστεί ρητώς και επακριβώς ως δημόσια υπηρεσία.
(βλ. σκέψεις 77-79)
8. Στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων, για να διαπιστωθεί εάν πληρούται η τέταρτη προϋπόθεση της αποφάσεως Altmark σε συγκεκριμένη περίπτωση, η ένδειξη του επενδυτικού κόστους και των επαναλαμβανόμενων δαπανών, όπως είχαν εκτιμηθεί με διοργανικές συμβάσεις οι οποίες είχαν συναφθεί μεταξύ των αρχών αυτόνομης περιοχής κράτους μέλους, δεν υποκαθιστά την ανάλυση του κόστους που μια μέση επιχείρηση, με χρηστή διαχείριση και κατάλληλο για τις απαιτήσεις της δημόσιας υπηρεσίας εξοπλισμό, θα επωμιζόταν για την τήρηση των υποχρεώσεων της, λαμβανομένων υπόψη των σχετικών εσόδων καθώς και ενός εύλογου κέρδους για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών.
Εξάλλου, η παροχή υπηρεσίας από μια διοικητική αρχή με δικά της μέσα δεν διασφαλίζει ότι η υπηρεσία αυτή παρέχεται με το χαμηλότερο δυνατό κόστος για το κοινωνικό σύνολο.
(βλ. σκέψεις 80, 84, 87)
9. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 105, 106, 112)
10. Σε περίπτωση μεταβάσεως από την αναλογική στην ψηφιακή ραδιοτηλεοπτική μετάδοση, η σημασία της αρχής της τεχνολογικής ουδετερότητας έχει τονιστεί από την Επιτροπή με το σημείο 2.1.3 της ανακοινώσεως του 2003 σχετικά με τη μετάβαση από τις αναλογικές στις ψηφιακές ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές. Σύμφωνα με την προϋπόθεση περί τεχνολογικής ουδετερότητας κατά την έννοια της εν λόγω ανακοινώσεως, η παύση των αναλογικών εκπομπών σε μια περιοχή μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν όλα τα νοικοκυριά λαμβάνουν ψηφιακές υπηρεσίες, για τη δε επίτευξη του στόχου αυτού, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλοι οι τρόποι μετάδοσης. Οσάκις η Επιτροπή υιοθετεί τέτοιες πράξεις προοριζόμενες να διευκρινίσουν, τηρουμένης της Συνθήκης, τα κριτήρια που πρόκειται να εφαρμόσει στο πλαίσιο της ασκήσεως της εξουσίας της εκτιμήσεως, εντεύθεν προκύπτει ένας αυτοπεριορισμός της εξουσίας αυτής, καθόσον η Επιτροπή οφείλει να τηρεί τους ενδεικτικούς κανόνες που η ίδια επέβαλε στον εαυτό της.
(βλ. σκέψη 109)
11. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 116, 119-121, 123, 124)
12. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 129)
13. Στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων, οι κρατικές παρεμβάσεις σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο πρέπει να εξετάζονται σε συνάρτηση με τις συνέπειές τους, οπότε, όταν οι παρεμβάσεις αυτές παρουσιάζουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους, η Επιτροπή μπορεί να τις θεωρήσει ως ενιαίο καθεστώς ενισχύσεων που έχει χορηγηθεί από τις δημόσιες αρχές κράτους μέλους.
Εξάλλου, στην περίπτωση καθεστώτος ενισχύσεων, η Επιτροπή μπορεί να περιοριστεί στη μελέτη των χαρακτηριστικών του επιμάχου καθεστώτος, προκειμένου να εκτιμήσει, στο σκεπτικό της αποφάσεως, αν το καθεστώς αυτό είναι αναγκαίο για την υλοποίηση ενός από τους σκοπούς του άρθρου 107, παράγραφος 3, ΣΛΕΕ. Επομένως, σε απόφαση που αφορά τέτοιο σύστημα, η Επιτροπή δεν υποχρεούται να προβεί σε ανάλυση της ενισχύσεως που χορηγήθηκε σε κάθε περίπτωση χωριστά βάσει του καθεστώτος αυτού. Μόνο στο επίπεδο της αναζητήσεως των ενισχύσεων είναι αναγκαίο να ελέγχεται η κατ’ ιδίαν κατάσταση κάθε συγκεκριμένης επιχειρήσεως.
(βλ. σκέψεις 133, 134)
14. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 146-150)