Υποθέσεις T‑233/11 και T‑262/11
Ελληνική Δημοκρατία
και
Ελληνικός Χρυσός ΑΕ Μεταλλείων και Βιομηχανίας Χρυσού
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
«Κρατικές ενισχύσεις – Μεταλλευτικός τομέας – Επιδότηση χορηγηθείσα από τις ελληνικές αρχές προς τη μεταλλευτική επιχείρηση Ελληνικός Χρυσός – Σύμβαση μεταβιβάσεως μεταλλείου σε τιμή κατώτερη της αγοραίας αξίας και απαλλαγή από τους σχετικούς φόρους – Απόφαση κηρύσσουσα τα μέτρα ενισχύσεως παράνομα και διατάσσουσα την ανάκτηση των αντίστοιχων ποσών – Έννοια του πλεονεκτήματος – Κριτήριο του ιδιώτη επενδυτή»
Περίληψη – Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (τέταρτο τμήμα)
της 9ης Δεκεμβρίου 2015
1. Ένδικη διαδικασία – Εισαγωγικό δικόγραφο – Τυπικά στοιχεία – Προσδιορισμός του αντικειμένου της διαφοράς – Συνοπτική έκθεση των προβαλλομένων ισχυρισμών – Συνημμένα στο δικόγραφο της προσφυγής έγγραφα – Παραδεκτό – Προϋποθέσεις
(Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 21· Κανονισμός Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου, άρθρο 44 § 1, στοιχείο γʹ)
2. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Νομικός χαρακτήρας – Ερμηνεία βάσει αντικειμενικών στοιχείων – Δικαστικός έλεγχος – Περιεχόμενο
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
3. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Πώληση αγαθού από δημόσια οντότητα προς ιδιώτη υπό προτιμησιακούς όρους – Κριτήριο εκτιμήσεως – Αγοραία τιμή – Μέθοδος καθορισμού
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
4. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Εξέταση από την Επιτροπή – Περίπλοκη οικονομική εκτίμηση – Επιμελής και αμερόληπτη εξέταση των καταγγελιών – Δικαστικός έλεγχος – Ορια
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
5. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Εξέταση από την Επιτροπή – Εξουσία εκτιμήσεως της Επιτροπής – Δυνατότητα εκδόσεως κατευθυντηρίων γραμμών – Αυτοπεριορισμός της εξουσίας εκτιμήσεως της Επιτροπής – Παράβαση των κανόνων που περιέχονται στις κατευθυντήριες γραμμές – Αποτελέσματα
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ· ανακοίνωση 97/C 209/3 της Επιτροπής)
6. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Εξέταση από την Επιτροπή – Δυνατότητα της Επιτροπής να ζητήσει τη συνδρομή εξωτερικών εμπειρογνωμόνων – Υποχρέωση της Επιτροπής να ακολουθεί τα πορίσματα της πραγματογνωμοσύνης – Δεν υφίσταται
(Άρθρα 107 § 1 ΣΛΕΕ και 108 § 2 ΣΛΕΕ)
7. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Εφαρμογή του κριτηρίου του ιδιώτη επενδυτή – Εύλογη ενέργεια των δημοσίων αρχών ή της δημόσιας επιχειρήσεως που χορήγησαν την ενίσχυση – Ανάγκη εξακριβώσεως του ότι στην αποδέκτρια επιχείρηση παρασχέθηκε οικονομικό πλεονέκτημα το οποίο η επιχείρηση αυτή δεν θα είχε επιτύχει υπό τις συνήθεις συνθήκες της αγοράς
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
8. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Πώληση γηπέδου από δημόσια αρχή υπό προτιμησιακούς όρους – Εκτίμηση με βάση το κριτήριο του ιδιώτη επενδυτή – Αγοραία τιμή – Μέθοδος καθορισμού – Κόστος αγοράς για τον πωλητή – Δεν ασκεί επιρροή – Λήψη υπόψη της αξίας των γηπέδων κατά τον χρόνο της πωλήσεως – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις
(Άρθρα 107 § 1 ΣΛΕΕ και 108 § 2 ΣΛΕΕ)
9. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απόφαση της Επιτροπής – Εκτίμηση της νομιμότητας βάσει των διαθέσιμων πληροφοριακών στοιχείων κατά τον χρόνο εκδόσεως της αποφάσεως – Μη δυνατότητα του προσφεύγοντος που μετέσχε στην επίσημη διαδικασία εξετάσεως να επικαλεστεί, προς στήριξη της προσφυγής του, πραγματικά στοιχεία που δεν προβλήθηκαν κατά τη διαδικασία αυτή
(Άρθρο 108 § 2 ΣΛΕΕ)
10. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Χορήγηση, από το Δημόσιο, πλεονεκτήματος μέσω κρατικών πόρων – Πλεονεκτήματα συνεπαγόμενα μείωση των εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού ή κίνδυνο τέτοιας μειώσεως – Σύμβαση πωλήσεως μεταλλευτικής εκμεταλλεύσεως σε τιμή χαμηλότερη της αγοραίας αξίας και απαλλαγή της σχετικής πράξεως από τον φόρο – Εμπίπτει
(Άρθρα 107 § 1 ΣΛΕΕ και 108 ΣΛΕΕ)
11. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Χορήγηση, από το Δημόσιο, πλεονεκτήματος μέσω κρατικών πόρων – Συμβάσεις «back-to-back» για την πώληση μεταλλευτικής εκμεταλλεύσεως μεταξύ ιδιώτη και του Δημοσίου και την εκχώρησή της από το εν λόγω Δημόσιο σε άλλον ιδιώτη – Εμπίπτει
(Άρθρα 107 § 1 ΣΛΕΕ και 108 ΣΛΕΕ)
12. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Μη τήρηση της υποχρεώσεως ανακτήσεως των παρανόμων ενισχύσεων – Απόλυτη αδυναμία εκτελέσεως – Κριτήρια εκτιμήσεως – Ανάγκη θεσπίσεως ειδικής νομοθεσίας προς ανάκτηση των παρανόμων ενισχύσεων – Δεν συνιστά δικαιολογία
(Άρθρο 4 § 3 ΣΕΕ· άρθρο 108 § 2 ΣΛΕΕ)
13. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Επηρεασμός του εμπορίου μεταξύ των κρατών μελών – Νόθευση του ανταγωνισμού – Κριτήρια εκτιμήσεως – Ευνοϊκός για τον ανταγωνισμό χαρακτήρας του μέτρου ενισχύσεως – Δυνατότητα αντισταθμίσεως του κινδύνου στρεβλώσεως του ανταγωνισμού – Δεν υφίσταται
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
14. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Χορήγηση, εκ μέρους των δημοσίων αρχών, φορολογικής απαλλαγής σε ορισμένες επιχειρήσεις – Εμπίπτει – Απουσία μεταφοράς κρατικών πόρων – Δεν ασκεί επιρροή
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
15. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Ανάκτηση παράνομης ενισχύσεως – Παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας – Δεν υφίσταται – Διακριτική ευχέρεια της Επιτροπής
(Άρθρο 108 § 2 ΣΛΕΕ)
16. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Ανάκτηση παράνομης ενισχύσεως – Ενίσχυση χορηγηθείσα κατά παράβαση των διαδικαστικών κανόνων του άρθρου 108 ΣΛΕΕ – Ενδεχόμενη δικαιολογημένη εμπιστοσύνη των δικαιούχων – Προστασία – Προϋποθέσεις και όρια
(Άρθρο 108 ΣΛΕΕ· κανονισμός 659/1999 του Συμβουλίου, άρθρο 14)
17. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απόφαση της Επιτροπής διαπιστώνουσα το ασυμβίβαστο ενισχύσεως με την εσωτερική αγορά και διατάσσουσα την επιστροφή της – Επίκληση, εκ μέρους του κράτους, της αρχής της καλόπιστης συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής και του κράτους μέλους – Δυνατότητα απαλλαγής από την υποχρέωση ανακτήσεως – Δεν υφίσταται
(Άρθρο 4 § 3 ΣΕΕ· άρθρο 108 § 2 ΣΛΕΕ· κανονισμός 659/1999 του Συμβουλίου, άρθρο 14)
18. Πράξεις των οργάνων – Αιτιολογία – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Περιεχόμενο – Απόφαση της Επιτροπής σε θέματα κρατικών ενισχύσεων – Ουσιώδης τύπος διακρινόμενος από το ζήτημα του βασίμου της αποφάσεως – Σύμβαση πωλήσεως μεταλλευτικής επιχειρήσεως – Υποχρέωση της Επιτροπής να εξετάσει λεπτομερώς τα μέταλλα που όντως παράγονταν ή εξάγονταν κατά τον χρόνο της πωλήσεως – Δεν υφίσταται
(Άρθρο 296 ΣΛΕΕ· άρθρο 108 § 2 ΣΛΕΕ)
19. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Διοικητική διαδικασία – Υποχρεώσεις της Επιτροπής – Επιμελής και αμερόληπτη εξέταση – Δυνατότητα του αποδέκτη των ενισχύσεων να επικαλεστεί δικαιώματα εξίσου ευρέα με τα δικαιώματα άμυνας αυτά καθαυτά και να λάβει πληροφορίες όσον αφορά την ταυτότητα του καταγγέλλοντος – Δεν υφίσταται
(Άρθρο 108 § 2 ΣΛΕΕ)
20. Προσφυγή ακυρώσεως – Λόγοι – Κατάχρηση εξουσίας – Έννοια
(Άρθρο 263 ΣΛΕΕ)
1. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 52-57)
2. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 77)
3. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 78, 79)
4. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 79-84)
5. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 88)
6. Οσάκις η Επιτροπή εξετάζει εκθέσεις πραγματογνωμοσύνης μεταγενέστερες κάποιας πωλήσεως, προκειμένου να καθορίσει κατά πόσον ο αγοραστής δεν θα μπορούσε να έχει επιτύχει την τιμή πωλήσεως ενός αγαθού υπό τις συνήθεις συνθήκες της αγοράς, οφείλει να συγκρίνει το πράγματι καταβληθέν τίμημα της πωλήσεως προς τις τιμές στις οποίες κατέληξαν οι εν λόγω εκθέσεις και να εκτιμά αν αποκλίνει μέχρι τέτοιου σημείου ώστε να μπορεί να συναχθεί η ύπαρξη πλεονεκτήματος. Η μέθοδος αυτή παρέχει τη δυνατότητα να ληφθεί υπόψη η αβεβαιότητα που μπορεί να ενέχει ο εξ ορισμού εκ των υστέρων καθορισμός τέτοιων αγοραίων τιμών.
Εξάλλου, μολονότι η Επιτροπή δύναται, χωρίς να είναι υποχρεωμένη, να ζητήσει τη συνδρομή εξωτερικών εμπειρογνωμόνων, δεν απαλλάσσεται εντούτοις από την υποχρέωση να εκτιμήσει τις εργασίες τους. Πράγματι, η βασική και αποκλειστική ευθύνη διασφαλίσεως, υπό τον έλεγχο του δικαστή της Ένωσης, της τηρήσεως του άρθρου 107 ΣΛΕΕ και της εφαρμογής του άρθρου 108 ΣΛΕΕ βαρύνει την Επιτροπή και όχι τους εν λόγω εμπειρογνώμονες. Η Επιτροπή δεν υποχρεούται, συνεπώς, να ακολουθεί τυφλά τα πορίσματα που διατυπώνονται στο πλαίσιο εκθέσεως πραγματογνωμοσύνης, αλλά οφείλει, αντιθέτως, να τα επαληθεύει και να αξιολογεί τις εργασίες των εμπειρογνωμόνων.
(βλ. σκέψεις 90, 91, 105)
7. Στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων, ο εύλογος χαρακτήρας της συγκεκριμένης πράξεως των δημοσίων αρχών ή της δημόσιας επιχειρήσεως που χορήγησαν την ενίσχυση δεν απαλλάσσει από την υποχρέωση εξακριβώσεως του κατά πόσον τα επίμαχα μέτρα παρέχουν στην αποδέκτρια επιχείρηση οικονομικό πλεονέκτημα το οποίο η επιχείρηση αυτή δεν θα είχε επιτύχει υπό τις συνήθεις συνθήκες της αγοράς και δεν αρκεί, συνεπώς, για να καταστήσει το επίμαχο μέτρο σύμφωνο με το κριτήριο του ιδιώτη επενδυτή.
(βλ. σκέψη 118)
8. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 130, 131)
9. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 137)
10. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 146-156)
11. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 154, 155, 158)
12. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 160)
13. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 166-170)
14. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 176)
15. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 190-193)
16. Στον τομέα του ελέγχου των κρατικών ενισχύσεων, σε περίπτωση που η Επιτροπή δεν έχει λάβει ρητώς θέση επί μέτρου που της κοινοποιήθηκε, η σιωπή του θεσμικού οργάνου δεν εμποδίζει, βάσει της αρχής της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης της επιχειρήσεως που υπήρξε αποδέκτης κρατικής ενισχύσεως, την ανάκτηση της ενισχύσεως αυτής. Ασφαλώς, δεν μπορεί να αποκλειστεί η δυνατότητα του αποδέκτη παράνομης ενισχύσεως να επικαλεστεί εξαιρετικές περιστάσεις που στήριξαν δικαιολογημένα την εμπιστοσύνη του όσον αφορά το σύννομο της ενισχύσεως αυτής και, κατά συνέπεια, να αντιταχθεί στην επιστροφή της.
Αντιθέτως, κράτος μέλος οι αρχές του οποίου χορήγησαν ενίσχυση κατά παράβαση των διαδικαστικών κανόνων του άρθρου 108 ΣΛΕΕ δεν μπορεί να επικαλεστεί τη δικαιολογημένη εμπιστοσύνη των αποδεκτών για να αποφύγει την υποχρέωση να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την εκτέλεση αποφάσεως της Επιτροπής που το διατάσσει να ανακτήσει την ενίσχυση.
(βλ. σκέψεις 196-198)
17. Ένα κράτος μέλος δεν μπορεί να επικαλεστεί την αρχή της καλόπιστης συνεργασίας προκειμένου να απαλλαγεί από την υποχρέωση να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την εκτέλεση αποφάσεως της Επιτροπής η οποία το διατάσσει να ανακτήσει την ενίσχυση. Πράγματι, η κατάργηση παράνομης ενισχύσεως διά της ανακτήσεώς της αποτελεί τη λογική συνέπεια της διαπιστώσεως του παράνομου χαρακτήρα της, καθόσον σκοπός της ανακτήσεως των παρανόμως χορηγουμένων ενισχύσεων είναι η αποκατάσταση της προτέρας καταστάσεως. Εξάλλου, στο πλαίσιο της υποχρεώσεως καλόπιστης συνεργασίας που υπέχουν αμοιβαίως η Επιτροπή και τα κράτη μέλη για την εφαρμογή των κανόνων της Συνθήκης στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων, το κράτος μέλος υποχρεούται και να υπολογίσει το ακριβές ποσό των ανακτητέων ενισχύσεων.
(βλ. σκέψεις 190, 201-203)
18. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 213, 214, 223-225)
19. Καμία διάταξη σχετική με τη διαδικασία ελέγχου των κρατικών ενισχύσεων δεν επιφυλάσσει, μεταξύ των ενδιαφερομένων, ιδιαίτερο ρόλο στον αποδέκτη της ενισχύσεως. Εξάλλου, η διαδικασία ελέγχου των κρατικών ενισχύσεων δεν είναι διαδικασία που κινείται «κατά» του αποδέκτη των ενισχύσεων, πράγμα που θα συνεπαγόταν ότι αυτός μπορεί να επικαλεστεί δικαιώματα εξίσου ευρέα με τα δικαιώματα άμυνας αυτά καθαυτά. Εντούτοις, μολονότι ο αποδέκτης της ενισχύσεως δεν έχει την ιδιότητα του μετέχοντος στη διαδικασία, του αναγνωρίζονται ορισμένα διαδικαστικά δικαιώματα, τα οποία του παρέχουν τη δυνατότητα να προσκομίζει πληροφοριακά στοιχεία στην Επιτροπή και να προβάλλει τα επιχειρήματά του. Εξάλλου, δεν υπάρχει καμία διάταξη που να επιβάλλει στην Επιτροπή να αποκαλύπτει την ταυτότητα του καταγγέλλοντος ή οποιαδήποτε πηγή πληροφοριών στα ενδιαφερόμενα μέρη.
(βλ. σκέψεις 231, 234)
20. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 237)