WYROK SĄDU PIERWSZEJ INSTANCJI (piąta izba)

z dnia 18 czerwca 2008 r.(*)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek sorbatów – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Obliczanie wysokości grzywien – Obowiązek uzasadnienia – Waga i czas trwania naruszenia – Okoliczności obciążające – Zasada non bis in idem – Współpraca w toku postępowania administracyjnego – Dostęp do akt – Czas trwania postępowania

W sprawie T‑410/03

Hoechst GmbH, dawniej Hoechst AG, z siedzibą we Frankfurcie nad Menem (Niemcy), początkowo reprezentowana przez adwokatów M. Klusmanna i V. Turner, następnie przez M. Klusmanna, V. Turner i M. Rübę, wreszcie przez M. Klusmanna i V. Turner,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich, początkowo reprezentowanej przez W. Möllsa, O. Beynet i K. Mojzesowicz, a następnie przez W. Möllsa i K. Mojzesowicz, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez adwokata A. Böhlkego,

strona pozwana,

mającej za przedmiot wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji 2005/493/WE z dnia 1 października 2003 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG przeciwko Chisso Corporation, Daicel Chemical Industries Ltd, Hoechst AG, The Nippon Synthetic Chemical Industry Co. Ltd i Ueno Fine Chemicals Industry Ltd (sprawa COMP/E‑1/37.370 – Sorbaty) (streszczenie w Dz.U. 2005, L 182, s. 20) w zakresie, w jakim decyzja dotyczy skarżącej, lub, ewentualnie, wniosek o odpowiednie obniżenie wysokości grzywny nałożonej na skarżącą,

SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH(piąta izba),

w składzie: M. Vilaras, prezes, F. Dehousse i D. Šváby, sędziowie,

sekretarz: K. Andová, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 8 lutego 2007 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu

1        W decyzji 2005/493/WE z dnia 1 października 2003 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG przeciwko Chisso Corporation, Daicel Chemical Industries Ltd, Hoechst AG, The Nippon Synthetic Chemical Industry Co. Ltd i Ueno Fine Chemicals Industry Ltd (sprawa COMP/E‑1/37.370 – Sorbaty) (zwanej dalej „Decyzją”) Komisja stwierdziła, iż kilka przedsiębiorstw naruszyło art. 81 ust. 1 WE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), uczestnicząc w kartelu na rynku sorbatów.

2        Adresatami Decyzji są następujące przedsiębiorstwa: Chisso Corporation, Daicel Chemical Industries Ltd (zwana dalej „Daicel”), The Nippon Synthetic Chemical Industry Co Ltd (zwana dalej „Nippon Synthetic”), Ueno Fine Chemicals Industry Ltd (zwana dalej „Ueno”), mające siedziby w Japonii, oraz skarżąca Hoechst AG, następnie Hoechst GmbH, z siedzibą w Niemczech.

3        Przyjęto, że czas trwania naruszenia obejmuje okres od dnia 31 grudnia 1978 r. do dnia 31 października 1996 r. (co się tyczy Chisso, Daicel, Ueno i Hoechst) i od dnia 31 grudnia 1978 r. do dnia 30 listopada 1995 r. (co się tyczy Nippon Synthetic).

4        W rozumieniu Decyzji „sorbaty” są chemicznymi konserwantami (środkami przeciwdrobnoustrojowymi) zdolnymi do spowalniania lub uniemożliwiania rozwoju mikroorganizmów takich, jak: drożdże, bakterie, pleśnie i grzyby. Są one używane głównie w żywności i napojach. Niekiedy sorbaty służą również do zachowania innych cech produktów żywnościowych takich, jak: smak, kolor, konsystencja oraz wartość odżywcza. Ponadto sorbaty są używane jako stabilizatory w innych rodzajach produktów takich, jak: produkty lecznicze, kosmetyki, a także karma dla zwierząt domowych i dla zwierząt hodowlanych (motyw 56 Decyzji).

5        Zgodnie z Decyzją wyróżnia się trzy rodzaje sorbatów. Po pierwsze, kwas sorbinowy jest produktem podstawowym, od którego pochodzą pozostałe sorbaty. Produkcja kwasu sorbinowego jest skomplikowana technicznie, a jego zastosowanie jest ograniczone z powodu małej rozpuszczalności tej substancji w wodzie. Po drugie, sorbat potasu stosuje się, w przypadku gdy pożądana jest wysoka rozpuszczalność w wodzie. Po trzecie, sorbat wapnia jest wykorzystywany we Francji i we Włoszech do pokrywania papieru do pakowania sera. Kwas sorbinowy stanowi blisko 30% sprzedaży sorbatów w Europie Zachodniej, sorbat potasowy – 70%, a sorbat wapnia pozostałą część (motywy 57–61 Decyzji).

6        W okresie, gdy miały miejsce okoliczności faktyczne, istniało siedmiu dużych dostawców sorbatów na poziomie światowym: dwa przedsiębiorstwa europejskie (Hoechst i Cheminova A/S), jedno przedsiębiorstwo amerykańskie (Monsanto, późniejsze Eastman Chemical Company) i cztery przedsiębiorstwa japońskie (Chisso, Daicel, Nippon Synthetic i Ueno) (motyw 64 Decyzji).

7        Aż do chwili zbycia we wrześniu 1997 r. swojej części działalności w sektorze sorbatów jednej ze spółek zależnych od niej w 100% (Nutrinova Nutrition Specialities & Food Ingredients GmbH, zwanej dalej „Nutrinovą”), Hoechst była głównym podmiotem gospodarczym na rynku światowym (ponad 20% w 1995 r.) i na rynku europejskim (ponad 45% w 1995 r.). Za Hoechst plasowały się: Chisso, Daicel, Nippon Synthetic i Ueno (każde z tych przedsiębiorstw stanowiło w 1995 r. między 9,5 a 15% rynku światowego i między 4 a 15% rynku europejskiego) [motywy 65 i 70 (tabela I Decyzji)].

8        W myśl motywów 4 i 5 Decyzji w dniu 29 września 1998 r. adwokaci Chisso spotkali się z przedstawicielami służb Komisji w celu wyrażenia woli Chisso podjęcia przez nią współpracy na podstawie komunikatu Komisji z dnia 18 lipca 1996 r. dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli (Dz.U C 207, s. 4, zwanego dalej „komunikatem w sprawie współpracy z 1996 r.”) w przedmiocie kartelu o zasięgu światowym na rynku kwasu sorbinowego.

9        W dniu 27 października 1998 r. adwokat reprezentujący Nutrinovę również skontaktował się ze służbami Komisji w celu wyrażenia jej woli podjęcia przez nią współpracy na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.

10      W dniu 29 października 1998 r. podczas spotkania adwokatów Hoechst i Nutrinovy ze służbami Komisji przedstawiono ustnie rynek właściwy, producentów, udziały w rynku, procedurę w Stanach Zjednoczonych oraz działania kartelu.

11      W dniu 13 listopada 1998 r. Chisso przedstawiła ustnie służbom Komisji działania kartelu oraz przekazała dokumenty.

12      W dniu 9 grudnia 1998 r. służby Komisji przesłuchały przedstawiciela Chisso w kartelu, który złożył wyjaśnienia w przedmiocie dokumentów przekazanych w dniu 13 listopada 1998 r.

13      W dniu 21 grudnia 1998 r. Nutrinova przekazała pismo w sprawie rynku sorbatów.

14      W dniach 19 marca i 28 kwietnia 1999 r. Nutrinova przekazała pismo opisujące antykonkurencyjne działania mające wpływ na rynek sorbatów, jak również dokumenty.

15      W dniu 20 kwietnia 1999 r. Chisso przedłożyła oświadczenie, w którym potwierdziła i rozwinęła ustne sprawozdanie przedstawione podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r.

16      Na tej podstawie w dniach 26 maja i 17 czerwca 1999 r. Komisja skierowała do Daicel, Nippon Synthetic i Ueno wnioski o udzielenie informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81 WE] i [82 WE] (Dz.U. 1962, 13, s. 204) (motyw 6 Decyzji).

17      W dniach 15 lipca 1999 r., 24 października 2001 r. i 21 lutego 2002 r. kolejno Nippon Synthetic, Ueno i Daicel wyraziły wolę podjęcia współpracy na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. i odpowiedziały na wnioski Komisji o udzielenie informacji (motywy 7, 10 i 11 Decyzji).

18      Komisja wysłała następnie kolejne wnioski o udzielenie informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady nr 17, przy czym ostatni w dniu 13 grudnia 2002 r. (motyw 21 Decyzji).

19      Między 1998 r. a 2001 r. w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie wszczęto postępowania dotyczące praktyk polegających na ustalaniu cen w sektorze sorbatów. Daicel, Hoechst, Nippon Synthetic oraz Ueno (w ramach postępowania w Stanach Zjednoczonych) i Daicel, Hoechst oraz Ueno (w ramach postępowania w Kanadzie) zostały ukarane grzywnami (motywy 30–32 Decyzji).

20      W dniu 20 grudnia 2002 r. Komisja wszczęła postępowanie na podstawie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG i wysłała do przedsiębiorstw będących adresatami Decyzji pismo w sprawie przedstawienia zarzutów (motyw 22 Decyzji).

21      W dniu 24 kwietnia 2003 r. przedsiębiorstwa będące adresatami Decyzji wzięły udział w przesłuchaniu przed Komisją (motyw 29 Decyzji).

22      W dniu 1 października 2003 r. postępowanie administracyjne zakończyło się wydaniem Decyzji przez Komisję.

23      Zgodnie z art. 1 sentencji Decyzji następujące przedsiębiorstwa naruszyły art. 81 ust. 1 WE, a od dnia 1 stycznia 1994 r. art. 53 ust. 1 porozumienia EOG, uczestnicząc we wskazanych poniżej okresach w złożonym, jednolitym i ciągłym porozumieniu oraz w uzgodnionych praktykach w sektorze sorbatów, w ramach których porozumiały się one w kwestii ustalania celów w zakresie cen i przydziału limitów ilościowych, w sprawie określenia systemu informacji i kontroli oraz co do nieudostępniania technologii potencjalnym nowym uczestnikom rynku:

a)      Chisso, od dnia 31 grudnia 1978 r. do dnia 31 października 1996 r.;

b)      Daicel, od dnia 31 grudnia 1978 r. do dnia 31 października 1996 r.;

c)      Hoechst, od dnia 31 grudnia 1978 r. do dnia 31 października 1996 r.;

d)      Nippon Synthetic, od dnia 31 grudnia 1978 r. do dnia 30 listopada 1995 r.;

e)      Ueno, od dnia 31 grudnia 1978 r. do dnia 31 października 1996 r.

24      W art. 2 sentencji Decyzji Komisja nakazała przedsiębiorstwom wymienionym w art. 1 natychmiastowe zaprzestanie naruszeń wskazanych w tym artykule, o ile dotychczas jeszcze tego nie uczyniły, oraz zaniechanie w przyszłości wszelkiego czynu lub zachowania opisanego w art. 1, jak również wszelkiego działania mającego równoważny przedmiot lub skutek.

25      Na podstawie ustaleń faktycznych oraz ocen prawnych dokonanych w Decyzji Komisja nałożyła na wyżej wymienione przedsiębiorstwa grzywny, których wysokość obliczono zgodnie z metodologią zawartą w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS (Dz.U. 1998, C 9, s. 3, zwanych dalej „wytycznymi”), jak również w komunikacie w sprawie współpracy z 1996 r.

26      W art. 3 sentencji Decyzji Komisja nałożyła następujące grzywny:

a)      Daicel: 16 600 000 EUR;

b)      Hoechst: 99 000 000 EUR;

c)      Nippon Synthetic: 10 500 000 EUR;

d)      Ueno: 12 300 000 EUR.

27      Wysokość grzywny nałożonej na Hoechst uwzględnia w szczególności rolę przywódcy kartelu, którą Hoechst pełniła wspólnie z Daicel, jak również jej zachowanie noszące znamiona powrotu do naruszenia (motywy 363–373 Decyzji). Jednakże wysokość grzywny nałożonej na Hoechst została obniżona o 50% ze względu na podjętą przez nią współpracę w ramach postępowania administracyjnego (motywy 455–466 Decyzji).

28      Co się tyczy Chisso, Komisja uznała, że Chisso jako pierwsza przekazała dowody mające decydujące znaczenie w ramach dochodzenia. Z tego względu przedsiębiorstwo to skorzystało z całkowitego zwolnienia i nie zostało ukarane grzywną (motywy 439–447 Decyzji).

29      Pismem z dnia 8 października 2003 r. Decyzja została doręczona Hoechst w dniu 8 października 2003 r.

 Przebieg postępowania i żądania stron

30      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 18 grudnia 2003 r. Hoechst wniosła niniejszą skargę.

31      W dniu 16 grudnia 2004 r. Sąd oddalił wniosek Chisso o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta (zob. postanowienie Sądu z dnia 16 grudnia 2004 r. w sprawie T‑410/03 Hoechst przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4451).

32      W dniu 2 marca 2006 r. Komisja została wezwana do udzielenia odpowiedzi na pytanie Sądu, a także do przekazania, po pierwsze, dokumentów znajdujących się w aktach dochodzenia, w kształcie, w jakim udostępniono je Hoechst, a po drugie nadającej się do wykorzystania jawnej wersji lub jawnego streszczenia pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami. Komisja zastosowała się do tego żądania w wyznaczonych terminach. Co się tyczy pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami, Komisja wskazała, że Chisso zgodziła się na wykorzystanie oryginalnych wersji tych dokumentów jedynie dla potrzeb postępowania przed Sądem.

33      W dniu 5 kwietnia 2006 r. odpowiedź i dokumenty przekazane przez Komisję zostały doręczone Hoechst.

34      W dniu 18 maja 2006 r. Hoechst została wezwana do przekazania swych uwag dotyczących odpowiedzi Komisji. Hoechst została wezwana między innymi do wyjaśnienia, w jaki sposób nieujawnienie pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami, w kształcie, w jakim Komisja przekazała je Sądowi, uniemożliwiło jej zapoznanie się z dokumentami, które mogły być przydatne do jej obrony, i naruszyło w ten sposób jej prawo do obrony. Pismem z dnia 16 czerwca 2006 r. Hoechst udzieliła odpowiedzi na to pytanie w wyznaczonym terminie.

35      W dniu 12 lipca 2006 r. Komisja została wezwana do przekazania swych uwag co do pewnych fragmentów odpowiedzi Hoechst. Pismem z dnia 5 września 2006 r. Komisja przekazała swoje uwagi w wyznaczonym terminie.

36      Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (piąta izba) postanowił otworzyć procedurę ustną.

37      Na rozprawie w dniu 8 lutego 2007 r. wysłuchano stanowisk stron oraz ich odpowiedzi na pytania zadawane przez Sąd.

38      W toku rozprawy Sąd wezwał Komisję, na podstawie art. 65 lit. b) i art. 67 § 3 akapit drugi regulaminu Sądu, do przedstawienia w terminie trzech tygodni od dnia rozprawy notatek wewnętrznych dotyczących rozmów telefonicznych, które miały miejsce w okresie od września 1998 r. do kwietnia 1999 r. między jej służbami a Chisso.

39      Postanowienie Sądu, ujęte w protokole rozprawy, doręczono stronom w dniu 13 lutego 2007 r.

40      Komisja zastosowała się do żądania Sądu w wyznaczonym terminie.

41      Stosownie do art. 67 § 3 akapit drugi regulaminu Sądu dokumenty przekazane przez Komisję nie zostały podane do wiadomości skarżącej na etapie ustalania przez Sąd, czy mają one charakter poufny oraz czy mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

42      W dniu 30 kwietnia 2007 r. postępowanie ustne zostało zakończone.

43      W dniu 11 maja 2007 r. strony zostały poinformowane o decyzji Sądu o usunięciu z akt sprawy wewnętrznych notatek, o których mowa w pkt 38 powyżej, i zwróceniu ich Komisji.

44      Hoechst wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności Decyzji w zakresie, w jakim jej dotyczy;

–        tytułem żądania ewentualnego odpowiednie obniżenie wysokości grzywny nałożonej na nią na mocy Decyzji;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

45      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi jako bezzasadnej;

–        obciążenie Hoechst kosztami postępowania.

 Co do prawa

46      Skarga Hoechst opiera się na trzynastu zarzutach.

47      Należy zauważyć w tym względzie, że wbrew twierdzeniom Komisji lektura przedstawionych argumentów pozwala określić zakres zarzutów podniesionych przez Hoechst na poparcie jej żądań.

48      Tak więc zarzuty pierwszy i czwarty mają na celu doprowadzić do stwierdzenia nieważności Decyzji w całości w odniesieniu do Hoechst.

49      Trzynasty zarzut ma na celu doprowadzić do stwierdzenia częściowej nieważności sentencji Decyzji, mianowicie jej art. 2, w odniesieniu do Hoechst.

50      Natomiast pozostałe zarzuty mają na celu doprowadzić do obniżenia grzywny.

I –  W przedmiocie zarzutów zmierzających do stwierdzenia nieważności Decyzji w całości w odniesieniu do Hoechst

51      W ramach pierwszego zarzutu Hoechst kwestionuje odmowę Komisji zapewnienia jej dostępu do dokumentów odciążających. W ramach czwartego zarzutu Hoechst podkreśla fakt, iż akta funkcjonariusza ds. przesłuchań są niekompletne.

A –  W przedmiocie pierwszego zarzutu opartego na odmowie dostępu do dokumentów odciążających

1.     Streszczenie postępowania administracyjnego i Decyzji

52      Podczas spotkania Chisso i Komisji, które odbyło się w dniu 13 listopada 1998 r., jeden z urzędników Komisji prowadzących sprawę zapewnił to przedsiębiorstwo, że „udzielono by [mu] lojalnego ostrzeżenia, gdyby inne przedsiębiorstwo próbowało ubiec Chisso na podstawie komunikatu w sprawie współpracy”.

53      W dniu 9 grudnia 1998 r. służby Komisji przesłuchały przedstawiciela Chisso w kartelu.

54      W dniu 5 marca 1999 r. podczas rozmowy telefonicznej ze służbami Komisji Nutrinova wystąpiła z prośbą o zorganizowanie spotkania. Prośba ta nie odniosła jednak skutku.

55      W dniu 20 grudnia 2002 r. Komisja wszczęła postępowanie na podstawie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG i wysłała do przedsiębiorstw będących adresatami Decyzji pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. W tym samym dniu przedsiębiorstwa te uzyskały dostęp do akt sprawy w postaci dwóch CD‑ROM‑ów zawierających pełną kopię dokumentów poza informacjami objętymi tajemnicą handlową i innymi poufnymi informacjami (motywy 22 i 23 Decyzji).

56      Sprawozdanie ze spotkania w dniu 13 listopada 1998 r. sporządzone przez Komisję znajdowało się w aktach sprawy.

57      W piśmie z dnia 22 stycznia 2003 r. skierowanym do funkcjonariusza ds. przesłuchań Hoechst i Nutrinova zwróciły się za pośrednictwem ich pełnomocników o udostępnienie dokumentów wewnętrznych dotyczących rozmów telefonicznych między Komisją a Chisso w okresie między wrześniem 1998 r. a końcem kwietnia 1999 r. Wystąpiły one również o udostępnienie pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. znajdującego się w wersji jawnej w aktach sprawy.

58      Co się tyczy dokumentów wewnętrznych dotyczących rozmów telefonicznych między Komisją a Chisso, pełnomocnicy Hoechst i Nutrinovy przypomnieli brzmienie sprawozdania ze spotkania w dniu 13 listopada 1998 r. i wskazali, co następuje:

„Dla naszych klientów istotne jest, czy i w jakim zakresie urzędnicy Komisji przyczynili się do udzielenia wyjaśnień, podczas gdy nasi klienci współpracowali z nią”.

59      Co się tyczy pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r., pełnomocnicy Hoechst i Nutrinovy wskazali w szczególności, że załącznik do tego pisma, mianowicie pismo z dnia 26 marca 1999 r., nosił tytuł „[Do] Komisji odnośnie do współpracy Chisso z dyrekcją generalną ds. konkurencji”. Stwierdzili oni, co następuje:

„Wszelkie argumenty dotyczące współpracy Chisso lub, co ważniejsze, wszelkie aluzje dotyczące kontaktów Chisso z urzędnikami Komisji w tym okresie mogłyby mieć szczególne znaczenie dla obrony naszych klientów”.

60      Pismem z dnia 24 lutego 2003 r. funkcjonariusz ds. przesłuchań nie przychylił się do wniosków przedłożonych w piśmie z dnia 22 stycznia 2003 r.

61      Funkcjonariusz ds. przesłuchań wyjaśnił w tym zakresie, że notatki dotyczące rozmów telefonicznych między Chisso i Komisją są dokumentami wewnętrznymi i z tego powodu nie są one udostępniane. Ze względu na brak rozstrzygającego dowodu przeciwnego należy domniemywać, że Komisja przeprowadziła obiektywną analizę informacji przydatnych dla Hoechst. Ponadto, co się tyczy pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. (oraz pisma z dnia 26 marca 1999 r. stanowiącego załącznik do tego pisma), funkcjonariusz ds. przesłuchań wskazał, że Chisso wystąpiła z wnioskiem o zachowanie poufności w stosunku do tych dokumentów.

62      W dniu 7 marca 2003 r. Hoechst i Nutrinova ponowiły – za pośrednictwem ich pełnomocników, w ramach odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – wnioski zawarte w piśmie z dnia 22 stycznia 2003 r. Hoechst i Nutrinova domagały się konkretnie uzyskania dostępu do akt sprawy, przytaczając argumenty dotyczące nierównego traktowania w toku postępowania.

63      W dniu 23 września 2003 r. funkcjonariusz ds. przesłuchań przedstawił raport końcowy w tej sprawie (Dz.U. 2005, C 173, s. 5). W raporcie wskazał on między innymi, że:

„[…] pismem z dnia 24 lutego 2003 r. poinformowałam strony, że szerszy wgląd do akt na tym etapie postępowania nie zostanie przyznany. Wyjaśniłam, że zapisy rozmów telefonicznych między stronami i urzędnikami Komisji to dokumenty wewnętrzne Komisji i z tego względu z zasady nie są one udostępniane. W omawianej sprawie Komisja wyjątkowo udostępniła wcześniej część wewnętrznych dokumentów należących do akt i nawiązała do nich w pisemnym zgłoszeniu zastrzeżeń [w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów] w celu wyjaśnienia przebiegu i dat spotkań Komisji z poszczególnymi adresatami. W odniesieniu do pism przesłanych przez Chisso spółka ta złożyła wniosek o objęcie tych pism klauzulą poufności, stąd stronom udostępniono nieobjęte klauzulą poufności streszczenia tych pism”.

64      Zgodnie z przypisem dodanym do tego akapitu:

„Po [prze]słuchaniu i w odpowiedzi na mój wniosek dotyczący ponownego rozważenia poufnego charakteru pisma przesłanego do Komisji w dniu 26 maja 1999 r. [adwokat] Chisso potwierdził, że dokument ten [zawierał] tajemnice handlowe i z tego względu [miał] charakter poufny”.

65      Funkcjonariusz ds. przesłuchań wskazał następnie w raporcie końcowym, że:

„Wskutek […] skarg ze strony spółek Hoechst i Nutrinovy w niniejszym projekcie decyzji poświęciłam szczególną uwagę wnioskom Komisji w kwestii czynników łagodzących [poświęciłam szczególną uwagę wnioskom Komisji w projekcie decyzji w kwestii łagodzenia sankcji]. Zbadałam również dokumenty wewnętrzne służb Komisji w zakresie, w jakim one istnieją. W tym przypadku obawy wyrażone przez spółki Hoechst i Nutrinova w dużym stopniu podlegają dyskusji [są w znacznym zakresie bezprzedmiotowe] z uwagi na wnioski przedstawione w projekcie decyzji w kwestii czynników łagodzących. Ponadto wyrażam swoje zadowolenie z faktu, że działania służb Komisji względem stron nie miały w tej kwestii wpływu na wynik sprawy. Potwierdzam również, że nie jest wymagane, aby został przyznany szerszy wgląd do akt celem zadośćuczynienia prawu spółki Hoechst do obrony. Ani wewnętrzne dokumenty Komisji, ani dokumenty dostarczone przez Chisso nie dostarczają żadnych dodatkowych – obciążających czy uniewinniających [odciążających] – materiałów dowodowych, które musiałyby zostać udostępnione do wglądu spółce Hoechst”.

66      W dniu 1 października 2003 r. Komisja wydała Decyzję i ustosunkowała się w motywach 26 i 27 do wniosków Hoechst w następujący sposób:

„(26) Co się tyczy dokumentów lub fragmentów dokumentów przekazanych przez Chisso, w odniesieniu do których Chisso wniosła o ochronę jako »tajemnicy handlowej«, fakt, iż nie zostały one przekazane do wiadomości pozostałym stronom, chroni uzasadnione interesy handlowe tej spółki. Stosownie do art. 20 rozporządzenia nr 17 i komunikatu Komisji w sprawie wewnętrznego regulaminu dotyczącego postępowania z wnioskami o dostęp do akt spraw na podstawie art. 85 i 86 traktatu WE, art. 65 i 66 traktatu EWWiS oraz rozporządzenia Rady (EWG) nr 4064/89 ochrona ta uniemożliwia pozostałym stronom uzyskanie strategicznych informacji dotyczących interesów handlowych Chisso oraz prowadzenia i rozwoju jej działalności.

(27) Po drugie, co się tyczy dostępu do dokumentów wewnętrznych Komisji, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Komisja nie jest zobowiązana, w celu zapewnienia poszanowania prawa do obrony, do udostępnienia swoich dokumentów wewnętrznych w toku postępowania. Ponadto, co się tyczy kontaktów z przedsiębiorstwami w ramach ich współpracy, Komisja uważa, że rozumowanie Hoechst opiera się na całkowicie błędnych założeniach. Szerszy dostęp do dokumentów wewnętrznych Komisji nie wzmocniłby w żadnym razie prawa do obrony przysługującego przedsiębiorstwom ani nie pozwoliłby określić, które przedsiębiorstwo jako pierwsze przekazało Komisji dowody mające decydujące znaczenie. W istocie niniejsza ocena zostanie dokonana wyłącznie na podstawie dokumentów przekazanych przez przedsiębiorstwa, do których strony miały dostęp”.

2.     Argumenty stron

a)     Argumenty Hoechst

67      Hoechst wskazuje, że dopiero w trakcie lektury pisma w sprawie przedstawienia zarzutów zauważyła, że na początku postępowania – mniej więcej równocześnie z nią – Chisso współpracowała z Komisją, powołując się na komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. W tym samym czasie dokumenty, do których Hoechst miała dostęp, pozwoliły jej na wykrycie nieprawidłowości w postępowaniu administracyjnym. Hoechst podkreśla w tym względzie, że w ramach ósmego zarzutu kwestionuje fakt, iż pierwsze dane mające decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu zostały przekazane przez Chisso w dniu 13 listopada 1998 r.

68      W ramach pierwszego zarzutu Hoechst kwestionuje, po pierwsze, odmowę dostępu do dokumentów wewnętrznych dotyczących kontaktów między Komisją a Chisso. Po drugie, Hoechst kwestionuje odmowę dostępu do pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami. Po trzecie, Hoechst podnosi, że Komisja nie przychyliła się do jej wniosku o przeprowadzenie nowych czynności dochodzeniowych. Ponadto Hoechst wnosi o zastosowanie środków organizacji postępowania.

 W przedmiocie odmowy dostępu do dokumentów dotyczących kontaktów między Komisją a Chisso

69      Komisja odmówiła Hoechst dostępu do niektórych dokumentów przekazanych przez Chisso, jak również do sporządzonych przez Komisję notatek dotyczących spotkań i rozmów telefonicznych z Chisso. Gdyby umożliwiono Hoechst zapoznanie się z nimi, mogłaby ona wyrobić sobie pogląd o kontaktach między Komisją a Chisso i w konsekwencji mogłaby łatwiej dowieść, że to ona, a nie Chisso, jako pierwsza pod względem czasu oraz treści przedstawiła informacje mające decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu, w związku z czym to ona powinna uzyskać obniżenie wysokości grzywny. Hoechst mogłaby też lepiej wykazać, że na działania Chisso w ramach współpracy miały wpływ informacje Komisji.

70      Odsyłając do wyroków Sądu: z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie T‑36/91 ICI przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1847, pkt 69, z dnia 28 kwietnia 1999 r. w sprawie T‑221/95 Endemol przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1299, pkt 65, i z dnia 30 września 2003 r. w sprawach połączonych T‑191/98, od T‑212/98 do T‑214/98 Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3275, pkt 334, Hoechst podkreśla, że prawo do zapoznania się z aktami sprawy jest jedną z podstawowych gwarancji proceduralnych prawa wspólnotowego mających na celu ochronę prawa do obrony adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Prawo dostępu do akt sprawy powinno w szczególności zapewniać skuteczne wykonywanie prawa do przedstawienia stanowiska, ponieważ umożliwia ono zapoznanie się i ocenę dowodów wykorzystanych przez Komisję w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów oraz podważenie ich w odpowiedzi, jeśli to możliwe. Obowiązkiem Komisji jest udostępnienie w zasadzie całych akt sprawy. Dotyczy to również dokumentów wewnętrznych Komisji oraz dokumentów zawierających tajemnicę handlową osób trzecich.

71      Hoechst wskazuje też, że zasada równości szans oznacza, iż Komisja nie może sama decydować, czy i w jakim zakresie przyzna dostęp do dokumentów, które jedna ze stron mogłaby wykorzystać jako dokumenty odciążające. Można by mówić o naruszeniu prawa do obrony, gdyby można było wykazać, że postępowanie administracyjne mogło zakończyć się odmiennym rozstrzygnięciem, w przypadku gdyby Hoechst uzyskała dostęp do tych dokumentów odciążających. Co się tyczy dokumentów nieznajdujących się w aktach sprawy, Hoechst powinna wyraźnie zwrócić się o zapoznanie się z nimi.

72      W niniejszej sprawie Hoechst jasno podkreśliła, że wszystkie notatki dotyczące rozmów telefonicznych mających miejsce w okresie od września 1998 r. do kwietnia 1999 r. między przedstawicielami Komisji a Chisso były istotne z punktu widzenia jej obrony, ponieważ mogły być one dokumentami odciążającymi, umożliwiając wykazanie braku bezstronności w prowadzonym wówczas postępowaniu.

73      Fragmenty akt sprawy, z którymi Hoechst mogła się zapoznać, pozwalają stwierdzić nierówne – w porównaniu z Chisso – traktowanie działające na jej szkodę.

74      Po pierwsze, jesienią 1998 r. Komisja przyznała na rzecz Chisso to, czego jednocześnie odmawiała Hoechst, mianowicie uznała ustne zeznania świadków za działania w ramach współpracy. W tym samym czasie Komisja czynnie zapraszała Chisso na spotkania z nią, podczas gdy odmawiała Hoechst tych samych spotkań. W szczególności z wewnętrznej notatki Komisji z dnia 9 listopada 1998 r. wynika, że „w wyniku telefonów od dyrekcji generalnej ds. konkurencji adwokaci [Chisso] byli przynajmniej zgodni co do odbycia umówionych spotkań”. Te powtarzające się telefony od Komisji wskazują na stronniczość prowadzonego przez nią postępowania.

75      Po drugie, zostało ponadto wykazane, że w decydującym okresie postępowania, to jest pod koniec 1998 r., Chisso otrzymała w sposób niezgodny z prawem zapewnienie ze strony Komisji, że zostanie ona „ostrzeżona”, jeśli inne przedsiębiorstwa miałyby ją ubiec w ramach współpracy. Takie stronnicze ostrzeżenia są nie tylko same w sobie niezgodne z prawem, ale również zasadnicze dla obrony Hoechst. W rzeczywistości ta obrona zależy przede wszystkim od tego, czy i w jakim zakresie Komisja udzieliła Chisso takich „ostrzeżeń” lub wskazówek w przedmiocie stanu współpracy ze strony Hoechst. Co więcej, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada dobrej administracji obejmuje obowiązek starannego i bezstronnego rozpoznania przez właściwą instytucję wszystkich istotnych okoliczności danej sprawy (zob. wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑31/99 ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1881, pkt 99). Zakładając nawet, że Chisso nie została ostrzeżona przez Komisję, nie narusza to zarzutu opartego na tym, że Komisja zadeklarowała w każdym razie swą gotowość do udzielenia takiego „ostrzeżenia”. Już to samo naruszenie zasady dobrej administracji wystarczy, by uzasadnić przyznanie Hoechst szerszego prawa dostępu do akt sprawy w celu zachowania jej prawa do obrony.

76      W tych okolicznościach wszystkie dokumenty dotyczące kontaktów między adwokatami Chisso a urzędnikami Komisji prowadzącymi tę sprawę są ważne dla obrony Hoechst jako dokumenty odciążające. Hoechst wielokrotnie przedstawiała to stanowisko zarówno na piśmie (do wiadomości funkcjonariusza ds. przesłuchań oraz szefa wydziału Komisji odpowiedzialnego za sprawę), jak i podczas przesłuchania w dniu 24 kwietnia 2003 r.

77      Jednakże funkcjonariusz ds. przesłuchań oddalił te wnioski w piśmie z dnia 24 lutego 2003 r. skierowanym do pełnomocników Hoechst i Nutrinovy, wskazując w szczególności, co następuje:

„Ze względu na brak rozstrzygających dowodów przeciwnych należy założyć, że Komisja dokonała obiektywnej oceny informacji przydatnych w tym względzie dla Pańs[twa] klient[ów]. Państwa pismo nie zawiera żadnego przekonywającego dowodu przeciwnego. Ponadto powód (wskazany powyżej) na poparcie tego wniosku o szerszy dostęp do akt sprawy nie jest odpowiednim powodem, by przyznać dostęp do dokumentów znajdujących się w aktach; konkretnie nie jest on istotny w kwestii stosowania w tym przypadku komunikatu w sprawie współpracy”.

78      Argumenty te wskazują, że funkcjonariusz ds. przesłuchań, za którego działania Komisja ponosi odpowiedzialność, naruszył swoje kompetencje i obowiązki jako strażnik poszanowania prawa do obrony. Zgodnie z orzecznictwem od strony, która wnosi o szerszy dostęp do akt sprawy, można jedynie oczekiwać, że wykaże ona za pomocą trafnych argumentów, które dokumenty mogą mieć znaczenie dla jej obrony, i z jakiego powodu (zob. ww. w pkt 70 wyrok w sprawach połączonych Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, pkt 335). Ocena znaczenia dla obrony powinna uwzględniać położenie strony, która się broni, i ani urzędnik Komisji prowadzący sprawę, ani funkcjonariusz ds. przesłuchań nie są kompetentni, by decydować, które dokumenty mogą służyć obronie jako dokumenty odciążające.

79      Odwołując się również do wyroku Sądu z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie T‑30/91 Solvay przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1775, pkt 81 i 83, Hoechst podkreśla, że gdy sprawa wymaga dokonania trudnych i złożonych ocen ekonomicznych, Komisja powinna zapewnić, by adresaci decyzji mogli mieć tę samą wiedzę o faktach co ona sama i pozostałe zainteresowane strony. Zasada ta odnosi się też do dokumentów wewnętrznych Komisji dotyczących kontaktów z Chisso, o których udostępnienie Hoechst wystąpiła w celu zachowania swoich praw. Odsyłając do wyroku Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑9/99 HFB i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1487, pkt 40, Hoechst stwierdza, że wewnętrzne dokumenty Komisji powinny być podane do wiadomości wówczas, gdy przedstawiono poważne przesłanki wskazujące, że wymagają tego wyjątkowe okoliczności danej sprawy. Dostęp do dokumentów wewnętrznych Komisji powinien być zapewniony, gdy służą one do udowodnienia naruszenia przez Komisję zasady legalności (zob. postanowienie Trybunału z dnia 18 czerwca 1986 r. w sprawie 156/84 BAT i Reynolds przeciwko Komisji, Rec. s. 1899, pkt 11).

80      Co się tyczy nawiązania przez funkcjonariusza ds. przesłuchań do stosowania w niniejszej sprawie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., Hoechst wskazuje, że do funkcjonariusza ds. przesłuchań nie może należeć przewidywanie przyszłego uzasadnienia decyzji Komisji i opieranie jego decyzji proceduralnych na tym przyszłym uzasadnieniu. Nie może on ani wiedzieć, ani decydować, jakie będą motywy uzasadnienia przyjęte przez kolegium członków Komisji, i nie ma on ani kompetencji, ani prawa, by samodzielnie decydować o znaczeniu, jakie mogą mieć dla obrony dokumenty ewentualnie świadczące na korzyść (zob. ww. w pkt 70 wyrok w sprawach połączonych Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, pkt 339).

81      W związku z tym Hoechst wnosi do Sądu o zastosowanie środków organizacji postępowania polegających na nakazaniu Komisji, by ta umożliwiła Hoechst oraz Sądowi zapoznanie się w całości ze wszystkimi dokumentami znajdującymi się w aktach sprawy lub dokumentami, które w inny sposób znalazły się w posiadaniu Komisji, i pozwalającymi na ustalenie, jaka była treść kontaktów między adwokatami Chisso a przedstawicielami Komisji w okresie między wrześniem 1998 r. a kwietniem 1999 r. Ponadto tytułem środka dowodowego Hoechst wnosi o wezwanie na świadków dwóch urzędników Komisji prowadzących wówczas sprawę.

 W przedmiocie odmowy udostępnienia pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami

82      Hoechst wskazuje, że przed wydaniem Decyzji podnosiła już, iż pismo adwokatów Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. znajdujące się w aktach sprawy, lecz którego treść była prawie w całości utajniona, powinno tam się znaleźć w wersji jawnej. Hoechst podkreślała, że załączniki do tego pisma, w tym również pismo z dnia 26 marca 1999 r., które zgodnie ze streszczeniem jego treści dotyczyło współpracy Chisso z Komisją, miały duże znaczenie dla jej obrony.

83      Ponieważ, jak można wywnioskować z udostępnionych akt sprawy, dokument ten odnosił się jedynie do zagadnień i pytań prawnych dotyczących współpracy Chisso i jej oceny, Hoechst uważa, że nie istnieje uzasadniony powód, który uniemożliwiałby zapoznanie się z tym dokumentem.

84      Hoechst dodaje, że pismo Chisso mogło zawierać okoliczności obciążające (na przykład w przypadku, gdyby Chisso oskarżyła Hoechst o przywództwo kartelu) i Komisja powinna wówczas niezwłocznie i z własnej woli udostępnić takie pismo. Z drugiej strony w razie przypadków dyskryminacji, takich jak sygnalizowane wcześniej nieprawidłowości postępowania prowadzonego przez Komisję, pismo Chisso mogło mieć skutek odciążający. W takiej sytuacji pismo to powinno być przekazane najpóźniej na żądanie Hoechst.

85      W związku z tym obojętne jest, czy jedna ze stron postępowania wystąpiła, czy nie z wnioskiem o zachowanie poufności w stosunku do omawianych dokumentów. Komisja powinna obiektywnie i z urzędu zbadać poufny charakter dokumentów znajdujących się w jej aktach. Hoechst wyjaśnia w tym względzie, że art. 21 ust. 2 rozporządzenia nr 17 stanowi, że Komisja może uwzględnić jedynie uzasadnione wnioski o zachowanie poufności w stosunku do tajemnic handlowych.

86      Zdaniem Hoechst wyłącznie dane handlowe z aktualnego okresu, takie jak obroty handlowe lub udziały w rynku, mogą uzasadniać utajnienie – ale tylko w części – pisma Chisso.

87      Odwołując się do ww. w pkt 70 wyroku w sprawie Endemol przeciwko Komisji (pkt 65), Hoechst podkreśla, że należy pogodzić ochronę poufnych informacji z prawem do obrony adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Adresaci pisma w sprawie przedstawienia zarzutów powinni być w stanie określić, przy znajomości sprawy, czy opisane dokumenty mogą mieć znaczenie dla ich obrony (zob. ww. w pkt 70 wyrok w sprawie ICI przeciwko Komisji, pkt 104). W niniejszej sprawie Hoechst twierdzi, że możliwość podjęcia przez nią obrony została ograniczona, jako że nie mogła ona wyjaśnić pewnych istotnych kwestii dotyczących postępowania i okoliczności faktycznych.

88      W szczególności ponieważ Hoechst kwestionuje fakt, iż Chisso jako pierwsza przekazała dowody mające decydujące znaczenie, pismo Chisso z dnia 26 marca 1999 r., które – jak wskazuje streszczenie tego pisma – dotyczyło współpracy Chisso z Komisją, mogło ewentualnie pozwolić na wyciągnięcie wniosków co do treści i dat podjęcia działań składających się na taką współpracę, w szczególności przed dniem 29 października 1998 r.

89      W związku z tym Hoechst wnosi do Sądu o zastosowanie środków organizacji postępowania polegających na nakazaniu Komisji, by ta udostępniła w całości Sądowi i Hoechst pismo adwokatów Chisso do Komisji z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami. Ponadto tytułem środka dowodowego Hoechst wnosi o wezwanie na świadków, za pośrednictwem Komisji, dwóch urzędników prowadzących wówczas sprawę.

90      W piśmie z dnia 16 czerwca 2006 r., w odpowiedzi na pisemne pytanie Sądu, w którym Hoechst została wezwana do przedstawienia dodatkowych uwag w przedmiocie dokumentów przekazanych wcześniej przez Komisję, w tym również w sprawie pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami (zob. pkt 34 powyżej), Hoechst podnosi, że dowody nie zostały uwzględnione, a postępowanie administracyjne było dotknięte nieprawidłowościami.

91      Jeśli chodzi o dowody, które nie zostały uwzględnione, to po pierwsze, Hoechst uważa, że pismo pełnomocników Chisso do Komisji z dnia 11 stycznia 1999 r., z którego treścią można zapoznać się obecnie po raz pierwszy, stanowi dokument odciążający.

92      Z tego pisma wynika, że w dniu 3 listopada 1998 r., a więc wiele dni po wniosku Hoechst o objęcie zwolnieniem, Chisso starała się uzyskać potwierdzenie, że żadne przedsiębiorstwo nie zaproponowało przed nią swojej współpracy.

93      Dowodzi to, że Chisso nie wystąpiła w tym dniu do Komisji z wnioskiem o objęcie zwolnieniem. Jak wynika to z samej treści tego pisma, Chisso złożyła wniosek o objęcie zwolnieniem dopiero po dniu 11 stycznia 1999 r. Tymczasem nie jest możliwe naprawienie braku wniosku o objęcie zwolnieniem. Okoliczność ta nie została wskazana w Decyzji i potwierdza fakt, iż Hoechst była pierwszym przedsiębiorstwem, które podjęło współpracę z Komisją.

94      Po drugie, Hoechst uważa, że pismo Chisso do Komisji z dnia 26 marca 1999 r. również stanowi dokument odciążający.

95      Zdaniem Hoechst pismo to wskazuje, że w chwili jego wysłania pisemne oświadczenia, których Komisja zażądała od Chisso, nie zostały jeszcze złożone.

96      Hoechst wskazuje wpierw w tym względzie, że przyznano Chisso nieformalnie dodatkowe terminy, co nie jest przewidziane w komunikacie w sprawie współpracy z 1996 r.

97      Ponadto skoro w dniu 26 marca 1999 r. brakowało jeszcze dokumentów, nie można uznać, wbrew twierdzeniom Komisji zawartym w pkt 458 Decyzji, że Komisja dysponowała dzięki współpracy ze strony Chisso dowodem na istnienie kartelu. Komisja zobowiązała się więc wobec Chisso w sposób niezgodny z prawem, a także dochowała tych zobowiązań, przyznając jej później zwolnienie z grzywny.

98      Hoechst przypomina też, że w dniu 19 marca 1999 r. przekazała Komisji dowody z dokumentów, podczas gdy pracownicy Hoechst mogli być nadal pociągnięci do odpowiedzialności karnej w Stanach Zjednoczonych, i że komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. wymagał jedynie udowodnienia istnienia kartelu, co też Hoechst uczyniła z dniem 29 października 1998 r.

99      Co się tyczy nieprawidłowości w postępowaniu administracyjnym, Hoechst podkreśla, że Komisja odmówiła w pkt 461 Decyzji uznania, że Hoechst jako pierwsza podjęła współpracę, na tej podstawie że dysponowała ona dokumentami, ale ich nie przekazała, podczas gdy uzgodniono, że ze względu na postępowanie toczące się w Stanach Zjednoczonych Hoechst będzie mogła przekazać te dokumenty na późniejszym etapie.

100    W tym samym czasie, czego dowodzi pismo z dnia 26 marca 1999 r., Komisja niewątpliwie przyznała Chisso „dodatkowe terminy” na przedstawienie dokumentów. Ponadto dokumenty przekazane przez Chisso w kwietniu 1999 r. mogły być dostarczone wcześniej. Dlatego też współpraca Chisso nie powinna zostać zaakceptowana z tych samych powodów, z których nie zaakceptowano współpracy Hoechst.

101    Tymczasem pomimo bardzo podobnej sytuacji nie zarzucono Chisso żadnego braku współpracy. Stanowi to nierówne traktowanie ze szkodą dla Hoechst.

 W przedmiocie wniosku o przeprowadzenie nowych czynności dochodzeniowych

102    Hoechst wskazuje, że w piśmie z dnia 22 stycznia 2003 r. skierowanym do funkcjonariusza ds. przesłuchań wystąpiła ona o przeprowadzenie dodatkowego dochodzenia w pomieszczeniach Komisji, polegającego na przesłuchaniu świadków. Mimo że wniosek ten nie spotkał się z odmową ze strony funkcjonariusza ds. przesłuchań lub Komisji, wniosku tego nie uwzględniono, ponieważ dochodzenie będące jego przedmiotem najwyraźniej nie zostało przeprowadzone. Zważywszy, że dochodzenie to miało decydujące znaczenie dla treści Decyzji, i mając na względzie argumenty przedstawione w ramach niniejszego zarzutu, Komisja naruszyła zasadę dobrej administracji.

b)     Argumenty Komisji

 W przedmiocie odmowy dostępu do niektórych dokumentów

103    Komisja podkreśla, że Hoechst nie zaprzecza, iż zasadniczo można odmówić dostępu do niektórych dokumentów, w przypadku gdy chodzi o dokumenty wewnętrzne lub zawierające tajemnicę handlową.

104    W związku z tym, po pierwsze, Komisja wyjaśnia, że funkcjonariusz ds. przesłuchań poświęcił „szczególną uwagę” wnioskom Komisji w jej projekcie decyzji, które dotyczyły kwestii skorzystania z preferencyjnego traktowania w dziedzinie grzywien. Zbadał on „również” notatki wewnętrzne Komisji, zanim oświadczył, że jest przekonany, iż „działania służb Komisji względem stron nie miały w tej kwestii wpływu na wynik sprawy”.

105    Po drugie, Komisja wskazuje, że pierwsze dane mające decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu zostały przekazane przez Chisso podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r. Określenie przedsiębiorstwa, które jako pierwsze dostarczyło Komisji dowody mające decydujące znaczenie, odbyło się wyłącznie na podstawie dokumentów przekazanych przez przedsiębiorstwa, do których strony miały dostęp. Dlatego też z logicznego punktu widzenia ostrzeżenie, o którym Chisso została zapewniona podczas tego spotkania w dniu 13 listopada 1998 r., nie mogło mieć wpływu na określenie przedsiębiorstwa, które jako pierwsze podjęło współpracę. Wynika stąd jednocześnie, że uwagi krytyczne dotyczące przebiegu postępowania po tej dacie nie mogły mieć w tym względzie najmniejszego znaczenia. Odnosi się to również do zarzutów dotyczących odmowy dostępu do pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. i jego załączników.

106    Po trzecie, nie udało się też Hoechst wzbudzić poważnych wątpliwości co do obiektywizmu postępowania prowadzonego przez Komisję, mogących uzasadnić szerszy dostęp do jej wewnętrznych dokumentów.

107    Komisja wskazuje w tym względzie, że możliwość ustnego przedstawienia uwag zaoferowana Chisso w dniu 9 grudnia 1998 r. służyła wyłącznie rozwinięciu dowodów pisemnych przekazanych w dniu 13 listopada 1998 r. Natomiast spotkanie zaproponowane przez Hoechst podczas rozmowy telefonicznej w dniu 5 marca 1999 r. miało na celu zastąpienie istniejących dowodów pisemnych zeznaniem ustnym.

108    Co się tyczy „odmowy” wyrażenia zgody na spotkanie zaproponowane przez Hoechst, Komisja wskazuje, że chodziło jej raczej o ogólne przypomnienie przesłanek stosowania komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., niż o ostateczną odmowę nawiązania z Hoechst jakiegokolwiek nowego kontaktu. Komisja wyjaśnia też, że jej stanowisko opierało się na tymczasowej ocenie dotyczącej, po pierwsze, woli współpracy ze strony Hoechst, która nie była gotowa do podjęcia pełnej współpracy przed zakończeniem postępowań karnych i cywilnych toczących się w Stanach Zjednoczonych, a po drugie odnoszącej się do mocy dowodowej informacji przekazanych Komisji przez Hoechst przed tym dniem. W związku z tym że Hoechst nie oświadczyła, iż w chwili spotkania będącego przedmiotem jej wniosku była gotowa do podjęcia pełnej współpracy z Komisją i do przekazania informacji innych niż informacje, które już dostarczyła, zorganizowanie nowego spotkania nie miało żadnego sensu ani z punktu widzenia Komisji, ani z punktu widzenia Hoechst.

109    Co się tyczy okoliczności, iż Komisja czynnie zapraszała Chisso na spotkania i organizowała je, Komisja wyjaśnia, że ustosunkowała się jedynie w rozmowie telefonicznej do propozycji Chisso. Podczas spotkania w dniu 29 września 1998 r. uzgodniono, że w terminie dwóch tygodni adwokaci wystąpią z inicjatywą nowego spotkania z Komisją. Ponieważ adwokaci nie zgłosili się w uzgodnionym terminie, Komisja nawiązała kontakt, by sprawdzić, czy adwokaci chcieli jeszcze spotkać się z nią.

110    Komisja dodaje, że prawidłowe funkcjonowanie danej instytucji w dziedzinie konkurencji zależy między innymi od skuteczności komunikatu w sprawie współpracy, a więc od zaufania przedsiębiorstw podejmujących współpracę do poufności kontaktów nawiązywanych przez przedsiębiorstwa w tym względzie. Należy więc odrzucić twierdzenie Hoechst, iż jej interes w wykazaniu istnienia ewentualnych uchybień proceduralnych ma pierwszeństwo przed prawidłowym funkcjonowaniem instytucji. W związku z tym ww. w pkt 79 wyrok w sprawie Solvay przeciwko Komisji jest zupełnie bezużyteczny dla Hoechst, by obejść w niniejszej sprawie brak wyjątkowych okoliczności. Wyrok w sprawie Solvay przeciwko Komisji nie dotyczy wewnętrznych notatek Komisji, a jedynie poufnych dokumentów strony. Ponadto okoliczności faktyczne, na podstawie których wydano ten wyrok, są zupełnie różne od okoliczności faktycznych niniejszej sprawy, która nie dotyczy trudnych i złożonych ocen ekonomicznych.

111    Wreszcie, odsyłając do ww. w pkt 70 wyroku w sprawach połączonych Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji (pkt 340), Komisja podkreśla, że jeśli dokumenty, które mogą zawierać okoliczności odciążające, nie zostały przekazane stronie do wiadomości, stwierdzenie naruszenia prawa do obrony będzie możliwe jedynie w przypadku ustalenia, że wynik postępowania administracyjnego mógłby być inny, gdyby omawiane dokumenty zostały udostępnione tej stronie w toku tego postępowania. W niniejszej sprawie jest to jednak wykluczone, jeśli chodzi o fakt, iż Chisso jako pierwsza podjęła współpracę, udzielając wyjaśnień w dniu 13 listopada 1998 r.

112    W odpowiedzi z dnia 5 września 2006 r. na pisemne pytanie Sądu Komisja poczyniła następujące komentarze w przedmiocie dodatkowych uwag Hoechst przekazanych w dniu 16 czerwca 2006 r. (zob. pkt 34 i 90–101 powyżej).

113    Po pierwsze, co się tyczy pisma Chisso z dnia 11 stycznia 1999 r., Komisja wskazuje, że dokument ten był już dostępny w toku postępowania administracyjnego, w związku z czym nie może być on w żadnym razie uznany za dowód, którego Komisja nie udostępniła.

114    W każdym razie Komisja wyjaśnia, że pkt E ust. 1 komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. zobowiązuje przedsiębiorstwa do „skontaktowania się” z dyrekcją generalną ds. konkurencji w Komisji Europejskiej. Nie jest konieczne złożenie formalnego wniosku, mimo że w niemieckiej wersji tego przepisu pojęcie „wnioskodawca” (Antragsteller) zostało użyte w tym kontekście. Zresztą sama Hoechst nie wystąpiła z „wnioskiem” w piśmie z dnia 27 października 1998 r.

115    Jeśli chodzi o pytanie, które przedsiębiorstwo jako pierwsze podjęło współpracę w rozumieniu pkt B komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., Komisja uważa, że data złożenia „wniosku” nie jest rozstrzygająca. Istotne jest ustalenie, które przedsiębiorstwo „jako pierwsze dostarcza danych, które mają decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu”. Ponadto sformułowania użyte w piśmie z dnia 11 stycznia 1999 r. wskazują, że Chisso najwyraźniej zakładała, że jej współpraca już się rozpoczęła.

116    Po drugie, co się tyczy pisma Chisso z dnia 26 marca 1999 r., Komisja podkreśla, że dokument ten odnosi się jedynie do kwestii związanych z terminami, które wyznaczono Chisso, a nie Hoechst na przekazanie pozostałych dokumentów w chwili, gdy Chisso spełniła już przesłanki stosowania pkt B lit. b) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. dzięki swoim wyjaśnieniom złożonym w dniu 13 listopada 1998 r. Hoechst jest zatem w błędzie, twierdząc, że dokument ten świadczy na jej korzyść. Nie ma to miejsca, ponieważ nie odnosi się on do któregokolwiek z powodów, z jakich Hoechst nie może skorzystać z pkt B komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., a które zostały wskazane w motywach 455–464 Decyzji i które Komisja przypomina.

117    Stwierdzenie, iż Chisso jest uważana za pierwsze przedsiębiorstwo, które podjęło współpracę, nie opiera się na uwagach przekazanych przez Chisso w dniu 20 kwietnia 1999 r., ale na dokumentach dostarczonych w dniu 13 listopada 1998 r. Przedłużenia terminu nie skutkowały więc działającym wstecz przyznaniem Chisso pierwszeństwa w ramach współpracy.

118    Jeśli zamiarem Hoechst jest twierdzić, że z tego dokumentu wynika, iż Chisso nie spełniała przesłanek stosowania pkt B lit. d) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., Komisja uważa, że jej argument nie może zostać uwzględniony, ponieważ nikt nie może powoływać się na swoją korzyść na niezgodne z prawem działanie, którego dopuszczono się na rzecz innej osoby (zob. wyrok Sądu z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych T‑71/03, T‑74/03, T‑87/03 i T‑91/03 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 373). Co więcej nawet, jeśli Chisso rzeczywiście powinna utracić przywilej skorzystania z pkt B komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., nie miałoby to żadnego wpływu na Hoechst.

119    Komisja dodaje, że elementami niezbędnymi do zastosowania pkt B lit. b) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. są dane mające decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu. Wbrew opinii Hoechst dane, które umożliwiają Komisji jedynie przeprowadzenie kontroli, nie są wystarczające.

120    Prawdą jest, że informacje przekazywane ustnie nie są a priori wykluczone. Jednakże nie są one same w sobie istotne w ramach stosowania pkt B lit. b) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. i nabiorą znaczenia dopiero w chwili, gdy zostaną zarejestrowane na odpowiednich nośnikach (zob. wyrok Sądu z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie T‑15/02 BASF przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑497, pkt 505).

121    Należy wyraźnie wystąpić do Komisji o sporządzenie przez nią protokołu w tym zakresie (zob. ww. w pkt 120 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 502), a w każdym razie tak długo, jak Komisja nie zaproponowała tego w ramach jej praktyki administracyjnej. Ponadto protokół może służyć do udowodnienia istnienia kartelu jedynie wtedy, gdy Komisja może ustalić autentyczność oświadczenia.

122    Po trzecie, co się tyczy nieprawidłowości w postępowaniu administracyjnym, Hoechst dochodzi do wniosku na podstawie pisma z dnia 26 marca 1999 r., że Chisso nie spełniała też przesłanek stosowania pkt B lit. d) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. Należy odrzucić ten argument, ponieważ nikt nie może powoływać się na swoją korzyść na niezgodne z prawem działanie, którego dopuszczono się na rzecz innej osoby.

123    Ponadto kwestia, czy przesłanki stosowania pkt B lit. d) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. są spełnione, powinna – zdaniem Komisji – być rozstrzygana w każdym konkretnym przypadku. Jednym z istotnych elementów w tym względzie jest odpowiedź na pytanie, czy zachowanie danego przedsiębiorstwa spowodowało znaczące opóźnienie w postępowaniu. Mając na względzie postępowanie w całości, oczywiste jest, że nie miało to miejsca w niniejszej sprawie. Komisja podkreśla też, że Hoechst przekazała drugą część swoich uwag dopiero w kwietniu 1999 r., kilka dni po złożeniu przez Chisso oświadczeń (uznanych przez Hoechst za spóźnione).

124    Wreszcie Komisja kwestionuje niektóre twierdzenia odnoszące się do faktów, zawarte w uwagach Hoechst.

 W przedmiocie wniosku o przeprowadzenie nowych czynności dochodzeniowych

125    Komisja podnosi, że dochodzenie zostało przeprowadzone, ale jego wyniki nie były korzystne dla Hoechst. Urzędnik prowadzący wówczas sprawę został między innymi przesłuchany i potwierdził, że Chisso nie otrzymała ostrzeżenia, iż mogłaby ewentualnie zostać wyprzedzona w kwestii współpracy. Chisso nie została ostrzeżona w tym względzie. Komisja odsyła w tym zakresie do motywu 458 in fine Decyzji.

3.     Ocena Sądu

126    Tytułem wstępu należy zauważyć, że Hoechst podnosi wielokrotnie w ramach pierwszego zarzutu, na poparcie naruszenia prawa dostępu do akt sprawy, naruszenie zasad dobrej administracji i równego traktowania. Ponadto argumenty te są ponownie przedstawione w ramach ósmego i dziewiątego zarzutu, które zmierzają do obniżenia wysokości grzywny.

127    W tej sytuacji Sąd uważa, że zanim zostanie przeprowadzona bardziej szczegółowa analiza podnoszonego przez Hoechst naruszenia prawa dostępu do akt sprawy, należy wpierw zbadać te argumenty.

a)     W przedmiocie naruszenia zasad dobrej administracji oraz równego traktowania

128    Należy przypomnieć, że w toku postępowania administracyjnego przed Komisją instytucja ta jest zobowiązana do przestrzegania gwarancji proceduralnych przewidzianych w prawie wspólnotowym (zob. wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑348/94 Enso Española przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1875, pkt 56).

129    Do gwarancji przyznanych przez wspólnotowy porządek prawny w postępowaniu administracyjnym zalicza się między innymi zasadę dobrej administracji, z którą związany jest obowiązek starannego i bezstronnego rozpoznania przez właściwą instytucję wszystkich istotnych okoliczności danej sprawy (zob. wyrok Sądu z dnia 24 stycznia 1992 r. w sprawie T‑44/90 La Cinq przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1, pkt 86, i ww. w pkt 75 wyrok w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji, pkt 99).

130    Co się tyczy zasady równego traktowania, Komisja nie może w ramach oceny współpracy ze strony przedsiębiorstw naruszać tej ogólnej zasady prawa wspólnotowego, która zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zostaje naruszona, gdy porównywalne sytuacje są traktowane w różny sposób lub gdy różne sytuacje są traktowane w ten sam sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (zob. wyroki Sądu: z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawach połączonych T‑45/98 i T‑47/98 Krupp Thyssen Stainless i Acciai speciali Terni przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3757, pkt 237, i z dnia 25 października 2005 r. w sprawie T‑38/02 Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4407, pkt 453).

131    W niniejszej sprawie, po pierwsze, co się tyczy twierdzenia Hoechst, że jesienią 1998 r. Komisja przyznała na rzecz Chisso to, czego jednocześnie odmawiała Hoechst, mianowicie uznała ustne wyjaśnienia za działania w ramach współpracy, oraz mając na względzie powody przedstawione w pkt 572–578 poniżej, należy przyjąć, po pierwsze, że Komisja uznaje ostatecznie w Decyzji ustne wyjaśnienia Hoechst za działania w ramach współpracy, a po drugie, w każdym razie, że fakt, iż Komisja zamierzała nie uwzględnić niektórych ustnych wyjaśnień, wynikał z niepewności co do efektywnej współpracy Hoechst na początku postępowania. Należy zatem odrzucić argumenty Hoechst w tym zakresie.

132    Po drugie, jeśli chodzi o wewnętrzną notatkę Komisji z dnia 9 listopada 1998 r. dotyczącą między innymi spotkania w dniu 29 października 1998 r., zgodnie z którą „w wyniku telefonów od [dyrekcji generalnej ds. konkurencji] adwokaci […] byli przynajmniej zgodni co do odbycia umówionych spotkań”, należy uznać, że rozmowy telefoniczne, które odbyły się z inicjatywy służb Komisji, były wynikiem tego, że służby te spotkały się już w dniu 29 września 1998 r. z adwokatami Chisso, przy czym nie jest konieczne określenie, czy tożsamość Chisso została oficjalnie ujawniona, czy też nie. Komisja wskazuje w swojej wewnętrznej notatce z dnia 1 października 1998 r., że uzgodniono, iż adwokaci skontaktują się ponownie ze służbami Komisji w terminie piętnastu dni. W związku z tym fakt, iż służby Komisji wznowiły kontakt, nie podaje w wątpliwość prawidłowości postępowania w tym względzie.

133    Po trzecie, co się tyczy faktu, iż wnioski Hoechst o przeprowadzenie dodatkowego dochodzenia nie zostały uwzględnione, należy stwierdzić, że wniosek Hoechst zawarty w piśmie z dnia 22 stycznia 2003 r. skierowanym do funkcjonariusza ds. przesłuchań wpisywał się w ramy wniosku o udzielenie dostępu do dokumentów wewnętrznych dotyczących rozmów telefonicznych między Komisją a Chisso w okresie od września 1998 r. do kwietnia 1999 r. Konkretnie Hoechst zwróciła się do funkcjonariusza ds. przesłuchań o przeprowadzenie dochodzenia w sprawie wspomnianych rozmów telefonicznych. Tymczasem z raportu końcowego funkcjonariusza ds. przesłuchań wynika, że „[w]skutek […] skarg ze strony spółek Hoechst i Nutrinova” funkcjonariusz ds. przesłuchań „[zbadał] […] dokumenty wewnętrzne służb Komisji w zakresie, w jakim one istni[ały]”. Twierdzenie Hoechst, że jej wniosek nie został uwzględniony, nie znajduje zatem uzasadnienia w faktach.

134    Po czwarte, co się tyczy twierdzenia, że przy stosowaniu komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. miały miejsce stronniczość i nierówne traktowanie, należy zaznaczyć, że Komisja wskazała w wewnętrznej notatce z dnia 9 listopada 1998 r. odsyłającej do pierwszych spotkań z Chisso i Hoechst, co następuje:

„Oczywiście nie poinformowaliśmy ich [to znaczy adwokatów Chisso], że inne przedsiębiorstwa również przekaz[ywały] informacje, ani nie poinformowaliśmy tych innych przedsiębiorstw, że […] Chisso złożyła wniosek o objęcie zwolnieniem”.

135    Tymczasem ze sprawozdania ze spotkania Chisso z Komisją, które odbyło się w dniu 13 listopada 1998 r., wynika, że jeden z urzędników prowadzących niniejszą sprawę stwierdził, że „udzielono by lojalnego ostrzeżenia, gdyby inne przedsiębiorstwo próbowało ubiec Chisso na podstawie komunikatu w sprawie współpracy”.

136    Z jednej strony wynika stąd, że w dniu 9 listopada 1998 r. Komisja jasno wyraziła swój zamiar nieujawniania współpracującym przedsiębiorstwom, a w szczególności Hoechst, faktu, iż pozostałe przedsiębiorstwa podjęły w służbach Komisji kroki zmierzające do uzyskania zwolnienia z grzywny, podczas gdy z drugiej strony w dniu 13 listopada 1998 r., a więc kilka dni później, Komisja zapewniła Chisso, że ostrzeże ją, gdyby inne przedsiębiorstwa próbowały ją ubiec w ramach współpracy.

137    Wszystkie te okoliczności skłaniają Sąd do wniosku, że Komisja naruszyła w niniejszej sprawie zasady dobrej administracji oraz równego traktowania. Sąd pragnie podkreślić w tym względzie, że nawet jeśli omawiane stwierdzenie urzędnika, które padło podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r., nie dowodzi tego, że obietnica złożona Chisso została później rzeczywiście spełniona, to niemniej jednak stanowi ono naruszenie dwóch wspomnianych zasad.

138    Na tym etapie należy zauważyć, że Hoechst nie wnosi o stwierdzenie nieważności Decyzji w zakresie, w jakim Komisja naruszyła zasady dobrej administracji i równego traktowania. Jednakże z uwagi na fakt, iż naruszenie tych zasad zostało podniesione na poparcie naruszenia prawa dostępu do akt sprawy, które zostanie zbadane później, a także w związku z tym, że argumenty Hoechst zostaną ponownie przedstawione w ramach ósmego i dziewiątego zarzutu, które dotyczą zastosowania komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., należy rozważyć wpływ naruszenia stwierdzonego w pkt 137 powyżej na treść Decyzji.

139    Po pierwsze, należy zaznaczyć w tym względzie, że niezgodność z prawem stwierdzona w pkt 137 powyżej nie podważa naruszenia stwierdzonego w Decyzji, która opiera się zresztą na dowodach z dokumentów. Hoechst nie przedstawiła poza tym żadnego argumentu w tym zakresie.

140    Po drugie, co się tyczy współpracy przedsiębiorstw, z motywu 440 Decyzji wynika, co następuje:

„Podczas spotkania, które odbyło się w dniu 13 listopada 1998 r., Chisso przedstawiła ustnie działalność kartelu i przekazała dowody na piśmie […]. Komisja uważa, że Chisso była w związku z tym pierwszym przedsiębiorstwem, które dostarczyło danych mających decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu stwierdzonego w niniejszej decyzji”.

141    Wynika stąd, że Komisja uznała, że Chisso była pierwszym przedsiębiorstwem, które dostarczyło danych mających decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu, opierając się wyłącznie na ustnym przedstawieniu działalności kartelu i na pisemnych dowodach przekazanych podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r., a nie później.

142    W tych okolicznościach, zakładając nawet, że Chisso była zmuszona nadal współpracować z Komisją po dniu 13 listopada 1998 r., Komisja nie mogła przyjąć w Decyzji innego rozstrzygnięcia w kwestii zastosowania komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., z zastrzeżeniem zbadania zarzutów ósmego i dziewiątego, które zostały podniesione przez Hoechst i zmierzają do wykazania, że co do istoty informacje przekazane przez Chisso w dniu 13 listopada 1998 r. nie miały decydującego znaczenia. Podobnie byłoby w sytuacji, gdyby Hoechst była zmuszona nadal współpracować po dniu 13 listopada 1998 r., wiedząc o współpracy ze strony Chisso.

143    Dlatego też należy uznać, że niezgodność z prawem stwierdzona w pkt 137 powyżej nie wpływa na ważność Decyzji, po pierwsze, w odniesieniu do stwierdzenia naruszenia, a po drugie w odniesieniu do wniosku, że Chisso była pierwsza w ramach współpracy.

144    Niezależnie od kwestii wpływu niezgodności z prawem stwierdzonej w pkt 137 powyżej na prawo dostępu do akt sprawy, która zostanie zbadana później, a zatem kwestii wpływu tej niezgodności na ważność Decyzji w całości, oraz zważywszy, że argumenty podniesione przez Hoechst zostaną ponownie przedstawione w ramach zarzutów ósmego i dziewiątego, które zmierzają do uzyskania obniżenia kwoty omawianej grzywny, Sąd wstrzymuje się na tym etapie od wyrażenia stanowiska w przedmiocie ewentualnej zmiany wysokości grzywny.

b)     W przedmiocie naruszenia prawa dostępu do akt sprawy

145    Tytułem wstępu należy przypomnieć, że prawo dostępu do akt sprawy będące konsekwencją zasady poszanowania prawa do obrony oznacza, że Komisja zapewnia zainteresowanemu przedsiębiorstwu możliwość zbadania wszystkich dokumentów znajdujących się w aktach dochodzenia, które mogą mieć znaczenie dla jego obrony. Dokumenty te obejmują zarówno dokumenty obciążające, jak i odciążające, z zastrzeżeniem tajemnicy handlowej innych przedsiębiorstw, dokumentów wewnętrznych Komisji oraz innych poufnych dokumentów (zob. wyrok Trybunału z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo).

146    Co się tyczy okoliczności obciążających, zainteresowane przedsiębiorstwo musi wykazać, że wniosek, do jakiego doszła Komisja w decyzji, byłby inny, gdyby należało wyłączyć obciążający je środek dowodowy w postaci dokumentu, który nie został podany do wiadomości i na którym Komisja oparła swoje zarzuty wobec tego przedsiębiorstwa. Jeśli chodzi o okoliczności odciążające, to zainteresowane przedsiębiorstwo musi wykazać, że ich nieujawnienie mogło mieć wpływ na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji na jego niekorzyść. Wystarczy, że przedsiębiorstwo wykaże, że mogło wykorzystać te dokumenty w obronie na swoją korzyść, to znaczy, że jeśli miałoby możliwość powołać się na nie w postępowaniu administracyjnym, to mogło wskazać elementy, które nie były zgodne z wnioskami wyprowadzonymi na tym etapie przez Komisję, i w konsekwencji mogło w jakikolwiek sposób wpłynąć na ocenę dokonaną przez Komisję w ewentualnej decyzji – przynajmniej jeśli chodzi o wagę i czas trwania zachowania, które jest mu zarzucane – a w konsekwencji na wysokość grzywny. Istnienie możliwości, że nieujawniony dokument mógł mieć wpływ na przebieg postępowania administracyjnego i treść decyzji Komisji, może być wykazane dopiero po wstępnym zbadaniu niektórych środków dowodowych, które wskazują, że w świetle tych środków dowodowych nieujawnione dokumenty mogły mieć znaczenie, którego nie należało lekceważyć (zob. ww. w pkt 145 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 73–76, i przytoczone tam orzecznictwo).

147    Ponadto należy podkreślić, że wskazanie dokumentów przydatnych do obrony zainteresowanego przedsiębiorstwa nie należy jedynie do Komisji, która powiadamia o zarzutach i wydaje decyzję nakładającą karę. Jednakże Komisja może wyłączyć z postępowania administracyjnego elementy, które nie mają żadnego związku z twierdzeniami dotyczącymi stanu faktycznego i prawnego zawartymi w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów i w związku z tym nie mają żadnego znaczenia dla dochodzenia. Skarżąca nie może skutecznie podnieść faktu nieudostępnienia nieistotnych dokumentów jako zarzutu zmierzającego do stwierdzenia nieważności (zob. ww. w pkt 145 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 126, i przytoczone tam orzecznictwo).

148    Wreszcie należy przypomnieć, że naruszenie prawa dostępu do akt sprawy może skutkować stwierdzeniem nieważności decyzji Komisji w całości lub w części tylko wtedy, gdy nieprawidłowy dostęp do akt dochodzenia w toku postępowania administracyjnego uniemożliwił zainteresowanemu przedsiębiorstwu lub zainteresowanym przedsiębiorstwom zapoznanie się z dokumentami, które mogły być przydatne do ich obrony, i naruszył w ten sposób ich prawo do obrony. Byłoby tak w przypadku, gdyby ujawnienie dokumentu miało szansę, nawet ograniczoną, zmienić wynik postępowania administracyjnego, w sytuacji gdy zainteresowane przedsiębiorstwo mogłoby wykorzystać ten dokument w toku tego postępowania (zob. podobnie ww. w pkt 145 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 101 i 131).

149    W świetle tych rozważań należy ocenić, czy prawo dostępu Hoechst do akt sprawy zostało naruszone w niniejszej sprawie, po pierwsze, w odniesieniu do pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami, a po drugie w odniesieniu do dokumentów wewnętrznych dotyczących rozmów telefonicznych między Komisją a Chisso, które miały miejsce w okresie od września 1998 r. do kwietnia 1999 r.

 W przedmiocie pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami

150    Po pierwsze, należy zaznaczyć, że Komisja postanowiła zamieścić jawną wersję pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami w aktach dochodzenia dostępnych dla przedsiębiorstw będących stronami postępowania. Dlatego też Komisja musiała uznać, że dokumenty były istotne dla dochodzenia.

151    Po drugie, Komisja nie wykorzystała w Decyzji pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami w celu wykazania, że zainteresowane przedsiębiorstwa dopuściły się naruszenia. Nie jest ono zatem obciążającym środkiem dowodowym.

152    Po trzecie, należy stwierdzić, że Hoechst rzeczywiście miała dostęp do jawnej wersji pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami. Jednakże dokumenty te w kształcie, w jakim udostępniono je Hoechst w toku postępowania administracyjnego, obejmowały 101 stron, z czego prawie wszystkie były puste i oznaczone symbolem „Tajemnica handlowa”. Podczas postępowania administracyjnego nie dostarczono żadnej bardziej zrozumiałej wersji jawnej, ani nawet streszczenia tych dokumentów. W piśmie Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. znalazła się jedynie lista określająca datę omawianych dokumentów, nadawcę i odbiorcę, a także, w razie potrzeby, przedmiot. W tej sytuacji jawna wersja pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami w kształcie, w jakim udostępniono je Hoechst w toku postępowania administracyjnego, ma w istocie charakter braku ujawnienia omawianych dokumentów, które były istotne dla dochodzenia, stanowiąc część akt sprawy.

153    Po czwarte, należy podkreślić, że Hoechst wielokrotnie występowała w toku postępowania administracyjnego o bardziej odpowiedni dostęp do pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami. Zgodnie z treścią motywu 26 Decyzji odmówiono jej udzielenia tego dostępu ze względu na to, że Chisso wystąpiła wcześniej z wnioskiem o zachowanie poufności w stosunku do tego pisma. Tymczasem Komisja nie może powoływać się w ogólny sposób na poufność, by uzasadnić całkowitą odmowę ujawnienia dokumentów zawartych w jej aktach (zob. wyrok Sądu z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T‑305/94 do T‑307/94, od T‑313/94 do T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 i T‑335/94 Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑931, pkt 1017). W istocie należy pogodzić prawo przedsiębiorstw i związków przedsiębiorstw do ochrony ich tajemnic handlowych z prawem dostępu do całości akt postępowania (zob. wyrok Sądu z dnia 15 marca 2000 r. w sprawach połączonych T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95 Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, zwany wyrokiem w sprawie „Cement”, Rec. s. II‑491, pkt 147).

154    W okolicznościach niniejszej sprawy, zważywszy na wyraźny wniosek Hoechst w tym względzie, Komisja mogła przygotować lub polecić przygotowanie jawnej wersji omawianych dokumentów lub, w razie potrzeby, jeśli okazałoby się to utrudnione, opracować listę tych dokumentów, a także ich jawne i wystarczająco jasne streszczenie.

155    Mając na uwadze przedstawione powyżej względy, należy uznać, że Komisja nie zapewniła w sposób prawidłowy dostępu Hoechst do pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami.

156    Jednakże należy przypomnieć, że naruszenie prawa dostępu do akt sprawy może skutkować stwierdzeniem nieważności decyzji Komisji w całości lub w części tylko wtedy, gdy nieprawidłowy dostęp do akt dochodzenia w toku postępowania administracyjnego uniemożliwił zainteresowanemu przedsiębiorstwu lub zainteresowanym przedsiębiorstwom zapoznanie się z dokumentami, które mogły być przydatne do ich obrony, i naruszył w ten sposób ich prawo do obrony.

157    W tych okolicznościach Sąd zastosował środki organizacji postępowania, o których mowa w pkt 32–35 powyżej, a Hoechst mogła przedstawić dodatkowe uwagi w przedmiocie kompletnych dokumentów, które zostały w ten sposób przekazane do jej wiadomości.

158    Tytułem wstępu należy zaznaczyć w tym względzie, że niektóre dokumenty zawarte w aktach dochodzenia, w szczególności pismo Chisso z dnia 11 stycznia 1999 r., zostały przekazane na żądanie Sądu, ponieważ odwoływano się do nich w Decyzji w celu stwierdzenia, że podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r. Chisso przedstawiła ustnie działalność kartelu, a także przekazała dowody. Ponadto bezsporne jest, że dokumenty te wchodziły w skład akt dochodzenia dostępnych dla stron postępowania, co potwierdza Komisja w swoich uwagach, a czego Hoechst nie kwestionuje. W tej sytuacji Hoechst bezzasadnie podnosi w tym względzie naruszenie prawa dostępu do akt sprawy.

159    Co się tyczy pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami, dodatkowe uwagi Hoechst dotyczą konkretnie jednego z załączników do tego pisma, mianowicie pisma Chisso z dnia 26 marca 1999 r.

160    Należy podkreślić w tym względzie, że ostateczne stanowisko Komisji w kwestii, które przedsiębiorstwo jako pierwsze przekazało informacje mające decydujące znaczenie, zostało przyjęte w niniejszej sprawie w momencie wydania Decyzji. Na żadnym etapie postępowania Komisja nie poinformowała przedsiębiorstw, czy skorzystają one ze zwolnienia z grzywny, czy też nie. W tych okolicznościach fakt nieujawnienia pisma Chisso z dnia 26 marca 1999 r. nie mógł mieć wpływu na prawo Hoechst do obrony w toku postępowania administracyjnego.

161    W każdym razie należy zaznaczyć, że pismo Chisso z dnia 26 marca 1999 r. nie zmienia wniosku Komisji, niezależnie od tego, czy wniosek ten był zasadny lub nie, że Chisso była pierwszym przedsiębiorstwem, które przekazało dane mające decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu. W rzeczywistości pismo Chisso z dnia 26 marca 1999 r. ma na celu wyjaśnienie opóźnienia tego przedsiębiorstwa w przekazaniu „opisu okoliczności faktycznych”. Nie umniejsza to faktu, iż zdaniem Komisji podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r. Chisso przedstawiła ustnie działalność kartelu i przekazała dowody na piśmie. Podobnie okoliczność, iż po spotkaniu w dniu 13 listopada 1998 r. Komisja mogła przyznać Chisso dodatkowe terminy na przedstawienie dodatkowych okoliczności faktycznych, nie ma wpływu na fakt, iż Chisso jako pierwsza podjęła współpracę, jeśli wniosek ten opiera się jedynie na informacjach przekazanych podczas tego spotkania.

162    W świetle powyższego należy oddalić zarzut podniesiony przez Hoechst w odniesieniu do pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami.

 W przedmiocie dokumentów wewnętrznych dotyczących rozmów telefonicznych między Komisją i Chisso w okresie od września 1998 r. do kwietnia 1999 r.

163    Tytułem wstępu należy zaznaczyć, że Hoechst wystąpiła w toku postępowania administracyjnego o udostępnienie jej jedynie dokumentów wewnętrznych dotyczących rozmów telefonicznych między Komisją i Chisso, które miały miejsce w okresie od września 1998 r. do kwietnia 1999 r. Wynika to w szczególności z pisma Hoechst skierowanego do funkcjonariusza ds. przesłuchań z dnia 22 stycznia 2003 r., co zostało potwierdzone podczas rozprawy.

164    Należy następnie przypomnieć, że prawo dostępu do akt sprawy oznacza, że Komisja zapewnia zainteresowanemu przedsiębiorstwu możliwość zbadania wszystkich dokumentów znajdujących się w aktach dochodzenia, które mogą mieć znaczenie dla jego obrony, z zastrzeżeniem między innymi dokumentów wewnętrznych Komisji (zob. podobnie ww. w pkt 145 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 68).

165    Ograniczenie dostępu do takich dokumentów uzasadnione jest koniecznością zapewnienia prawidłowego działania Komisji w dziedzinie zwalczania naruszeń traktatowych reguł konkurencji. Wewnętrzne dokumenty Komisji mogą być udostępnione jedynie wówczas, gdy wymagają tego wyjątkowe okoliczności danej sprawy, na podstawie poważnych przesłanek, które zainteresowana strona zobowiązana jest przedstawić (zob. ww. w pkt 153 wyrok w sprawie Cement, pkt 420, i przytoczone tam orzecznictwo, oraz wyrok Sądu z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych T‑236/01, T‑239/01, od T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1181, pkt 40).

166    W niniejszej sprawie z uwagi na powody wskazane w pkt 128–144 powyżej argumenty przedstawione przez Hoechst dotyczące naruszenia zasad dobrej administracji i równego traktowania zostały odrzucone, z wyjątkiem zapewnienia udzielonego Chisso podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r., że zostanie ona ostrzeżona, jeśli inne przedsiębiorstwo próbowałoby ją ubiec na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.

167    Jednakże, jak wskazano w pkt 143 powyżej, niezgodność z prawem stwierdzona w tym względzie nie wpływa na ważność Decyzji, po pierwsze, w odniesieniu do stwierdzenia naruszenia, a po drugie w odniesieniu do określenia przedsiębiorstwa, które jako pierwsze podjęło współpracę, a więc w stosunku do przyznania zwolnienia z grzywny.

168    Dlatego też należy uznać, że nie istnieje żadna poważna przesłanka, w rozumieniu przytoczonego orzecznictwa, która uzasadniałaby dostęp Hoechst do omawianych dokumentów wewnętrznych. Z tego względu należy oddalić zarzut Hoechst w zakresie, w jakim odnosi się on do naruszenia prawa dostępu do dokumentów wewnętrznych dotyczących rozmów telefonicznych między Komisją i Chisso, które miały miejsce w okresie od września 1998 r. do kwietnia 1999 r.

169    Dodatkowo, w trosce o ustalenie prawdy, zważywszy na wskazane powyżej naruszenie zasad dobrej administracji i równego traktowania, Sąd wezwał Komisję na podstawie art. 65 lit. b) i art. 67 § 3 akapit drugi regulaminu do przedstawienia omawianych dokumentów wewnętrznych w celu oceny przez Sąd. Stosownie do art. 67 § 3 akapit drugi regulaminu dokumentów przekazanych przez Komisję nie podano do wiadomości skarżącej na etapie ustalania przez Sąd ich poufnego charakteru oraz ich znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

170    W ramach tego ustalania Sąd uznał, że omawiane dokumenty wewnętrzne najwyraźniej nie zawierały dowodów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. W konsekwencji, mając na względzie poufność, która jest zwykle związana z tym rodzajem dokumentów, Sąd postanowił usunąć je z akt sprawy i zwrócić je Komisji (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 25 października 2002 r. w sprawie T‑5/02 Tetra Laval przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4381, pkt 78, i analogicznie postanowienie Sądu z dnia 10 grudnia 1997 r. w sprawach połączonych T‑134/94, od T‑136/94 do T‑138/94, T‑141/94, T‑145/94, T‑147/94, T‑148/94, T‑151/94, T‑156/94 i T‑157/94 NMH Stahlwerke i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2293, pkt 40, 44 i 45).

171    Mając na uwadze przedstawione powyżej względy oraz zważywszy, że Sąd ma wystarczającą wiedzę na podstawie akt sprawy, w związku z czym nie zachodzi potrzeba stosowania środków organizacji postępowania czy podejmowania dodatkowych czynności dochodzeniowych, o które wystąpiła Hoechst, należy oddalić pierwszy zarzut.

B –  W przedmiocie czwartego zarzutu opartego na niepełnym charakterze raportu końcowego funkcjonariusza ds. przesłuchań

1.     Argumenty stron

a)     Argumenty Hoechst

172    Hoechst przypomina, że zwróciła się do funkcjonariusza ds. przesłuchań z wieloma krytycznymi uwagami dotyczącymi przebiegu postępowania administracyjnego, a w szczególności faktu, iż, po pierwsze, nie pozwolono jej na współpracę w oparciu o ustne zeznania, podczas gdy ta forma współpracy została dopuszczona w stosunku do Chisso; po drugie, odmówiono jej nowych spotkań z urzędnikami Komisji, podczas gdy takie spotkania zaproponowano Chisso, a po trzecie, obiecano Chisso w sposób niezgodny z prawem, że zostanie ona ostrzeżona, jeśli inne strony próbowałyby ją „ubiec” w ramach współpracy.

173    Ponieważ wspomniane uwagi krytyczne zostały przemilczane w raporcie końcowym funkcjonariusza ds. przesłuchań, kolegium członków Komisji, które wydało Decyzję, nie zostało poinformowane w prawidłowy sposób o naruszeniu prawa Hoechst do obrony.

174    Zdaniem Hoechst funkcjonariusz ds. przesłuchań uznał błędnie i bez szczególnego uzasadnienia, że nie miało znaczenia to, czy uwagi krytyczne omówione powyżej były zasadne, czy też nie. Odwołując się do ww. w pkt 75 wyroku w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji (pkt 104), Hoechst podkreśla, że możliwe, iż brak obiektywizmu w prowadzonym postępowaniu nie wpływa na prawidłowość decyzji w sposób znaczący i sprzeczny z prawem do obrony, o ile ten brak obiektywizmu wynika jedynie ze „stronniczości w myśleniu” urzędnika Komisji. Hoechst uważa jednak, że inną ocenę prawną należy przyjąć, gdy – podobnie jak w niniejszej sprawie – odbija się to na działaniach, które faworyzują tylko jedną stronę.

175    Hoechst wywodzi stąd, że funkcjonariusz ds. przesłuchań powinien był sprawdzić te informacje i przedstawić je w swoim raporcie końcowym, by przekazać członkom Komisji odpowiedzialnym za wydanie Decyzji wierny obraz przebiegu postępowania.

b)     Argumenty Komisji

176    Celem raportu końcowego funkcjonariusza ds. przesłuchań było uzupełnienie projektu decyzji przedstawionego członkom Komisji.

177    Powołując się na art. 15 akapit pierwszy decyzji Komisji 2001/462/WE, EWWiS z dnia 23 maja 2001 r. w sprawie zakresu uprawnień funkcjonariuszy ds. przesłuchań w niektórych postępowaniach z zakresu konkurencji (Dz.U. L 162, s. 21, zwanej dalej „decyzją w sprawie zakresu uprawnień”), Komisja uważa, że w niniejszej sprawie raport końcowy funkcjonariusza ds. przesłuchań całkowicie spełnia swoje zadanie. Wskazuje on, że prawo stron do przedstawienia stanowiska nie zostało pod jakimkolwiek względem naruszone. Ponadto, powołując się na ww. w pkt 165 wyrok Sądu z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji (pkt 53), Komisja uważa, że funkcjonariusz ds. przesłuchań nie był zobowiązany do poruszenia w raporcie końcowym szczegółów dotyczących zarzutów o charakterze formalnym.

178    Funkcjonariusz ds. przesłuchań wykroczył nawet poza niezbędne minimum, wspominając w raporcie końcowym o tych zarzutach i wskazując, z jakiego powodu nie są one decydujące. Tak więc w raporcie wspomniano, że podnoszono „uchybienia proceduralne”, a w szczególności „dyskryminację w porównaniu z Chisso w szeregu przypadków związanych ze współpracą”. Ponadto funkcjonariusz ds. przesłuchań wyjaśnił, że wykorzystał te uwagi krytyczne, by poświęcić „szczególną uwagę” wnioskom Komisji w tym względzie w projekcie decyzji. Niepotrzebne byłoby zamieszczenie w raporcie końcowym dalszych wyjaśnień, tym bardziej że sama Decyzja odnosiła się również do omawianych uwag krytycznych.

2.     Ocena Sądu

179    Zgodnie z art. 1 decyzji w sprawie zakresu uprawnień Komisja mianuje jednego lub kilku funkcjonariuszy ds. przesłuchań, których obowiązkiem jest „zapewnienie skutecznego egzekwowania prawa do bycia wysłuchanym [wykonywania prawa do przedstawienia stanowiska] w postępowaniach z zakresu konkurencji prowadzonych przed Komisją”.

180    Artykuł 13 ust. 1 decyzji w sprawie zakresu uprawnień stanowi, że:

„Funkcjonariusz ds. przesłuchań składa raport upoważnionemu członkowi Komisji w sprawie przesłuchania oraz wyciąganych z niego wniosków, z uwzględnieniem przestrzegania prawa do bycia wysłuchanym. Uwagi w tym raporcie dotyczą spraw proceduralnych, włączając ujawnienie dokumentów i dostęp do dokumentacji, terminy na odpowiedź na oświadczenie o zastrzeżeniach i właściwe przeprowadzenie przesłuchania ustnego [Funkcjonariusz ds. przesłuchań przedkłada właściwemu członkowi Komisji raport w sprawie przesłuchania i wynikających z niego wniosków co do przestrzegania prawa do przedstawienia stanowiska. Uwagi w tym raporcie dotyczą kwestii proceduralnych, w szczególności ujawnienia dokumentów i dostępu do akt sprawy, terminów udzielenia odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów i przebiegu przesłuchania]”.

181    Zgodnie z art. 15 akapit pierwszy decyzji w sprawie zakresu uprawnień:

„Funkcjonariusz ds. przesłuchań przygotowuje, na bazie projektu decyzji przekazywanej do komitetu doradczego w danej sprawie, na piśmie raport końcowy w sprawie wykonania prawa do bycia wysłuchanym [przestrzegania prawa do przedstawienia stanowiska] wymienionego w art. 13 ust. 1. Raport ten uwzględnia także, czy projekt decyzji zajmie się tylko zastrzeżeniami, w których kontekście strony dostały możliwość przedstawienia swoich opinii [W raporcie tym bada się też, czy projekt decyzji dotyczy jedynie zarzutów, co do których strony miały możliwość przedstawić swoją opinię]”.

182    Zgodnie z art. 16 ust. 1 decyzji w sprawie zakresu uprawnień „[r]aport końcowy funkcjonariusza ds. przesłuchań dołącza się do projektu decyzji dostarczonej Komisji, co ma na celu zapewnienie, że, podejmując decyzję w konkretnej sprawie, Komisja będzie miała pełną znajomość istotnych informacji dotyczących przebiegu procedury i przestrzegania prawa do bycia wysłuchanym [prawa do przedstawienia stanowiska]”.

183    W niniejszej sprawie wystarczy stwierdzić, że argumenty przedstawione przez Hoechst na poparcie jej zarzutu, które stanowią powtórzenie argumentów podniesionych już w ramach pierwszego zarzutu dotyczącego prawa dostępu do akt sprawy, nie pozwalają uznać, że prawo Hoechst do przedstawienia stanowiska nie było przestrzegane w ramach postępowania administracyjnego prowadzonego przez Komisję.

184    Jeśli chodzi o naruszenie zasad dobrej administracji i równego traktowania stwierdzone w pkt 137 powyżej, należy podkreślić, że wspomniane naruszenie nie dotyczy prawa Hoechst do przedstawienia stanowiska w rozumieniu decyzji w sprawie zakresu uprawnień.

185    Ponadto funkcjonariusz ds. przesłuchań wyjaśnia w swoim raporcie końcowym, że „działania służb Komisji względem stron nie miały [w kwestii łagodzenia sankcji] wpływu na wynik sprawy”. Jest to zgodne z wnioskiem Sądu w ramach badania pierwszego zarzutu, że niezgodność z prawem stwierdzona w pkt 137 powyżej nie wpływa na ważność Decyzji, w szczególności w odniesieniu do określenia przedsiębiorstwa, które jako pierwsze podjęło współpracę.

186    Co więcej, należy zaznaczyć, że Komisja przytacza w motywie 453 Decyzji zarzuty o charakterze formalnym podniesione przez Hoechst i ustosunkowuje się do nich, w szczególności w motywie 458. W tych okolicznościach nie można utrzymywać, jak czyni to Hoechst, że kolegium członków Komisji nie było wystarczająco poinformowane.

187    Mając na uwadze przedstawione powyżej względy, należy oddalić czwarty zarzut.

II –  W przedmiocie trzynastego zarzutu zmierzającego do stwierdzenia nieważności art. 2 Decyzji w zakresie, w jakim dotyczy Hoechst

A –  Argumenty stron

1.     Argumenty Hoechst

188    Hoechst twierdzi, że ustalenia Komisji zawarte w motywie 298 Decyzji, zgodnie z którymi kartel zakończył się najpóźniej w listopadzie 1996 r., pozbawiają podstawy faktycznej nakaz zawarty w art. 2 Decyzji.

189    Jeśli siedem lat po zakończeniu kartelu Komisja nadal chciała wydać nakaz zaniechania naruszenia, potrzebne były wystarczające przesłanki kontynuacji naruszenia. W przeciwnym razie jest to środek oparty na zwykłym podejrzeniu, co jest sprzeczne z art. 3 rozporządzenia nr 17. Poza naruszeniem dobrego imienia adresata Decyzji może on wywoływać po jego stronie trudności związane z powództwami cywilnymi, które mogą wnieść przeciwko niemu osoby trzecie.

190    Ponadto niezgodność art. 2 Decyzji z prawem jest oczywista, ponieważ w 1996 r. Hoechst zrezygnowała ze swojej części działalności w sektorze sorbatów; w 1997 r. Hoechst sprzedała w całości tę część działalności spółce trzeciej nienależącej do jej grupy, mianowicie spółce Celanese AG.

191    Hoechst dochodzi na tej podstawie do wniosku, że należy stwierdzić nieważność art. 2 Decyzji w zakresie, w jakim jej dotyczy.

2.     Argumenty Komisji

192    Komisja wskazuje, że podobnie jak w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji (zob. pkt 153 powyżej) art. 2 Decyzji zawiera wyraźne zastrzeżenie, mianowicie „o ile dotychczas jeszcze tego nie uczyniły”. Komisja przypomina, że Sąd stwierdził w tamtej sprawie, że „[c]o się tyczy zarzutu podniesionego przez Hoechst […], wystarczy[ło] wskazać, że art. 2 decyzji dotyczy[ł] wyraźnie przedsiębiorstw »wciąż działających w sektorze PCW«” i że „[w] związku z tym argumentacja na poparcie tego wniosku [była] oczywiście bezpodstawna” (pkt 1247).

193    W niniejszej sprawie Komisja twierdzi, że nie była zobowiązana wykazać ostatecznie, czy naruszenie, które miało miejsce w pewnym okresie, było jeszcze kontynuowane w chwili wydania Decyzji, czy też zostało już zakończone. Komisja podkreśla ponadto, że stronom udało się działać w największej tajemnicy przez niemalże dwa dziesięciolecia (motyw 306 Decyzji) i że art. 2 Decyzji stanowił nakaz zaniechania naruszenia o charakterze zapobiegawczym (motyw 307 Decyzji). Sprzedaż przez Hoechst jej części działalności w sektorze sorbatów nie powstrzymałaby Komisji od wydania nakazu, w myśl którego obowiązek zakończenia naruszeń odnosił się do przedsiębiorstwa jedynie, „o ile dotychczas jeszcze tego nie uczyniło”.

B –  Ocena Sądu

194    Tytułem wstępu należy zaznaczyć, że ze skargi jasno wynika, że Hoechst wnosi w ramach trzynastego zarzutu o stwierdzenie nieważności art. 2 sentencji Decyzji w zakresie, w jakim jej dotyczy.

195    Co do istoty należy stwierdzić, że art. 2 sentencji Decyzji zawiera w rzeczywistości dwa nakazy.

196    Po pierwsze, przepis ten nakazuje, by zainteresowane przedsiębiorstwa zaprzestały natychmiast naruszeń wskazanych w art. 1 sentencji Decyzji, o ile dotychczas jeszcze tego nie uczyniły. W związku z tym, że w momencie wydania Decyzji Hoechst nie prowadziła już działalności w sektorze sorbatów, argumenty podniesione przeciwko temu przepisowi są oczywiście bezpodstawne, jako że omawiany nakaz nie dotyczył w rzeczywistości Hoechst, mimo że znalazła się ona wśród przedsiębiorstw wymienionych w art. 1 sentencji Decyzji (zob. podobnie ww. w pkt 153 wyrok w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 1247). Okoliczność ta czyni bezskutecznymi również argumenty przedstawione przez Hoechst co do naruszenia jej dobrego imienia lub co do ewentualności, że osoby trzecie wystąpią przeciwko niej z powództwami cywilnymi.

197    Po drugie, art. 2 sentencji Decyzji nakazuje, by wymienione przedsiębiorstwa zaniechały w przyszłości wszelkiego czynu lub zachowania opisanego w art. 1, jak również wszelkiego działania mającego równoważny przedmiot lub skutek.

198    Należy przypomnieć w tym względzie, że stosowanie art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 17 może obejmować zakaz kontynuowania pewnych działań, praktyk lub sytuacji, których niezgodność z prawem została stwierdzona, ale również zakaz podobnego zachowania w przyszłości. Takie obowiązki spoczywające na przedsiębiorstwach nie mogą jednak wykraczać poza to, co jest stosowne i konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu (zob. ww. w pkt 153 wyrok w sprawie Cement, pkt 4704 i 4705, i przytoczone tam orzecznictwo). Ponadto uprawnienie Komisji do wydawania nakazów powinno być realizowane w zależności od charakteru stwierdzonego naruszenia (zob. wyrok Trybunału z dnia 6 marca 1974 r. w sprawach połączonych 6/73 i 7/73 Istituto Chemioterapico Italiano i Commercial Solvents przeciwko Komisji, Rec. s. 223, pkt 45; wyroki Sądu: z dnia 7 października 1999 r. w sprawie T‑228/97 Irish Sugar przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2969, pkt 298, i z dnia 12 grudnia 2000 r. w sprawie T‑128/98 Aéroports de Paris przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3929, pkt 82).

199    W niniejszej sprawie Komisja stwierdziła w art. 1 sentencji Decyzji, że Hoechst naruszyła wraz z innymi przedsiębiorstwami art. 81 ust. 1 WE, a od dnia 1 stycznia 1994 r. art. 53 ust. 1 porozumienia EOG, uczestnicząc – co więcej przez bardzo długi okres – w złożonym, jednolitym i ciągłym porozumieniu oraz w uzgodnionych praktykach w sektorze sorbatów, w ramach których porozumiały się one w kwestii ustalania celów w zakresie cen i przydziału limitów ilościowych, w sprawie określenia systemu informacji i kontroli oraz co do nieudostępniania technologii potencjalnym nowym uczestnikom rynku. Hoechst nie kwestionuje Decyzji w tym względzie. W tej sytuacji Komisja, nakazując tym przedsiębiorstwom, by zaniechały w przyszłości wszelkiego działania na rynku sorbatów mogącego mieć równoważny przedmiot lub skutek, nie przekroczyła uprawnień przysługujących jej na podstawie art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 17.

200    Fakt, iż w dniu wydania Decyzji Hoechst nie prowadziła już działalności w sektorze sorbatów lub fakt, iż Komisja wskazuje w motywie 298 Decyzji, że kartel zakończył się najpóźniej w listopadzie 1996 r., nie podważa tego wniosku. W rzeczywistości nakaz taki jak ten, który został wydany w niniejszej sprawie, ma z natury charakter zapobiegawczy i nie zależy od położenia zainteresowanych przedsiębiorstw w chwili wydania Decyzji.

201    Mając na uwadze przedstawione powyżej względy, należy oddalić trzynasty zarzut.

III –  W przedmiocie zarzutów zmierzających do obniżenia grzywny nałożonej na Hoechst

202    Sąd uważa, że zarzuty zmierzające do obniżenia grzywny nałożonej na Hoechst należy zbadać w innej kolejności niż kolejność, w jakiej zarzuty te zostały przedstawione w skardze. Podobnie niektóre zarzuty zostały pogrupowane w celu analizy, ponieważ dotyczą one tych samych kwestii merytorycznych.

A –  W przedmiocie dwunastego zarzutu opartego na zbyt długim czasie trwania postępowania

1.     Streszczenie postępowania administracyjnego

203    Z omówienia okoliczności faktycznych zawartego w Decyzji, a którego Hoechst nie kwestionuje, wynika, że w dniu 26 maja 1999 r. Komisja wysłała pierwszy wniosek o udzielenie informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17 do Daicel, Nippon Synthetic i Ueno (motyw 6 Decyzji).

204    Kolejne wnioski o udzielenie informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady nr 17 zostały wysłane później, mianowicie w okresie od maja do listopada 2002 r. (motywy 12–18 Decyzji).

205    W dniu 20 grudnia 2002 r. Komisja wysłała do przedsiębiorstw będących adresatami Decyzji pismo w sprawie przedstawienia zarzutów (motyw 22 Decyzji).

206    W dniu 24 kwietnia 2003 r. przedsiębiorstwa będące adresatami Decyzji wzięły udział w przesłuchaniu przed Komisją (motyw 29 Decyzji).

207    W dniu 1 października 2003 r. Komisja wydała Decyzję.

2.     Argumenty stron

a)     Argumenty Hoechst

208    Hoechst zarzuca Komisji naruszenie zasady poszanowania rozsądnego terminu postępowania. Odwołując się do wyroku Trybunału z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8375, pkt 170, Hoechst podkreśla, że zasada ta jest jedną z ogólnych zasad prawa wspólnotowego i wywodzi się (za pośrednictwem art. 6 ust. 2 UE) z art. 6 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

209    W niniejszej sprawie Hoechst wyjaśnia, że między pierwszym wnioskiem o udzielenie informacji skierowanym w dniu 26 maja 1999 r. do Daicel, Nippon Synthetic i Ueno a pismem w sprawie przedstawienia zarzutów z dnia 20 grudnia 2002 r. minęły 42 miesiące. W tym czasie Komisja nie wykazała jakiejkolwiek aktywności przez blisko 31 miesięcy, mianowicie między wnioskiem o udzielenie informacji z dnia 25 października 1999 r. a wnioskiem o udzielenie informacji z dnia 14 maja 2002 r. lub w każdym razie aż do spotkania z Daicel w dniu 21 lutego 2002 r.

210    Mając na względzie represyjny charakter grzywny, taki czas trwania dochodzenia i rozpatrywania sprawy mógłby być dopuszczalny jedynie w obliczu wyjątkowych okoliczności. Hoechst uważa jednak, iż takie okoliczności nie występują w niniejszej sprawie.

211    Hoechst wywodzi stąd, że czas trwania postępowania administracyjnego przekroczył rozsądne granice. W tej sytuacji, odwołując się do wyroku Trybunału z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie C‑185/95 P Baustahlgewebe przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8417, pkt 48 i nast., Hoechst uważa, że względy ekonomii postępowania wymagają, by zarzut oparty na zbyt długim czasie trwania postępowania prowadził do stwierdzenia nieważności Decyzji w zakresie, w jakim Decyzja ta określa wysokość grzywny.

212    Hoechst dodaje, że reżim przedawnienia przewidziany w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2988/74 z dnia 26 listopada 1974 r. dotyczącym okresów przedawnień w postępowaniach i wykonywaniu sankcji zgodnie z regułami Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej dotyczącymi transportu i konkurencji (Dz.U. L 319, s. 1) nie stoi na przeszkodzie zarzutowi opartemu na zbyt długim czasie trwania postępowania. Hoechst podkreśla w tym względzie, że przepisy dotyczące przedawnienia nie chronią przedsiębiorstwa przed zbyt długim postępowaniem, ponieważ początek dochodzenia przerywa bieg przedawnienia (art. 2 rozporządzenia nr 2988/74).

b)     Argumenty Komisji

213    Komisja wskazuje wpierw, że zarzut podniesiony przez Hoechst skazany jest na niepowodzenie z tego tylko względu, że dotyczy on wysokości grzywny, a nie Decyzji w całości. Komisja wyjaśnia w tym zakresie, że rozstrzygające są wyłącznie przepisy rozporządzenia nr 2988/74 dotyczące przedawnienia.

214    O ile przekroczenie rozsądnego terminu, w szczególności wtedy gdy skutkuje ono naruszeniem prawa zainteresowanych do obrony, uzasadnia unieważnienie decyzji stwierdzającej naruszenie reguł konkurencji, o tyle nie ma to miejsca wówczas, gdy kwestionowana jest wysokość grzywien nałożonych przez Komisję w tej decyzji, ponieważ uprawnienie Komisji do nakładania grzywien określone jest w rozporządzeniu nr 2988/74, które przewiduje w tym względzie termin przedawnienia.

215    Odwołując się do wyroków Trybunału: z dnia 14 lipca 1972 r. w sprawie 48/69 ICI przeciwko Komisji, Rec. s. 619, pkt 46–49, 52/69 Geigy przeciwko Komisji, Rec. s. 787, pkt 20–22, i z dnia 24 września 2002 r. w sprawach połączonych C‑74/00 P i C‑75/00 P Falck i Acciaierie di Bolzano przeciwko Komisji, Rec. s. I‑7869, pkt 139–141, Komisja podkreśla, że ze względu na rozporządzenie nr 2988/74 należy odrzucić wszelkie rozważania dotyczące obowiązku po stronie Komisji wykonywania przez nią uprawnienia do nakładania grzywien w rozsądnym terminie.

216    Komisja wskazuje następnie tytułem uzupełnienia, że przekroczenie rozsądnego terminu – przy założeniu, że zostanie ono wykazane – może uzasadniać stwierdzenie nieważności decyzji jedynie wtedy, gdy naruszenie tej zasady skutkowało naruszeniem prawa do obrony zainteresowanych przedsiębiorstw (zob. wyrok Sądu z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawach połączonych T‑5/00 i T‑6/00 Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied i Technische Unie przeciwko Komisji, Rec. s. II‑5761, pkt 74). Natomiast w niniejszej sprawie Hoechst nie wyjaśniła, w jaki sposób podobno opieszałe badanie sprawy przez Komisję utrudniło jej obronę.

217    Co więcej, zbyt długi czas trwania tego etapu postępowania administracyjnego nie narusza sam w sobie prawa do obrony, ponieważ zainteresowane strony nie są formalnie oskarżone o naruszenie reguł konkurencji aż do chwili otrzymania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, w związku z czym nie muszą też jeszcze bronić się (zob. ww. w pkt 216 wyrok w sprawie Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied i Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 78).

218    Wreszcie Komisja uważa, że „łączny” czas trwania postępowania nie przekroczył rozsądnego terminu (zob. wyrok Sądu z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie T‑67/01 JCB Service przeciwko Komisji, Rec. s. II‑49, pkt 43).

3.     Ocena Sądu

219    Należy wpierw zaznaczyć, że – jak podkreśla Komisja – niniejszy zarzut zmierza zgodnie z treścią skargi do „stwierdzenia nieważności Decyzji w zakresie, w jakim Decyzja ta określa wysokość grzywny”. Zarzut ten zmierza więc w istocie do uchylenia, a przynajmniej obniżenia grzywny nałożonej na Hoechst.

220    O ile przekroczenie rozsądnego terminu może uzasadniać pod pewnymi warunkami unieważnienie decyzji stwierdzającej naruszenie reguł konkurencji, o tyle nie ma to miejsca wówczas, gdy kwestionowana jest wysokość grzywien nałożonych na podstawie tej decyzji, ponieważ uprawnienie Komisji do nakładania grzywien określone jest w rozporządzeniu nr 2988/74, które przewiduje w tym względzie termin przedawnienia (zob. wyrok Sądu z dnia 19 marca 2003 r. w sprawie T‑213/00 CMA CGM i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑913, pkt 321).

221    Z drugiego motywu rozporządzenia nr 2988/74 wynika w istocie, że zasada przedawnienia została wprowadzona w celu zagwarantowania pewności prawa. Zgodnie z tym motywem „uregulowanie w tym względzie, aby było kompletne, musi stosować się zarówno do prawa [do] nakładania grzywien lub kar, ale także w odniesieniu do uprawnienia [do] wykonywania decyzji, na mocy których grzywny, kary i okresowe kary pieniężne są nakładane; uregulowania te powinny określać długość okresów przedawnienia, dat[ę], od której zaczyna się bieg okresu przedawnienia oraz zdarze[nia] powodując[e] przerwanie lub zawieszenie biegu okresu przedawnienia; w tym względzie powinny zostać wzięte pod uwagę, z jednej strony, interesy przedsiębiorstw lub związków przedsiębiorstw, oraz, z drugiej strony, wymogi praktyki administracyjnej”. Tak więc, jeśli chodzi o uprawnienie Komisji do nakładania grzywien, to art. 1 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 2988/74 stanowi, że uprawnienie Komisji do nakładania grzywien podlega terminowi przedawnienia, który wynosi pięć lat w przypadku naruszeń wspólnotowych reguł konkurencji (zob. ww. w pkt 220 wyrok w sprawie CMA CGM i in. przeciwko Komisji, pkt 322 i 323).

222    W myśl art. 1 ust. 2 tego rozporządzenia bieg przedawnienia rozpoczyna się w dniu popełnienia naruszenia lub – w przypadku ciągłych lub powtarzających się naruszeń – przedawnienie zaczyna biec od dnia, w którym naruszenie ustało. Zgodnie z art. 2 i 3 rozporządzenia nr 2988/74 bieg przedawnienia może jednak ulec przerwaniu lub zawieszeniu. W świetle art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 2988/74 czynności, które przerywają bieg przedawnienia, obejmują w szczególności wystosowane przez Komisję wnioski na piśmie o udzielenie informacji, wszczęcie postępowania przez Komisję oraz pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Bieg przedawnienia przerywa się ze skutkiem od dnia, w którym przynajmniej jedno przedsiębiorstwo lub związek przedsiębiorstw, które biorą udział w naruszeniu, zostanie powiadomione o podjęciu czynności. Na podstawie art. 2 ust. 3 rozporządzenia nr 2988/74 każde przerwanie biegu przedawnienia powoduje, że zaczyna ono biec od nowa, jednakże przedawnienie następuje najpóźniej w dniu, w którym mija okres odpowiadający podwójnemu terminowi przedawnienia, jeśli Komisja nie nałożyła grzywny lub kary. Bieg przedawnienia w postępowaniach ulega zawieszeniu na okres, w którym decyzja Komisji jest przedmiotem postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.

223    Wynika stąd, że rozporządzenie nr 2988/74 wprowadziło wyczerpujące unormowanie określające szczegółowo terminy, w których Komisja, nie naruszając podstawowego wymogu pewności prawa, może nakładać grzywny na przedsiębiorstwa, przeciwko którym wszczęto postępowania na podstawie wspólnotowych reguł konkurencji. Należy podkreślić w tym względzie, że jeśli chodzi o grzywny nakładane w ramach stosowania wspólnotowych reguł konkurencji, to z art. 2 ust. 3 rozporządzenia nr 2988/74 wynika, że przedawnienie następuje w każdym razie – z zastrzeżeniem ewentualnego zawieszenia biegu przedawnienia – z upływem dziesięciu lat, gdy bieg przedawnienia zostaje przerwany zgodnie z art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia, w związku z czym Komisja nie może opóźniać w nieskończoność wydania swojej decyzji w sprawie grzywien, aby nie dopuścić do upływu terminu przedawnienia (zob. ww. w pkt 220 wyrok w sprawie CMA CGM i in. przeciwko Komisji, pkt 324).

224    Ze względu na to unormowanie należy odrzucić wszelkie rozważania dotyczące obowiązku po stronie Komisji wykonywania przez nią uprawnienia do nakładania grzywien w rozsądnym terminie (zob. ww. w pkt 220 wyrok w sprawie CMA CGM i in. przeciwko Komisji, pkt 324; zob. również podobnie ww. w pkt 215 wyroki z dnia 14 lipca 1972 r. w sprawie ICI przeciwko Komisji, pkt 46–49, i w sprawie Geigy przeciwko Komisji, pkt 20–22).

225    W niniejszej sprawie bezsporne jest, że omawiane naruszenia były ciągłe. Ponadto Komisja uznała, że zaniechano stwierdzonych naruszeń najpóźniej pod koniec października 1996 r., czego Hoechst nie kwestionuje. Dlatego też, mając na względzie późniejsze akty skutkujące przerwaniem biegu przedawnienia, mianowicie wnioski o udzielenie informacji wysłane na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17 oraz pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, a także uwzględniając fakt, iż łączny czas między końcem października 1996 r. a wydaniem Decyzji w dniu 1 października 2003 r. nie przekroczył dziesięciu lat, przedawnienie nie nastąpiło w momencie wydania Decyzji przez Komisję, czego Hoechst w ogóle nie kwestionowała w ramach niniejszego postępowania przed Sądem (zob. podobnie ww. w pkt 216 wyrok w sprawach połączonych Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied i Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 90).

226    Z powyższych względów należy oddalić niniejszy zarzut podniesiony przez Hoechst w zakresie, w jakim zmierza on do „stwierdzenia nieważności Decyzji w zakresie, w jakim Decyzja ta określa wysokość grzywny”.

227    W każdym razie należy przypomnieć, że przekroczenie rozsądnego terminu – przy założeniu, że zostanie ono wykazane – nie uzasadnia koniecznie stwierdzenia nieważności Decyzji. Co się tyczy stosowania reguł konkurencji, przekroczenie rozsądnego terminu może w istocie stanowić podstawę stwierdzenia nieważności jedynie w przypadku decyzji stwierdzającej naruszenia, o ile zostanie wykazane, że pogwałcenie tej zasady naruszyło prawo zainteresowanych przedsiębiorstw do obrony. Z wyjątkiem tej szczególnej sytuacji nieprzestrzeganie obowiązku wydania decyzji w rozsądnym terminie pozostaje bez wpływu na ważność postępowania administracyjnego prowadzonego na podstawie rozporządzenia nr 17 (zob. ww. w pkt 153 wyroki Sądu: w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 122; z dnia 14 lutego 2001 r. w sprawie T‑62/99 Sodima przeciwko Komisji, Rec. s. II‑655, pkt 94, i ww. w pkt 216 wyrok Sądu w sprawach połączonych Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied i Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 74; zob. również podobnie wyrok Trybunału z dnia 21 września 2006 r. w sprawie C‑105/04 P Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8725, pkt 42–44).

228    Tymczasem Hoechst nie twierdziła, że ewentualne przekroczenie rozsądnego terminu w niniejszej sprawie naruszyło jej prawo do obrony. Ponadto, zakładając, że skarga wniesiona przez Hoechst może być interpretowana w ten sposób, należy uznać, że argumentacja przedstawiona w tym względzie jest ogólna i nie pozwala stwierdzić rzeczywistego naruszenia prawa do obrony, które należy badać na podstawie szczególnych okoliczności każdego konkretnego przypadku (zob. podobnie ww. w pkt 227 wyrok w sprawie Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied przeciwko Komisji, pkt 59).

229    Mając na uwadze przedstawione powyżej względy, należy oddalić zarzut dwunasty.

B –  W przedmiocie trzeciego zarzutu opartego na niesłusznym utajnieniu niektórych motywów uzasadnienia Decyzji

1.     Streszczenie Decyzji

230    W motywie 37 Decyzji Komisja wskazuje:

„[…] Łączny obrót osiągnięty przez Chisso w skali światowej w 2002 r. wyniósł 117,711 mld [jenów japońskich] (973,4 mln EUR)”.

231    W motywie 42 Decyzji Komisja wskazuje:

„[…] Łączny obrót osiągnięty przez Daicel w skali światowej w 2002 r. wyniósł 271,341 mld [jenów japońskich] (2,2439 mld EUR)”.

232    W motywie 50 Decyzji Komisja wskazuje:

„[…] Łączny obrót osiągnięty przez Nippon [Synthetic] w skali światowej w 2002 r. wyniósł 38,872 mld [jenów japońskich] (321,5 mln EUR)”.

233    W motywie 55 Decyzji Komisja wskazuje:

„[…] Łączny obrót osiągnięty przez Ueno w skali światowej w 2002 r. wyniósł 25,034 mld [jenów japońskich] (199,5 mln EUR)”.

234    Tabela I Decyzji przedstawia się następująco:

Wielkość i względne znaczenie na rynku sorbatów

Przedsiębiorstwo	Obrót (w mln EUR) i udziały w rynku szacowane w skali światowej w odniesieniu do sorbatów w 1995 r.	Obrót (w mln EUR) i udziały w rynku szacowane w EOG w odniesieniu do sorbatów w 1995 r.
Chisso	[…] (ponad 9,5% i mniej niż 15%)	[…] (ponad 4% i mniej niż 15%)
Daicel	[…] (ponad 9,5% i mniej niż 15%)	[…] (ponad 4% i mniej niż 15%)
Hoechst	42,4 (23,6%)	21,6 (48%)
Nippon Synthetic	[…] (ponad 9,5% i mniej niż 15%)	[…] (ponad 4% i mniej niż 15%)
Ueno	[…] (ponad 9,5% i mniej niż 15%)	[…] (ponad 4% i mniej niż 15%)
Cheminova, Eastman Chemical i pozostałe	[…] (mniej niż 30%)	[…] (mniej niż 16%)
Łącznie	180 (100%)	45 (100%)

235    Wreszcie motyw 352 Decyzji ma następujące brzmienie:

„Tabela I [Decyzji] wskazuje, że w 1995 r. Hoechst była zdecydowanie największym producentem sorbatów na rynku światowym z udziałem w rynku wynoszącym 23,6% (48% w EOG). Przedsiębiorstwo to zostało zatem zaliczone do pierwszej grupy. Daicel, Chisso, Nippon [Synthetic] i Ueno miały udziały w rynku wynoszące od 9,5% do 15% (między 4% a 15% w EOG). Znajdują się więc w drugiej grupie”.

236    Zgodnie z wyjaśnieniami zawartymi w Decyzji symbol „[…]” w motywach 37, 42, 50 i 55 oraz w tabeli I Decyzji odpowiada fragmentom utajnionym przez Komisję ze względów poufności.

2.     Argumenty stron

a)     Argumenty Hoechst

237    Hoechst twierdzi, że w ostatecznej decyzji nakładającej grzywnę – najpóźniej w wersji, w jakiej Decyzję doręczono – nie powinny się już znaleźć utajnione fragmenty zawierające dowody lub oceny dotyczące stanu faktycznego lub prawnego. W przeciwnym razie dochodzi do naruszenia prawa do obrony. Hoechst wyjaśnia, że obowiązek podania do wiadomości uzasadnienia Decyzji dotyczy adresata tej decyzji. Sytuacja różni się całkowicie od ogólnego interesu, który strony postępowania mogą mieć w zachowaniu poufności informacji względem osób trzecich.

238    W niniejszej sprawie motywy 37, 42, 50 i 55 Decyzji zawierają utajnione fragmenty. W tabeli I Decyzji utajniono zwłaszcza udziały w rynku w decydującym roku (1995) w taki sposób, że Hoechst mogła odtworzyć jedynie swój udział w rynku, a nie warunki rynkowe mające zastosowanie do pozostałych zainteresowanych przedsiębiorstw. Ponieważ obliczenie wyjściowej kwoty grzywny w motywie 352 Decyzji odbyło się na podstawie wielkości przedsiębiorstw i warunków rynkowych określonych w tabeli I Decyzji, Hoechst i Sąd nie były w stanie zrozumieć w zadowalający sposób istoty Decyzji. Ponadto dane dotyczące 1995 r. są danymi historycznymi, które nie mogą być już poufne, nawet w wersji jawnej decyzji opublikowanej w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Fakt, iż w toku postępowania administracyjnego złożono wniosek o zachowanie poufności i przychylono się do niego, nie ma wpływu na kwestię, czy omawiane utajnione fragmenty są jeszcze uzasadnione w ramach wydanej i doręczonej Decyzji, co wydaje się twierdzić Komisja w piśmie z dnia 30 października 2003 r. Hoechst zastanawia się nad uzasadnieniem zachowania poufności takich danych, konkretnie w stosunku do niej, skoro Hoechst już dawno zbyła swoją część działalności w sektorze sorbatów i wycofała się z rynku właściwego.

239    Nawet jeśli Komisja nie jest zobowiązana do obliczenia za pomocą działań arytmetycznych wysokości grzywien, nie oznacza to jednak, że Komisja nie ma takiej możliwości. Natomiast jeśli Komisja dokona takich obliczeń, będzie ona zobowiązana przekazać je do wiadomości adresatom decyzji.

240    Ponadto, odwołując się w szczególności do ww. w pkt 165 wyroku z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji (pkt 219, 227 i nast.), Hoechst uważa, że każdy adresat decyzji nakładającej grzywnę ma prawo do niedyskryminacyjnego traktowania, w ramach którego zasada równego traktowania jest przestrzegana przy obliczaniu grzywien opierającym się na podziale na kategorie dokonanym stosownie do udziałów w rynku. Oczywiste jest, że błędy, których dopuszczono się podczas tego procesu, są przedmiotem zainteresowania nie tylko ze strony przedsiębiorstw zaliczonych do drugiej kategorii, które zostały skazane na zbyt wysokie grzywny, ale także przedsiębiorstw zaliczonych do pierwszej kategorii, na które być może nałożono zbyt wysokie grzywny. Nieproporcjonalny charakter podstaw obliczenia grzywien w stosunku do przedsiębiorstw, które zostały zaliczone do pierwszej kategorii grzywien, może być bezpośrednią konsekwencją stosunkowo nieznacznej wysokości podstaw obliczeń wykorzystanych w ramach drugiej kategorii, i odwrotnie.

241    Ponadto Hoechst podkreśla, że żaden z utajnionych fragmentów nie został zastąpiony streszczeniem lub wystarczająco jasnym omówieniem, które pozwoliłyby jej na dokładne zrozumienie uzasadnienia Decyzji.

242    Hoechst wskazuje też, że w piśmie z dnia 10 października 2003 r. skierowanym do funkcjonariusza ds. przesłuchań i do Komisji zakwestionowała ona fakt, iż fragmenty wskazane w Decyzji zostały niesłusznie utajnione. Komisja ustosunkowała się odmownie do tego wniosku w piśmie, które Hoechst otrzymała w dniu 10 listopada 2003 r. Hoechst udzieliła odpowiedzi w piśmie z dnia 11 listopada 2003 r., a Komisja poinformowała Hoechst w piśmie z dnia 17 listopada 2003 r., że doręczona decyzja była kompletna. Gdyby Komisja twierdziła, że wydała decyzję skierowaną wyłącznie do Hoechst, należałoby wystąpić o protokoły z zebrania Komisji w dniu 1 października 2003 r., by poznać liczbę i formę decyzji wydanych w tym dniu w niniejszej sprawie. Byłoby to wskazane w szczególności dlatego, że Komisja nie postępowała tak, jak zwykle to czyni w podobnych postępowaniach, co miało wpływ na prawidłowość Decyzji pod względem formalnym. Jednakże nawet w tym przypadku utajnienie wskazanych powyżej motywów byłoby bezzasadne.

243    Hoechst wywodzi stąd, że Decyzja dotknięta jest poważnym brakiem uzasadnienia, który stanowi też naruszenie prawa do obrony przy obliczeniu wysokości nałożonej na nią grzywny w zakresie, w jakim nie jest możliwe odtworzenie założeń faktycznych, na których opiera się Komisja. Hoechst podkreśla w tym względzie, że w ww. w pkt 165 wyroku z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji Sąd dokładnie zbadał podział na kategorie dokonany przez Komisję i poprawił liczne błędy w obliczeniach. Czyniąc to, Sąd uznał, że zróżnicowanie udziałów w rynku wynoszące 2% stanowiło wystarczającą podstawę stwierdzenia nieważności wstępnych decyzji Komisji dotyczących podziału na kategorie i wyjściowej kwoty grzywien. Komisja jest więc ściśle związana kryteriami określenia wysokości grzywien przyjętymi w toku postępowania administracyjnego, których niedyskryminacyjne stosowanie podlega indywidualnej i pełnej kontroli sądowej.

b)     Argumenty Komisji

244    Zdaniem Komisji uzasadniony interes zainteresowanych przedsiębiorstw w ochronie ich tajemnic handlowych należy mieć na względzie nie tylko podczas postępowania administracyjnego oraz w chwili opublikowania decyzji zgodnie z art. 21 ust. 2 rozporządzenia nr 17, ale również w momencie jej doręczenia. Ten ostatni przypadek nie stanowi odstępstwa.

245    Utajnione fragmenty w motywach 37, 42, 50 i 55 oraz w tabeli I Decyzji zawierają informacje dotyczące przedsiębiorstw będących stronami postępowania, które wystąpiły o zachowanie poufności, na co Komisja zgodziła się w toku postępowania administracyjnego. Fakt, iż Hoechst jest adresatem Decyzji, nie pozbawia pozostałych adresatów ich uzasadnionego interesu w zachowaniu poufności. Komisja podkreśla, że sama Hoechst wystąpiła w piśmie z dnia 16 grudnia 2003 r. z wnioskiem o utajnienie w wersji Decyzji przeznaczonej do opublikowania jej obrotu i jej udziałów w rynku, a w razie potrzeby o zastąpienie jej obrotu odpowiednio szerokimi widełkami.

246    Obojętne jest, czy Komisja mogła zakwestionować to stanowisko w ramach przygotowań do wydania Decyzji z tego względu, że omawiane informacje nie stanowiły już tajemnicy handlowej. Zdaniem Komisji wydana i doręczona Hoechst Decyzja spełnia wymogi art. 253 WE dotyczące uzasadnienia.

247    Odwołując się wpierw do ww. w pkt 208 wyroku z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji (pkt 463 i 464) oraz do ww. w pkt 70 wyroku w sprawach połączonych Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji (pkt 1558), Komisja podkreśla, że obowiązek uzasadnienia decyzji nakładającej grzywnę jest spełniony, jeśli Komisja wskaże elementy oceny, które pozwoliły jej określić wagę i czas trwania naruszenia. Nie jest nawet konieczne zamieszczenie w decyzji ewentualnych obliczeń dokonanych w celu zastosowania tych elementów oceny.

248    W każdym razie, nawet jeśli trzeba było udzielić wyjaśnień tego rodzaju, Komisja w pełni dochowała tego wymogu. W niniejszej sprawie Komisja zaczęła od poczynienia ogólnych stwierdzeń dotyczących wagi naruszenia i od przedstawienia szczególnych aspektów kartelu, z których wynika, że chodzi o bardzo poważne naruszenie (motyw 344 Decyzji), w przypadku którego spodziewana grzywna wynosi co najmniej 20 mln EUR (motyw 354 Decyzji). Podkreślając następnie znaczne różnice w pozycji przedsiębiorstw na rynku, Komisja wyjaśniła, że należało dostosować wysokość tej grzywny w zależności od względnego znaczenia zainteresowanych na rynku właściwym, a zatem w zależności od ich zdolności do wyrządzenia konkurencji znacznej szkody (motywy 345 i 346 Decyzji). Okoliczności, które Komisja uwzględniła w celu dokonania tego dostosowania, w szczególności w celu podziału przedsiębiorstw na dwie grupy, zostały wskazane w motywach 349–353 Decyzji.

249    Mając na względzie dane zawarte w tabeli I Decyzji, z powyższego wynika, że udział Hoechst w rynku był wyraźnie większy niż udział w rynku pozostałych stron postępowania. Różnica ta miała ten skutek, że Hoechst została zaliczona do pierwszej grupy. Z motywów 352 i nast. Decyzji wynika w tym zakresie, że ze względu na pozycję Hoechst na rynku Komisja zaczęła od niej, obliczając wyjściową kwotę grzywien w odniesieniu do każdego przedsiębiorstwa. W dalszej kolejności określono wyjściową kwotę grzywien w stosunku do pozostałych przedsiębiorstw. Jest ona niższa, ponieważ przedsiębiorstwa te miały słabszą pozycję na rynku w porównaniu z Hoechst. Zważywszy, że Hoechst nie kwestionowała faktu, iż była zdecydowanie największym przedsiębiorstwem na rynku, szczegółowe dane dotyczące udziałów w rynku pozostałych przedsiębiorstw nie pozwalają uzasadnić wyjściowej kwoty grzywny nałożonej na Hoechst. Mogą one mieć znaczenie jedynie z punktu widzenia pozostałych przedsiębiorstw, ponieważ pozwalają im dokładnie ustalić, jaką pozycję zajmują względem Hoechst.

250    Ponadto, mając na względzie wygląd tabeli I Decyzji, Hoechst niewątpliwie była w stanie sama określić różnicę między jej pozycją a pozycją przedsiębiorstw z drugiej grupy. Określone udziały w rynku przedsiębiorstw z drugiej grupy były interesujące wyłącznie ze względu na dodatkowe zróżnicowanie w ramach drugiej kategorii, z którego postanowiono jednak zrezygnować, co zostało wyjaśnione w motywie 353 Decyzji. Komisja wskazuje, że okoliczność ta nie jest niekorzystna dla Hoechst.

251    Jeśli chodzi o odwołanie się do ww. w pkt 165 wyroku z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, Komisja uważa, że Hoechst zamierza wywieść z możliwego nieodpowiedniego traktowania przedsiębiorstw zaliczonych do drugiej kategorii, iż ona sama jest dyskryminowana. Komisja podkreśla w tym względzie, że Sąd uznał w tamtej sprawie, iż przedsiębiorstwo powinno być zaliczone do innej kategorii i ograniczył się do odmiennego zaklasyfikowania tego przedsiębiorstwa, zachowując jednocześnie kategorie określone w decyzji Komisji. Błąd związany z zaliczeniem przedsiębiorstwa do jednej z kategorii skutkował więc jedynie przeniesieniem tego przedsiębiorstwa do innej kategorii, a nie unieważnieniem podziału wszystkich przedsiębiorstw.

252    Komisja utrzymuje zatem, że ewentualna dyskryminacja wewnątrz drugiej kategorii nie ma tego skutku, iż Hoechst jako przedsiębiorstwo należące do pierwszej kategorii jest dyskryminowane.

3.     Ocena Sądu

253    Mając na względzie sformułowania użyte przez Hoechst w jej pismach, tytułem wstępu należy uznać, że niniejszy zarzut zmierza w istocie do stwierdzenia braku uzasadnienia, jeśli chodzi o motywy 37, 42, 50 i 55 oraz tabelę I Decyzji. Hoechst wskazuje, że fakt utajnienia fragmentów Decyzji stanowi naruszenie spoczywającego na Komisji obowiązku dołączania do jej decyzji zrozumiałego uzasadnienia. Wskutek tego Hoechst i Sąd nie były w stanie zrozumieć w zadowalający sposób istoty Decyzji. Zdaniem Hoechst ten brak uzasadnienia powinien być rozpatrywany w związku z motywem 352 Decyzji, który dotyczy podziału zainteresowanych przedsiębiorstw na różne kategorie w celu określenia wyjściowej kwoty grzywny. W związku z tym Hoechst twierdzi, że wskazany powyżej brak uzasadnienia skutkował naruszeniem prawa do obrony.

254    Ponadto należy podkreślić, że niniejszy zarzut zmierza w istocie do obniżenia wysokości nałożonej grzywny, ponieważ brak uzasadnienia podniesiony przez Hoechst dotyczy elementów, które pozwoliły Komisji określić wagę naruszenia.

255    Należy wpierw zaznaczyć, że art. 21 rozporządzenia nr 17, który przewiduje publikację niektórych decyzji, nakłada na Komisję obowiązek uwzględnienia uzasadnionego interesu, jaki przedsiębiorstwa mają w tym, by ich tajemnice handlowe nie zostały ujawnione.

256    Następnie należy przypomnieć, że uzasadnienie indywidualnej decyzji powinno przedstawiać w wyraźny i jednoznaczny sposób rozumowanie instytucji będącej autorem aktu, pozwalając zainteresowanym na zapoznanie się z podstawami podjętego środka, zaś właściwemu sądowi na dokonanie jego kontroli. Wymóg uzasadnienia należy oceniać w odniesieniu do konkretnej sytuacji. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne okoliczności faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna opierać się nie tylko na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności, w jakich ten akt został wydany (zob. wyrok Trybunału z dnia 2 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑367/95 P Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, Rec. s. I‑1719, pkt 63).

257    Istotne wymogi formalne wynikające z tego obowiązku uzasadnienia są spełnione wtedy, gdy Komisja wskaże w swej decyzji te elementy oceny, które umożliwiły jej zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia (zob. wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑291/98 P Sarrió przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9991, pkt 73, oraz ww. w pkt 208 wyrok Trybunału z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 463).

258    Bez potrzeby ustalenia w niniejszej sprawie, czy utajnione fragmenty stanowiły tajemnicę handlową, czy też nie, należy zauważyć, że motywy 37, 42, 50 i 55 oraz tabela I Decyzji rozpatrywane w świetle motywu 352 Decyzji spełniają obowiązek uzasadnienia spoczywający na Komisji.

259    Po pierwsze, należy zaznaczyć, że motyw 352 Decyzji zawiera elementy oceny, które pozwoliły Komisji, w ramach określenia wyjściowej kwoty grzywien, na dokonanie podziału przedsiębiorstw na dwie kategorie z uwzględnieniem wagi naruszenia.

260    Tak więc Komisja wskazuje w motywie 352 Decyzji, że Hoechst była zdecydowanie największym producentem sorbatów na rynku światowym. Komisja wspomina też o pozycji Hoechst na rynku sorbatów w EOG. W konsekwencji Komisja uznała, że Hoechst powinna zostać zaliczona do pierwszej kategorii przedsiębiorstw.

261    Komisja doszła do tego wniosku, opierając się na udziałach w rynku światowym w 1995 r. wskazanych w tabeli I Decyzji, które otrzymano na podstawie danych dotyczących obrotu w skali światowej związanego z omawianym produktem (motyw 351 Decyzji).

262    Hoechst kwestionuje utajnione fragmenty tabeli I Decyzji.

263    Jednakże tabela I Decyzji przedstawia w sposób dostatecznie zrozumiały elementy oceny, które pozwoliły Komisji dojść do tego wniosku w motywie 352 Decyzji.

264    Należy przypomnieć, że wniosek w motywie 352 Decyzji opiera się, jak wskazano powyżej, na udziałach w rynku światowym w 1995 r. związanych z omawianym produktem.

265    Tabela I Decyzji zawiera w tym względzie widełki wyrażające udziały w rynku w 1995 r., które pozwoliły Komisji wyróżnić dwie kategorie przedsiębiorstw: po pierwsze, przedsiębiorstwa japońskie, których udziały w rynku wynosiły między 9,5 a 15% w 1995 r., a po drugie Hoechst, której udział w rynku przekroczył 20%. Te elementy oceny, rozpatrywane w świetle wniosku Komisji w motywie 352 Decyzji, są dostatecznie zrozumiałe.

266    Ponadto, nawet jeśli w tabeli I Decyzji utajniono obroty zainteresowanych przedsiębiorstw, możliwe jest ustalenie ich wielkości w oparciu o widełki wyrażające obroty zawarte w tej tabeli. Tabela I Decyzji zawiera w istocie rubrykę zatytułowaną „Łącznie”, która podaje sumę obrotów zainteresowanych przedsiębiorstw i ich udziałów w rynku. Na tej podstawie można obliczyć widełki wyrażające obrót każdego z zainteresowanych przedsiębiorstw.

267    Z tych względów – niezależnie od tego, czy Komisja dopuściła się błędu w tym zakresie, co zostanie zbadane w ramach piątego zarzutu – należy przyjąć, że tabela I i motyw 352 Decyzji zawierają elementy oceny, które pozwoliły Komisji określić wagę naruszenia.

268    Jeśli chodzi o motywy 37, 42, 50 i 55 Decyzji, to należy zauważyć, że nie nawiązano do nich w motywie 352 Decyzji – jedynym motywie, do którego Hoechst się odwołuje, dotyczącym wagi naruszenia i podziału zainteresowanych przedsiębiorstw na kilka kategorii.

269    Ponadto Hoechst nie wskazała, w jakim zakresie wspomniane motywy zawierają elementy oceny, które Komisja wykorzystała przy ocenie wagi, a nawet czasu trwania naruszenia. Hoechst ogranicza się do wskazania, że motywy 37, 42, 50 i 55 Decyzji zawierają utajnione fragmenty.

270    W tej sytuacji brak jest podstaw, by twierdzić, iż utajnione fragmenty motywów 37, 42, 50 i 55 Decyzji powinny prowadzić do uznania, że Komisja naruszyła w niniejszej sprawie obowiązek uzasadnienia, który ciąży na niej w rozumieniu przytoczonego powyżej orzecznictwa.

271    W każdym razie utajnione fragmenty motywów 37, 42, 50 i 55 Decyzji obejmują częściowo te same dane, co dane znajdujące się w tabeli I Decyzji. Motywy 37, 42, 50 i 55 Decyzji zawierają w istocie dane dotyczące odpowiednio Chisso, Daicel, Nippon Synthetic oraz Ueno i odpowiadają motywowi 46 Decyzji, jeśli chodzi o Hoechst. Zgodnie z Decyzją będącą przedmiotem niniejszej skargi w wersji, w jakiej doręczono ją Hoechst, motyw 46 Decyzji zawiera między innymi, jeśli chodzi o Hoechst, dane dotyczące obrotów osiągniętych w 1995 r. na rynku sorbatów w skali światowej i na poziomie EOG, które odpowiadają danym zawartym w tabeli I Decyzji. Dlatego też ze względów przedstawionych w pkt 263–267 powyżej nie można przyjąć tu braku uzasadnienia.

272    Ponadto należy zaznaczyć, że uzasadnienie dotyczące zaliczenia Hoechst do pierwszej kategorii nie jest dotknięte żadnym uchybieniem, skoro Hoechst nie kwestionuje tego, że w 1995 r. posiadała udział w rynku światowym większy niż udział pozostałych zainteresowanych przedsiębiorstw. Dlatego też ewentualny błąd w zaliczeniu pozostałych przedsiębiorstw do drugiej kategorii nie ma znaczenia.

273    W świetle tych okoliczności należy oddalić podniesiony przez Hoechst zarzut braku uzasadnienia Decyzji. Wynika stąd również, że nie można uwzględnić naruszenia prawa do obrony, które miałoby wynikać z tego rzekomego braku uzasadnienia.

274    Wreszcie, jeśli chodzi o twierdzenia Hoechst, że Komisja doręczyła zainteresowanym przedsiębiorstwom decyzję, która różniła się pod względem formy, wystarczy wskazać, że te różnice co do formy związane są z ochroną tajemnic handlowych zainteresowanych przedsiębiorstw. Jednakże fakt, iż fragmenty Decyzji mogły zostać utajnione ze względów poufności w momencie ostatecznego doręczenia zainteresowanym przedsiębiorstwom, nie pozwala uznać, że przy jej wydaniu doszło do jakiejkolwiek nieprawidłowości w tym względzie. Hoechst nie przedstawiła w każdym razie żadnej okoliczności pozwalającej uznać, że Decyzja – w formie, w jakiej doręczono ją zainteresowanym przedsiębiorstwom – zawierała w szczególności różnice w uzasadnieniu. W tej sytuacji wniosek Hoechst zmierzający do udostępnienia protokołów ze spotkania kolegium członków Komisji w dniu 1 października 2003 r. nie zasługuje na uwzględnienie.

275    Z powyższych względów należy oddalić trzeci zarzut.

C –  W przedmiocie piątego zarzutu opartego na naruszeniu prawa przy określaniu podstawowej kwoty grzywny

1.     Streszczenie Decyzji

276    Komisja wskazuje w motywie 321 Decyzji, że podstawową kwotę grzywny określa się w zależności od wagi i czasu trwania naruszenia.

277    Po pierwsze, w celu określenia wagi naruszenia Komisja opiera się na charakterze naruszenia (motywy 323–326 Decyzji), na rzeczywistym wpływie naruszenia na rynek sorbatów w EOG (motywy 327–342 Decyzji) i na wielkości właściwego rynku geograficznego (motyw 343 Decyzji).

278    Jeśli chodzi o charakter naruszenia, Komisja przyjmuje, że omawiane naruszenie obejmowało głównie praktyki polegające na ustalaniu cen i podziale rynku. Ponadto Komisja podkreśla, że porozumienia kartelowe były co do zasady opracowane, kierowane oraz wspierane na bardzo wysokim szczeblu w zainteresowanych przedsiębiorstwach i wykonywano je wyłącznie na korzyść uczestniczących w nich producentów, ze szkodą dla ich klientów, a w ostateczności dla szerokiego kręgu odbiorców (motyw 323 Decyzji).

279    Jeśli chodzi o rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek sorbatów, Komisja wskazuje w szczególności, że uwzględnienie konkretnych skutków porozumienia jest zbędne, jeżeli okaże się, że porozumienie to ma na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku. Komisja wyjaśnia jednak, że w niniejszej sprawie naruszenie miało rzeczywisty wpływy na rynek sorbatów w EOG (motyw 327 Decyzji).

280    Komisja dochodzi do wniosku, że w niniejszej sprawie naruszenie może być uznane za bardzo poważne (motyw 344 Decyzji).

281    Następnie Komisja traktuje przedsiębiorstwa w zróżnicowany sposób w zależności od ich pozycji na rynku sorbatów w 1995 r. (motywy 345–355 Decyzji). Komisja wskazuje, że w 1995 r. Hoechst była zdecydowanie największym producentem sorbatów na rynku światowym z udziałem w rynku przekraczającym 20% (i ponad 45-procentowym udziałem w rynku w EOG). Z tego względu Hoechst została zaliczona do pierwszej grupy. Daicel, Chisso, Nippon Synthetic i Ueno posiadały udziały w rynku wynoszące od 9,5 do 15% (między 4 a 15% w EOG). Zaliczono je do drugiej grupy (motyw 352 Decyzji).

282    W motywie 354 Decyzji Komisja stwierdza, że grzywna, jaką można nałożyć w przypadku bardzo poważnych naruszeń, przekracza 20 mln EUR.

283    W tej sytuacji w motywie 355 Decyzji Komisja ustala wyjściową kwotę grzywien na 20 mln EUR w odniesieniu do przedsiębiorstw pierwszej grupy (Hoechst) i na 6,66 mln EUR w odniesieniu do przedsiębiorstw drugiej grupy (Daicel, Chisso, Nippon Synthetic i Ueno).

284    Wreszcie w celu zapewnienia, by grzywna odniosła wystarczająco odstraszający skutek względem dużych przedsiębiorstw oraz w celu uwzględnienia faktu, iż duże przedsiębiorstwa dysponują wiedzą oraz infrastrukturą prawno‑ekonomiczną, które pozwalają im lepiej ocenić, czy ich zachowanie stanowi naruszenie, i jakie wynikają z tego konsekwencje z punktu widzenia prawa konkurencji, Komisja dokonuje w przypadku Hoechst dodatkowego dostosowania wyjściowej kwoty grzywny. W motywie 357 Decyzji Komisja wskazuje w tym względzie, że należy podwyższyć wyjściową kwotę grzywny obliczoną na podstawie kryterium względnego znaczenia na rynku właściwym, tak by uwzględnić „wielkość i całkowite zasoby przedsiębiorstwa”. W tej sytuacji wyjściowa kwota grzywny dla Hoechst zostaje podwyższona o 100% i wynosi 40 mln EUR.

285    Po drugie, jeśli chodzi o czas trwania naruszenia, Komisja wskazuje, że Chisso, Daicel, Hoechst i Ueno naruszyły art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG w okresie od dnia 31 grudnia 1978 r. do dnia 31 października 1996 r. Przedsiębiorstwa te dopuściły się więc długotrwałego naruszenia trwającego 17 lat i 10 miesięcy. Komisja dochodzi na tej podstawie do wniosku, że należy podwyższyć wyjściową kwotę grzywny o 175% (motyw 359 Decyzji).

286    Mając na względzie wagę i czas trwania naruszenia, podstawowa kwota grzywny dla Hoechst zostaje ustalona na 110 mln EUR (motyw 361 Decyzji).

2.     Argumenty stron

a)     Argumenty Hoechst

287    W ramach piątego zarzutu Hoechst kwestionuje charakter oraz czas trwania naruszenia, które Komisja przyjęła w niniejszej sprawie, by określić wysokość grzywny.

288    Tytułem wstępu Hoechst wskazuje, że wysokość grzywny obliczona przed uwzględnieniem współpracy z jej strony, wynosząca mianowicie 198 mln EUR, odpowiada niemalże pięciokrotności całkowitej wielkości rynku w EOG w 1995 r. wskazanej w tabeli I Decyzji, to jest 44,6 mln EUR. Taka grzywna jest całkowicie nieproporcjonalna.

289    Ponadto Hoechst podkreśla, że Komisja dysponuje w ramach rozporządzenia nr 17 swobodnym uznaniem przy określaniu wysokości grzywny, ale korzystanie z tego swobodnego uznania nie jest w pełni dowolne ze względu na ogólne zasady prawa wspólnotowego oraz wytyczne, których Komisja jest zobowiązana przestrzegać przy obliczaniu grzywny (Hoechst odsyła w szczególności do wyroku Sądu z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie T‑230/00 Daesang i Sewon Europe przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2733, pkt 38).

 W przedmiocie charakteru naruszenia

290    Tytułem wstępu, powołując się w szczególności na pkt 1A wytycznych oraz na ww. w pkt 289 wyrok w sprawie Daesang i Sewon Europe przeciwko Komisji (pkt 38), Hoechst wskazuje, że podstawową kwotę grzywny określa się w oparciu o wagę i czas trwania naruszenia. Wagę naruszenia ustala się na podstawie szeregu kryteriów wskazanych w wytycznych. Do kryteriów tych zalicza się charakter naruszenia, jego rzeczywisty wpływ na rynek oraz zakres geograficzny tego rynku, a także rzeczywiste ekonomiczne możliwości wyrządzenia przez przedsiębiorstwa znacznej szkody konkurentom i konsumentom.

291    Co do istoty Hoechst podnosi cztery zarzuty dotyczące bardzo poważnego charakteru naruszenia stwierdzonego w Decyzji. Po pierwsze, Hoechst uważa, że w ramach oceny wagi naruszenia przypisano jej niesłusznie szkodliwe skutki. Po drugie, Hoechst uważa, że nikt z jej personelu kierowniczego najwyższego szczebla nie brał udziału w naruszeniu. Po trzecie, Hoechst twierdzi, że Komisja naruszyła prawo, dzieląc przedsiębiorstwa na różne kategorie. Po czwarte, Hoechst kwestionuje mnożnik o charakterze odstraszającym użyty przez Komisję.

–       W przedmiocie skutków naruszenia

292    Hoechst twierdzi, że Komisja przypuszcza, iż omawiany kartel wyrządził konsumentom szkodę. Przypuszczenie to jest głównym powodem wymierzenia zainteresowanym przedsiębiorstwom surowej kary. Hoechst odsyła w tym względzie do motywów 333–336 i 340–341 Decyzji oraz do komunikatu prasowego Komisji z dnia 1 października 2003 r.

293    Hoechst uważa w szczególności, że podobno szkodliwe skutki omawianego kartelu zostały uznane za jeden z trzech elementów (charakter naruszenia, wpływ i rozmiar kartelu w całym EOG), które posłużyły do określenia wagi naruszenia (motyw 344 Decyzji). Ponieważ nie zważono tych elementów w Decyzji, Hoechst wywodzi stąd, że jedna trzecia całkowitej kwoty grzywny została określona na podstawie podobno szkodliwych skutków omawianego kartelu. Tymczasem Komisja nie zdołała przedstawić w niniejszej sprawie dowodu na negatywny wpływ naruszenia.

294    Tak więc motywy 105, 109, 333–337 i 342 Decyzji nie zawierają żadnego dowodu na negatywny wpływ naruszenia.

295    Jeśli chodzi o motyw 105 Decyzji, Hoechst uważa, że fakt, iż przez długi czas nie osiągnięto cen docelowych, powinien raczej zostać uznany za poszlakę lub dowód, że porozumienia co do cen nie obowiązywały. Wynika to w szczególności z motywów 163–188 Decyzji. Ponadto Hoechst odwołuje się do informacji zawartych w motywach 210, 217, 224 i 228 Decyzji i podkreśla, że przez pięć kolejnych lat nie uzyskano żadnej podwyżki cen docelowych.

296    Jeśli chodzi o motyw 109 Decyzji, to opiera się on wyłącznie na szacunku dokonanym przez Chisso.

297    Co się tyczy motywów 333 i 334 Decyzji, Hoechst podkreśla, że Komisja przyznaje, iż nie można dokładnie określić w tej sprawie wpływu kartelu na rynek właściwy. Jednakże Komisja stwierdza też, że omawiane porozumienie wywołało niewątpliwie konkretne skutki na rynku sorbatów w EOG. Wyjaśnienia przedstawione w tym względzie przez Komisję nie są przekonywające. W szczególności Hoechst nie rozumie, w jaki sposób uzgodniona obniżka cen, na którą powołuje się Komisja, może szkodliwie wpływać na konkurencję, ani tym bardziej, w jaki sposób obniżka ta może służyć jako dowód szkody wyrządzonej osobom trzecim. Hoechst podkreśla ponadto, że rzeczywisty wpływ można przyjąć tylko wtedy, gdy: po pierwsze, wykazano, iż ceny docelowe były wyższe od hipotetycznych cen rynkowych, a po drugie, jeśli przynajmniej częściowo osiągnięto te ceny. Tymczasem wspomniane elementy nie występują w niniejszej sprawie.

298    Jeśli chodzi o motyw 335 Decyzji, Hoechst twierdzi, że fakt, iż wielkości sprzedaży wskazane w tabeli zawartej w motywie 112 Decyzji (tabeli II) są zbieżne z uzgodnionymi limitami, mógłby stanowić przesłankę prawidłowego funkcjonowania porozumień, o ile nie występowałyby „szare ilości”, to jest ilości sprzedanych towarów, których nie zgłoszono członkom kartelu. Tymczasem w niniejszej sprawie takie „szare ilości” istniały w szczególności w przypadku Hoechst. Poza tym Hoechst uważa, że Komisja powinna była ponadto wykazać, że ta zgodność wielkości sprzedaży doprowadziła do sztucznego spadku podaży, a tym samym do cen stanowiących nadużycie względem nabywców.

299    Jeśli chodzi o motyw 336 Decyzji, błędne jest założenie, że producenci sorbatów byli w stanie kontrolować nie tylko rynek sorbatów, ale także w dużej części rynek środków konserwujących. Hoechst wskazuje w tym względzie, że jednolity rynek środków konserwujących właściwie nie istnieje.

300    Wreszcie, jeśli chodzi o motywy 337 i 342 Decyzji, sprzeczne jest twierdzenie, z jednej strony, że omawiane porozumienia były wykonywane w okresie naruszenia, a z drugiej strony, że istnienie czynników zewnętrznych, które mogły wpłynąć na zmianę cen produktu, utrudnia wyciągnięcie wniosków co do względnego znaczenia wszystkich możliwych przyczyn. Wniosek zawarty w motywie 341 Decyzji, iż świadome wykonywanie porozumienia miało rzeczywisty wpływ na rynek sorbatów, jest w tej sytuacji błędny.

–       W przedmiocie udziału personelu kierowniczego wysokiego szczebla w antykonkurencyjnych porozumieniach

301    Komisja uważa, że antykonkurencyjne porozumienia były opracowane, kierowane oraz wspierane przez personel kierowniczy najwyższego szczebla w zainteresowanych przedsiębiorstwach (motyw 323 Decyzji).

302    Zdaniem Hoechst twierdzenie to jest sprzeczne z obowiązkiem uzasadnienia, który spoczywa na Komisji na podstawie art. 253 WE. W szczególności Komisja powinna była wykazać, na jakich czynnikach oparła swój wniosek (zob. wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑15/99 Brugg Rohrsysteme przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1613, pkt 210).

303    Ponadto nie jest prawdą, że osoby, które uczestniczyły w kartelu, należały do personelu kierowniczego najwyższego szczebla, przynajmniej jeśli chodzi o Hoechst. Odsyłając do motywów ww. w pkt 75 wyroku w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji (pkt 33–38), Hoechst podkreśla, że jej dwaj najwyżsi rangą współpracownicy, o których mowa w motywie 96 Decyzji, zajmowali stanowiska dyrektorów sprzedaży jednego z ośmiu do dwunastu obszarów działalności handlowej Hoechst. Każdy z nich podlegał dyrektorowi działu lub dyrektorowi sprzedaży odpowiedzialnemu za właściwy dział handlu, a ci należeli do szczebla znajdującego się poniżej szczebla dyrektorskiego. Pozostali współpracownicy wskazani w Decyzji zajmowali stanowiska kierownicze niższego szczebla lub nie sprawowali żadnych funkcji kierowniczych.

304    Wreszcie, nawet jeśli współpracownicy pozostałych zainteresowanych przedsiębiorstw powinni zostać uznani za personel kierowniczy najwyższego szczebla, nie może to skutkować względem Hoechst podwyższeniem podstawowej kwoty grzywny. Waga naruszenia przypisywanego Hoechst nie może w istocie zależeć od sytuacji pracowników pozostałych przedsiębiorstw, którzy uczestniczyli w naruszeniu.

–       W przedmiocie podziału przedsiębiorstw na kategorie

305    Hoechst wskazuje wpierw, że zróżnicowanie wyjściowych kwot grzywien wynoszących: 20 mln EUR, jeśli chodzi o Hoechst, i 6,6 mln EUR, jeśli chodzi o wszystkie pozostałe zainteresowane przedsiębiorstwa, jest nie do przyjęcia z uwagi na charakter naruszenia, który jest identyczny w wypadku wszystkich przedsiębiorstw.

306    Ponadto, odwołując się do ww. w pkt 220 wyroku w sprawie CMA CGM i in. przeciwko Komisji (pkt 405 i nast.), Hoechst podkreśla, że podział przedsiębiorstw na kategorie w ramach obliczania wyjściowej kwoty grzywien powinien przede wszystkim respektować zasadę równego traktowania.

307    W niniejszej sprawie Komisja wprowadziła gradację wyjściowych kwot grzywien w zależności od zakładanej zdolności przedsiębiorstw do naruszenia konkurencji i według tego, w jakim zakresie przyczyniły się one do zarzucanego im wyrządzenia szkody konkurencji (motyw 349 Decyzji). Jako kryterium oceny Komisja przyjęła udział każdego przedsiębiorstwa w światowym rynku sorbatów (motyw 350 Decyzji).

308    Po pierwsze, Hoechst wskazuje w tym względzie, że każdy z czterech producentów japońskich posiadał udział w rynku sięgający 15%, co oznacza, że sumując te wszystkie udziały, otrzymany udział w rynku światowym jest ponad dwukrotnie większy niż udział Hoechst. Mając na względzie trwałość kartelu wywozowego producentów japońskich oraz ich zawsze idealnie uzgodnione zachowanie podczas spotkań w ramach kartelu, Hoechst miała drugorzędne znaczenie w ewolucji rynku światowego. Tak więc, opierając się na widełkach wyrażających udziały producentów japońskich w rynku, Hoechst uważa, że w wypadku tych producentów podstawowa kwota grzywien powinna być od 1,61 do 2,54 raza wyższa niż w wypadku Hoechst. Przy założeniu odpowiedniej grzywny dla producentów japońskich (wliczając Chisso) odpowiadałoby to kwocie podstawowej wynoszącej między 10,4 a 16,65 mln EUR, a więc – ceteris paribus – obniżeniu grzywny względem Hoechst o kwotę od 16,58 do 47,52 mln EUR.

309    Po drugie, w każdym razie, a nawet rozpatrując udział w rynku każdego producenta japońskiego z osobna, obliczenie grzywny w odniesieniu do 1% udziału w rynku odpowiada kwocie wyjściowej wynoszącej między 0,44 a 0,7 mln EUR. Hoechst została pokrzywdzona, ponieważ gdyby Komisja zastosowała wobec niej te same kryteria, jej kwota wyjściowa powinna wynieść między 10,38 a 16,52 mln EUR. Ceteris paribus grzywna jest więc za wysoka o kwotę od 17,3 do 47,62 mln EUR.

310    Po trzecie, z porównania z innymi ostatnimi decyzjami wynika, że Komisja nie postępowała w niniejszej sprawie zgodnie ze swoimi zasadami dotyczącymi ustalania grzywien według kategorii. Hoechst odsyła w tym względzie do decyzji Komisji 2006/460/WE z dnia 17 grudnia 2002 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 traktatu WE i art. 53 porozumienia EOG przeciwko SGL Carbon AG, Le Carbone‑Lorraine SA, Ibiden Co., Ltd, Tokai Carbon Co., Ltd, Toyo Tanso Co., Ltd, GrafTech International, Ltd, NSCC Techno Carbon Co., Ltd, Nippon Steel Chemical Co., Ltd, Intech EDM BV i Intech EDM AG (sprawa COMP/E‑2/37.667 – Grafit specjalny), zakończonej ww. w pkt 118 wyrokiem Sądu z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych T‑71/03, T‑74/03, T‑87/03 i T‑91/03 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji. We wspomnianej decyzji Komisja ustaliła między innymi wyjściową kwotę grzywien na 20 mln EUR w odniesieniu do przedsiębiorstwa, które miało udział w rynku wynoszący między 30 a 40%, i na 14 mln EUR w odniesieniu do przedsiębiorstwa, którego udział w rynku wynosił między 21 a 27%. Ponadto ze względu na inny kartel dotyczący grafitów specjalnych prasowanych Komisja nałożyła w tej decyzji na dwa ukarane przedsiębiorstwa mające udział w rynku wynoszący między 25 a 35% grzywny, których kwota wyjściowa w wypadku każdego z nich wyniosła 15 mln EUR. Hoechst wnosi o dopuszczenie jako dowodu jawnej wersji tej decyzji (po opublikowaniu), a także zeznań urzędnika Komisji. Mając na względzie te zasady, Hoechst uważa, że kwota podstawowa, którą przyjęto względem niej w niniejszej sprawie, powinna być znacznie niższa (ceteris paribus 24,75 lub 29,7 mln EUR w zależności od tego, czy kwota wyjściowa wyniesie 14 czy 15 mln EUR).

–       W przedmiocie współczynnika podwyższenia użytego w celu uwzględnienia wielkości i całkowitych zasobów Hoechst

311    Hoechst ponownie doświadczyła nierównego traktowania przez Komisję, gdy ta pomnożyła jej kwotę wyjściową wynoszącą 20 mln EUR przez współczynnik grupowy równy dwa. Pozostałe przedsiębiorstwa, których Decyzja dotyczy, były i nadal są dużymi przedsiębiorstwami działającymi na poziomie międzynarodowym. Ponadto znaczne zmniejszenie wielkości Hoechst, które dokonało się w międzyczasie i wskutek którego obrót jej grupy spadł do około 9 mld EUR w roku odniesienia 2002, jak również fakt, iż Hoechst ograniczyła się do działalności holdingu i sprzedała osobom trzecim jej część działalności w sektorze sorbatów, czynią nieważnym uzasadnienie dotyczące maksymalnego podwyższenia grzywny. W każdym razie, zdaniem Hoechst, współczynnik równy dwa nie powinien zostać użyty jako mnożnik.

 W przedmiocie czasu trwania naruszenia

312    Hoechst uważa, że dokonane przez Komisję podwyższenie o 175% z tytułu czasu trwania naruszenia jest nadmierne i nieproporcjonalne.

313    Po pierwsze, podwyższenia ze względu na czas trwania naruszenia, które przekraczają 100%, są całkowicie sprzeczne z metodą obliczania grzywien przyjętą przez Komisję w wytycznych. Hoechst zauważa, że czynniki związane z wagą naruszenia pozwalają na ustalenie kwoty podstawowej, która w dalszej kolejności podlega dostosowaniu w zależności od czasu trwania naruszenia. Jeśli chodzi o tę ostatnią kwestię, pkt 1B wytycznych przewiduje jedynie „znaczne podwyższenie” kwoty podstawowej, a nie ustalenie zupełnie nowej kwoty całkowicie różnej od kwoty podstawowej.

314    Po drugie, podwyższenie ze względu na czas trwania naruszenia uwzględnia po raz drugi wagę naruszenia. Hoechst podkreśla w tym zakresie, że kartele dotyczące cen i wielkości sprzedaży są typowymi długotrwałymi naruszeniami. W konsekwencji, jeśli Komisja zalicza te kartele do najwyższej kategorii „bardzo poważnych naruszeń”, nie może ona uwzględnić po raz drugi tego poważnego charakteru naruszenia w ramach oceny czasu trwania naruszenia.

315    Po trzecie, Hoechst całkowicie podaje w wątpliwość fakt, iż bezpośrednio proporcjonalne podwyższenie, które rośnie w stały sposób o 10% rocznie, może być stosowane przez długi okres w celu ukarania kartelu. Hoechst podkreśla w tym względzie, że w wypadku długotrwałych naruszeń, które uznaje się za jednolite naruszenie, wszystkie systemy kar przewidują współczynniki podwyższenia grzywny, których wysokość zmniejsza się wykładniczo w miarę, jak zwiększa się czas trwania. Podejście to jest zresztą zgodne z zasadą proporcjonalności. W istocie, jeśli prawdą jest, że naruszenia, których dopuszczono się w odległej przeszłości, przedawniają się w pewnym momencie, to wymiar kary powinien być zgodny z tą samą zasadą. Hoechst dodaje, że nawet jeśli „zasada związku ciągłości” przewidziana w art. 1 ust. 2 rozporządzenia nr 2988/74 była jeszcze stosowana w prawie wspólnotowym, nie może ona prowadzić do niekończących się podwyższeń nałożonych grzywien.

316    Wreszcie zastosowane podwyższenie jest nieproporcjonalne w porównaniu z wcześniejszą praktyką Komisji.

317    Hoechst odsyła wpierw do decyzji Komisji 98/273/WE z dnia 28 stycznia 1998 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 85 traktatu WE (IV/35.733 – VW) (Dz.U. L 124, s. 60), w której Komisja uznała, że podwyższenie o 10% za każdy rok naruszenia jest stosowne tylko wtedy, gdy waga naruszenia pozostanie taka sama przez cały czas trwania tego naruszenia. W niniejszej sprawie nie sformułowano żadnego stwierdzenia dowodzącego lub wskazującego na taki fakt, co jest sprzeczne z obowiązkiem uzasadnienia, który spoczywa na Komisji.

318    Hoechst odsyła następnie do kilku decyzji, w których Komisja podwyższyła kwotę podstawową dopiero od drugiego roku, ponieważ wytyczne przewidują podwyższenie jedynie w wypadku okresów naruszenia, które przekraczają czas trwania uznawany za „średni”. Hoechst odwołuje się w szczególności do podwyższenia dokonanego w decyzji Komisji 1999/60/WE z dnia 21 października 1998 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 85 traktatu WE (IV/35.691/E‑4: – Rury preizolowane) (Dz.U. 1999, L 24, s. 1), a także odsyła do wyroku Sądu z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie T‑220/00 Cheil Jedang Corporation przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2473, pkt 137. Hoechst dochodzi na tej podstawie do wniosku, że w niniejszej sprawie możliwe było podwyższenie jedynie o 165%.

b)     Argumenty Komisji

319    Tytułem wstępu, a także w celu ustosunkowania się do argumentów przedstawionych przez Hoechst na wstępie jej piątego zarzutu, Komisja podkreśla, że porównanie między grzywną a całkowitym obrotem w sektorze sorbatów na rynku EOG w 1995 r. nie jest przekonywające. Obrót osiągnięty na rynku w ciągu roku nie wskazuje w istocie na negatywne następstwa, które mógł przynieść kartel istniejący przez ponad 17 lat. Ponadto wysokość grzywny w niniejszej sprawie – przed uwzględnieniem współpracy ze strony Hoechst – daje się wytłumaczyć szeregiem czynników. Co więcej, 20 mln EUR odpowiada minimalnej kwocie wyjściowej przewidzianej w wytycznych w wypadku bardzo poważnych naruszeń. Kwota ta jest też zgodna z praktyką decyzyjną Komisji. Wreszcie Komisja podkreśla, że konkretna kwota wyjściowa stanowi jedynie kwotę pośrednią, która w ramach stosowania metody określonej w wytycznych podlega następnie dostosowaniu w zależności od czasu trwania naruszenia i stwierdzonych okoliczności obciążających lub łagodzących (zob. ww. w pkt 318 wyrok Sądu w sprawie Cheil Jedang Corporation przeciwko Komisji, pkt 95).

 W przedmiocie skutków naruszenia

320    Zdaniem Komisji mogła ona uznać za niezakwestionowany fakt, iż ceny narzucone przez kartel były w zasadzie – a w każdym razie w wypadku Hoechst – co najmniej wyższe od cen rynkowych. Komisja podkreśla w tym względzie, że Hoechst miała okazję przedstawić swoje uwagi co do wniosków zawartych w motywach 105, 109 i 288 Decyzji, które odpowiadają pkt 78, 82 i 265 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. W piśmie tym Komisja poinformowała też, że uwzględni zgodnie z wytycznymi „wpływ na rynek” (pkt 291 i 295). W odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów Hoechst oświadczyła jedynie w kwestii tego wpływu, że nie miał on znaczenia dla wykazania istnienia naruszenia. Hoechst oświadczyła też wyraźnie w swojej odpowiedzi, że nie kwestionowała istotnych faktów dotyczących kartelu na rynku sorbatów, opisanych w piśmie Komisji w sprawie przedstawienia zarzutów (motywy 29 i 451 Decyzji).

321    Komisja podkreśla następnie, że w niniejszej sprawie zainteresowane przedsiębiorstwa ustaliły cele w zakresie cen, które klienci byli gotowi zapłacić (motyw 102 Decyzji). Ceny te nie odpowiadają swobodnemu ustaleniu przez każdego członka kartelu. Zresztą Hoechst nie zaprzecza tak naprawdę, że ustanowione mechanizmy nadzoru rzeczywiście pozwoliły na pełne osiągnięcie celów w zakresie cen, a przynajmniej że strony czynnie starały się je osiągnąć (motywy 331 i 334 Decyzji). Zdaniem Komisji ceny docelowe musiały być systematycznie wykorzystywane jako podstawa negocjacji (motyw 104 Decyzji). Niekiedy uczestnicy stwierdzali wyraźnie, że cele w zakresie cen były przestrzegane (motyw 205 Decyzji).

322    Komisja pozostawiła jednak w zawieszeniu kwestię różnicy między cenami narzuconymi przez kartel a cenami, których można by się spodziewać w warunkach normalnej konkurencji (motywy 333 i 340–342 Decyzji). W Decyzji nie wskazano, że ceny stale rosły, a jedynie że ustalono cele w zakresie cen, tak by można było osiągnąć ceny wyższe niż ceny rynkowe. Zdaniem Komisji mogło to obejmować obniżki cen, aczkolwiek skutkiem tego było jedynie złagodzenie wpływu obniżki cen rynkowych na członków kartelu (motyw 224 Decyzji).

323    Jeśli chodzi o wpływ kartelu na wielkość sprzedaży, Hoechst nie kwestionuje konkretnie danych zawartych w tabeli II Decyzji. Twierdzenie Hoechst (sprzeczne z motywem 419 Decyzji), że u innych producentów – między innymi u niej – „szare ilości” były większe niż w wypadku Ueno, jest całkowicie nieprecyzyjne. Ponadto problem szarych ilości wystąpił dopiero pod koniec 1992 r., a więc pod koniec istnienia kartelu (motywy 112 i 193 Decyzji). Komisja przypomina też, że w niniejszej sprawie podaż była dostosowana do popytu i odsyła do motywów 108 i 109 Decyzji.

324    Jeśli chodzi o uwagi Hoechst dotyczące rynków właściwych, Komisja wyjaśnia, że przypomniała po prostu w motywie 336 Decyzji, iż sorbaty były najczęściej używanymi konserwantami i że żaden inny konserwant nie mógł zastąpić ich w pełni. Uzasadniony jest zatem wniosek, iż producenci sorbatów byli też w stanie kontrolować „w szerokim zakresie” sektor konserwantów. Komisja dodaje, że nie ustaliła definitywnie, czy istniał odrębny rynek sorbatów. Nawet jeśli tak było, to stwierdzenie Komisji jest nadal ważne.

325    Wreszcie, jeśli chodzi o znaczenie szkodliwego wpływu naruszenia przy określaniu wysokości grzywny, to hipoteza Hoechst, że ten wpływ ma znaczenie dokładnie w odniesieniu do jednej trzeciej, jest pozbawione wszelkich podstaw. Komunikat prasowy Komisji, na który Hoechst powołuje się, zawiera jedynie skrótowe omówienie Decyzji i nie powinien być rozumiany w ten sposób, że omawiany wpływ miał decydujące znaczenie przy obliczaniu grzywien. W części komunikatu zatytułowanej „Obliczanie grzywien” nie wspomniano nawet o tej kwestii. Ponadto należy nadać większe znaczenie okolicznościom dotyczącym przedmiotu zachowania niż okolicznościom dotyczącym skutków tego zachowania, zwłaszcza jeśli odnoszą się one do naruszeń, które z samej natury są poważne, takim jak ustalanie cen i podział rynków (zob. wyrok Sądu z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie T‑141/94 Thyssen Stahl przeciwko Komisji, Rec. s. II‑347, pkt 636).

 W przedmiocie udziału personelu kierowniczego wysokiego szczebla w antykonkurencyjnych porozumieniach

326    Jeśli chodzi o uzasadnienie Decyzji, Komisja podkreśla, że Hoechst najwyraźniej zrozumiała, co obejmuje wyrażenie „na najwyższym szczeblu”, a ponadto, że w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wskazano, iż porozumienia były opracowane, kierowane oraz wspierane na najwyższym szczeblu w zainteresowanych przedsiębiorstwach. Hoechst nie zakwestionowała tych stwierdzeń, toteż bardziej szczegółowe zbadanie tej kwestii nie było konieczne.

327    Co do istoty, z ww. w pkt 75 wyroku w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji nie można wyprowadzić definicji pojęcia „najwyższy szczebel” mającej zastosowanie w każdej sytuacji, i która wyłączałaby każdą osobę zajmującą stanowisko niższe niż stanowisko, o którym mowa w tym wyroku. W motywie 323 Decyzji Komisja zamierza wykazać, że kartel nie był organizowany przez drugorzędnych współpracowników, ale przez osoby znajdujące się na szczeblu hierarchii nadającym kartelowi powagi i trwałości. Dyrektorzy sprzedaży Hoechst odpowiedzialni za określony dział spełniają te przesłanki.

 W przedmiocie podziału przedsiębiorstw na kategorie

328    Hoechst nie uwzględniła faktu, iż wytyczne opierają się na określonym znaczeniu każdego przedsiębiorstwa (pkt 1A akapity czwarty, szósty i siódmy). Fakt, iż producenci japońscy spotykali się regularnie przed wspólnymi spotkaniami, a także często po tych spotkaniach, nie czyni z nich koniecznie jednego i tego samego przedsiębiorstwa.

329    Ponadto Komisja przypomina, że, dzieląc przedsiębiorstwa na kategorie, zaczęła od Hoechst, na którą nałożyła minimalną grzywnę zalecaną w wypadku bardzo poważnych naruszeń. Argument Hoechst, iż wyjściowa kwota grzywny dla przedsiębiorstw drugiej kategorii, która wynosi jedną trzecią kwoty wyjściowej dla Hoechst, jest zbyt niska, nie może zostać uwzględniony, ponieważ nikt nie może powoływać się na swoją korzyść na niezgodne z prawem działanie, którego dopuszczono się na rzecz innej osoby (zob. wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑16/99 Lögstör Rör przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1633, pkt 350). Ponadto Komisja dysponuje swobodnym uznaniem przy ustalaniu wysokości każdej grzywny i nie ma obowiązku stosować w tym celu określonego wzoru matematycznego (zob. ww. w pkt 220 wyrok w sprawie CMA CGM i in. przeciwko Komisji, pkt 252 i 383). Nie ma więc znaczenia fakt, iż wyjściowa kwota grzywny dla przedsiębiorstw drugiej kategorii nie została dostosowana wprost proporcjonalnie do udziałów w rynku zainteresowanych przedsiębiorstw.

330    Jeśli chodzi o praktykę decyzyjną, na którą powołuje się Hoechst, to Komisja twierdzi, że praktyka ta nie stanowi sama w sobie ram prawnych dla grzywien w dziedzinie konkurencji, gdyż ramy te określone są wyłącznie w rozporządzeniu nr 17, a także iż elementy porównawcze mogą mieć jedynie charakter informacyjny z uwagi na to, że okoliczności faktyczne spraw z zakresu konkurencji takie, jak: rynki, produkty, kraje, przedsiębiorstwa i brane pod uwagę okresy nie są identyczne. Komisja odsyła w tym względzie do ww. w pkt 218 wyroku w sprawie JCB Service przeciwko Komisji (pkt 187 i 188). Dlatego też porównanie dokonane przez Hoechst nie jest zasadne.

 W przedmiocie współczynnika podwyższenia użytego w celu uwzględnienia wielkości i całkowitych zasobów Hoechst

331    Komisja twierdzi, że określenie współczynnika o charakterze odstraszającym jest zgodne z orzecznictwem i praktyką decyzyjną. Komisja odsyła w szczególności do ww. w pkt 75 wyroku w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji (pkt 162 i nast.).

332    Współczynnik ten uwzględnia wielkość i zasoby zainteresowanego przedsiębiorstwa, które idą w parze z jego znaczeniem. W 2002 r. Hoechst była co najmniej cztery razy większa niż Daicel – przedsiębiorstwo, które jest tuż za nią, jeśli chodzi o obroty. Natomiast charakter działalności Hoechst w momencie wydania Decyzji nie ma znaczenia. Fakt, iż Hoechst sprzedała swoją część działalności w sektorze sorbatów spółce trzeciej, został już uwzględniony przy stosownym porównaniu wielkości zainteresowanych przedsiębiorstw.

 W przedmiocie czasu trwania naruszenia

333    Jeśli chodzi o argumenty Hoechst dotyczące metody przewidzianej w wytycznych, Komisja wskazuje, że w pkt 1B wytycznych przewidziane jest podwyższenie o 10% rocznie mające na celu rzeczywiste ukaranie ograniczeń, które wywołały na długi czas szkodliwe skutki. Jeszcze niedawno Trybunał miał okazję podkreślić, że unikanie praktyk i porozumień antykonkurencyjnych, ich wykrywanie, a także ich karanie leży w interesie ogólnym (zob. ww. w pkt 145 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 54).

334    Komisja podkreśla ponadto, że podwyższenie przewidziane ze względu na czas trwania naruszenia nie podlega górnej granicy (100%, jak twierdzi Hoechst) i odsyła w tym względzie do swojej praktyki decyzyjnej w kilku sprawach.

335    Co więcej, kryteria wagi i czasu trwania naruszenia współistnieją autonomicznie. Pozwalają one razem na określenie kwoty podstawowej. Określenie podwyższenia z tytułu czasu trwania naruszenia w oparciu o kryterium wagi naruszenia jest sprzeczne z autonomicznym charakterem dwóch kryteriów, a zatem niewłaściwe.

336    Ponadto wbrew opinii Hoechst, kategoria bardzo poważnych naruszeń nie jest w żadnym razie zarezerwowana dla długotrwałych ograniczeń horyzontalnych. Dlatego też należy w pełni uwzględnić rzeczywisty czas trwania naruszenia.

337    Rozważania dotyczące przedawnienia również nie są trafne. W wypadku naruszeń trwałych lub ciągłych bieg przedawnienia rozpoczyna się dopiero od dnia, w którym naruszenie ustało.

338    Jeśli chodzi o argument, że w każdym razie możliwe było podwyższenie jedynie o 165% z tego względu, że pierwszy rok naruszenia nie liczy się, Komisja twierdzi, że podwyższenie o 10% rocznie jest w pełni zgodne z zasadami przewidzianymi w wytycznych. W tym względzie przewidziano jedynie, że nie stosuje się żadnego podwyższenia w wypadku krótkotrwałych naruszeń trwających zasadniczo krócej niż rok (zob. ww. w pkt 318 wyrok w sprawie Cheil Jedang Corporation przeciwko Komisji, pkt 133). Porównanie treści pkt 1B tiret drugiego i trzeciego wytycznych wskazuje, że w wypadku naruszeń trwających ponad jeden rok podwyższenie powinno być stosowane „za każdy rok” naruszenia, a więc włączając pierwszy rok.

339    Wreszcie, jeśli chodzi o wspomnianą przez Hoechst praktykę decyzyjną, która narzuca podwyższenie nieprzekraczające 10% rocznie, Komisja wskazuje, że przytoczona w pkt 318 powyżej sprawa Cheil Jedang Corporation przeciwko Komisji charakteryzowała się tym, że podwyższenie ze względu na czas trwania naruszenia wyniosło 10% w wypadku niektórych przedsiębiorstw i poniżej 10% w wypadku pozostałych przedsiębiorstw, w związku z czym decyzja nie była spójna (pkt 139 wyroku). Komisja dodaje, że fakt, iż zastosowała ona w przeszłości określoną stopę podwyższenia wysokości grzywny stosownie do czasu trwania naruszenia, nie może pozbawić jej możliwości podniesienia tej stopy w granicach wskazanych w rozporządzeniu nr 17 oraz w wytycznych, jeśli jest to konieczne, by zapewnić realizację wspólnotowej polityki konkurencji (zob. wyrok Sądu z dnia 30 września 2003 r. w sprawie T‑203/01 Michelin przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4071, pkt 277).

340    Ponadto w ostatnich decyzjach, o których Hoechst wspomina, Komisja niewątpliwie podwyższyła grzywnę o 10% rocznie z tytułu czasu trwania naruszenia. Należy odrzucić w tym zakresie twierdzenie Hoechst, że podwyższenie o 10% rocznie jest w każdym razie nieadekwatne, ponieważ zmienił się stopień naruszenia. Po pierwsze, fragment decyzji przytoczony przez Hoechst w celu wykazania tej zmiany stopnia naruszenia nie pozwala na jakikolwiek podobny wniosek. Po drugie, podwyższenie grzywny o 10% za każdy rok naruszenia jest uzasadnione, nawet jeśli stopień naruszenia mógł się zmienić w danym okresie, o ile bardzo poważne naruszenie było kontynuowane (zob. ww. w pkt 339 wyrok w sprawie Michelin przeciwko Komisji, pkt 278).

3.     Ocena Sądu

341    Tytułem wstępu należy wpierw stwierdzić, że piąty zarzut podniesiony przez Hoechst składa się z dwóch części. Pierwsza część zarzutu jest zatytułowana „Charakter naruszenia”. Druga część zarzutu nosi tytuł „Czas trwania naruszenia”. Jednakże pierwsza część zarzutu dotyczy w istocie elementów składających się na „wagę” naruszenia, które stanowią integralną część charakteru naruszenia. Należy więc uznać, że w ramach pierwszej części zarzutu Hoechst kwestionuje w rzeczywistości elementy przyjęte przez Komisję w odniesieniu do wagi naruszenia.

342    Następnie należy odrzucić ogólny argument podniesiony przez Hoechst, że wysokość nałożonej na nią grzywny, obliczona przed zastosowaniem komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., jest nieproporcjonalna, ponieważ odpowiada ona niemalże pięciokrotności całkowitej wielkości rynku w EOG w 1995 r. wskazanej w tabeli I Decyzji. Należy przypomnieć w tym względzie, że przy ustalaniu kwoty każdej grzywny Komisja dysponuje swobodnym uznaniem (zob. wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑283/98 P Mo och Domsjö przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9855, pkt 47, i wyrok Sądu z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawie T‑303/02 Westfalen Gassen Nederland przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4567, pkt 151). Ponadto zgodnie z art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 wysokość grzywny określa się na podstawie wagi i czasu trwania naruszenia. Co więcej, wspomniana wysokość grzywny jest wynikiem szeregu obliczeń arytmetycznych, które Komisja przeprowadza zgodnie z wytycznymi. Kwotę tę ustala się między innymi w oparciu o różne okoliczności związane z indywidualnym zachowaniem danego przedsiębiorstwa, takie jak występowanie okoliczności obciążających lub łagodzących (zob. wyrok Sądu z dnia 4 lipca 2006 r. w sprawie T‑304/02 Hoek Loos przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1887, pkt 82 i 85). Nie można wywieść z tych ram prawnych, że Komisja powinna zapewnić proporcję między obliczoną w ten sposób wysokością grzywny a całkowitą wielkością rynku danego produktu w EOG w określonym roku naruszenia (w danym przypadku w 1995 r.), podczas gdy omawiane naruszenie trwało ponad 17 lat, a wysokość grzywny zależy również od innych okoliczności związanych z indywidualnym zachowaniem przedsiębiorstwa. Wynika stąd, że należy odrzucić ogólny argument podniesiony w tym względzie przez Hoechst.

a)     W przedmiocie wagi naruszenia

343    Należy przypomnieć, że wytyczne stanowią między innymi, że przy ocenie wagi naruszenia należy wziąć pod uwagę charakter naruszenia, jego rzeczywisty wpływ na rynek tam, gdzie może to być zmierzone, oraz rozmiar właściwego rynku geograficznego. Naruszenia dzielą się więc na trzy kategorie: naruszenia o małym znaczeniu, poważne naruszenia oraz bardzo poważne naruszenia (pkt 1A akapity drugi i trzeci).

344    Należy też przypomnieć, że wagę naruszeń należy ustalić na podstawie licznych elementów, do których należą szczególne okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszające działanie grzywien, przy czym nie ma potrzeby ustalania wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów, które należy obowiązkowo uwzględnić (zob. ww. w pkt 208 wyrok Trybunału z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 465, oraz wyrok Trybunału z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 241).

 W przedmiocie wpływu kartelu na rynek sorbatów w EOG

345    Tytułem wstępu należy podkreślić, że trzy aspekty oceny wagi naruszenia wskazane w pkt 343 powyżej nie mają tego samego znaczenia w ramach oceny ogólnej. Charakter naruszenia odgrywa zasadniczą rolę, w szczególności przy charakteryzowaniu naruszeń uznanych za „bardzo poważne”. Z opisu bardzo poważnych naruszeń zawartego w wytycznych wynika w tym względzie, że porozumienia lub uzgodnione praktyki, których celem jest w szczególności – tak jak w niniejszej sprawie – ustalanie celów w zakresie cen lub przydział limitów ilościowych sprzedaży, mogą na podstawie samego ich charakteru skutkować uznaniem ich za „bardzo poważne”, przy czym nie jest konieczne charakteryzowanie takich zachowań pod kątem szczególnego wpływu (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 27 lipca 2005 r. w sprawach połączonych od T‑49/02 do T‑51/02 Brasserie nationale i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3033, pkt 178).

346    W niniejszej sprawie należy zauważyć po pierwsze, że Hoechst nie kwestionuje niezgodnego z prawem przedmiotu kartelu, mianowicie ustalania celów w zakresie cen, przydziału limitów ilościowych sprzedaży, określenia systemu informacji i kontroli oraz nieudostępniania technologii potencjalnym nowym uczestnikom rynku.

347    Po drugie, należy stwierdzić, że Komisja, dokonując oceny wagi naruszenia, uwzględniła w Decyzji rzeczywisty wpływ kartelu na rynek. O ile Komisja twierdzi w motywie 327 Decyzji, że nie jest konieczne uwzględnienie rzeczywistych skutków, jeśli wykazano antykonkurencyjny cel kartelu, niemniej jednak Komisja stwierdza w motywach 333–336 Decyzji występowanie w niniejszej sprawie takich skutków, i to nawet jeśli Komisja twierdzi w motywie 333, że nie jest możliwe precyzyjne ich ujęcie. Skutki te wynikają w szczególności z wykonywania omawianych porozumień. Odsyłając do części I Decyzji, Komisja przypomina w tym względzie w motywach 330–332 Decyzji, że omawiane porozumienia były starannie wykonywane. W motywach 334 i 336, które dotyczą rzeczywistego wpływu kartelu na rynek, również nawiązano do wykonywania omawianych porozumień. W motywie 337 Decyzji, który zawiera wniosek dotyczący rozważań poświęconych rzeczywistemu wpływowi kartelu na rynek, Komisja wskazuje, że to „ciągłe wykonywanie miało wpływ na rynek sorbatów”.

348    Hoechst nie kwestionuje przed Sądem wniosku Komisji dotyczącego wdrożenia kartelu. Należy podkreślić w tym względzie, że jeśli chodzi w szczególności o kartel cenowy, Komisja może zasadnie uznać, że naruszenie wywarło wpływ, ponieważ członkowie kartelu podjęli środki w celu stosowania uzgodnionych cen. Natomiast jeżeli wdrożenie kartelu zostanie udowodnione, nie można wymagać od Komisji, by systematycznie wykazywała, że porozumienia rzeczywiście pozwoliły określonym przedsiębiorstwom osiągnąć wyższy poziom cen transakcji aniżeli poziom, który zostałby osiągnięty przy braku kartelu (zob. podobnie ww. w pkt 153 wyrok w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 743–745). Dlatego też argumenty Hoechst nie podważają wniosku Komisji dotyczącego wpływu kartelu wynikającego z wykonania omawianych porozumień.

349    Ponadto należy zauważyć, że przedmiotem kartelu było między innymi ustalanie celów w zakresie cen. Należy przypomnieć w tym względzie, że ustalenie cen, nawet jedynie przykładowych, narusza konkurencję, gdyż pozwala wszystkim uczestnikom kartelu przewidzieć z dużym prawdopodobieństwem, jaka będzie polityka cenowa realizowana przez ich konkurentów. Ogólniej tego typu kartele wiążą się z bezpośrednim oddziaływaniem na podstawowe dla konkurencji na danym rynku parametry. W istocie, wyrażając wolę wspólnego stosowania w odniesieniu do swoich produktów pewnego poziomu cenowego, dani producenci nie są w stanie kształtować dalej w sposób niezależny swojej polityki rynkowej, naruszając w ten sposób koncepcję właściwą postanowieniom traktatu dotyczącym reguł konkurencji (zob. wyrok Sądu z dnia 29 listopada 2005 r. w sprawie T‑64/02 Heubach przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5137, pkt 81). Wynika stąd, że ustalając w szczególności cele w zakresie cen, omawiany kartel niewątpliwie naruszył konkurencję.

350    Ponadto z tabeli II Decyzji wynika, że limity sprzedaży uzgodnione przez uczestników kartelu zostały wdrożone, o czym Komisja wspomina w motywie 335 Decyzji. Hoechst nie kwestionuje liczb zawartych w tej tabeli, wskazując jedynie, że „szare ilości”, to jest ilości sprzedanych towarów, których nie zgłoszono członkom kartelu, budzą wątpliwości co do prawidłowego funkcjonowania omawianych porozumień. Z motywów 112 i 193 Decyzji wynika, że dyskusje członków kartelu w sprawie ewentualnych „szarych ilości” dotyczyły wielkości sprzedaży producentów japońskich, których nie ujęto w „oficjalnych statystykach”, to znaczy w opublikowanych danych dotyczących wyników wywozu osiągniętych przez tych producentów. W szczególności w motywie 335 Decyzji Komisja wskazuje, że takie „szare ilości” mogą być przypisane Ueno. Dlatego też zakładając, że te „szare ilości” miały wpływ na wyniki sprzedaży Ueno lub na wyniki sprzedaży pozostałych producentów japońskich zawarte w tabeli II Decyzji, te same ilości nie miałyby wpływu na wyniki sprzedaży Hoechst. W tej sytuacji skutkiem kartelu było co najmniej ograniczenie lub kontrolowanie możności zbycia towarów przez konkurenta obecnego na rynku EOG. Jeśli chodzi o twierdzenia Hoechst, że ona również sprzedawała „szare ilości” danego produktu, wystarczy wskazać w tym względzie, że twierdzenia te nie znajdują poparcia w żadnej okoliczności obiektywnej, której nie przedstawiono zresztą Komisji w odpowiednim czasie.

351    Mając powyższe na względzie, należy odrzucić argumenty Hoechst dotyczące wpływu kartelu na rynek sorbatów w EOG.

 W przedmiocie udziału w kartelu personelu kierowniczego Hoechst wysokiego szczebla

352    Tytułem wstępu należy zauważyć, że stwierdzenie Komisji, iż omawiane porozumienia kartelowe były co do zasady opracowane, kierowane oraz wspierane na bardzo wysokim szczeblu w zainteresowanych przedsiębiorstwach, zostaje przytoczone w ramach oceny charakteru omawianych naruszeń.

353    Jednakże brak jest podstaw, by uznać, że stwierdzenie to – o ile okazałoby się ono nieprawdziwe w przypadku Hoechst – może samo podać w wątpliwość wniosek Komisji, iż omawiane naruszenia polegające w szczególności na ustalaniu celów w zakresie cen i przydziale limitów ilościowych sprzedaży były ze swej natury bardzo poważne.

354    W każdym razie wystarczy wskazać, że stwierdzenie Komisji opiera się najwyraźniej na zawartych w motywach 88, 91 i 96–98 Decyzji listach pracowników zainteresowanych przedsiębiorstw, którzy uczestniczyli w spotkaniach. Jeśli chodzi o Hoechst, Komisja wyjaśnia w motywie 96 Decyzji, że podczas wspólnych spotkań była ona reprezentowana w szczególności przez dyrektorów sprzedaży lub pracowników odpowiedzialnych za sprzedaż danego produktu. Należy więc oddalić w tym względzie podniesiony przez Hoechst zarzut braku uzasadnienia.

355    Należy też zauważyć, że lista pracowników Hoechst zawarta w motywie 96 Decyzji znalazła się już w pkt 62 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Ponadto Komisja wyraźnie wskazała w motywie 295 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, że uwzględni fakt, iż porozumienia kartelowe były opracowane, kierowane oraz wspierane na bardzo wysokim szczeblu w zainteresowanych przedsiębiorstwach.

356    Hoechst nie zakwestionowała tych okoliczności faktycznych w toku postępowania administracyjnego.

357    Brak jest podstaw, by stwierdzić, że Komisja popełniła oczywisty błąd w ocenie, uznając, że „dyrektorzy sprzedaży” należeli do „bardzo wysokiego szczebla” w ramach organizacji zainteresowanych przedsiębiorstw. W szczególności Hoechst ogranicza się do podania w wątpliwość tego wniosku, wskazując, że dyrektorzy sprzedaży sami podlegają innym dyrektorom, przy czym Hoechst nie przedstawia na poparcie tego twierdzenia konkretnych dowodów, a w każdym razie nie przekazała ich Komisji w odpowiednim czasie. Ponadto fakt, iż dyrektorzy sprzedaży sami podlegają innym dyrektorom, nie oznacza koniecznie sam w sobie, że nie należeli oni do personelu kierowniczego „bardzo wysokiego szczebla”.

358    Wreszcie, jeśli chodzi o powołanie się przez Hoechst na ww. w pkt 75 wyrok w sprawie ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji (pkt 33–38), wystarczy stwierdzić, że we wspomnianej sprawie Komisja miała na uwadze rolę pełnioną przez „kierownictwo grupy” zainteresowanego przedsiębiorstwa, co odróżnia tę sprawę od niniejszego przypadku.

359    Mając na względzie te okoliczności, należy odrzucić argumenty Hoechst dotyczące udziału jej personelu kierowniczego wysokiego szczebla w kartelu.

 W przedmiocie podziału zainteresowanych przedsiębiorstw na kategorie

360    Tytułem wstępu należy przypomnieć, że zróżnicowanie dokonane w odniesieniu do kartelu na rynku sorbatów polegało na określeniu, zgodnie z pkt 1A akapity trzeci, czwarty i szósty wytycznych, indywidualnego wkładu każdego przedsiębiorstwa – pod względem rzeczywistych ekonomicznych możliwości – w sukces kartelu, w celu zaliczenia tego przedsiębiorstwa do odpowiedniej kategorii (zob. podobnie ww. w pkt 118 wyrok z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 225).

361    Komisja wyjaśnia w tym względzie w motywie 349 Decyzji, że wybrana metoda pozwala ocenić względne możliwości każdego przedsiębiorstwa, jego wkład w ogólną szkodę wyrządzoną konkurencji w EOG, a także jego wkład w skuteczność całego kartelu.

362    W niniejszej sprawie Komisja oceniła indywidualny wkład zainteresowanych przedsiębiorstw, opierając się na udziale w rynku każdego z nich w 1995 r. w odniesieniu do omawianego produktu w skali światowej.

363    Hoechst nie kwestionuje faktu, iż Komisja dokonała podziału zainteresowanych przedsiębiorstw na kategorie, ani metody przyjętej w tym celu. Hoechst podnosi przede wszystkim nierówne traktowanie w porównaniu z przedsiębiorstwami japońskimi, co się tyczy kwot wyjściowych przyjętych w zależności od kategorii.

364    Należy przypomnieć w tym względzie, że gdy Komisja dokonuje podziału na kategorie, powinna ona przestrzegać zasady równego traktowania, zgodnie z którą zakazane jest traktowanie porównywalnych sytuacji w różny sposób oraz różnych sytuacji w ten sam sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (zob. ww. w pkt 220 wyrok w sprawie CMA CGM i in. przeciwko Komisji, pkt 406, i ww. w pkt 165 wyrok z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 219).

365    Po pierwsze, z Decyzji jasno wynika, że Komisja stwierdziła, uznawszy wcześniej, iż omawiane naruszenie było „bardzo poważne” (motyw 344 Decyzji), że w 1995 r. Hoechst była największym producentem sorbatów na rynku światowym, i zaliczyła ją do pierwszej kategorii przedsiębiorstw (motyw 352 Decyzji). Hoechst nie podaje w wątpliwość stwierdzenia, że była największym producentem sorbatów w 1995 r., co znajduje ponadto potwierdzenie w danych zawartych w tabeli I Decyzji. Jeśli chodzi o argument Hoechst, iż powinno się ją porównać z czterema producentami japońskimi rozpatrywanymi łącznie, należy przypomnieć, że Decyzję – jakkolwiek została ona wydana w formie pojedynczego aktu – należy postrzegać jako zbiór indywidualnych decyzji, w których ustalone zostało, jakimi naruszeniami zostają obciążone przedsiębiorstwa będące ich adresatami, jak również na podstawie których ewentualnie na te przedsiębiorstwa zostały nałożone grzywny, co też zresztą potwierdza treść Decyzji, a w szczególności jej art. 1 i 3 (zob. ww. w pkt 31 postanowienie w sprawie Hoechst przeciwko Komisji, pkt 16). W tych okolicznościach nie można czynić Komisji zarzutu, że dokonała odrębnej analizy sytuacji zainteresowanych przedsiębiorstw japońskich.

366    Po drugie, w motywie 354 Decyzji Komisja stwierdza, że wysokość grzywny, jaką można nałożyć w przypadku bardzo poważnych naruszeń, przekracza 20 mln EUR.

367    Po trzecie, w motywie 355 Decyzji Komisja ustala wyjściową kwotę grzywien na 20 mln EUR w odniesieniu do przedsiębiorstw pierwszej grupy (Hoechst) i na 6,66 mln EUR w odniesieniu do przedsiębiorstw drugiej grupy (Daicel, Chisso, Nippon Synthetic i Ueno).

368    Wynika stąd, że w celu potraktowania zainteresowanych przedsiębiorstw w zróżnicowany sposób Komisja zaczęła od ustalenia w odniesieniu do przedsiębiorstw pierwszej kategorii (to znaczy Hoechst, która była w świetle Decyzji największym producentem sorbatów w 1995 r.) wysokości grzywny na 20 mln EUR przewidzianej w wytycznych. Następnie Komisja określiła na tej podstawie wysokość grzywny w odniesieniu do przedsiębiorstw drugiej kategorii.

369    Brak jest podstaw w Decyzji, by uznać, że wysokość grzywny przyjęta w odniesieniu do przedsiębiorstw pierwszej kategorii została ustalona w zależności od wysokości grzywny przyjętej w odniesieniu do przedsiębiorstw drugiej kategorii. Wbrew temu, co wydaje się sugerować Hoechst, brak jest też podstaw w Decyzji, by uznać, że kwota grzywny wynosząca 20 mln EUR, przyjęta w odniesieniu do przedsiębiorstw pierwszej kategorii, wynika ze wzoru matematycznego stosującego wysokość grzywny do części obrotu.

370    W tej sytuacji, zakładając nawet, że kwota 6,66 mln EUR przyjęta w odniesieniu do przedsiębiorstw drugiej kategorii jest zbyt niska lub że niektóre przedsiębiorstwa zaliczone do drugiej kategorii powinny zostać zaliczone do pierwszej kategorii, stanowiłoby to niezgodne z prawem działanie na korzyść przedsiębiorstw drugiej kategorii.

371    Należy podkreślić, że poszanowanie zasady równego traktowania musi iść w parze z poszanowaniem zasady legalności, zgodnie z którą nikt nie może powoływać się na swoją korzyść na niezgodne z prawem działanie, którego dopuszczono się na rzecz innej osoby (zob. wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑327/94 SCA Holding przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1373, pkt 160, i ww. w pkt 329 wyrok w sprawie Lögstör Rör przeciwko Komisji, pkt 350).

372    Wreszcie, jeśli chodzi o praktykę decyzyjną Komisji, na którą powołuje się Hoechst, należy przypomnieć, że praktyka ta nie stanowi sama w sobie ram prawnych dla grzywien w dziedzinie konkurencji, gdyż ramy te określone są wyłącznie w rozporządzeniu nr 17 i w wytycznych (zob. ww. w pkt 339 wyrok w sprawie Michelin przeciwko Komisji, pkt 292, i przytoczone tam orzecznictwo), a także iż podmioty gospodarcze nie mogą pokładać uzasadnionych oczekiwań w utrzymaniu istniejącej sytuacji, którą Komisja może zmienić w ramach przysługującego jej uznania (zob. wyrok Trybunału z dnia 14 lutego 1990 r. w sprawie C‑350/88 Delacre i in. przeciwko Komisji, Rec. str. I‑395, pkt 33, i przytoczone tam orzecznictwo, oraz ww. w pkt 344 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 171).

373    W tej sytuacji, zważywszy, że Sąd ma wystarczającą wiedzę na podstawie akt sprawy, w związku z czym nie zachodzi potrzeba uwzględnienia wniosku Hoechst zmierzającego do wezwania świadków, należy odrzucić argumenty Hoechst dotyczące podziału zainteresowanych przedsiębiorstw na kategorie.

 W przedmiocie współczynnika podwyższenia użytego w celu uwzględnienia wielkości i całkowitych zasobów Hoechst

374    W celu uwzględnienia „wielkości i całkowitych zasobów przedsiębiorstwa” wyjściowa kwota grzywny dla Hoechst została podwyższona o 100% i wyniosła 40 mln EUR (motyw 357 Decyzji).

375    Zgodnie z motywem 356 Decyzji celem tego podwyższenia jest zapewnienie wystarczająco odstraszającego skutku względem dużych przedsiębiorstw oraz uwzględnienie faktu, iż przedsiębiorstwa te dysponują wiedzą oraz infrastrukturą prawno‑ekonomiczną, które pozwalają im lepiej ocenić, że ich działanie stanowi naruszenie, i jakie wynikają z tego konsekwencje z punktu widzenia prawa konkurencji.

376    Wytyczne przewidują w tym względzie, że oprócz charakteru naruszenia, jego rzeczywistego wpływu na rynek oraz zakresu geograficznego tego rynku, należy też uwzględnić rzeczywiste ekonomiczne możliwości wyrządzenia przez sprawców naruszenia znacznej szkody innym podmiotom działającym na rynku, w szczególności konsumentom, oraz określić kwotę grzywny na poziomie, który zapewni jej wystarczająco odstraszający charakter (pkt 1A akapit czwarty).

377    Można również uwzględnić fakt, iż duże przedsiębiorstwa potrafią lepiej ocenić, że ich działanie stanowi naruszenie, i jakie wynikają z tego konsekwencje z punktu widzenia prawa konkurencji (pkt 1A akapit piąty).

378    W niniejszej sprawie – mimo, że motywy 356 i 357 Decyzji zamieszczone są w punkcie „Wystarczająco odstraszający skutek” – z motywu 356 Decyzji wynika, że w celu zastosowania podwyższenia wyjściowej kwoty grzywny o 100% Komisja uwzględniła, po pierwsze, konieczność zapewnienia, by grzywna miała wystarczająco odstraszający charakter w rozumieniu pkt 1A akapit czwarty wytycznych, a po drugie fakt, iż duże przedsiębiorstwa, takie jak Hoechst, potrafią lepiej ocenić, że ich działanie stanowi naruszenie, i jakie wynikają z tego konsekwencje z punktu widzenia prawa konkurencji w rozumieniu pkt 1A akapit piąty wytycznych.

379    Jeśli chodzi o pierwszy element, mianowicie konieczność zapewnienia, by grzywna miała wystarczająco odstraszający charakter, wymaga on, by kwota grzywny była tak dostosowana, aby uwzględnić zamierzony wpływ na przedsiębiorstwo, na które jest nałożona, po to, by grzywna nie była zbyt niska lub zbyt wysoka, biorąc zwłaszcza pod uwagę możliwości finansowe danego przedsiębiorstwa, zgodnie z wymogami wynikającymi, po pierwsze, z konieczności zapewnienia skuteczności grzywny, a po drugie, z poszanowania zasady proporcjonalności. Sąd uznał już w ww. w pkt 165 wyroku z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, że ze względu na swoje ogromne w porównaniu z innymi uczestnikami kartelu obroty całkowite jedno z zainteresowanych przedsiębiorstw łatwiej zgromadzi środki niezbędne do zapłaty grzywny, co uzasadnia – w celu zapewnienia, by grzywna miała wystarczająco odstraszający skutek – zastosowanie mnożnika (pkt 241). W związku z tym środki finansowe przedsiębiorstwa muszą podlegać takiej ocenie, aby w momencie nałożenia grzywny został osiągnięty prawidłowo cel odstraszający i to przy zachowaniu zasady proporcjonalności. W tym względzie z tych samych powodów należy zauważyć, że w ramach art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 górna granica grzywny ustalona na 10% obrotu danego przedsiębiorstwa jest określona w zależności od obrotu osiągniętego w roku gospodarczym poprzedzającym wydanie decyzji (wyrok z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie Sarrió przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9991, pkt 85).

380    Należy zauważyć w tym względzie, że Komisja nie wskazuje w Decyzji, jakie dane wykorzystała jako podstawę jej wniosku dotyczącego konieczności zapewnienia, by grzywna nałożona na Hoechst miała wystarczająco odstraszający charakter.

381    Komisja podaje jednak w Decyzji całkowite obroty zainteresowanych przedsiębiorstw w 2002 r. (motywy 37, 42, 46, 50 i 55) – roku, który odpowiada ostatniemu rokowi obrotowemu poprzedzającemu wydanie Decyzji. Komisja odwołuje się zresztą do 2002 r. w swoich pismach przed Sądem. Całkowite obroty w 2002 r. wyniosły: 9,2 mld EUR w wypadku Hoechst, 2,243 mld EUR w wypadku Daicel, 973,4 mln EUR w wypadku Chisso, 321,5 mln EUR w wypadku Nippon Synthetic i 199,5 mln EUR w wypadku Ueno. Tak więc w 2002 r. Hoechst rzeczywiście była zdecydowanie największym przedsiębiorstwem, którego dotyczyła Decyzja. W szczególności jej całkowity obrót był przynajmniej cztery razy większy niż obrót drugiego zainteresowanego przedsiębiorstwa, pod względem wielkości, mianowicie Daicel. W tych okolicznościach Komisja mogła słusznie starać się zapewnić, by grzywna dla Hoechst miała odstraszający charakter.

382    Jeśli chodzi o drugi element, który Komisja uwzględniła w celu podwyższenia wyjściowej kwoty grzywny, mianowicie fakt, iż przedsiębiorstwa dysponują infrastrukturą prawno‑ekonomiczną pozwalającą lepiej ocenić, że ich zachowanie stanowi naruszenie, należy podkreślić, że wbrew temu, co wskazano powyżej, element ten ma na celu surowsze ukaranie dużych przedsiębiorstw, w wypadku których przypuszcza się, że posiadają one wystarczającą wiedzę i strukturę pozwalające na uświadomienie sobie, że ich zachowanie stanowi naruszenie, i na ocenę ewentualnych korzyści. Należy jednak uznać, że w tym przypadku obrót, na podstawie którego Komisja określa wielkość zainteresowanych przedsiębiorstw, a więc ich zdolność do określenia charakteru i konsekwencji ich zachowania, powinien odnosić się do sytuacji tych przedsiębiorstw w czasie trwania naruszenia.

383    W niniejszej sprawie Komisja nie wskazuje w Decyzji, jakie dane wykorzystała jako podstawę jej wniosku, że Hoechst mogła lepiej ocenić, czy jej zachowanie stanowi naruszenie, i jakie konsekwencje z tego wynikają z punktu widzenia prawa konkurencji.

384    Jednakże bezsporne jest, że światowy obrót Hoechst wyniósł 28,181 mld EUR w 1995 r., to znaczy w ostatnim pełnym roku przed końcem naruszenia (motyw 46 Decyzji). Nie można twierdzić na tej podstawie, że Hoechst nie posiadała infrastruktury prawno‑ekonomicznej, którą dysponują duże przedsiębiorstwa, czego zresztą Hoechst nie utrzymuje. Fakt, iż pozostałe zainteresowane przedsiębiorstwa również mogły być w 1995 r. dużymi przedsiębiorstwami, nie wpływa na ocenę Komisji w tym względzie.

385    Z powyższego wynika, że Komisja nie popełniła błędu, decydując się na zastosowanie w niniejszej sprawie współczynnika podwyższenia.

386    Pozostałe argumenty przedstawione przez Hoechst nie podważają tego wniosku. W szczególności fakt, iż wielkość Hoechst uległa znacznemu zmniejszeniu, wskutek czego jej obrót spadł do 9 mld EUR w 2002 r., lub fakt, że Hoechst sprzedała swoją część działalności w sektorze sorbatów przed wydaniem Decyzji, nie wpływa na legalność zastosowania w niniejszej sprawie współczynnika podwyższenia. Po pierwsze, zmniejszenie wielkości Hoechst nie podaje w istocie w wątpliwość faktu, iż jej światowy obrót wyniósł 28,181 mld EUR w 1995 r., to jest w ostatnim pełnym roku naruszenia. Po drugie, sprzedaż jej części działalności w sektorze sorbatów nie podaje w wątpliwość faktu, iż w 2002 r., a więc w roku odpowiadającym ostatniemu rokowi obrotowemu poprzedzającemu wydanie Decyzji, Hoechst była największym spośród zainteresowanych przedsiębiorstw.

387    Jeśli chodzi o twierdzenie Hoechst, że współczynnik równy 100% nie powinien zostać użyty w niniejszej sprawie, twierdzenie to nie znajduje poparcia w żadnej okoliczności. W każdym razie, po pierwsze, nie ma podstaw, by uznać, że podwyższenie dokonane przez Komisję wykracza poza granice określone w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i w wytycznych. Po drugie, należy przypomnieć, że całkowity obrót Hoechst w 2002 r. był przynajmniej cztery razy większy niż obrót drugiego zainteresowanego przedsiębiorstwa, pod względem wielkości, mianowicie Daicel. Współczynnik użyty przez Komisję odzwierciedla w tym względzie różnicę w zakresie całkowitych obrotów w 2002 r. między Hoechst a innymi zainteresowanymi przedsiębiorstwami. Ponadto, jeśli chodzi o fakt, iż Hoechst dysponowała w 1995 r. wiedzą i infrastrukturą prawno‑ekonomiczną pozwalającymi jej lepiej ocenić, że jej zachowanie stanowiło naruszenie, i konsekwencje, jakie z tego wynikały, zakładając, że pozostałe zainteresowane przedsiębiorstwa również były w 1995 r. dużymi przedsiębiorstwami, nie ma potrzeby rozróżniać w tym względzie dwóch przedsiębiorstw, których obroty uzasadniają w każdym razie uznanie ich za duże przedsiębiorstwa dysponujące taką infrastrukturą. Z powyższych okoliczności wynika, że współczynnik równy 100% zastosowany przez Komisję nie może być uznany w niniejszej sprawie za nieproporcjonalny.

388    W świetle powyższego należy odrzucić argumenty Hoechst podające w wątpliwość zastosowanie współczynnika podwyższenia równego 100% w celu uwzględnienia wielkości i całkowitych zasobów przedsiębiorstwa.

389    W związku z tym należy oddalić pierwszą część piątego zarzutu.

b)      W przedmiocie czasu trwania naruszenia

390    W świetle art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 czas trwania naruszenia stanowi jeden z elementów, które należy uwzględnić przy określaniu wysokości grzywny, jaką nakłada się na przedsiębiorstwa winne naruszenia reguł konkurencji.

391    Jeśli chodzi o czynnik dotyczący czasu trwania naruszenia, wytyczne wyróżniają: naruszenia krótkotrwałe (trwające co do zasady krócej niż rok), w wypadku których kwota wyjściowa ustalona z tytułu wagi naruszenia nie powinna być podwyższana; naruszenia o średnim czasie trwania (trwające co do zasady od roku do pięciu lat), za które ta kwota może być podwyższona o 50%; i naruszenia długotrwałe (trwające co do zasady ponad pięć lat), za które ta kwota może być podwyższona o 10% za każdy rok (pkt 1B akapit pierwszy tiret od pierwszego do trzeciego).

392    W niniejszej sprawie Komisja wskazuje w motywie 359 Decyzji, że Chisso, Daicel, Hoechst i Ueno naruszyły art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG w okresie od 31 grudnia 1978 r. do dnia 31 października 1996 r. Hoechst nie kwestionuje tej okoliczności ani faktu, że omawiane naruszenie zostało uznane przez Komisję za „długotrwałe”.

393    Wynika stąd, że omawiane naruszenie trwało 17 lat i 10 miesięcy, na co Komisja słusznie wskazuje w Decyzji.

394    Dlatego też podwyższenie o 175% zastosowane względem Hoechst nie jest samo w sobie sprzeczne z wytycznymi (zob. podobnie ww. w pkt 318 wyrok w sprawie Cheil Jedang Corporation przeciwko Komisji, pkt 137).

395    Jeśli chodzi o argument Hoechst, że wytyczne przewidują jedynie „znaczne podwyższenie”, a nie ustalenie zupełnie nowej kwoty, nie ma podstaw, by uznać, że podwyższenie dokonane przez Komisję wykracza poza granice określone w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i w wytycznych. Wbrew twierdzeniom Hoechst użycie pojęcia „znaczne podwyższenie” nie pozwala uznać, że podwyższenia, które przekraczają 100%, są sprzeczne z metodą obliczania grzywien przewidzianą w wytycznych. Należy podkreślić w tym względzie, że uprawnienia przyznane Komisji na podstawie rozporządzenia nr 17 mają na celu umożliwienie Komisji wykonywania powierzonego jej na mocy art. 81 WE zadania czuwania nad poszanowaniem reguł konkurencji w ramach wspólnego rynku. Unikanie praktyk i porozumień antykonkurencyjnych, ich wykrywanie i karanie leży więc w interesie ogólnym (zob. ww. w pkt 145 wyrok w sprawie Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 54).

396    Ponadto należy wskazać, że nawet jeśli pkt 1B tiret trzecie wytycznych nie przewiduje automatycznego podwyższenia o 10% rocznie w wypadku długotrwałych naruszeń, to pozostawia on w tym względzie Komisji pewien zakres swobodnego uznania (zob. podobnie ww. w pkt 318 wyrok w sprawie Cheil Jedang przeciwko Komisji, pkt 134). Argumenty przedstawione przez Hoechst na poparcie jej zarzutu nie zmierzają do wykazania, że Komisja popełniła w tym względzie oczywisty błąd w ocenie. Ponadto należy podkreślić, że w zakresie, w jakim wytyczne stanowią, iż naruszenia trwające ponad pięć lat należy uznać za długotrwałe naruszenia i że takie naruszenia uzasadniają zastosowanie podwyższenia, które może wynieść za każdy rok 10% kwoty przyjętej z tytułu wagi naruszenia, nie można podnosić żadnego naruszenia zasady proporcjonalności przy określaniu czasu trwania naruszenia, w którym Hoechst brała udział (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie T‑65/99 Strintzis Lines Shipping przeciwko Komisji, s. II‑5433, pkt 194).

397    Jeśli chodzi o twierdzenie Hoechst, że kartele dotyczące cen i wielkości sprzedaży są typowymi długotrwałymi naruszeniami i że w związku z tym podwyższenie z tytułu czasu trwania naruszenia uwzględnia po raz drugi wagę naruszenia, należy przypomnieć, że zakładając nawet, iż niektóre rodzaje karteli są z racji ich natury tworzone z myślą, że będą one działać przez dłuższy czas, należy zawsze dokonać rozróżnienia na podstawie art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 między czasem, w ciągu którego te kartele rzeczywiście działają, a ich wagą, która wynika z ich charakteru (zob. ww. w pkt 118 wyrok z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawie Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 275). Dlatego też podwyższenie z tytułu czasu trwania naruszenia nie uwzględnia po raz drugi wagi naruszenia.

398    Jeśli chodzi o twierdzenie, że zdarzenia, które miały miejsce w odległej przeszłości, przedawniają się w pewnym momencie i że w związku z tym wysokość podwyższenia powinna zmniejszać się wykładniczo wraz z upływem czasu, wystarczy przypomnieć, że podwyższenie dokonane przez Komisję nie wykracza poza granice określone w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i w wytycznych i że w niniejszej sprawie działanie Komisji nie uległo przedawnieniu w świetle rozporządzenia nr 2988/74 (zob. pkt 225 powyżej).

399    Wreszcie, jeśli chodzi o wcześniejszą praktykę Komisji, a w szczególności o fakt, iż w niektórych przypadkach Komisja podniosła wyjściową kwotę grzywny dopiero od drugiego roku, należy przypomnieć, że praktyka ta nie stanowi sama w sobie ram prawnych dla grzywien w dziedzinie konkurencji, gdyż ramy te określone są wyłącznie w rozporządzeniu nr 17 i w wytycznych (zob. ww. w pkt 339 wyrok w sprawie Michelin przeciwko Komisji, pkt 292, i przytoczone tam orzecznictwo), a ponadto że podmioty gospodarcze nie mogą pokładać uzasadnionych oczekiwań w utrzymaniu istniejącej sytuacji, którą Komisja może zmienić w ramach przysługującego jej uznania (zob. ww. w pkt 372 wyrok w sprawie Delacre i in. przeciwko Komisji, pkt 33, i przytoczone tam orzecznictwo, oraz ww. w pkt 344 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 171). Ponadto jedynie w wypadku krótkotrwałych naruszeń (trwających co do zasady krócej niż rok) wytyczne stanowią, że nie stosuje się żadnego podwyższenia. Natomiast w wypadku długotrwałych naruszeń wytyczne dopuszczają zastosowanie podwyższenia o 10% „za każdy rok”. Mając na uwadze sformułowania użyte w tym względzie w wytycznych, nie ma powodu, by uznać, że przy dokonywaniu obliczeń Komisja powinna systematycznie pomijać pierwszy rok naruszenia (zob. podobnie, jeśli chodzi o naruszenia o średnim czasie trwania, ww. w pkt 318 wyrok w sprawie Cheil Jedang Corporation przeciwko Komisji, pkt 133).

400    Z powyższych względów należy oddalić drugą część piątego zarzutu, a tym samym należy oddalić w całości piąty zarzut.

D –  W przedmiocie zarzutów drugiego i szóstego, które opierają się na roli przywódcy uznanej w Decyzji za okoliczność obciążającą

401    W ramach drugiego zarzutu Hoechst podnosi naruszenie prawa do przedstawienia stanowiska w kwestii zarzutu opartego na roli przywódcy, którą uznano w Decyzji za okoliczność obciążającą. W ramach szóstego zarzutu Hoechst wskazuje, że podwyższenie oparte na funkcji przywódcy jest bezzasadne.

402    Należy wpierw zbadać drugi zarzut.

1.     Streszczenie Decyzji

403    W motywach 363–367 Decyzji, rozpatrywanych w związku z motywami 92–95 Decyzji, Komisja wskazuje, że w wypadku Hoechst wagę naruszenia intensyfikuje rola przywódcy kartelu, jaką pełniło to przedsiębiorstwo.

404    W szczególności Komisja wskazuje w Decyzji, że Hoechst była wspólnie z Daicel istotną siłą napędową i jednym z najbardziej aktywnych członków kartelu, uwzględniając zwłaszcza pozycję Hoechst na rynku. Udało się jej w ten sposób skorzystać w największym stopniu z kartelu i narzucić swoje propozycje producentom japońskim, na przykład w 1992 r., gdy Hoechst wystąpiła z propozycją wprowadzenia różnicy cen między kwasem sorbinowym a sorbatem potasu, na którą producenci japońscy przystali w 1994 r.

405    Ponadto Komisja wskazuje w Decyzji, że Hoechst była odpowiedzialna razem z Daicel za planowanie wspólnych spotkań i przewodniczenie im. Pełniła funkcję gospodarza spotkań w Europie, które organizowała i finansowała. Hoechst zorganizowała też niektóre spotkania poza terytorium Wspólnoty. Utrzymywała regularne kontakty z Daicel w celu wymiany informacji. Co więcej, Hoechst wystąpiła z kilkoma inicjatywami w celu zapewnienia skutecznej kontroli poszanowania limitów ilościowych (na przykład, gdy zaproponowała utworzenie w Szwajcarii niezależnego organu odpowiedzialnego za zbieranie danych dotyczących wyników sprzedaży osiąganych przez producentów japońskich lub w 1995 r., gdy dodała jednostronnie 600 ton do swojego limitu ze względu na występowanie „szarych ilości”). Ponadto Hoechst – jako członek Chemical Industrial Products Export Co‑operative (CIPEC) – miała dostęp do danych statystycznych dotyczących producentów japońskich.

406    W świetle Decyzji Hoechst zdołała też zapewnić sobie kontrolę europejskiej gałęzi kartelu, w szczególności utrzymując regularne i wyłączne kontakty z jedynym innym przedsiębiorstwem europejskim w tym sektorze.

407    Wreszcie Komisja wskazuje w Decyzji, że gdy w listopadzie 1996 r. odbyło się ostatnie wspólne spotkanie, Hoechst próbowała wspólnie z Daicel przekonać pozostałych członków, by kontynuować spotkania i porozumienia.

408    W świetle tych okoliczności, w celu uwzględnienia roli przywódcy pełnionej przez Hoechst, Komisja podnosi podstawową kwotę grzywny o 30% tytułem okoliczności obciążających.

2.     Argumenty stron

a)     Argumenty Hoechst

409    Hoechst wskazuje, że Komisja uwzględniła zarzucaną jej pozycję „współprzywódcy” w celu ustalenia wysokości jej grzywny.

410    Hoechst zarzuca Komisji, iż ta nie wysłuchała jej stanowiska co do oceny prawnej, której zamierzała dokonać w przedmiocie zarzucanego jej zachowania przywódcy. W szczególności Hoechst podkreśla, że Komisja nie skierowała do niej w tym względzie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.

411    Przed wydaniem decyzji nakładającej grzywnę Komisja powinna zapewnić przedsiębiorstwom możliwość podjęcia skutecznej obrony przed stawianymi im zarzutami. Oznacza to, że zarzuty faktyczne i prawne, z którymi Komisja ma zamiar wystąpić przeciwko nim, powinny być przekazane do wiadomości przyszłych adresatów decyzji w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów (Hoechst odsyła w tym względzie do ww. w pkt 70 wyroku w sprawach połączonych Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, pkt 193 i 194).

412    W niniejszej sprawie nic nie wskazywało w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wysłanym do Hoechst, że Komisja zamierzała uznać rolę przywódcy za okoliczność obciążającą. Również po wysłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja nie poinformowała, że zamierzała poszerzyć swe zarzuty przeciw Hoechst, uznając ją za przywódcę kartelu. Hoechst podkreśliła zresztą, że ze względu na brak zarzutów w tym zakresie nie widziała konieczności poruszenia kwestii uznania za przywódcę (Hoechst odsyła do swej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów). Hoechst poczyniła te same spostrzeżenia podczas przesłuchania w dniu 24 kwietnia 2003 r.

413    To przewrotne postępowanie Komisji jest tym bardziej niezrozumiałe, że argumenty podniesione w tym względzie w Decyzji można było przedstawić w chwili wysłania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, gdyż nie opierają się one na elementach, o których Komisja dowiedziała się dopiero później. Komisja naruszyła więc nie tylko prawo Hoechst do obrony, ale również prawo do rzetelnego procesu. Zasada równości broni wymaga, by istotne elementy późniejszej decyzji zostały przekazane w tym samym czasie co pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, nie tylko w odniesieniu do faktów i środków dowodowych przedstawionych później, ale również w odniesieniu do ich oceny prawnej.

414    Oczywiste jest, że gdyby Hoechst wiedziała o takim zarzucie przeciwko niej, nie czekałaby na postępowanie sądowe, ale broniłaby się na etapie postępowania administracyjnego. Ponadto niedorzeczne jest, że zainteresowane strony przedstawiają uwagi pro domo, na wszelki wypadek, co do faktu, że wymagane przesłanki faktyczne nie są spełnione.

415    Hoechst wywodzi stąd, że uznanie za przywódcę dokonane przez Komisję w Decyzji nie może się utrzymać. Podwyższenie grzywny oparte na tej kwalifikacji jest więc niezgodne z prawem. Dotyczy to również argumentów przedstawionych w motywach Decyzji, zgodnie z którymi zastosowanie pkt B komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. było prawnie wykluczone ze względu na pozycję „przywódcy”.

b)     Argumenty Komisji

416    Komisja podkreśla, że prawo do obrony jest przestrzegane, gdy w ramach Decyzji Komisja nie obciąża zainteresowanych odpowiedzialnością za naruszenia inne niż te, które były przedmiotem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, oraz uwzględnia jedynie fakty, co do których zainteresowani mieli możliwość wypowiedzenia się. Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów spełnia ten wymóg, jeśli przedstawia – choćby zwięźle, ale w jasny sposób – istotne fakty, na których Komisja opiera się (Komisja odsyła do wyroku Trybunału z dnia 15 lipca 1970 r. w sprawie 41/69 ACF Chemiefarma przeciwko Komisji, Rec. s. 661, pkt 26 i 94, oraz do ww. w pkt 70 wyroku w sprawach połączonych Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, pkt 138, 191 i nast.).

417    Zdaniem Komisji, w niniejszej sprawie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zawierało już opis okoliczności prawnych i faktycznych, które wzięto pod uwagę w Decyzji w celu obliczenia wysokości grzywny. W pkt 296 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja wskazała, że uwzględni zwłaszcza „rolę każdego uczestnika, a w szczególności rolę przywódcy pełnioną przez niektóre przedsiębiorstwa”. W pkt 60 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja wyraźnie zarzuciła Hoechst, iż ta pełniła wspólnie z Daicel „rolę przywódcy” podczas wspólnych spotkań (Komisja odsyła również do pkt 64 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów). W pkt 282 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Hoechst została przedstawiona jako jeden z „głównych uczestników” kartelu.

418    Ponadto Hoechst została wcześniej poinformowana w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów o wszystkich okolicznościach faktycznych leżących u podstaw uznania jej za przywódcę kartelu (w szczególności pkt 60, 77, 79, 94, 166, 178, 179, 210 i nast. oraz 282 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów). Komisja wskazuje też na motywy 347–367 Decyzji, zawierające odesłanie do motywów 92–95 Decyzji.

419    Komisja wywodzi stąd, że Hoechst miała możność zajęcia stanowiska co do zarzutu opartego na jej roli przywódcy jeszcze przed wydaniem Decyzji, co zresztą uczyniła zarówno w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, jak i podczas przesłuchania. To, iż Hoechst nie zgodziła się z tym zarzutem i usiłowała go odeprzeć w swojej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie zmienia faktu, że postawiono jej ten zarzut.

3.     Ocena Sądu

420    Należy przypomnieć, że przestrzeganie prawa do obrony we wszystkich rodzajach postępowań mogących doprowadzić do nałożenia sankcji, a w szczególności grzywien lub okresowych kar pieniężnych, stanowi podstawową zasadę prawa wspólnotowego, której należy przestrzegać nawet w przypadku postępowania o charakterze administracyjnym (zob. wyroki Trybunału: z dnia 13 lutego 1979 r. w sprawie 85/76 Hoffmann‑Laroche przeciwko Komisji, Rec. s. 461, pkt 9, i z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C‑176/99 P Arbed przeciwko Komisji, Rec. s. I‑10687, pkt 19; oraz ww. w pkt 216 wyrok w sprawach połączonych Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied i Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 32).

421    Zasada ta wymaga w szczególności, by pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skierowane przez Komisję do przedsiębiorstwa, na które zamierza ona nałożyć karę za naruszenie reguł konkurencji, zawierało opis istotnych okoliczności przemawiających przeciw temu przedsiębiorstwu, jak zarzucane mu fakty, ich kwalifikację prawną, dowody, na których opiera się Komisja, tak by przedsiębiorstwo to mogło skutecznie przywołać swoje argumenty w ramach postępowania administracyjnego wszczętego przeciwko niemu (zob. ww. w pkt 420 wyrok w sprawie Arbed przeciwko Komisji, pkt 20, i przytoczone tam orzecznictwo).

422    Jeśli chodzi w szczególności o obliczenie grzywien, Komisja czyni zadość obowiązkowi poszanowania prawa przedsiębiorstw do przedstawienia stanowiska, jeśli wskazuje wyraźnie w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, że zbada, czy należy nałożyć grzywny na zainteresowane przedsiębiorstwa, i jeśli wymienia zasadnicze okoliczności faktyczne i prawne, które mogą prowadzić do nałożenia grzywny, takie jak waga i czas trwania domniemanego naruszenia i jego dokonanie „umyślnie lub poprzez niedbalstwo”. W ten sposób Komisja podaje im informacje, które są niezbędne do obrony nie tylko przed stwierdzeniem naruszenia, ale także przed nałożeniem grzywny (zob. ww. w pkt 344 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 428; oraz wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑23/99 LR AF 1998 przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1705, pkt 199, i przytoczone tam orzecznictwo, a także ww. w pkt 118 wyrok Sądu w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 139; zob. również podobnie wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od 100/80 do 103/80 Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1825, pkt 21).

423    Należy też przypomnieć, że rola „lidera” odgrywana przez jedno lub kilka przedsiębiorstw w ramach kartelu powinna być uwzględniona w celu obliczania kwoty grzywny, ponieważ przedsiębiorstwa odgrywające taką rolę powinny ponosić z tego tytułu szczególną odpowiedzialność w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami (zob. ww. w pkt 165 wyrok Sądu z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 301, ww. w pkt 120 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 281; zob. również podobnie wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑347/94 Mayr‑Melnhof przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1751, pkt 291). Zgodnie z tymi zasadami w pkt 2 wytycznych, zatytułowanym „Okoliczności obciążające”, zawarty jest niewyczerpujący wykaz okoliczności mogących stanowić podstawę do zwiększenia kwoty podstawowej grzywny, wśród których znajduje się między innymi „rola przywódcy lub prowokatora [zachęcającego do] naruszenia” (tiret trzecie). W związku z tym, aby dane przedsiębiorstwo mogło być uznane za przywódcę kartelu, powinno ono stanowić istotną siłę napędową kartelu (zob. podobnie ww. w pkt 120 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 374).

424    Po pierwsze, w niniejszej sprawie należy zauważyć, że nawet jeśli wszystkie okoliczności faktyczne, które Komisja przyjęła w Decyzji, aby uzasadnić zarzut dotyczący roli przywódcy, były już obecne w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, okoliczności te wskazano w różnych punktach tego pisma, przy czym nie były one z sobą powiązane w żaden sposób, a Komisja nie dokonała jakiejkolwiek kwalifikacji tych okoliczności. Dopiero na etapie wydawania Decyzji okoliczności te zostały zebrane w jedną całość, a zarzut dotyczący roli przywódcy skierowany przeciwko Hoechst został wyraźnie sformułowany.

425    Konkretnie, spośród punktów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów wskazanych przez Komisję na poparcie jej obrony, tylko w pkt 60 tego pisma posłużono się w stosunku do Hoechst pojęciem „przywódca” („leader” w angielskiej wersji językowej i „führende Rolle” w niemieckiej wersji językowej tego pisma). Jednakże omawiane zdanie w całości brzmi następująco: „Hoechst pełniła wraz z Daicel rolę przywódcy podczas wspólnych spotkań, które odbywały się z udziałem czterech producentów japońskich”. Jeśli chodzi o Daicel, podobne zdanie znalazło się w pkt 64 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów („[Daicel] […] pełniła rolę przywódcy podczas wspólnych spotkań, wraz z Hoechst”). Tymczasem wspomniane zdanie, zawarte w pkt 60 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, może oznaczać, że Hoechst odgrywała szczególną rolę podczas wspólnych spotkań – na co wskazują zresztą pozostałe okoliczności przedstawione w tym samym punkcie, które dotyczą faktycznej organizacji wspomnianych spotkań – nie dając jednak wyraźnie do zrozumienia, że Hoechst była „przywódcą naruszenia” w rozumieniu wytycznych. Interpretacja ta znajduje zresztą potwierdzenie w tym, że Komisja zmieniła terminologię użytą w ramach Decyzji. Tak więc w motywie 92 Decyzji Komisja stwierdza, że „Hoechst była odpowiedzialna wraz z Daicel za planowanie wspólnych spotkań i przewodniczenie im”. Komisja wprowadziła tę samą zmianę w odniesieniu do Daicel, wskazując w Decyzji, że: „Daicel była odpowiedzialna wraz z Hoechst za planowanie wspólnych spotkań i przewodniczenie im” (motyw 89). Ponadto, chociaż Komisja wskazuje w Decyzji, iż Hoechst była odpowiedzialna wraz z Daicel za „planowanie” wspólnych spotkań, funkcja ta wydawała się być przypisana w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wyłącznie Daicel, co wynika z pkt 64 wspomnianego pisma, który ma następujące brzmienie: „[Daicel] organizowała spotkania przygotowawcze, była odpowiedzialna za planowanie wspólnych spotkań i pełniła rolę przywódcy podczas wspólnych spotkań, wraz z Hoechst”.

426    Po drugie, jeśli chodzi o fakt wskazany w pkt 77 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, że Hoechst „normalnie” jako pierwsza podawała do wiadomości nową cenę w Europie, a po niej czynili to producenci japońscy, należy podkreślić, że sama okoliczność, iż członek kartelu jako pierwszy podał do wiadomości nową cenę lub podwyżkę cen, nie może być uważana za poszlakę, że odgrywał on rolę przywódcy kartelu, jeśli okoliczności danego przypadku wskazują, że wspomniana cena lub podwyżka zostały określone wcześniej w drodze wspólnego porozumienia z innymi członkami kartelu oraz że ci członkowie podjęli decyzję również o tym, który spośród nich poda je do wiadomości jako pierwszy, ponieważ takie wyznaczenie oznacza, iż fakt podania do wiadomości jako pierwszy ceny lub podwyżki stanowi tylko akt ścisłego przestrzegania wcześniej ustalonego we wspólnym porozumieniu schematu, a nie dobrowolną inicjatywę, stanowiącą bodziec dla kartelu (zob. ww. w pkt 120 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 427). W niniejszej sprawie, jak wynika to z pkt 150, 158 i 190 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, niektóre przypadki podania cen do wiadomości były zaplanowane przez członków kartelu, którzy określali z góry stosownie do okoliczności, które przedsiębiorstwo poda je do wiadomości jako pierwsze. Przytoczony powyżej pkt 77 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów nie pozwala więc jasno uznać, w świetle pozostałych elementów zawartych we wspomnianym piśmie, że przypadki podania cen do wiadomości przez Hoechst odpowiadały dobrowolnej inicjatywie stanowiącej bodziec dla kartelu.

427    Po trzecie, jeśli chodzi o fakt wskazany w pkt 94 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, że Daicel i Hoechst uzgadniały kalendarz wspólnych spotkań, należy stwierdzić, że – jak wynika to z pkt 207 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów – kalendarze wspólnych spotkań były wpierw przygotowywane podczas spotkań przygotowawczych przez producentów japońskich, a następnie proponowane Hoechst. Jak wynika to z pkt 204 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, rzeczone spotkania przygotowawcze pozwalały też producentom japońskim na porozumienie się co do cen docelowych oraz limitów ilościowych, które następnie proponowano Hoechst.

428    Po czwarte, jeśli chodzi o stwierdzoną w pkt 166 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów okoliczność, że Hoechst, jako członek CIPEC, miała dostęp do japońskich statystyk dotyczących wywozu, podczas gdy producenci japońscy nie mogli mieć dostępu do oficjalnych statystyk niemieckich, okoliczności tej nie można interpretować w ten sposób, że oznacza ona, iż Hoechst stanowiła siłę napędową kartelu.

429    Po piąte, jeśli chodzi o dwustronne kontakty Hoechst z producentami japońskimi, o których mowa w pkt 210 i 211 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, należy zauważyć, że nawet jeśli te kontakty były w dużej mierze nawiązane z Daicel, Hoechst utrzymywała też stosunki z Ueno i Nippon Synthetic, co wynika z pkt 211 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Jeśli chodzi o pozostałe dwustronne kontakty, o których mowa w pkt 212 i nast. pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, należy stwierdzić, że – jak wynika to w szczególności z pkt 219 i 220 wspomnianego pisma – niektóre z tych kontaktów wynikały z woli wszystkich członków kartelu, a nawet samych tylko producentów japońskich.

430    Po szóste, jeśli chodzi o wskazane przez Komisję zdanie zawarte w pkt 282 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, zgodnie z którym Hoechst była jednym z głównych uczestników kartelu, zdanie to należy rozpatrywać w jego kontekście. Punkty 281 i nast. pisma w sprawie przedstawienia zarzutów miały najwyraźniej określić, po pierwsze, zakres odpowiedzialności Hoechst, a po drugie, zakres odpowiedzialności Nutrinovy, ponieważ we wrześniu 1997 r. Nutrinova przejęła należącą do Hoechst część działalności w sektorze sorbatów. Powyższego zdania nie można jednak rozumieć – w każdym razie wystarczająco precyzyjnie – w ten sposób, że określa ono jakąkolwiek rolę przywódcy pełnioną przez Hoechst.

431    Oczywiście niektóre okoliczności faktyczne wskazane w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, w szczególności w pkt 79 (propozycja wprowadzenia różnicy cen między kwasem sorbinowym a sorbatem potasu), 178 (propozycja zwiększenia limitu ilościowego przysługującego Hoechst) i 179 (propozycja powierzenia niezależnemu organowi danych dotyczących wyników sprzedaży osiąganych przez producentów japońskich), odzwierciedlają okazjonalne inicjatywy Hoechst. Jednakże okoliczności wskazane przez Komisję w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów – rozpatrywane w całości i stanowiące poparcie jej wniosku zawartego w Decyzji co do roli przywódcy pełnionej przez Hoechst – nie były wystarczająco precyzyjne co do ich znaczenia i ich kwalifikacji.

432    Ponadto, nawet jeśli Komisja mogła dać do zrozumienia w pkt 295 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, że uwzględni rolę przywódcy pełnioną przez „niektóre przedsiębiorstwa”, wskazanie to nie było wystarczające, zważywszy na nieprecyzyjność pozostałej części pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, by umożliwić Hoechst ustalenie, czy ewentualne uznanie za przywódcę dotyczyło jej, czy też nie.

433    Biorąc pod uwagę powyższe względy, należy uznać, że nawet jeśli czyny zarzucane Hoechst zostały poruszone w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, Komisja nie nadała im wystarczająco precyzyjnej kwalifikacji, by umożliwić skarżącej podjęcie skutecznej obrony.

434    Ponadto należy zauważyć w tym względzie, że Hoechst wskazała w swojej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, iż:

„Hoechst/Nutrinova nie odegrała decydującej roli w kartelu. Pojęcie »przywódcy« użyte w pkt 60 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów nie jest jasne w tym względzie […]. Odwołanie do »przywódcy« w pkt 60 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów dotyczy wyłącznie roli Hoechst/Nutrinovy jako gospodarza i organizatora wspólnych spotkań, które odbywały się w Europie”.

435    Podobnie podczas przesłuchania w dniu 24 kwietnia 2003 r. pełnomocnicy Hoechst i Nutrinovy oświadczyli, że przedsiębiorstwo to spełniało wszystkie warunki uzyskania zwolnienia z grzywny, wskazując, co następuje:

„Jeśli chodzi o rolę Hoechst i Nutrinovy jako gospodarzy wspólnych spotkań odbywających się w Europie, należy podkreślić, że ze względu na fakt, iż moi klienci byli jedynym europejskim przedsiębiorstwem uczestniczącym w tych wspólnych spotkaniach, zupełnie naturalne było to, że byli oni odpowiedzialni za organizację spotkań w Europie. Jednakże nie oznacza to, że pełnili jakąkolwiek rolę przywódcy kartelu”.

436    Wynika stąd, że nieprecyzyjność pisma w sprawie przedstawienia zarzutów co do uznania Hoechst za przywódcę miała ten skutek, że przedsiębiorstwo to skoncentrowało się na organizacji wspólnych spotkań – jedynym temacie poruszonym początkowo przez Komisję w pkt 60 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Ze względu na brak większej precyzji oraz zważywszy na rozproszenie innych okoliczności faktycznych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, nie umożliwiono Hoechst podjęcia skutecznej obrony w tym zakresie.

437    Należy też przypomnieć, iż Komisja była świadoma, że pojęcie „przywódca” użyte w pkt 60 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów było nieprecyzyjne. Wynika to w szczególności z faktu, iż Komisja zmieniła terminologię użytą w ramach Decyzji.

438    Z powyższych względów należy uwzględnić drugi zarzut. W związku z tym nie zachodzi potrzeba analizy szóstego zarzutu i należy zmienić Decyzję w zakresie, w jakim uwzględniono w niej w odniesieniu do Hoechst okoliczność obciążającą związaną z rolą przywódcy.

439    Konkretne skutki tej zmiany zostaną określone później.

E –  W przedmiocie siódmego zarzutu opartego na nieuzasadnionym charakterze podwyższenia grzywny z tytułu powrotu do naruszenia

1.     Streszczenie Decyzji

440    Motyw 363 Decyzji ma następujące brzmienie:

„W wypadku Hoechst wagę naruszenia intensyfikują następujące okoliczności:

a)      Hoechst pełniła rolę przywódcy kartelu (motywy 92–95);

b)      Hoechst była przedmiotem wcześniejszych decyzji, w których stwierdzono naruszenie tego samego rodzaju”.

441    Przypis nr 211 dodany do motywu 363 Decyzji ma następujące brzmienie:

„Zobacz decyzje Komisji 94/599/WE (PCW II) (Dz.U. L 239 z 14.9.1994, s. 14), 89/191/EWG (PCW I) (Dz.U. L 74 z 17.3.1989, s. 21), 86/398/EWG (Polipropylen) (Dz.U. L 230 z 18.8.1986, s. 1) i 69/243/EWG (Substancje barwiące) (Dz.U. L 195 z 7.8.1969, s. 11)”.

442    W motywie 368 Decyzji Komisja wskazuje, że:

„Konieczne jest zapewnienie, by kwota grzywny odniosła wystarczająco odstraszający skutek. Komisja stwierdza, że Hoechst została wezwana w poprzednich decyzjach skierowanych do niej do zaprzestania antykonkurenycjnego zachowania i do powstrzymania się od podejmowania go na nowo (zob. motyw 363). Powinno to było ją skłonić do zwrócenia szczególnej uwagi na kwestię przestrzegania wspólnotowego prawa konkurencji i do powstrzymania się od wszelkiego umyślnego naruszenia. Fakt, iż Hoechst podjęła na nowo to samo zachowanie, wskazuje, że poprzednie grzywny nie odniosły względem niej na tyle wystarczająco odstraszającego skutku, aby Hoechst zmieniła swoje postępowanie”.

443    Odpowiadając na argumenty przedstawione przez Hoechst, Komisja wskazuje w motywie 372 Decyzji, że:

„Jeśli chodzi o fakt, iż Hoechst powróciła do naruszenia, Komisja wskazuje, że ostatnia decyzja, w której nakazano temu przedsiębiorstwu zaprzestanie antykonkurencyjnego zachowania i powstrzymanie się od podejmowania go na nowo, została wydana w lipcu 1994 r. Po tej decyzji Hoechst kontynuowała naruszenie będące przedmiotem niniejszego postępowania przez ponad dwa lata. Wskazuje to wyraźnie, że poprzednia decyzja nie odwiodła Hoechst od kontynuowania udziału w podobnym kartelu”.

444    W świetle tych elementów i w celu uwzględnienia faktu, iż Hoechst powróciła do naruszenia, Komisja podnosi podstawową kwotę grzywny o 50% tytułem okoliczności obciążających (motyw 373 Decyzji).

2.     Argumenty stron

a)     Argumenty Hoechst

445    Hoechst wskazuje, że ze względu na powrót do naruszenia Komisja podwyższyła o 50% podstawową kwotę grzywny wynoszącą 110 mln EUR. Hoechst uważa, że podwyższenie to jest nieproporcjonalne, i nie rozumie, jakie powody uzasadniają zastosowanie wobec niej podwyższenia ze względu na powrót do naruszenia, związanego z naruszeniami, które miały miejsce w przeszłości.

446    Po pierwsze, Hoechst podkreśla, że dawne postępowania wskazane w motywie 363 Decyzji [mianowicie postępowania, w których wydano decyzję Komisji 94/599/WE z dnia 27 lipca 1994 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 85 traktatu WE (IV/31.865 – PCW) (Dz.U. L 239, s. 14), zwaną dalej „decyzją PCW II”, decyzję Komisji 89/191/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 85 traktatu EWG (IV/31.866 – PEBD) (Dz.U. 1989, L 74, s. 21), zwaną dalej „decyzją PCW I”, decyzję Komisji 86/398/EWG z dnia 23 kwietnia 1986 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 85 traktatu EWG (IV/31.149 – Polipropylen) (Dz.U. L 230, s. 1) i decyzję Komisji 69/243/EWG z dnia 24 lipca 1969 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 85 traktatu EWG (IV/26.267 – Substancje barwiące) (Dz.U. L 195, s. 11)], nie mają żadnego związku z omawianą sprawą. W szczególności jeśli chodzi o decyzję PCW II, Hoechst uważa, że decyzja ta jest jedynie powtórzeniem decyzji PCW I, która została uznana za niebyłą przez Sąd, a następnie unieważniona przez Trybunał. Ponadto decyzje PCW I i PCW II dotyczą dawnych faktów, ponieważ fakty te ustały w 1984 r. Tak więc Komisja niesłusznie próbuje w motywie 372 Decyzji wykazać związek między decyzją PCW II a niniejszą sprawą. Do tego dochodzi fakt, iż dawna działalność Hoechst w sektorze dodatków do żywności nie ma nic wspólnego z działalnością w sektorze PCW. Hoechst wskazuje też, że Komisja zdecydowała się niedawno wprowadzić odpowiedzialność zbiorową grupy, wymierzając podwyższenia wynoszące 10% rocznie za okres między wydaniem decyzji nakładającej grzywnę w jednej sprawie a końcem naruszenia będącego przedmiotem innej sprawy. Hoechst odsyła w tym względzie do decyzji Komisji 2005/471/WE z dnia 27 listopada 2002 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 traktatu WE przeciwko BPB PLC, Gebrüder Knauf Westdeutsche Gipswerke KG, Société Lafarge SA i Gyproc Benelux NV (sprawa COMP/E‑1/37.152 – Płyty gipsowe) (Dz.U. 2005, L 166, s. 8). Praktyka ta wpisuje się w ramy nowych naruszeń popełnionych w świadomy sposób przez jedną i tę samą dyrekcję grupy, i to pomimo ukarania równoległego zachowania. Jednakże w danym przypadku zbieżność w czasie decyzji PCW II i naruszenia będącego przedmiotem niniejszej sprawy wynika z faktu, iż Komisja była w stanie wydać decyzję PCW II dopiero jedenaście lat po zakończeniu naruszenia, którego dotyczy ta ostatnia sprawa.

447    Po drugie, sprawy wskazane przez Komisję w motywie 363 Decyzji dotyczą zachowań, które ustały najpóźniej w 1984 r. Chodzi zatem o zdarzenia, które uległy przedawnieniu. Hoechst podkreśla, że decyzja w sprawie substancji barwiących stała się ostateczna ponad 30 lat temu na podstawie wyroku Trybunału. Decyzja ta jest więc zbyt stara, by pozwolić na sformułowanie wniosku o powrocie do naruszenia. Hoechst dodaje, że fakty wskazane w decyzji w sprawie polipropylenu zostały ostatecznie rozpoznane dopiero w lipcu 1999 r., a fakty wskazane w decyzjach PCW I i PCW II – w październiku 2002 r., a więc długo po ustaniu faktów w niniejszej sprawie.

448    Po trzecie, nawet gdyby należało ostatecznie przyjąć, że różne naruszenia popełnione w niezależny sposób w ramach grupy i bez subiektywnego związku między nimi stanowią okoliczność obciążającą, zastosowane podwyższenie jest nieproporcjonalne. W szczególności fakt, iż Hoechst należy do grupy, został już dwukrotnie uwzględniony przez Komisję: po raz pierwszy, gdy Komisja ustaliła wyjściową kwotę grzywny na 20 mln EUR, a po raz drugi, gdy Komisja podwyższyła wspomnianą kwotę o 100% ze względu na wielkość grupy Hoechst. Dalsze podwyższenia nie są sprawiedliwe. Tytułem porównania, ze względu na strukturę grupy Hoechst przedsiębiorstwo to podlega grzywnie, której kwota podstawowa jest praktycznie czternaście razy wyższa niż w wypadku Daicel, podczas gdy jej obrót jest jedynie czterokrotnie wyższy. Hoechst podkreśla też, że w postępowaniu zakończonym decyzją w sprawie płyt gipsowych zastosowano podwyższenie o 10% rocznie za okres między poprzednią decyzją nakładającą grzywnę a zaprzestaniem naruszenia dotyczącego danego produktu. Tymczasem w niniejszej sprawie zastosowane podwyższenie wynosi 22% rocznie.

449    Posiłkowo Hoechst twierdzi, że podwyższenie ze względu na powrót do naruszenia nie jest sprawiedliwe, jeśli zainteresowane przedsiębiorstwo współpracuje w pełni w toku postępowania administracyjnego. Cel kary nie uzasadnia tego podwyższenia.

b)     Argumenty Komisji

450    Odsyłając do ww. w pkt 325 wyroku w sprawie Thyssen Stahl przeciwko Komisji (pkt 617) i ww. w pkt 339 wyroku w sprawie Michelin przeciwko Komisji (pkt 284), Komisja podkreśla, że pojęcie powrotu do naruszenia – tak jak jest ono rozumiane w niektórych krajowych porządkach prawnych – oznacza, że osoba dokonuje ponownych naruszeń po ukaraniu jej za podobne naruszenia.

451    W tym przypadku postępowania zakończone decyzjami PCW I, PCW II i w sprawie substancji barwiących, o których mowa w Decyzji, odnosiły się wszystkie do karteli cenowych lub karteli dotyczących limitów. Chodzi więc o naruszenia podobne do naruszenia będącego przedmiotem niniejszej sprawy.

452    W związku z tym jest mało istotne, że niektóre naruszenia (takie jak naruszenie będące przedmiotem decyzji w sprawie substancji barwiących) są stare. Podwyższenie ze względu na powrót do naruszenia nie służy zaostrzeniu a posteriori kar wymierzonych w przeszłości, ale skutecznemu ściganiu przypadków powrotu do naruszenia. Komisja podkreśla w szczególności, że musi ona zapewnić swym działaniom odstraszający skutek (zob. ww. w pkt 198 wyrok w sprawie Irish Sugar przeciwko Komisji, pkt 245) i że powrót do naruszenia jest jednym z istotnych kryteriów stosowanych przy określaniu grzywny (zob. ww. w pkt 145 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 91). Komisja dodaje, że ciągłość przedsiębiorstwa będącego adresatem decyzji, o których mowa w motywie 363 Decyzji, nie budzi w niniejszej sprawie żadnych wątpliwości.

453    Ponadto wbrew twierdzeniom Hoechst Komisja uważa, że podwyższenie ze względu na powrót do naruszenia może być zastosowane, gdy omawiane naruszenie zostało popełnione, nawet jeśli decyzja w sprawie naruszenia, które wcześniej ukarano, nie uprawomocniła się jeszcze. Ostrzeżenia udziela się z chwilą doręczenia decyzji Komisji i nie tylko wtedy, gdy decyzja ta uprawomocnia się. Podobnie podwyższenie kwoty wyjściowej ze względu na wielkość grupy Hoechst nie stoi na przeszkodzie podwyższeniu kwoty podstawowej ze względu na powrót do naruszenia. Podwyższenie zastosowane ze względu na wielkość grupy nie ma żadnego związku z ukaraniem naruszeń popełnionych w przeszłości. Uwzględnienie naruszeń, które popełniono w przeszłości, nie stanowi więc „podwójnej kary”.

454    Nie ma też znaczenia fakt, iż Hoechst zakończyła swoje transakcje handlowe na rynku właściwym po zaprzestaniu naruszenia, ponieważ była ona aktywna na tym rynku w ciągu całego naruszenia.

455    Wreszcie nieistotny jest fakt, iż poprzednie naruszenia dotyczyły sektorów innych niż sektor sorbatów. Kary wymierzone za działania kartelowe dotyczące produktu mają na celu zniechęcenie przedsiębiorstw do naruszania zakazu, o którym mowa, niezależnie od omawianego produktu.

456    Jeśli chodzi o kwotę podwyższenia ze względu na powrót do naruszenia, Komisja przypomina, że dysponuje ona swobodnym uznaniem przy ustalaniu kwoty grzywny (zob. wyrok Sądu z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie T‑150/89 Martinelli przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1165, pkt 59) i że nie ma obowiązku stosować określonego wzoru matematycznego. Komisja odsyła w tym względzie do kilku decyzji wydanych w innych sprawach, wykonujących art. 81 WE, a także do ww. w pkt 339 wyroku w sprawie Michelin przeciwko Komisji (pkt 292), gdzie zastosowano lub zezwolono na podwyższenia wynoszące 50%.

457    Porównanie niniejszej sprawy ze sprawą, w której wydano decyzję dotyczącą płyt gipsowych, jest pozbawione znaczenia, ponieważ w okresie między 1969 r. a 1994 r. Hoechst była wielokrotnie „ostrzegana” bez wyciągania niezbędnych konsekwencji. Dlatego też podwyższenie podstawowej kwoty grzywny o 50% nie jest nadmierne.

458    Wreszcie zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. nie oznacza, że powrót Hoechst do naruszenia przestaje być okolicznością obciążającą. Zdaniem Komisji komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. określa przesłanki, w których przedsiębiorstwa, które współpracowały z Komisją, mogą uzyskać obniżenie nałożonej na nie grzywny. Komunikat ten nie może jednakże uzasadniać braku kary w wypadku powrotu do naruszenia.

3.     Ocena Sądu

459    Jako przykład okoliczności obciążających pkt 2 wytycznych wskazuje na „powtarzające się naruszenie [powrót do naruszenia] tego samego typu przez to samo przedsiębiorstwo […]”.

460    Pojęcie powrotu do naruszenia – tak jak jest ono rozumiane w niektórych krajowych porządkach prawnych – oznacza, że osoba dokonuje ponownych naruszeń po ukaraniu jej za podobne naruszenia (zob. ww. w pkt 325 wyrok w sprawie Thyssen Stahl przeciwko Komisji, pkt 617, i ww. w pkt 339 wyrok w sprawie Michelin przeciwko Komisji, pkt 284).

461    Ewentualny powrót do naruszenia jest jednym z czynników, jakie należy wziąć pod uwagę przy przeprowadzaniu analizy wagi spornego naruszenia (zob. ww. w pkt 145 wyrok Trybunału w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 91, i wyrok Trybunału z dnia 8 lutego 2007 r. w sprawie C‑3/06 P Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑1331, pkt 26).

462    Komisja dysponuje swobodnym uznaniem w zakresie wyboru czynników, jakie należy wziąć pod uwagę przy ustalaniu wysokości grzywny, takich jak między innymi szczególne okoliczności sprawy, kontekst sprawy i odstraszający charakter grzywien, przy czym nie ma ona obowiązku ustalania wiążącego czy wyczerpującego wykazu kryteriów, jakie obowiązkowo należy wziąć pod uwagę. Ustalenie i ocena szczególnych cech danej sytuacji powrotu do naruszenia stanowią część rzeczonych uprawnień uznaniowych Komisji i Komisja nie jest związana żadnym potencjalnym terminem przedawnienia w zakresie tego typu ustalenia (zob. ww. w pkt 461 wyrok z dnia 8 lutego 2007 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 37 i 38).

463    W niniejszej sprawie należy wskazać, że Hoechst nie przeczy, iż cztery wcześniejsze decyzje, do których Komisja nawiązuje w rozpatrywanej tu Decyzji, by uzasadnić swój wniosek w przedmiocie powrotu do naruszenia, dotyczyły Hoechst i odnosiły się do naruszenia tego samego rodzaju co naruszenie w tej oto sprawie.

464    Jeśli chodzi o decyzję w sprawie substancji barwiących (wydaną w dniu 24 lipca 1969 r.) i decyzję w sprawie polipropylenu (wydaną w dniu 23 kwietnia 1986 r.), należy zauważyć, że naruszenie stwierdzone w Decyzji będącej przedmiotem niniejszej sprawy rozpoczęło się dziesięć lat po wydaniu decyzji w sprawie substancji barwiących i że decyzja w sprawie polipropylenu została wydana w czasie trwania omawianego naruszenia. Ponadto, mimo że Hoechst została skazana na podstawie decyzji w sprawie polipropylenu w 1986 r., przedsiębiorstwo to kontynuowało swoje zachowanie stanowiące naruszenie na rynku sorbatów, i to aż przez dziesięć lat. Powtórzenie przez Hoechst zachowania stanowiącego naruszenie świadczy o skłonności tego przedsiębiorstwa do niewyciągania właściwych konsekwencji ze stwierdzenia w odniesieniu do niego naruszenia wspólnotowych reguł konkurencji (zob. podobnie ww. w pkt 130 wyrok z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 355). Mając na względzie te okoliczności, Hoechst mogła spodziewać się, że Komisja uwzględni w niniejszej sprawie wcześniejsze decyzje, o których mowa powyżej, w ramach możliwego uznania zachowania za powrót do naruszenia. Dlatego też nic nie stało na przeszkodzie, by Komisja oparła się na decyzji w sprawie substancji barwiących i decyzji w sprawie polipropylenu w celu stwierdzenia w niniejszej sprawie, że Hoechst powróciła do naruszenia.

465    Jeśli chodzi o decyzję PCW I (wydaną w dniu 21 grudnia 1988 r.), należy podkreślić, że została ona uznana za niebyłą przez Sąd (zob. wyrok z dnia 27 lutego 1992 r. w sprawach połączonych T‑79/89, od T‑84/89 do T‑86/89, T‑89/89, T‑91/89, T‑92/89, T‑94/89, T‑96/89, T‑98/89, T‑102/89 i T‑104/89 BASF i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑315), a w końcu unieważniona przez Trybunał (zob. wyrok z dnia 15 czerwca 1994 r. w sprawie C‑137/92 P Komisja przeciwko BASF i in., Rec. s. I‑2555), zanim jeszcze Komisja wydała Decyzję w niniejszej sprawie. Jeśli chodzi o stwierdzenie nieważności przez Trybunał, należy podkreślić w tym względzie, że art. 231 WE stanowi, iż jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał orzeka o nieważności danego aktu. Ponadto, nawet jeśli decyzja PCW II, którą Komisja wydała po stwierdzeniu nieważności decyzji PCW I, zawiera w znacznej mierze okoliczności faktyczne wskazane w decyzji PCW I, decyzja PCW II różni się od decyzji PCW I między innymi tym, że stanowi ona, iż porozumienie lub uzgodniona praktyka będące przedmiotem sprawy zaczęło się mniej więcej w sierpniu 1980 r., podczas gdy decyzja PCW I wskazywała, że porozumienie lub uzgodniona praktyka stanowiące przedmiot sprawy zaczęły się mniej więcej we wrześniu 1976 r. Tak samo jest w wypadku kwoty grzywien nałożonych na Hoechst (1 mln ECU w decyzji PCW I i 1,5 mln EUR w decyzji PCW II). Wynika stąd, że tych dwóch decyzji nie można uznać za identyczne. W tej sytuacji należy stwierdzić, że Komisja popełniła błąd, odwołując się w niniejszej Decyzji do decyzji PCW I w celu stwierdzenia powrotu Hoechst do naruszenia.

466    Jeśli chodzi o decyzję PCW II, w samej rzeczy została ona wydana w dniu 27 lipca 1994 r., to jest wtedy, gdy naruszenie trwało, lecz była ona przedmiotem postępowań sądowych, które po zakończeniu naruszenia rozpatrywanego w ramach niniejszej sprawy zakończyły się ww. w pkt 208 wyrokiem z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji i ww. w pkt 153 wyrokiem z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji. Należy jednak podkreślić, że na poziomie wspólnotowym i zgodnie z art. 256 akapit pierwszy WE decyzja PCW II stanowiła tytuł wykonawczy, ponieważ nakładała zobowiązanie pieniężne na podmioty inne niż państwa, i to pomimo skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji wniesionej na podstawie art. 230 WE. W istocie zgodnie z art. 242 WE skarga wniesiona do sądu wspólnotowego nie ma skutku zawieszającego [zob. wyrok Sądu z dnia 14 lipca 1995 r. w sprawie T‑275/94 CB przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2169, pkt 50 i 51; zob. również podobnie wyrok Sądu z dnia 21 kwietnia 2005 r. w sprawie T‑28/03 Holcim (Deutschland) przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1357, pkt 121]. Ponadto bezsporne jest, że Hoechst nie wniosła o zawieszenie wykonania decyzji PCW II na podstawie art. 242 zdanie drugie WE. Należy wreszcie zauważyć, że wyroki Sądu i Trybunału, mające ponadto charakter potwierdzający, zostały wydane przed wydaniem Decyzji. Wynika stąd, że Komisja mogła oprzeć się na decyzji PCW II, by stwierdzić powrót Hoechst do naruszenia.

467    Mając na względzie te elementy, należy uznać, że Komisja mogła oprzeć się na decyzjach w sprawie substancji barwiących, polipropylenu i PCW II, by stwierdzić powrót Hoechst do naruszenia, lecz nie mogła oprzeć się na decyzji PCW I.

468    Jednakże błąd, który Komisja popełniła w odniesieniu do decyzji PCW I, nie podważa uznania w niniejszej sprawie zachowania Hoechst za powrót do naruszenia ani nawet zastosowanej stopy podwyżki.

469    Jeśli chodzi o uznanie zachowania za powrót do naruszenia, wniosek ten znajduje wystarczające poparcie w decyzjach w sprawie substancji barwiących, polipropylenu i PCW II.

470    Jeśli chodzi o stopę podwyżki zastosowaną w niniejszej sprawie, żaden element zaskarżonej Decyzji nie wskazuje na to, że stwierdzenie przez Komisję, iż powrót do naruszenia wynika z kilkukrotnego wcześniejszego popełnienia naruszenia, doprowadziło do znaczniejszego podwyższenia kwoty grzywny z uwagi na okoliczność obciążającą niż podwyższenie, które zostałoby ustalone w przypadku stwierdzenia tylko jednego wcześniejszego przypadku naruszenia (zob. podobnie ww. w pkt 130 wyrok z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Danone przeciwko Komisji, pkt 366).

471    Ponadto, jeśli chodzi o argument Hoechst, że zastosowane podwyższenie jest nieproporcjonalne, w tym także w porównaniu z pozostałymi przedsiębiorstwami wskazanymi w Decyzji, wystarczy przypomnieć, że Komisja dysponuje swobodnym uznaniem przy ustalaniu kwoty grzywny i że nie ma ona obowiązku stosować określonego wzoru matematycznego. Co więcej, przy określaniu kwoty grzywny Komisja musi zapewnić swym działaniom odstraszający skutek. Powrót do naruszenia jest okolicznością, która uzasadnia znaczne podwyższenie podstawowej kwoty grzywny. Powrót do naruszenia stanowi w istocie dowód na to, że uprzednio nałożona kara nie odniosła wystarczająco odstraszającego skutku. W niniejszej sprawie nie ma podstaw, by uznać, że podwyższenie podstawowej kwoty grzywny o 50% zastosowane w celu zapewnienia, by zachowanie Hoechst było zgodne z traktatowymi regułami konkurencji, jest nieproporcjonalne (zob. podobnie ww. w pkt 339 wyrok w sprawie Michelin przeciwko Komisji, pkt 293).

472    Dlatego też należy stwierdzić, że uznanie w niniejszej sprawie zachowania za powrót do naruszenia, a także zastosowana stopa podwyżki są zasadne.

473    Pozostałe argumenty podniesione przez Hoechst nie podważają tego wniosku.

474    Jeśli chodzi o fakt, iż dawna działalność Hoechst w sektorze dodatków do żywności nie ma nic wspólnego z jej działalnością w sektorze PCW, należy podkreślić, że wytyczne wskazują na powrót tego samego przedsiębiorstwa do „naruszenia tego samego typu”. W tej sytuacji z chwilą, gdy przedsiębiorstwo dokonuje naruszenia tego samego rodzaju, nawet jeśli dany sektor ekonomiczny jest inny, Komisja może przyjąć, że występuje okoliczność obciążająca. Dlatego też argument Hoechst w tym względzie nie może zostać uwzględniony.

475    Jeśli chodzi o fakt, iż Komisja zdecydowała się w innej sprawie rozpatrywanej przed wydaniem niniejszej Decyzji wprowadzić odpowiedzialność zbiorową grupy, wymierzając podwyższenia wynoszące 10% rocznie za okres między wydaniem decyzji nakładającej grzywnę w jednej sprawie a końcem naruszenia będącego przedmiotem innej sprawy, należy przypomnieć, że wcześniejsza praktyka decyzyjna Komisji nie stanowi sama w sobie ram prawnych dla grzywien w dziedzinie konkurencji, gdyż ramy te określone są wyłącznie w rozporządzeniu nr 17 i w wytycznych (zob. ww. w pkt 339 wyrok w sprawie Michelin przeciwko Komisji, pkt 292, i przytoczone tam orzecznictwo), a ponadto że podmioty gospodarcze nie mogą pokładać uzasadnionych oczekiwań w utrzymaniu istniejącej sytuacji, którą Komisja może zmienić w ramach przysługującego jej uznania (zob. ww. w pkt 372 wyrok w sprawie Delacre i in. przeciwko Komisji, pkt 33, i przytoczone tam orzecznictwo, oraz ww. w pkt 344 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 171).

476    Wreszcie, jak podkreśla Komisja, zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. nie oznacza, że powrót Hoechst do naruszenia przestaje być okolicznością obciążającą. Dlatego też argument Hoechst, że podwyższenie ze względu na powrót do naruszenia nie jest sprawiedliwe, jeśli zainteresowane przedsiębiorstwo współpracuje w pełni w toku postępowania administracyjnego, jest nieistotny dla sprawy.

477    Z powyższych względów należy oddalić siódmy zarzut.

F –  W przedmiocie dziesiątego zarzutu opartego na zastosowaniu przez analogię komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. w oparciu o „zasadę wyboru najbardziej korzystnego przepisu”

1.     Streszczenie Decyzji

478    W pkt 12.2.3 Decyzji dotyczącym zastosowania komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. Komisja wskazuje, że Hoechst uważa, iż komunikat Komisji z 2002 r. dotyczący nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli (Dz.U. C 45, s. 3, zwany dalej „komunikatem w sprawie współpracy z 2002 r.”) znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie.

479    W pierwszej kolejności Komisja odrzuca argumenty przedstawione przez Hoechst, podkreślając, że pkt 28 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. stanowi, iż wspomniany komunikat stosuje się od dnia 14 lutego 2002 r. we wszystkich sprawach, w których żadne przedsiębiorstwo nie powołało się na komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. W niniejszej sprawie kilka przedsiębiorstw, w tym również Hoechst, skontaktowało się z Komisją na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. Komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. nie znajduje więc zastosowania (motywy 431 i 432 Decyzji).

480    Następnie, jeśli chodzi o „zasadę wyboru najbardziej korzystnego przepisu”, na którą powołuje się Hoechst, to po pierwsze, Komisja przyjmuje, iż komunikaty w sprawie współpracy nie mają wpływu na ramy prawne ustanowione przez art. 15 rozporządzenia nr 17. Ponieważ „zasada wyboru najbardziej korzystnego przepisu” wymaga zmiany ram prawnych określających kwotę grzywien, zasada ta nie ma zastosowania w niniejszej sprawie (motyw 434 Decyzji). Ponadto zainteresowane przedsiębiorstwa, które zaproponowały Komisji współpracę, miały uzasadnione oczekiwanie co do tego, że współpraca ta będzie opierać się wyłącznie na komunikacie z 1996 r., który jako jedyny miał zastosowanie w tym czasie (motyw 435 Decyzji).

481    Po drugie, Komisja podkreśla, że podejście przyjęte w decyzji Komisji 1999/210/WE z dnia 14 października 1998 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 85 traktatu WE (sprawa IV/F‑3/33.708 – Bristish Sugar plc, sprawa IV/F‑3/33.709 – Tate & Lyle plc, sprawa IV/F‑/33.710 – Napier Brown & Company Ltd, sprawa IV/F‑3/33.711 – James Budgett Sugars Ltd) (Dz.U. 1999, L 76, s. 1), nie może być zastosowane w niniejszym przypadku, ponieważ sytuacje są różne. Komisja wskazuje w tym względzie, że w sprawie British Sugar/Tate & Lyle uregulowania dotyczące łagodzenia sankcji nie obowiązywały jeszcze, gdy Komisja postanowiła zastosować przez analogię przepisy komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. (motyw 436 Decyzji).

482    Po trzecie, nie można uznać, że komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. jest w sumie bardziej korzystny niż komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. To, czy dokonana zmiana przysparza lub nie korzyść danemu przedsiębiorstwu, zależy w znacznym stopniu od jego specyficznej sytuacji (motyw 437 Decyzji).

2.     Argumenty stron

a)     Argumenty Hoechst

483    Hoechst podnosi, że powinna ona otrzymać zwolnienie z grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. stosowanego przez analogię. Hoechst podkreśla, że przedstawiła już te argumenty w swojej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

484    Hoechst wskazuje, że podjęła już współpracę jesienią 1998 r. w okresie, gdy istniał jedynie komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. Należy jednak uwzględnić fakt, iż zgodnie z ogólnymi zasadami prawa karnego powinno się stosować najbardziej korzystne uregulowania. W przypadku gdy komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. jest bardziej korzystny niż komunikat w sprawie współpracy z 1996 r., należy stosować komunikat w sprawie współpracy z 2002 r.

485    Zgodnie z komunikatem w sprawie współpracy z 2002 r. każde przedsiębiorstwo, które uczestniczyło w kartelu, a więc nawet „przywódca”, może wystąpić z wnioskiem o objęcie zwolnieniem. Hoechst podkreśla, że pkt B komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., zgodnie z którym przywódcy nie mogą skorzystać ze znacznego obniżenia grzywny, nie został powtórzony w komunikacie w sprawie współpracy z 2002 r. Ponadto komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. jest bardziej korzystny dla przedsiębiorstwa, które jako pierwsze podejmuje współpracę, w tym znaczeniu że wymaga on już jedynie od tego przedsiębiorstwa przedstawienia dowodów pozwalających Komisji na wydanie decyzji zarządzającej przeprowadzenie kontroli na podstawie art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 17. Aby wniosek o objęcie zwolnieniem był skuteczny, nie jest nawet konieczne przekazanie wszystkich dowodów, którymi dysponuje przedsiębiorstwo. Zgodnie z utrwaloną praktyką Komisji przekazanie takich dowodów może odbyć się jeszcze w formie ustnej, jeśli przedsiębiorstwo powołuje się na prawdopodobieństwo przekazania dowodów do Stanów Zjednoczonych.

486    W niniejszej sprawie informacje, które Hoechst przekazała w dniu 29 października 1998 r., były wystarczające, by przyznać jej zwolnienie na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. Tak więc Hoechst jako pierwsza wystąpiła z formalnym wnioskiem o objęcie zwolnieniem i również jako pierwsza złożyła przed Komisją konieczne ustne oświadczenia. Gdyby komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. miał zastosowanie, Komisja wysłałaby w tej sytuacji do Hoechst na początku 1999 r. pismo przyznające jej zwolnienie tymczasowe. Wbrew temu, co Komisja twierdzi w pkt 437 Decyzji, wniosek Hoechst o objęcie zwolnieniem zakończyłby się zatem powodzeniem na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r.

487    Hoechst wskazuje następnie, że „zasada wyboru najbardziej korzystnego przepisu” będąca ogólną zasadą prawną ma zastosowanie zarówno w postępowaniach o charakterze karnym, jak i w postępowaniach administracyjnych. Hoechst odsyła w szczególności do rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 2988/95 z dnia 18 grudnia 1995 r. w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 312, s. 1), które stanowi, że „[s]ankcji administracyjnej nie nakłada się, jeżeli nie zostało to przewidziane w akcie prawnym Wspólnoty obowiązującym przed datą dopuszczenia się nieprawidłowości” i że „[j]eśli po dokonaniu nieprawidłowości nastąpi zmiana przepisów nakładających kary administracyjne i zawartych w zasadach Wspólnoty, stosowane będą z mocą wsteczną mniej surowe przepisy”.

488    Hoechst dodaje, że „zasada wyboru najbardziej korzystnego przepisu” została zastosowana przez Trybunał w wyroku z dnia 17 lipca 1997 r. w sprawie C‑354/95 Farmers’ Union i in., Rec. s. I‑4559, pkt 40 i 41, i że jest ona częścią tradycji prawnej wspólnej dla państw członkowskich. Hoechst przekazuje w tym względzie badanie porównawcze, które zostało przedstawione w toku postępowania administracyjnego.

489    Hoechst podkreśla ponadto, że Komisja uznała tę zasadę w decyzji w sprawie British Sugar/Tate & Lyle (pkt 481 powyżej), stwierdzając, że „komunikat [w sprawie współpracy z 1996 r.] jest bezpośrednio stosowany jedynie w odniesieniu do działań w ramach współpracy podjętych po opublikowaniu komunikatu w Dzienniku Urzędowym w dniu 18 lipca 1996 r.” i że „[w]e wszystkich pozostałych przypadkach współpracy komunikat będzie stosowany przez analogię, co oznacza, że każdy przypadek korzystniejszego traktowania w rozumieniu komunikatu [w sprawie współpracy z 1996 r.] będzie zależeć od zakresu, w jakim przesłanki współpracy określone w komunikacie zostaną spełnione”.

490    Sąd potwierdził te zasady w wyroku z dnia 12 lipca 2001 r. w sprawach połączonych T‑202/98, T‑204/98 i T‑207/98 Tate & Lyle i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2035, pkt 157 i nast.

491    Podobnie Hoechst wskazuje, że w decyzji Komisji 2004/421/WE z dnia 16 grudnia 2003 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 traktatu WE i art. 53 porozumienia EOG prowadzonego przeciwko Wieland Werke AG, Outokumpu Copper Products OY, Outokumpu Oyj, KM Europa Metal AG, Tréfimétaux SA i Europa Metalli SpA (sprawa COMP/E‑1/38.240 – Rury przemysłowe) (streszczenie w Dz.U. 2004, L 125, s. 50), zwanej „decyzją w sprawie miedzianych rur przemysłowych”, Komisja stwierdziła, że „w przeciwieństwie do pkt 23 komunikatu z 2002 r. w sprawie [współpracy] komunikat z 1996 r. w sprawie [współpracy] nie przewiduje szczególnej nagrody dla wnoszącego o zastosowanie łagodniejszych sankcji, który wyjawia fakty nieznane wcześniej Komisji, mające wpływ na wagę lub czas trwania kartelu” i że „[z] tego względu stosowne jest rozważenie takiej współpracy jako jednej z okoliczności łagodzących” (motyw 384 decyzji w sprawie miedzianych rur przemysłowych). W konsekwencji Komisja obniżyła podstawową kwotę grzywny nałożonej na jedno z przedsiębiorstw (Outokumpu) z 38,98 do 22,22 mln EUR „ze względu na jego skuteczną współpracę poza komunikatem z 1996 r. w sprawie [współpracy]” (motyw 387 decyzji w sprawie miedzianych rur przemysłowych). Komisja wskazała w tym względzie, że „nie powinno się karać Outokumpu za jej współpracę, nakładając na nią grzywnę wyższą niż grzywna, którą musiałaby ona zapłacić w razie braku współpracy” i że „[z] tego względu podstawowa kwota grzywny nałożonej na Outokumpu [została] obniżona o ryczałtowo określoną kwotę wynoszącą 22,22 mln EUR, tak aby była ona identyczna z hipotetyczną kwotą grzywny, którą nałożono by na Outokumpu za naruszenie trwające cztery lata” (motyw 386 decyzji w sprawie miedzianych rur przemysłowych).

492    Hoechst dodaje, że nawet gdyby wyjść z założenia, iż komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. rodzi uzasadnione oczekiwania po stronie osób trzecich, które należy chronić, nie ma to żadnego znaczenia w niniejszej sprawie. W istocie jedynie Chisso może twierdzić, że jest osobą trzecią zasługującą na ochronę. Tymczasem nie zarzucono Chisso, że była przywódcą, i nie odmówiono uznania ustnych wyjaśnień Chisso za działania w ramach współpracy. Wprost przeciwnie, Chisso miała możliwość – a jej prawo w tym względzie zostało uznane – liczyć na to, że ustne i pisemne wyjaśnienia, które złoży dobrowolnie w toku dochodzenia, zostaną uwzględnione w ramach okoliczności łagodzących. Uzasadnione oczekiwania Chisso nie zostałyby też zresztą zawiedzione, gdyby Komisja zastosowała te zasady względem Hoechst i gdyby doprowadziło to do zwolnienia jej z grzywny na podstawie jednego lub drugiego komunikatu w sprawie współpracy (lub na podstawie obu komunikatów). W obydwu przypadkach działania Hoechst w ramach współpracy powinny skutkować zwolnieniem z grzywny, podczas gdy działania Chisso w ramach współpracy, które zostały podjęte później, powinny prowadzić do obniżenia grzywny.

493    Hoechst wywodzi stąd, że o ile Komisja nie była zobowiązana do przyznania zwolnienia z grzywny w świetle komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., o tyle powinna była to uczynić na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. stosowanego przez analogię.

494    Hoechst dodaje, że wbrew temu, co Komisja stwierdziła w ramach odpowiedzi na pytanie Sądu, zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. pozwoliłoby jej na otrzymanie zwolnienia.

495    Po pierwsze, zdaniem Hoechst Chisso nie dostarczyła w październiku/listopadzie 1998 r. wszystkich dokumentów, które można było przedstawić. Zarzutu tego nie można więc stawiać jedynie Hoechst. Ponadto Hoechst wskazuje, że urzędnicy Komisji prowadzący sprawę nie zażądali natychmiast przedstawienia dokumentów zapowiedzianych i dostarczonych później. Nie zażądali też wówczas sporządzenia wykazu dokumentów, które zostałyby później przekazane.

496    Po drugie, niedorzeczna jest opinia, że informacje przekazane przez Hoechst w dniu 29 października 1998 r. nie były wystarczające do wydania decyzji zarządzającej przeprowadzenie kontroli na podstawie art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 17. Hoechst podkreśla w tym względzie, że Komisja była w stanie udowodnić istnienie kartelu bez konieczności zarządzenia kontroli. Jeśli chodzi o fakt, iż Komisja nie dysponowała szczegółowymi informacjami o zainteresowanych przedsiębiorstwach (w szczególności adresami biur), Hoechst wskazuje, że Komisja wysłała do tych przedsiębiorstw wnioski o udzielenie informacji. Komisja wiedziała już więc w tym okresie dzięki współpracy ze strony Hoechst, do kogo wysłać te wnioski o udzielenie informacji.

b)     Argumenty Komisji

497    Zdaniem Komisji zastosowanie „zasady wyboru najbardziej korzystnego przepisu” zakłada zmianę podstawy prawnej decydującej przy nałożeniu grzywny. Tymczasem żadna zmiana tego rodzaju nie miała miejsca. W szczególności art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 nie został zmieniony przez komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. Komunikat ten określa jedynie kryteria objęcia preferencyjnym traktowaniem niektórych przedsiębiorstw pragnących współpracować z Komisją, nie zmieniając jednak ram prawnych pozwalających na określenie nakładanych grzywien. Komisja odsyła w tym względzie w drodze analogii do ww. w pkt 422 wyroku w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji (pkt 233).

498    Komisja wyjaśnia też, że nawet jeśli jest ona związana przy wykonywaniu swoich uprawnień dyskrecjonalnych obowiązującym komunikatem w sprawie współpracy, jest nim związana jedynie tak długo, jak przepisy te obowiązują. Komisja podkreśla w tym zakresie, że przepisy te rodzą po stronie omawianych przedsiębiorstw uzasadnione oczekiwania. W niniejszej sprawie uzasadnione oczekiwania przedsiębiorstw co do korzystnego traktowania wynikającego ze współpracy były wyłącznie oparte na komunikacie w sprawie współpracy, który wówczas obowiązywał, mianowicie na komunikacie w sprawie współpracy z 1996 r. Ponieważ komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. nie wzbudził uzasadnionych oczekiwań jedynie u Hoechst, zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. jest wykluczone.

499    Ponadto w niniejszej sprawie nie chodzi o przepisy prawa karnego materialnego, ale o przepisy mogące uzasadnić uchylenie kary. „Zasada wyboru najbardziej korzystnego przepisu” nie znajduje zastosowania w odniesieniu do komunikatu w sprawie współpracy. Zarówno stare, jak i nowe przepisy opierają się na założeniu, że zwolnienie może być przyznane tylko jednemu przedsiębiorstwu. Zastosowanie „zasady wyboru najbardziej korzystnego przepisu” miałoby ten skutek, że jeśli dwa przedsiębiorstwa zawarłyby niezgodne z prawem porozumienia i wystąpiłyby o zwolnienie – jedno przedsiębiorstwo, które jako pierwsze podjęłoby współpracę na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., a drugie przedsiębiorstwo na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r., należałoby koniecznie przyznać zwolnienie obu przedsiębiorstwom. Prowadziłoby to do całkowitego braku kary dla obu uczestników kartelu, co nie stanowi w żadnym razie celu komunikatu w sprawie współpracy.

500    Ponadto niniejsza sprawa różni się od sprawy, w której wydano decyzję 1999/210 (zob. pkt 481 powyżej). W owym czasie Komisja stosowała przez analogię komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. w prowadzonych postępowaniach, podczas których podjęto współpracę przed opublikowaniem tego komunikatu. Zdaniem Komisji w niniejszej sprawie takie podejście nie było wskazane, ponieważ sam pkt 28 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. zawiera jasne wytyczne dotyczące postępowania w wypadkach przejściowych. Wytyczne te zapewniają równe traktowanie wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw.

501    Jeśli chodzi o wskazaną w pkt 491 powyżej decyzję w sprawie miedzianych rur przemysłowych, na którą powołuje się Hoechst, Komisja stwierdza, że nie zastosowała „zasady wyboru najbardziej korzystnego przepisu” w odniesieniu do komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. Zgodnie z pkt 3 tiret szóste wytycznych Komisja uznała jedynie, że okolicznością uzasadniającą na podstawie nowych uregulowań szczególną nagrodę była efektywna współpraca przedsiębiorstwa w toku postępowania, poza zakresem stosowania komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.

502    Odpowiadając na pytanie Sądu, Komisja dodaje, że zakładając nawet, iż komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. miał zastosowanie w niniejszej sprawie, Hoechst nie mogła skorzystać ze zwolnienia ani nawet z większego obniżenia nałożonej na nią grzywny.

503    Jeśli chodzi o zwolnienie z grzywny, to po pierwsze, Komisja wskazuje, że Hoechst nie przekazała w październiku/listopadzie 1998 r. wszystkich dostępnych jej środków dowodowych, postępując niezgodnie z pkt 13 lit. a) komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. Z tych samych względów nie można było zastosować pkt 13 lit. b) tego komunikatu, ponieważ Komisja nie otrzymała opisowego wykazu dokładnie odzwierciedlającego charakter dowodów mających znaczenie. Ponadto Hoechst powinna była zobowiązać się do przekazania tych dowodów w „późniejszym uzgodnionym terminie”. Dlatego też zdaniem Komisji Hoechst nie spełniała jesienią 1998 r. przesłanek przewidzianych w pkt 13 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. Opierając się na ustaleniu, że Hoechst przekazała w marcu i w kwietniu 1999 r. wszystkie dostępne jej środki dowodowe, dopiero w tym momencie przedsiębiorstwo to mogło spełnić przesłanki przewidziane w pkt 13 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. Tymczasem Komisja dysponowała już dowodami wystarczającymi, by stwierdzić naruszenie art. 81 WE, co ze względu na pkt 10 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. uniemożliwiło Hoechst skorzystanie ze zwolnienia z grzywny.

504    Po drugie, w związku z brakiem szczegółowych informacji o osobach reprezentujących przedsiębiorstwa, które brały udział w kartelu, oraz o lokalizacji biur, Komisja nie mogła wydać zgodnie z art. 8 lit. a) komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. decyzji zarządzającej przeprowadzenie kontroli na podstawie art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 17, i to tym bardziej że pozostałymi uczestniczącymi przedsiębiorstwami były przedsiębiorstwa japońskie i że Hoechst oświadczyła ponadto, iż nic nie wskazywało na udział w kartelu jedynego innego europejskiego podmiotu gospodarczego.

505    Po trzecie, odwołując się do pkt 456 Decyzji, Komisja uważa, że podczas spotkania w dniu 29 października 1998 r. Hoechst przedstawiła nieprecyzyjną wersję faktów i zwodniczo podkreślała umiarkowany charakter kartelu. Opis ten nie mógł być uznany za „dowód” pozwalający Komisji stwierdzić naruszenie art. 81 WE w rozumieniu pkt 8 lit. b) komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r.

506    Jeśli chodzi o obniżenie grzywny, Komisja podkreśla, że zgodnie z komunikatem w sprawie współpracy z 2002 r. nie może ono przekroczyć 50%, a nawet może być mniejsze. Obniżenie to uwzględnia moment przedstawienia tych dowodów oraz stopień ich wartości dodanej. Na tej podstawie Komisja uważa, że zwodnicze oświadczenie Hoechst w przedmiocie umiarkowanego charakteru kartelu zostało wykorzystane przeciwko niej i że przyznano jej obniżenie grzywny nieprzekraczające 50%.

3.     Ocena Sądu

507    Tytułem wstępu należy odrzucić zastosowanie „przez analogię” komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r., ponieważ współpraca Hoechst w toku postępowania podlegała komunikatowi w sprawie współpracy z 1996 r. Niniejsza sytuacja różni się w tym względzie od przypadków wskazanych przez Hoechst, w których komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. mógł być zastosowany przez analogię do sytuacji, które rozpoczęły się przed wydaniem tego komunikatu, ale nie były objęte żadnym innym przepisem prawnym.

508    W zakresie, w jakim zarzut Hoechst może być rozumiany w ten sposób, że wskazuje on w rzeczywistości na kolizję przepisów w czasie, wystarczy stwierdzić, że taka kolizja nie istnieje. W istocie pkt 28 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. przewiduje wyraźnie, że wspomniany komunikat stosuje się od dnia 14 lutego 2002 r. we wszystkich sprawach, w których żadne przedsiębiorstwo „nie […] skorzysta[ło] [z komunikatu w sprawie współpracy]”. Tymczasem w niniejszej sprawie zainteresowane przedsiębiorstwa, w tym również Hoechst, powołały się na komunikat w sprawie współpracy z 1996 r.

509    Należy ponadto zauważyć, że współpraca zainteresowanych przedsiębiorstw rozpoczęła się pod koniec 1998 r., to znaczy w okresie, gdy jedynie komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. miał zastosowanie, ale była kontynuowana po opublikowaniu komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r., jako że ostatni wniosek Komisji o udzielenie informacji został sporządzony w dniu 13 grudnia 2002 r. Co więcej, należy podkreślić, że dopiero na etapie wydawania Decyzji Komisja zajęła ostatecznie stanowisko w kwestii współpracy zainteresowanych przedsiębiorstw, a w szczególności w kwestii, które przedsiębiorstwo mogło, stosownie do okoliczności, skorzystać ze zwolnienia z grzywny. Dlatego też działania zainteresowanych przedsiębiorstw w ramach współpracy na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. odniosły skutki po wydaniu komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. Jeśli chodzi o sytuacje prawne, których skutki nie wyczerpały się jeszcze, „w braku przepisów przejściowych” nowy przepis stosuje się bezpośrednio do przyszłych skutków stanu faktycznego powstałego w czasie obowiązywania przepisu starego (zob. wyrok Trybunału z dnia 21 stycznia 2003 r. w sprawie C‑512/99 Niemcy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑845, pkt 46). Ponieważ takie przepisy przejściowe istniały w niniejszej sprawie, należy je uwzględnić i uznać, że komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. miał zastosowanie.

510    Wniosek ten pozwala zresztą na poszanowanie zasad pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań. Należy podkreślić w tym względzie, że komunikat w sprawie współpracy wywołuje uzasadnione oczekiwania co do możliwości skorzystania z pewnej procentowej obniżki (zob. ww. w pkt 344 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 188). Co więcej, mając na względzie brzmienie pkt B lit. b) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., komunikat ten ma na celu wynagrodzenie bardzo znaczną obniżką grzywny tylko jednego przedsiębiorstwa, które rzeczywiście jako „pierwsze” dostarczyło dowodów mających decydujące znaczenie (zob. ww. w pkt 120 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 550, i przytoczone tam orzecznictwo).

511    Ponadto bez konieczności określenia, czy zasada przytoczona przez Hoechst może stosować się do komunikatów Komisji w sprawie współpracy, wystarczy stwierdzić, że komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. jest kompleksowy w tym znaczeniu, że zmienia on komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. w wielu kwestiach, zarówno na poziomie przepisów materialnych, jak i przepisów proceduralnych. Niektóre zmiany są bardziej korzystne dla zainteresowanych przedsiębiorstw, natomiast inne zmiany nie są. Co więcej, zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. zmienia się w zależności od przypadku. Dlatego też nie można uznać, że komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. jest w sumie bardziej korzystny niż komunikat w sprawie współpracy z 1996 r.

512    Ponadto i w szczególności zastosowanie w niniejszej sprawie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. nie zakończyłoby się koniecznie rozstrzygnięciem bardziej korzystnym dla Hoechst.

513    Należy zauważyć w tym względzie, że przedsiębiorstwo – by mogło skorzystać ze zwolnienia z grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. – musi „niezwłocznie” dostarczyć Komisji wszystkie dostępne mu już środki dowodowe dotyczące zarzucanego naruszenia „lub” najpierw przedstawić te informacje w formie hipotezy; w tym przypadku przedsiębiorstwo musi przekazać opisowy wykaz dowodów, które zamierza ujawnić w późniejszym uzgodnionym terminie. Wykaz ten powinien dokładnie odzwierciedlać charakter i treść dowodów [pkt 13 lit. a) i b) komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r.].

514    W niniejszej sprawie, mając na względzie powody przedstawione w pkt 574–578 poniżej, należy stwierdzić, że Hoechst nie dostarczyła niezwłocznie dostępnych jej środków dowodowych. Z akt sprawy nie wynika też, by Hoechst dostarczyła informacje, które pozwoliły Komisji na zapoznanie się z charakterem i treścią dowodów znajdujących się w posiadaniu Hoechst i które mogły zostać później ujawnione.

515    W związku z tym zastosowanie w niniejszej sprawie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. nie prowadziłoby koniecznie do zwolnienia Hoechst z grzywny.

516    Ponadto w zakresie, w jakim komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. przewiduje oprócz zwolnienia obniżenie grzywny wynoszące maksymalnie 50%, zastosowanie tego komunikatu nie prowadziłoby koniecznie do obniżenia grzywny nałożonej na Hoechst przewyższającego to obniżenie grzywny, które już jej przyznano.

517    Z powyższych względów należy oddalić dziesiąty zarzut.

G –  W przedmiocie zarzutów ósmego i dziewiątego, które dotyczą zastosowania komunikatu w sprawie współpracy

518    W ramach ósmego zarzutu Hoechst podnosi, że Komisja dokonała błędnej oceny przy określeniu przedsiębiorstwa, które jako pierwsze podjęło współpracę w niniejszej sprawie. W ramach dziewiątego zarzutu Hoechst wskazuje, że Komisja dokonała błędnej oceny treści jej współpracy.

519    W pierwszej kolejności należy zbadać ósmy zarzut.

1.     Streszczenie Decyzji

520    W pkt 12.2.3 Decyzji dotyczącym zastosowania komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. wskazano, co następuje (motyw 440 Decyzji):

„Podczas spotkania, które odbyło się w dniu 13 listopada 1998 r., Chisso przedstawiła ustnie działalność kartelu i przekazała dowody na piśmie […]. Komisja uważa, że Chisso była w związku z tym pierwszym przedsiębiorstwem, które dostarczyło danych mających decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu stwierdzonego w niniejszej decyzji. Informacje przekazane Komisji w dniu 13 listopada 1998 r. obejmowały w szczególności odręczne notatki dotyczące pewnych spotkań kartelu. Ustny opis działalności kartelu pozwolił Komisji na rozpatrzenie dokumentów w ich rzeczywistym kontekście. Jak wyjaśniono w części I, informacje przekazane przez Chisso pozwoliły Komisji wykazać istnienie i treść większości spotkań kartelu oraz określić uczestników”.

521    Co się tyczy Hoechst, w motywie 451 Decyzji wskazano, że: „[c]hociaż nie była pierwszym przedsiębiorstwem, które przekazało Komisji informacje mające decydujące znaczenie, Hoechst przyczyniła się na wczesnym etapie do wykazania istotnych aspektów naruszenia, a po otrzymaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Hoechst nie kwestionowała prawdziwości okoliczności faktycznych, na których Komisja oparła swoje zarzuty”.

2.     Argumenty stron

a)     Argumenty Hoechst

522    Zakładając nawet, że komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. miał zastosowanie, Hoechst twierdzi, że powinna ona zostać uznana za przedsiębiorstwo, które jako pierwsze podjęło współpracę z Komisją i przekazało istotne dowody na istnienie kartelu.

523    Dokonując chronologicznej analizy okoliczności faktycznych, Hoechst podkreśla, że w dniu 29 września 1998 r. adwokaci Chisso spotkali się z Komisją w związku z inną sprawą. Z protokołu tego spotkania wynika, że adwokaci Chisso nadmienili dodatkowo, że reprezentowali też inne przedsiębiorstwo, które wyraziło swoje pragnienie podjęcia współpracy z Komisją w zakresie kartelu dotyczącego kwasu sorbinowego.

524    Jednakże adwokaci Chisso nie byli gotowi ani upoważnieni do wyjawienia w tym dniu tożsamości tego przedsiębiorstwa. Wynika to w szczególności z dwóch notatek wewnętrznych Komisji z dnia 1 i 2 października 1998 r. Fakt, iż autor notatek wewnętrznych dołączył do spotkania po jego rozpoczęciu, nie pozwala uznać, że tożsamość Chisso została wcześniej wyjawiona, w szczególności ówczesnemu zastępcy dyrektora generalnego dyrekcji generalnej Komisji ds. konkurencji. Ponadto wzmianka o innym przedsiębiorstwie zawarta w notatce wewnętrznej z dnia 2 października 1998 r. nie jest omyłką pisarską Komisji i nie dotyczy więc w istocie Chisso.

525    Hoechst uważa też, że w tym dniu nie złożono żadnego wniosku spełniającego wymogi pkt E ust. 1 komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. i że nie zaproponowano ani nie przekazano żadnego dowodu podczas tego spotkania. Co więcej, nie opisano żadnego aspektu naruszenia ani nie poinformowano nawet o nazwach uczestniczących przedsiębiorstw.

526    W dniu 23 października 1998 r. adwokaci Hoechst i Nutrinovy skontaktowali się telefonicznie z Komisją, prosząc o spotkanie.

527    Podczas spotkania z Komisją w dniu 29 października 1998 r. adwokaci Hoechst i Nutrinovy wystąpili z formalnym wnioskiem o uznanie przedsiębiorstw, które reprezentowali, za głównych świadków współpracy. Opisali oni w związku z tym istotne elementy kartelu dotyczącego sorbatów, mianowicie produkty, których dotyczyło naruszenie, uczestniczące przedsiębiorstwa, antykonkurencyjne zachowania oraz odnośny okres. Ten ustny opis istotnych faktów został wówczas dopuszczony przez Komisję jako działanie w ramach współpracy. Porównanie z późniejszymi ustaleniami zawartymi w Decyzji wskazuje, że informacje przekazane w tym dniu przez Hoechst zostały wykorzystane w Decyzji bez ograniczeń. W szczególności Komisja nie poczyniła w Decyzji ustaleń dotyczących struktury kartelu, które różniłyby się zasadniczo od informacji przekazanych przez Hoechst w dniu 29 października 1998 r.

528    W dniu 13 listopada 1998 r. adwokaci Chisso dokonali po raz pierwszy ustnego opisu kartelu dotyczącego sorbatów. Dopiero w tym dniu tożsamość Chisso została ujawniona.

529    Następnie Hoechst skierowała do Komisji szereg pism, mianowicie w grudniu 1998 r., w marcu i w kwietniu 1999 r., a także kilka w późniejszym okresie. Wyjaśnienia, które Hoechst złożyła w dniu 19 marca 1999 r., były pierwszymi pisemnymi wyjaśnieniami potwierdzającymi w formie „oświadczenia spółki” elementy konstytutywne kartelu.

530    Dopiero w dniu 20 kwietnia 1999 r. Chisso złożyła pierwsze oświadczenie spółki. Żadne z pozostałych przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu nie skontaktowało się z Komisją podczas pierwszego etapu postępowania.

531    Fakty te wskazują, że Hoechst była pierwszym przedsiębiorstwem, które przekazało Komisji – i to w formie ustnej – „dane, które mają decydujące znaczenie” w rozumieniu komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.

532    Hoechst dodaje, że jest zgodne z praktyką Komisji uznanie przedsiębiorstwa za pierwsze przedsiębiorstwo, które podjęło współpracę, nawet jeśli przedsiębiorstwo to przekazuje najpierw dowody ustne, o ile dowody te spełniają kryterium „danych, które mają decydujące znaczenie”, i zostają one następnie potwierdzone na piśmie i uzupełnione. Te ustne dowody pozwalają już Komisji na podjęcie dochodzenia i na przeprowadzenie kontroli lub wysłanie wniosków o udzielenie informacji. Ani komunikat w sprawie współpracy z 1996 r., ani komunikat w sprawie współpracy z 2002 r. nie przewiduje wymogu współpracy w formie pisemnej.

533    Hoechst podkreśla w tym zakresie, że Komisja działała obstrukcyjnie, ponieważ, po pierwsze, obiecała, że ostrzeże Chisso, gdyby inne przedsiębiorstwa miały ją ubiec, a po drugie, nieoczekiwanie odmówiła uznania ustnych wyjaśnień za działania w ramach współpracy, zmieniając swoje wcześniejsze stanowisko. Hoechst odsyła w tej ostatniej kwestii do pisma Komisji z dnia 19 stycznia 1999 r., w którym Komisja uznała, że Hoechst przestała współpracować, do pisma Hoechst z dnia 28 stycznia 1999 r., w którym Hoechst wyraziła swój brak zrozumienia w tej sprawie, do rozmowy telefonicznej, która odbyła się w dniu 5 marca 1999 r. i podczas której Komisja stwierdziła, że skończył się czas „niekończących się” spotkań, jak również do pisma Komisji z dnia 29 marca 1999 r., w którym Komisja odmówiła przyjęcia ustnych zeznań Hoechst. Postawa ta stanowi naruszenie prawa do rzetelnego procesu oraz zasady dobrej administracji. Hoechst wskazuje też, że od tamtej pory praktyka Komisji dopuszcza wnioski i działania przedsiębiorstw w ramach współpracy w formie ustnej. Postawa Komisji sprawia też wrażenie arbitralnej, ponieważ, a contrario, ustne zeznania Chisso zostały dopuszczone.

534    W każdym razie, nawet jeśli Komisja – wbrew swojej ówczesnej i nowszej praktyce – powinna rozważyć jedynie informacje pisemne, pismo Hoechst z dnia 19 marca 1999 r. było pierwszym dokumentem pisemnym przekazanym w imieniu przedsiębiorstwa i stanowiącym potwierdzenie informacji przekazanych ustnie.

535    Przedstawienie przez Chisso w dniu 13 listopada 1998 r. sprawozdań ze spotkań nie może być uznane za pierwszy pisemny wkład we współpracę, ponieważ dokumenty te są niezrozumiałe i mają sens jedynie w kontekście opisu stanu faktycznego, który Hoechst przekazała jako pierwsza w dniu 29 października 1998 r. Brak mocy dowodowej dokumentów dostarczonych przez Chisso wynika również z faktu, iż Komisja uznała za konieczne przeprowadzenie nowego przesłuchania pracowników Chisso w dniu 9 grudnia 1998 r. Ponadto sprawozdania przekazane przez Chisso odwołują się jedynie do kilku spotkań w 1995 r. i 1996 r. W dniu 13 listopada 1998 r. Chisso nie przekazała żadnego pisemnego dokumentu dotyczącego znacznie dłuższego okresu trwającego od 1978 r. do 1994 r. Poza tym „dowody” te nie są wykorzystane w Decyzji w celu wykazania działalności kartelu. Nie mają one więc „decydującego znaczenia”.

536    Hoechst podkreśla w tym względzie, że w notatce wewnętrznej Komisji z dnia 9 listopada 1998 r. przekazanej do wiadomości w ramach dostępu do akt sprawy wskazano, iż adwokaci Chisso „jako pierwsi zaproponowali ich współpracę, a następnie przerosły ich późniejsze wydarzenia, w ramach których pozostałe przedsiębiorstwa dostarczyły przed nimi użytecznych informacji”.

537    Hoechst dodaje, że Komisja nie może czynić jej zarzutu, że wyjaśnienia udzielone w przedmiocie porozumień różnią się w pewnych kwestiach od okoliczności wskazanych w Decyzji, i jednocześnie akceptować fakt, iż informacje przekazane przez Chisso, dzięki którym otrzymała ona zwolnienie z grzywny, nie obejmują całego czasu trwania naruszenia ani wszystkich szczegółów kartelu.

b)     Argumenty Komisji

538    Jeśli chodzi o notatkę wewnętrzną Komisji z dnia 9 listopada 1998 r., na którą powołuje się Hoechst, Komisja podkreśla przede wszystkim, że nieformalna ocena urzędników Komisji na wczesnym etapie postępowania nie przesądza o samej decyzji Komisji.

539    W pozostałym zakresie Komisja stara się skorygować sposób, w jaki Hoechst opisuje kolejność zdarzeń w niniejszej sprawie.

540    Po pierwsze, jeśli chodzi o spotkanie w dniu 29 września 1998 r., które odnosiło się do dwóch spraw, w tym do sprawy dotyczącej sorbatów, i które odbyło się w godzinach 16.30–18.30, Komisja twierdzi, że adwokaci działali w imieniu Chisso, co wynika z motywu 4 Decyzji.

541    Komisja przypomina w tym względzie, że istnieją dwie notatki wewnętrzne dotyczące tego spotkania.

542    Jeśli chodzi o notatkę wewnętrzną z dnia 2 października 1998 r. dotyczącą spotkania w sprawie kwasu sorbinowego, Komisja wskazuje, że ówczesny zastępca dyrektora generalnego dyrekcji generalnej Komisji ds. konkurencji spotkał się z adwokatami Chisso w godzinach 16.30–17.30. Komisja wskazuje też, że w tej notatce wewnętrznej wspomniano o „spółce Chisso”. Dowodzi to, że adwokaci Chisso wymienili swojego klienta z nazwy. Gdyby tego nie uczynili, autor notatki nie zostałby poinformowany o tożsamości tego przedsiębiorstwa. Fakt, iż notatka wewnętrzna z dnia 2 października 1998 r. odsyła do „nieznanego przedsiębiorstwa”, nie pozostaje w sprzeczności. Wskazuje to jedynie na powód, z jakiego spotkanie z adwokatami zostało uzgodnione. Ponadto fakt, iż w notatce tej czyni się wzmiankę o innym przedsiębiorstwie uczestniczącym w ramach innego postępowania, jest zwykłą omyłką pisarską. Tak naprawdę przedsiębiorstwem, o którym mowa, była Chisso.

543    Jeśli chodzi o notatkę wewnętrzną z dnia 1 października 1998 r. (która odnosi się do dwóch spraw, w tym do sprawy dotyczącej kwasu sorbinowego), Komisja podkreśla, że dwaj urzędnicy dołączyli do spotkania po godzinie 17.30. Fakt, iż ta notatka wewnętrzna wzmiankuje, że tożsamość przedsiębiorstwa pragnącego przekazać informacje dotyczące kartelu w dziedzinie sorbatów nie została określona, znajduje uzasadnienie w tym, że Chisso nie została wymieniona z nazwy w obecności tych dwóch urzędników, z których jeden jest autorem notatki wewnętrznej.

544    Po drugie, błędne jest twierdzenie, że podczas spotkania w dniu 29 października 1998 r. Hoechst opisała główne elementy kartelu dotyczącego sorbatów. Hoechst sama zresztą stwierdziła w piśmie z dnia 27 października 1998 r., że chodziło o „pierwszą rozmowę mającą na celu wyjaśnienie innych szczegółów”. W świetle wewnętrznej notatki Komisji z dnia 6 listopada 1998 r. Hoechst wskazała na początku spotkania, że potrzebowała więcej czasu, by uzyskać dostatecznie szczegółowe informacje w celu przekazania wyczerpujących informacji.

545    Informacje przekazane przez Hoechst podczas tego spotkania w dniu 29 października 1998 r. były bardzo ogólne, a okoliczności faktyczne zostały opisane przy użyciu niejasnych sformułowań. Ponadto Hoechst wspomniała o spotkaniach odbywających się co pół roku, podczas których nie zawarto żadnego szczególnego porozumienia. Hoechst wspomniała też o nieformalnym i towarzyskim charakterze spotkań (motyw 456 Decyzji).

546    Komisja nie odwołała się ani razu w odpowiedniej części opisu stanu faktycznego zawartego w Decyzji (motywy 79–251) do oświadczeń złożonych przez Hoechst w dniu 29 października 1998 r. Uwagi Hoechst dotyczące porozumień różniły się zresztą w znacznym stopniu od faktów wskazanych w Decyzji.

547    Po trzecie, Komisja podkreśla, że do dnia 19 marca 1999 r. Hoechst nie była gotowa do pełnej współpracy. Wynika to jasno z pism z dnia 21 grudnia 1998 r. i z dnia 28 stycznia 1999 r., w których Hoechst informowała Komisję, że ze względu na postępowania karne i cywilne toczące się w Stanach Zjednoczonych Hoechst postanowiła nie przekazywać w tamtym momencie wszystkich przydatnych informacji ani też dostępnych jej dokumentów lub dowodów na istnienie kartelu. W piśmie z dnia 19 stycznia 1999 r. Komisja stwierdziła jednakże, iż taka postawa stanowiła odmowę współpracy w rozumieniu komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. Postępując w ten sposób, Hoechst wzięła na siebie ryzyko, że zostanie na nią nałożona grzywna.

548    Wbrew temu, co wydaje się twierdzić Hoechst, Komisja podkreśla, że fakt nieuwzględnienia ustnych wyjaśnień nie stanowił naruszenia praktyki, której przestrzegano w tamtym okresie. Praktyka ta zmieniła się dopiero po wydaniu komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r.

549    Ponadto, jeśli chodzi o zarzut dotyczący obstrukcji w toku postępowania, Komisja podkreśla, że w swoim piśmie z dnia 29 marca 1999 r., na które powołuje się Hoechst, stwierdziła ona, iż jeśli Hoechst chciała skorzystać z komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., powinna ona przynajmniej przekazać informacje, dokumenty lub inne środki dowodowe, które przyczynią się do stwierdzenia istnienia kartelu. Sformułowania te są takie same jak sformułowania, których użyto w pkt D ust. 2 tiret pierwsze komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. Pismo z dnia 29 marca 1999 r. wskazuje więc, że zdaniem urzędników Komisji Hoechst nie spełniała nawet aż do tamtego momentu przesłanek określonych w pkt D ust. 2 tiret pierwsze wspomnianego komunikatu. Nic innego nie wynika ze sporządzonego przez adwokatów Hoechst sprawozdania dotyczącego niektórych fragmentów rozmowy telefonicznej przeprowadzonej w dniu 5 marca 1999 r. z urzędnikiem Komisji prowadzącym sprawę. Nie chodzi tu o obstrukcję, ale o poprawny opis sytuacji zgodnie z komunikatem w sprawie współpracy z 1996 r.

550    Po czwarte, Komisja podnosi, że stwierdzenie, iż Chisso przekazała nieliczne dokumenty podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r., jest błędne. W notatce wewnętrznej z dnia 19 listopada 1998 r. Komisja wspomina o wielu dokumentach dotyczących kontaktów między konkurentami w latach 1995–1996. Tymi dokumentami są porządki dzienne obrad i osobiste notatki. Ponadto Chisso przekazała tabele wraz z celami w zakresie cen uzgodnionymi w odniesieniu do całego czasu trwania kartelu. Te dowody na piśmie, co do których złożono też wyjaśnienia w formie ustnej, miały dla Komisji decydujące znaczenie przy wydaniu Decyzji (motyw 440 Decyzji), ponieważ pozwoliły po raz pierwszy w toku postępowania administracyjnego na udowodnienie popełnionego naruszenia, nawet jeśli dowody te nie obejmowały całego stwierdzonego czasu trwania kartelu ani wszystkich jego szczegółów. Ostrzeżenie, o którym zapewniono Chisso podczas tego spotkania, nie pozwala uznać, że przedsiębiorstwo to nie spełniało jeszcze wówczas przesłanek w zakresie możliwości skorzystania ze zwolnienia. Można co najwyżej dojść do wniosku, że nie było pewne, czy Chisso otrzyma zwolnienie na podstawie jej ówczesnych działań w ramach współpracy.

551    Natomiast Hoechst przekazała Komisji informacje, które mogą być uznane za początek efektywnej współpracy, dopiero w dniu 19 marca 1999 r. Jednakże pismo z dnia 19 marca 1999 r. nie zawiera szczegółowego opisu spotkań i procedur w ramach kartelu. Hoechst przekazała te szczegóły dopiero w dniu 28 kwietnia 1999 r. w odpowiedzi na szczegółowe pytania Komisji.

3.     Ocena Sądu

552    Należy przypomnieć, że pkt B komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., określając też inne przesłanki, stanowi, że przedsiębiorstwo, które „jako pierwsze dostarcza danych, które mają decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu” [pkt B lit. b) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.] korzysta z obniżenia o co najmniej 75% kwoty grzywny, którą nałożono by na nie przy braku współpracy, bądź z całkowitego zwolnienia z grzywny.

553    Z samej treści pkt B lit. b) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. wynika, że „pierwsze” przedsiębiorstwo nie musi dostarczać wszystkich dowodów potwierdzających wszystkie szczegóły funkcjonowania kartelu, lecz że wystarczy przedstawienie „danych”, które mają decydujące znaczenie. Przepis ten nie wymaga, by dostarczone dowody były same w sobie „wystarczające” do przygotowania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, a nawet do wydania ostatecznej decyzji stwierdzającej istnienie naruszenia (zob. ww. w pkt 118 wyrok z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 362). Jednakże choć dowody określone w pkt B lit. b) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. nie muszą koniecznie same z siebie wystarczać, aby wykazać istnienie kartelu, powinny jednak o tym przesądzać. Powinno zatem chodzić nie tylko o nadanie kierunku dochodzeniu, jakie ma przeprowadzić Komisja, lecz o dowody, które mogą zostać wykorzystane bezpośrednio jako materiał dowodowy o zasadniczym znaczeniu dla decyzji stwierdzającej naruszenie (zob. ww. w pkt 120 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 493).

554    Należy też podkreślić, że dowody przesądzające o istnieniu kartelu w rozumieniu pkt B lit. b) komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. mogą być dostarczone także ustnie (zob. ww. w pkt 120 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 506).

555    Należy wreszcie przypomnieć, że Komisja dysponuje pewnym zakresem swobodnego uznania w zakresie oceny, czy omawiana współpraca miała „decydujące znaczenie” dla ułatwienia jej zadania polegającego na stwierdzeniu istnienia naruszenia i na doprowadzeniu do jego zakończenia i tylko oczywiste przekroczenie tego zakresu swobodnego uznania może podlegać ocenie (zob. ww. w pkt 118 wyrok z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 362).

556    W świetle powyższych rozważań należy zbadać, czy Komisja popełniła w niniejszej sprawie oczywisty błąd w ocenie, uznając, że Chisso była pierwszym przedsiębiorstwem, które dostarczyło danych mających decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu.

557    Po pierwsze, należy przypomnieć w tym względzie, że Komisja stwierdza w motywie 440 Decyzji, że „[p]odczas spotkania, które odbyło się w dniu 13 listopada 1998 r., Chisso przedstawiła ustnie działalność kartelu i przekazała dowody na piśmie” i że Komisja „uważa, że Chisso była w związku z tym pierwszym przedsiębiorstwem, które dostarczyło danych mających decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu stwierdzonego w niniejszej decyzji”. Wynika stąd, że Komisja oparła się wyłącznie na ustnym opisie działalności kartelu i na dowodach na piśmie przekazanych podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r., a nie później, aby uznać, że Chisso była pierwszym przedsiębiorstwem, które dostarczyło danych mających decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu.

558    Po drugie, należy zauważyć, że podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r. Chisso przedstawiła szczegółowy ustny opis działalności kartelu. Ze sprawozdania z tego spotkania sporządzonego przez Komisję wynika, że Chisso wskazała, kim byli uczestnicy kartelu, a także czas trwania kartelu, daty dziewiętnastu spotkań i miejsca, w których się odbyły, oraz przedmiot i funkcjonowanie kartelu. Jeśli chodzi o dwie ostatnie kwestie, Chisso stwierdziła w szczególności, że zainteresowane przedsiębiorstwa zawarły porozumienia dotyczące cen i ilości sorbatów i że w czasie trwania kartelu były one świadome, iż ich działalność była niezgodna z prawem. Chisso opisała też metodę ustalania limitów i ewentualnie napotkane problemy, przebieg spotkań oraz spotkań przygotowawczych producentów japońskich, nazwiska pracowników Chisso, którzy uczestniczyli w spotkaniach, jak również nazwiska niektórych pracowników pozostałych zainteresowanych przedsiębiorstw, treść kontaktów Hoechst z Daicel, system monitorowania spotkań oraz metodę ustalania cen docelowych.

559    Po trzecie, należy podkreślić, że poza szczegółowym ustnym opisem działalności kartelu Chisso przekazała też podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r. dokumenty znajdujące się w aktach dochodzenia (w sumie 156 stron). W szczególności Chisso przekazała szczegółowe notatki (odręczne notatki w języku japońskim z ich tłumaczeniem na język angielski) sporządzone podczas spotkań kartelu wiosną i jesienią 1995 i 1996 r. (które odzwierciedlały poziom cen docelowych ustalonych między członkami kartelu), porządki dzienne tych spotkań, wizytówki osób, które uczestniczyły w spotkaniach, jak również wielkości limitów sprzedaży uzgodnione na lata 1992–1995.

560    Wbrew twierdzeniom Hoechst Komisja wykorzystała te dokumenty, ponieważ odwołano się w Decyzji do wielu stron, w szczególności w związku z przebiegiem i konkretnymi wynikami wspólnych spotkań (zob. w szczególności przypisy nr 82, 140, 141, 144 i 150 Decyzji). Dlatego też dokumenty te miały znaczenie dla udowodnienia „istnienia kartelu” w rozumieniu komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.

561    Ponadto, wbrew twierdzeniem Hoechst, dokumenty te były dostatecznie jasne, mimo że jeden z pracowników Chisso, który uczestniczył we wspólnych spotkaniach, udzielił szczegółowych wyjaśnień podczas spotkania ze służbami Komisji, które odbyło się w dniu 9 grudnia 1998 r. Jak wynika ze sporządzonego przez Komisję sprawozdania z tego spotkania, szczegółowe wyjaśnienia udzielone w przedmiocie tych dokumentów nie dotyczyły w rzeczywistości ich ogólnego zrozumienia, ale pewnych detali związanych zwłaszcza z użyciem skrótów.

562    Po czwarte, należy zauważyć, że Hoechst spotkała się ze służbami Komisji w dniu 29 października 1998 r., a więc przed Chisso, by przedstawić ustny opis omawianych spotkań. W szczególności Hoechst wspomniała o uczestnikach spotkań, przybliżonym okresie odbywania się tych spotkań (od końca lat siedemdziesiątych/początku lat osiemdziesiątych do lat 1995/1996), częstotliwości tych spotkań i ich przedmiocie.

563    Należy jednak podkreślić, że podczas tego spotkania Hoechst nie przekazała na poparcie swoich oświadczeń żadnego pisemnego dokumentu. W świetle przygotowanego przez Komisję sprawozdania, którego Hoechst nie kwestionuje, przedstawiciel Hoechst wspomniał w tym względzie o „wielkich trudnościach, jakie Nutrinova napotkała, z odnalezieniem wszystkich istotnych szczegółów tych spotkań”.

564    Ponadto we wspomnianym sprawozdaniu wskazano, że „[c]elem tych spotkań nie był podział klientów lub ustalanie cen w ścisłym tego słowa znaczeniu” i że „[ż]aden system monitorowania nie istniał”, a ponadto że adwokat Hoechst „był kategoryczny co do tego, że stopień porozumienia podczas tych spotkań był umiarkowany i nietypowy dla kartelu dotyczącego ustalania cen lub podziału klientów”.

565    Podobnie w sporządzonym przez Hoechst sprawozdaniu ze spotkania w dniu 29 października 1998 r. wskazano, że „rozmowy między Hoechst/Nutrinovą a Japończykami nie odnosiły się do podziału klientów, karteli dotyczących postępowań przetargowych lub ustalania cen w ścisłym tego słowa znaczeniu”.

566    W żadnym momencie tego spotkania w dniu 29 października 1998 r. Hoechst nie oświadczyła, że celem wspólnych spotkań był przydział zainteresowanym przedsiębiorstwom limitów ilościowych sprzedaży w Europie ani że wdrożono system monitorowania spotkań, co zostało jednak stwierdzone w art. 1 sentencji Decyzji na podstawie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, przy czym Hoechst nie zakwestionowała tych elementów. Jeśli chodzi o limity sprzedaży, Hoechst wspomniała jedynie w nagłówku „stopa wzrostu” przytoczonego powyżej sprawozdania, że „konkurenci przeprowadzili rozmowy na temat sposobu, w jaki widzieli wzrost rynku i który byłby w stanie zapewnić wzrost popytu”.

567    Wreszcie Hoechst wskazała w swoim sprawozdaniu ze spotkania w dniu 29 października 1998 r., że „[n]ie organizowano spotkań systematycznie i [że] porządki dzienne były bardzo podobne”.

568    Z powyższych elementów wynika, po pierwsze, że podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r. Chisso opisała szczegółowo działalność i funkcjonowanie kartelu. Po drugie, opis Chisso był poparty dokumentami, które miały znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu. Po trzecie, z przebiegu spotkania w dniu 29 października 1998 r. wynika, że Hoechst niewątpliwie zdała relację z omawianych spotkań, ale opis ten był, po pierwsze, mniej szczegółowy niż opis Chisso, po drugie, nie odzwierciedlał on wiernie celu i funkcjonowania omawianego kartelu i, wreszcie, nie był on poparty żadnymi dokumentami.

569    W świetle powyższego należy stwierdzić, że Komisja nie popełniła oczywistego błędu w ocenie, uznając, że Chisso była pierwszym przedsiębiorstwem, które dostarczyło danych mających decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu.

570    Żaden z argumentów podniesionych przez Hoechst nie podważa tego wniosku.

571    Jeśli chodzi o fakt, iż Komisja obiecała Chisso podczas spotkania w dniu 13 listopada 1998 r., że ostrzeże ją, jeśli inne przedsiębiorstwa miały ją ubiec, jak wskazano już w ramach analizy pierwszego zarzutu, okoliczność ta nie wpływa na ustalenie, że Chisso była podczas tego spotkania pierwszym przedsiębiorstwem, które dostarczyło danych mających decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu.

572    Jeśli chodzi o fakt, iż Komisja nieoczekiwanie odmówiła uznania ustnych wyjaśnień Hoechst za działania w ramach współpracy, a w szczególności informacji przekazanych przez Hoechst podczas spotkania w dniu 29 października 1998 r., należy zauważyć, że Komisja wyraźnie stwierdza w motywie 5 Decyzji, iż podczas spotkania adwokatów Hoechst i Nutrinovy ze służbami Komisji w dniu 29 października 1998 r. dokonano ustnego opisu rynku właściwego, producentów, udziałów w rynku, procedury w Stanach Zjednoczonych i działalności kartelu. W żadnej części Decyzji nie wskazano, że ustne wyjaśnienia złożone przez Hoechst podczas spotkania w dniu 29 października 1998 r. nie zostały uwzględnione. Fakt, iż Komisja mogła sądzić na pewnym etapie postępowania, że współpraca Hoechst nie spełniała wymogów określonych w komunikacie w sprawie współpracy z 1996 r., nie zmienia wniosku, że ustne wyjaśnienia udzielone przez Hoechst podczas spotkania w dniu 29 października 1999 r. zostały w końcu uwzględnione w ramach Decyzji.

573    W każdym razie należy zauważyć, że Hoechst odsyła w swoich pismach do pisma Komisji z dnia 19 stycznia 1999 r., w którym Komisja stwierdziła, co następuje:

„Służby Komisji mogą jedynie odnotować fakt, iż Państwa stanowisko uległo zmianie i że Nutrinova nie zamierza już współpracować w przyszłości na podstawie komunikatu w sprawie współpracy […]. Informacje dotyczące sorbatów w formie, w jakiej zostały przekazane przez Nutrinovą do chwili obecnej, nie mogą być uznane za dostarczone w ramach tego komunikatu”.

574    Należy zauważyć w tym względzie, że podczas spotkania ze służbami Komisji w dniu 29 października 1998 r. Hoechst miała nadzieję, że będzie mogła przekazać wyjaśnienia na piśmie do końca 1998 r. Tymczasem w piśmie z dnia 21 grudnia 1998 r., na który Komisja odpowiada właśnie w piśmie z dnia 19 stycznia 1999 r., Hoechst wskazała nie tylko, że współpraca w formie ustnych zeznań nie mogła być brana pod uwagę, ale również:

„Niestety nie możemy dotrzymać naszej obietnicy i dostarczyć Państwu przed końcem roku kompletnego sprawozdania dotyczącego okoliczności faktycznych […]. Mając na względzie postępowanie toczące się jeszcze w Stanach Zjednoczonych, nasz pełnomocnik w Stanach Zjednoczonych poinformował nas, że pełne wyjawienie Komisji, które początkowo było brane pod uwagę podczas naszych spotkań w październiku, zagroziłoby poważnie interesom Nutrinovy (jak również interesom niektórych z jej członków) w Stanach Zjednoczonych”.

575    Wynika stąd, że Hoechst wyraźnie wskazała, iż na tym etapie postępowania nie była w stanie dalej współpracować z Komisją, czy to za pomocą zeznań na piśmie, czy też w drodze ustnych zeznań. W tych okolicznościach nie można czynić Komisji zarzutu z faktu, iż Komisja mogła uznać na tym etapie postępowania, że Hoechst nie współpracowała w pełni i że w tej sytuacji wcześniejsze działania w ramach współpracy mogły, stosownie do okoliczności, być uznane za niewystarczające w ramach komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.

576    Hoechst potwierdziła następnie swoje stanowisko w piśmie z dnia 28 stycznia 1999 r., w którym stwierdziła:

„Mimo że Nutrinova nadal pragnie w pełni i niezwłocznie współpracować z Komisją, nie może tego uczynić w chwili obecnej bez narażenia siebie samej i jej obecnych lub byłych pracowników na poważne i nieprzyjemne konsekwencje wynikające z prawa amerykańskiego”.

577    Fakt, iż Komisja stwierdziła podczas rozmowy telefonicznej w dniu 5 marca 1999 r. lub w piśmie z dnia 29 marca 1999 r., że kolejne ustne wyjaśnienia nie będą wystarczające, wynikał z niepewności co do współpracy ze strony Hoechst na tym etapie postępowania i miał na celu zwrócenie uwagi Hoechst na to, że powinna ona dostarczyć więcej dowodów na istnienie kartelu, by móc skorzystać z komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r.

578    Z rozważań tych wynika, że Komisja uznaje ostatecznie w Decyzji ustne wyjaśnienia Hoechst za działania w ramach współpracy i że w każdym razie stanowisko Komisji podczas postępowania administracyjnego wynikało z niepewności co do efektywnej współpracy Hoechst na początku postępowania, zważywszy, że Hoechst stwierdziła zresztą na początku, iż zeznania jej pracowników przed Komisją nie mogły być brane pod uwagę.

579    Z powyższych względów argumenty przedstawione w ramach ósmego zarzutu nie zasługują na uwzględnienie.

580    W tych okolicznościach nie zachodzi potrzeba zbadania dziewiątego zarzutu podniesionego przez Hoechst, ponieważ w związku z tym, że Hoechst nie była pierwszym przedsiębiorstwem, które przekazało dane mające decydujące znaczenie dla udowodnienia istnienia kartelu, nie mogła ona liczyć na to, że skorzysta z większego obniżenia grzywny niż to, które jej przyznano na podstawie pkt D komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., wynoszącego mianowicie 50% wysokości grzywny, którą nałożono by na nią w razie braku współpracy.

581    Należy jednak zauważyć, iż pewne nieprawidłowości proceduralne mogą czasem uzasadnić obniżenie grzywny, nawet jeśli nie mogą doprowadzić do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji (zob. podobnie ww. w pkt 211 wyrok w sprawie Baustahlgewebe przeciwko Komisji, pkt 26–48, i ww. w pkt 216 wyrok w sprawach połączonych Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied i Technische Unie przeciwko Komisji, pkt 436–438).

582    W niniejszej sprawie należy uwzględnić naruszenie zasad dobrej administracji i równego traktowania przy stosowaniu komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., które stwierdzono w pkt 137 powyżej i które zostało również podniesione przez Hoechst w ramach ósmego i dziewiątego zarzutu. Dlatego też, mając na uwadze doniosłość poszanowania przez Komisję wspomnianych zasad w ramach postępowań administracyjnych, Sąd postanawia w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania obniżyć grzywnę nałożoną na Hoechst o 10%.

583    Konkretne skutki tej zmiany zostaną określone później.

H –  W przedmiocie jedenastego zarzutu opartego na naruszeniu zasady non bis in idem

1.     Streszczenie Decyzji

584    W motywach 314–316 Decyzji Komisja wskazuje w istocie, że wykonywanie przez Stany Zjednoczone (lub każde państwo trzecie) uprawnień względem kartelu nie może w żaden sposób ograniczyć lub wyłączyć uprawnień Komisji przysługujących jej na podstawie wspólnotowego prawa konkurencji. Co więcej, Komisja nie zamierza w żadnym razie karać zainteresowanych przedsiębiorstw za te same czyny, co władze amerykańskie i kanadyjskie. Podobnie cele postępowania przeprowadzonego przez Komisję i kar przez nią nałożonych, z jednej strony, i cele postępowań przeprowadzonych przez władze amerykańskie i kanadyjskie oraz kar przez nie nałożonych, z drugiej strony, w oczywisty sposób nie są identyczne.

2.     Argumenty stron

a)     Argumenty Hoechst

585    Hoechst uważa, że Komisja naruszyła zasadę non bis in idem, gdy uznała w motywie 315 Decyzji, że odliczenie sankcji karnej nałożonej w Stanach Zjednoczonych w tej samej sprawie nie było konieczne. Komisja wyraziła pogląd, że zasada non bis in idem nie może być w żadnym razie stosowana w kontekście relacji pomiędzy prawem wspólnotowym a prawem Stanów Zjednoczonych dotyczącym karteli. Tymczasem zdaniem Hoechst w żadnym z wyroków wydanych do chwili obecnej nie uznano, że zasada non bis in idem nigdy nie mogła być stosowana w tym przypadku.

586    Konkretnie Hoechst dochodzi do wniosku na podstawie uzasadnienia wyroku Trybunału z dnia 14 grudnia 1972 r. w sprawie 7/72 Boehringer Mannheim przeciwko Komisji, Rec. s. 1281, że zasada non bis in idem ma zastosowanie w kontekście relacji pomiędzy prawem wspólnotowym a prawem Stanów Zjednoczonych dotyczącym karteli. Ponadto w drugim zdaniu streszczenia wyroku Trybunału wskazano, że „ewentualne uwzględnienie przez Komisję kary nałożonej przez władze państwa trzeciego zakłada, że okoliczności faktyczne przypisane oskarżonemu przedsiębiorstwu przez Komisję i przez władze wspomnianego państwa trzeciego są identyczne”.

587    W niniejszej sprawie Komisja nie kwestionuje faktu, iż kary wymierzone Hoechst w Stanach Zjednoczonych dotyczą takiego samego stanu faktycznego, jak stan faktyczny leżący u podstaw Decyzji. W tym względzie Komisja milczy w Decyzji w kwestii elementów wspólnych spotkań i porozumień, które odnoszą się do rynków pozaeuropejskich. Jednakże w motywach 4, 65–72, 81, 90, 92, 100, 107, 120, 121, 138, 217, 232, 246, 349, 352, 397 i 450 Decyzji Komisja wyraźnie wskazuje, że naruszenie miało jednolity charakter.

588    Gdyby Komisja miała podać w wątpliwość „istnienie idem” w niniejszej sprawie, Hoechst proponuje dowód w postaci porozumienia zawartego w dniu 3 maja 1999 r. z departamentem sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych i wnosi o wezwanie na świadka prokuratora prowadzącego sprawę w Stanach Zjednoczonych oraz innej osoby, która mogłaby zostać powołana za pośrednictwem Hoechst.

589    W każdym razie Hoechst uważa, że odliczenie kary nałożonej w Stanach Zjednoczonych jest konieczne ze względów słuszności na podstawie zasady „naturalnej sprawiedliwości” mającej zastosowanie od wyroku w sprawie Walt Wilhelm (zob. wyrok Trybunału z dnia 13 lutego 1969 r. w sprawie 14/68 Walt Wilhelm i in., Rec. s. 1).

b)     Argumenty Komisji

590    Komisja podkreśla wpierw, że nie wydaje się, by Hoechst chciała jeszcze podjąć kwestię kary nałożonej przez Kanadę, a jedynie kwestię kary nałożonej przez Stany Zjednoczone.

591    Odsyłając następnie w szczególności do ww. w pkt 145 wyroku w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji (pkt 338), Komisja wskazuje, że stosowanie zasady non bis in idem jest obwarowane trzema warunkami, to jest tożsamością zdarzeń, podmiotu popełniającego naruszenie i chronionego dobra prawnego. Zasada ta zakazuje więc powtórnego karania tej samej osoby za to samo bezprawne zachowanie w celu ochrony tego samego dobra prawnego.

592    W niniejszej sprawie ani zdarzenia, ani chronione dobro prawne nie są tożsame.

593    Jeśli chodzi o zdarzenia, to pkt 4 lit. d) porozumienia zawartego w dniu 3 maja 1999 r. z departamentem sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych wyraźnie stanowi, że sorbaty będące przedmiotem tego kartelu były sprzedawane przez Hoechst lub jej spółki zależne i przez pozostałych członków kartelu klientom w Północnym Dystrykcie Kalifornii. Wynika stąd, że czynem ukaranym na podstawie ugody sądowej (Plea Agreement) nie jest samo porozumienie kartelowe, ale jego wykonanie w Stanach Zjednoczonych. Komisja przypomina w tym względzie, że zasada terytorialności ma zastosowanie zarówno w prawie amerykańskim, jak i w europejskim prawie kartelowym. Z ugody sądowej zawartej między Hoechst a Stanami Zjednoczonymi nie wynika, by obejmowała ona również środki wykonawcze oraz skutki porozumienia kartelowego poza obszarem kraju, a w szczególności w EOG. Ustalenie dokonane w motywie 315 Decyzji jest więc poprawne. Ponadto w ww. w pkt 586 wyroku w sprawie Boehringer Mannheim przeciwko Komisji stwierdzono też, że nie ma mowy o jakimkolwiek naruszeniu zasady non bis in idem w razie braku tożsamości zdarzeń w podobnym przypadku.

594    Jeśli chodzi o chronione dobro prawne, Komisja odsyła do motywu 316 Decyzji oraz do wyroku Sądu z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie T‑224/00 Archer Daniels Midland i Archer Daniels Midland Ingredients przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2597, pkt 90, i podkreśla, że cel postępowania przeprowadzonego przez organy wspólnotowe i kar przez nie nałożonych, z jednej strony, i cel postępowania przeprowadzonego przez władze amerykańskie oraz kar przez nie nałożonych, z drugiej strony, nie jest identyczny. O ile w pierwszym przypadku chodzi o ochronę niezakłóconej konkurencji na terytorium Unii Europejskiej czy w EOG, o tyle w drugim przypadku celem jest ochrona rynku amerykańskiego.

595    Komisja podkreśla ponadto, że w ww. w pkt 165 wyroku z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji (pkt 130–148) Sąd wyraźnie stwierdził, że Komisja mogła nałożyć grzywnę w granicach określonych przez art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 bez konieczności uwzględnienia analogicznych kar nałożonych w Stanach Zjednoczonych celem określenia tych granic. Rozważania te mają zastosowanie w niniejszej sprawie.

596    Celem wyczerpującego przedstawienia zagadnienia Komisja dodaje, że żadne względy słuszności nie przemawiają za odliczeniem kary nałożonej w Stanach Zjednoczonych. W stosunkach między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi nie istnieje sytuacja taka jak ta, która skłoniła Trybunał w ww. w pkt 589 wyroku w sprawie Walt Wilhelm i in. (pkt 11) do uwzględnienia w prawie wspólnotowym pierwszych nałożonych kar, na wzór art. 90 ust. 2 EWWiS, biorąc pod uwagę ścisłą współzależność krajowych rynków państw członkowskich i wspólnego rynku (Komisja odsyła w tym względzie do ww. w pkt 594 wyroku w sprawie Archer Daniels Midland i Archer Daniels Midland Ingredients przeciwko Komisji, pkt 99).

3.     Ocena Sądu

597    Tytułem wstępu należy zaznaczyć, że niniejszy zarzut podniesiono wyłącznie względem okoliczności, że grzywna, którą nałożono w Stanach Zjednoczonych, nie została odliczona od grzywny nałożonej na poziomie wspólnotowym. Należy zatem uznać, że niniejszy zarzut nie dotyczy grzywny nałożonej w Kanadzie.

598    Zasada non bis in idem, której został poświęcony art. 4 protokołu nr 7 do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, stanowi podstawową zasadę prawa wspólnotowego, której przestrzeganie zapewniają sądy (zob. wyrok Trybunału z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie C‑308/04 P SGL Carbon przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5977, pkt 26).

599    Ponadto Trybunał nie rozstrzygnął kwestii, czy Komisja jest zobowiązana do zaliczenia kary nałożonej przez władze państwa trzeciego, w sytuacji gdy okoliczności faktyczne przypisane przedsiębiorstwu przez tę instytucję i przez te władze są identyczne, lecz uznał on identyczność zarzucanych przez Komisję i te władze okoliczności faktycznych za wstępny warunek przeprowadzenia tego postępowania (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 18 maja 2006 r. w sprawie C‑397/03 P Archer Daniels Midland i Archer Daniels Midland Ingredients przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑4429, pkt 48 i 49, i ww. w pkt 598 wyrok w sprawie SGL Carbon przeciwko Komisji, pkt 27).

600    Konkretnie Trybunał przypomniał, że stosowanie zasady non bis in idem jest obwarowane trzema warunkami, to jest tożsamością zdarzeń, podmiotu popełniającego naruszenie i chronionego interesu prawnego. Zasada ta zakazuje więc powtórnego karania tej samej osoby za to samo bezprawne zachowanie w celu ochrony tego samego dobra prawnego (zob. ww. w pkt 145 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 338).

601    Należy podkreślić w tym względzie, że zasada non bis in idem nie znajduje zastosowania w sytuacjach, w których właściwe są systemy prawne państw trzecich, a władze tych państw odpowiedzialne za sprawy konkurencji podjęły działania w ramach przysługujących im uprawnień (zob. podobnie ww. w pkt 598 wyrok w sprawie SGL Carbon przeciwko Komisji, pkt 32).

602    W niniejszej sprawie, nawet jeśli w niektórych motywach Decyzji przytoczonych przez Hoechst Komisja wskazuje, że omawiane zdarzenia mają swe źródło w tej samej serii porozumień i że rynek sorbatów mógł być oceniony na poziomie światowym, należy podkreślić, po pierwsze, że stosowanie wspólnotowego prawa kartelowego zakłada istnienie porozumienia, decyzji lub praktyki uzgodnionej, „które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi” lub „między umawiającymi się stronami” porozumienia EOG, jak również „zapobie[gać], ogranicz[ać] lub zakłóc[ać] konkurencj[ę] wewnątrz wspólnego rynku” lub „terytorium” objętego porozumieniem EOG (art. 81 ust. 1 WE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG). Tym samym działanie Komisji ma na celu zapewnienie wolnej konkurencji na wspólnym rynku, co stanowi, zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. g) traktatu WE, podstawowy cel Wspólnoty (zob. podobnie ww. w pkt 598 wyrok w sprawie SGL Carbon przeciwko Komisji, pkt 31). Komisja dochodzi w tym względzie do wniosku, że celem i skutkiem omawianego antykonkurencyjnego zachowania było ograniczenie konkurencji we Wspólnocie i w EOG (motywy 280–288 Decyzji), a ponadto że ciągłe porozumienie producentów sorbatów wywarło znaczący wpływ na handel między państwami członkowskimi i między umawiającymi się stronami porozumienia EOG (motywy 289–294 Decyzji). Na tej podstawie Komisja stwierdza w art. 1 sentencji Decyzji, że zainteresowane przedsiębiorstwa naruszyły art. 81 ust. 1 WE, a od 1 stycznia 1994 r. art. 53 ust. 1 porozumienia EOG.

603    Po drugie, mimo że z porozumienia zawartego w dniu 3 maja 1999 r. między Hoechst a departamentem sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych wynika, że zarzucane czyny odnosiły się do kartelu dotyczącego sorbatów sprzedawanych „w Stanach Zjednoczonych i poza nimi”, należy podkreślić, po pierwsze, że wspomniane porozumienie stanowi również, iż sorbaty, o których mowa, były sprzedawane przez Hoechst lub jej spółki zależne konsumentom w Północnym Dystrykcie Kalifornii, a po drugie, że w żaden sposób nie zostało wykazane, iż postępowanie prowadzone w Stanach Zjednoczonych dotyczyło praktyk lub skutków kartelu innych niż te, które miały miejsce w Stanach Zjednoczonych, a w szczególności w EOG, co zresztą w sposób oczywisty wkraczałoby w zakres terytorialnej właściwości Komisji (zob. podobnie ww. w pkt 594 wyrok z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie Archer Daniels Midland i Archer Daniels Midland Ingredients przeciwko Komisji, pkt 103, i ww. w pkt 165 wyrok z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 143).

604    Dlatego też decyzje amerykańskich i wspólnotowych organów właściwych w sprawach konkurencji różnią się w niniejszej sprawie w odniesieniu do chronionego interesu prawnego.

605    W tej sytuacji zasada non bis in idem nie znajduje zastosowania. Z tych samych względów należy odrzucić rozważania dotyczące słuszności, które zdaniem Hoechst uzasadniają uwzględnienie grzywny nałożonej w Stanach Zjednoczonych w ramach grzywny nałożonej przez Komisję. Ponadto Sąd ma wystarczającą wiedzę na podstawie akt sprawy, w związku z czym nie może przychylić się do wniosku Hoechst o wezwanie świadków.

606    Z powyższych względów należy oddalić zarzut jedenasty.

IV –  W przedmiocie ostatecznej kwoty grzywny nałożonej na Hoechst

607    Jak wynika z pkt 420–439 powyżej, należy zmienić Decyzję w zakresie, w jakim uwzględniono w niej w odniesieniu do Hoechst okoliczność obciążającą związaną z rolą przywódcy.

608    Ponadto, jak wynika z pkt 582 powyżej, celem uwzględnienia naruszenia zasad dobrej administracji i równego traktowania przy stosowaniu komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., które stwierdzono w pkt 137 powyżej, należy obniżyć grzywnę nałożoną na Hoechst o 10%.

609    W pozostałym zakresie rozważania Komisji zawarte w Decyzji oraz metoda obliczenia zastosowana przez Komisję pozostają niezmienione.

610    Ostateczna kwota grzywny nałożonej na skarżącą jest zatem obliczona w następujący sposób: do wyjściowej kwoty grzywny (20 mln EUR) dodaje się 100% ze względu na wielkość i całkowite zasoby Hoechst w 1995 r. i w 2002 r., co daje w sumie 40 mln EUR. W celu uwzględnienia czasu trwania naruszenia kwota ta zostaje zwiększona o 175%. Podstawowa kwota grzywny wynosi więc 110 mln EUR. Tą podstawową kwotę grzywny zwiększa się o 50% ze względu na powrót Hoechst do naruszenia, co daje łączną kwotę 165 mln EUR. Ta łączna kwota zostaje wreszcie zmniejszona o 50% na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., to jest o 82,5 mln EUR, a następnie o 10% ze względu na naruszenie zasad dobrej administracji i równego traktowania przy stosowaniu komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r., które stwierdzono w pkt 137 powyżej, co daje ostateczną kwotę grzywny równą 74,25 mln EUR.

 W przedmiocie kosztów

611    Zgodnie z art. 87 § 3 regulaminu w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań każdej ze stron Sąd może postanowić, że koszty zostaną rozdzielone albo że każda ze stron poniesie własne koszty. W tym przypadku należy postanowić, że każda ze stron poniesie własne koszty.

Z powyższych względów

SĄD (piąta izba)

orzeka, co następuje:

1)      Wysokość grzywny nałożonej na Hoechst GmbH zostaje ustalona na 74,25 mln EUR.

2)      W pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona.

3)      Każda ze stron ponosi własne koszty.

Vilaras Dehousse Šváby

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 18 czerwca 2008 r.

Sekretarz        Prezes

E. Coulon        M. Vilaras

Spis treści

Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu

Przebieg postępowania i żądania stron

Co do prawa

I –  W przedmiocie zarzutów zmierzających do stwierdzenia nieważności Decyzji w całości w odniesieniu do Hoechst

A –  W przedmiocie pierwszego zarzutu opartego na odmowie dostępu do dokumentów odciążających

1.  Streszczenie postępowania administracyjnego i Decyzji

2.  Argumenty stron

a)  Argumenty Hoechst

W przedmiocie odmowy dostępu do dokumentów dotyczących kontaktów między Komisją a Chisso

W przedmiocie odmowy udostępnienia pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami

W przedmiocie wniosku o przeprowadzenie nowych czynności dochodzeniowych

b)  Argumenty Komisji

W przedmiocie odmowy dostępu do niektórych dokumentów

W przedmiocie wniosku o przeprowadzenie nowych czynności dochodzeniowych

3.  Ocena Sądu

a)  W przedmiocie naruszenia zasad dobrej administracji oraz równego traktowania

b)  W przedmiocie naruszenia prawa dostępu do akt sprawy

W przedmiocie pisma Chisso z dnia 17 grudnia 2002 r. z załącznikami

W przedmiocie dokumentów wewnętrznych dotyczących rozmów telefonicznych między Komisją i Chisso w okresie od września 1998 r. do kwietnia 1999 r.

B –  W przedmiocie czwartego zarzutu opartego na niepełnym charakterze raportu końcowego funkcjonariusza ds. przesłuchań

1.  Argumenty stron

a)  Argumenty Hoechst

b)  Argumenty Komisji

2.  Ocena Sądu

II –  W przedmiocie trzynastego zarzutu zmierzającego do stwierdzenia nieważności art. 2 Decyzji w zakresie, w jakim dotyczy Hoechst

A –  Argumenty stron

1.  Argumenty Hoechst

2.  Argumenty Komisji

B –  Ocena Sądu

III –  W przedmiocie zarzutów zmierzających do obniżenia grzywny nałożonej na Hoechst

A –  W przedmiocie dwunastego zarzutu opartego na zbyt długim czasie trwania postępowania

1.  Streszczenie postępowania administracyjnego

2.  Argumenty stron

a)  Argumenty Hoechst

b)  Argumenty Komisji

3.  Ocena Sądu

B –  W przedmiocie trzeciego zarzutu opartego na niesłusznym utajnieniu niektórych motywów uzasadnienia Decyzji

1.  Streszczenie Decyzji

2.  Argumenty stron

a)  Argumenty Hoechst

b)  Argumenty Komisji

3.  Ocena Sądu

C –  W przedmiocie piątego zarzutu opartego na naruszeniu prawa przy określaniu podstawowej kwoty grzywny

1.  Streszczenie Decyzji

2.  Argumenty stron

a)  Argumenty Hoechst

W przedmiocie charakteru naruszenia

–  W przedmiocie skutków naruszenia

–  W przedmiocie udziału personelu kierowniczego wysokiego szczebla w antykonkurencyjnych porozumieniach

–  W przedmiocie podziału przedsiębiorstw na kategorie

–  W przedmiocie współczynnika podwyższenia użytego w celu uwzględnienia wielkości i całkowitych zasobów Hoechst

W przedmiocie czasu trwania naruszenia

b)  Argumenty Komisji

W przedmiocie skutków naruszenia

W przedmiocie udziału personelu kierowniczego wysokiego szczebla w antykonkurencyjnych porozumieniach

W przedmiocie podziału przedsiębiorstw na kategorie

W przedmiocie współczynnika podwyższenia użytego w celu uwzględnienia wielkości i całkowitych zasobów Hoechst

W przedmiocie czasu trwania naruszenia

3.  Ocena Sądu

a)  W przedmiocie wagi naruszenia

W przedmiocie wpływu kartelu na rynek sorbatów w EOG

W przedmiocie udziału w kartelu personelu kierowniczego Hoechst wysokiego szczebla

W przedmiocie podziału zainteresowanych przedsiębiorstw na kategorie

W przedmiocie współczynnika podwyższenia użytego w celu uwzględnienia wielkości i całkowitych zasobów Hoechst

b)  W przedmiocie czasu trwania naruszenia

D –  W przedmiocie zarzutów drugiego i szóstego, które opierają się na roli przywódcy uznanej w Decyzji za okoliczność obciążającą

1.  Streszczenie Decyzji

2.  Argumenty stron

a)  Argumenty Hoechst

b)  Argumenty Komisji

3.  Ocena Sądu

E –  W przedmiocie siódmego zarzutu opartego na nieuzasadnionym charakterze podwyższenia grzywny z tytułu powrotu do naruszenia

1.  Streszczenie Decyzji

2.  Argumenty stron

a)  Argumenty Hoechst

b)  Argumenty Komisji

3.  Ocena Sądu

F –  W przedmiocie dziesiątego zarzutu opartego na zastosowaniu przez analogię komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. w oparciu o „zasadę wyboru najbardziej korzystnego przepisu”

1.  Streszczenie Decyzji

2.  Argumenty stron

a)  Argumenty Hoechst

b)  Argumenty Komisji

3.  Ocena Sądu

G –  W przedmiocie zarzutów ósmego i dziewiątego, które dotyczą zastosowania komunikatu w sprawie współpracy

1.  Streszczenie Decyzji

2.  Argumenty stron

a)  Argumenty Hoechst

b)  Argumenty Komisji

3.  Ocena Sądu

H –  W przedmiocie jedenastego zarzutu opartego na naruszeniu zasady non bis in idem

1.  Streszczenie Decyzji

2.  Argumenty stron

a)  Argumenty Hoechst

b)  Argumenty Komisji

3.  Ocena Sądu

IV –  W przedmiocie ostatecznej kwoty grzywny nałożonej na Hoechst

W przedmiocie kosztów

* Język postępowania: niemiecki.