Sprawa T‑189/06

Arkema France SA

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Nadtlenek wodoru i nadboran sodu – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia – Obowiązek uzasadnienia – Równość traktowania – Zasada dobrej administracji – Grzywny – Komunikat w sprawie współpracy

Streszczenie wyroku

1.      Konkurencja – Zasady Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółkę zależną przez spółkę dominującą posiadającą 100% jej kapitału

(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

2.      Konkurencja – Zasady Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółkę zależną przez spółkę dominującą posiadającą 100% jej kapitału

(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

3.      Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Decyzja dotycząca wielu adresatów

(art. 81 WE, 82 WE, 253 WE)

4.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Odstraszający charakter – Uwzględnienie wielkości i całkowitego obrotu ukaranego przedsiębiorstwa – Znaczenie – Zastosowanie mnożnika do kwoty wyjściowej

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1 A)

5.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie wydana później niż inne nakładające kary decyzje uwzględniające okoliczność powrotu do naruszenia – Naruszenie zasady ne bis in idem – Brak

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003)

6.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Nienałożenie lub obniżenie grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 18, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2002/C 45/03, pkt 21, 23 lit b))

7.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Nienałożenie lub obniżenie grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 18, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2002/C 45/03, pkt 21, 23 lit b))

8.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Uwzględnienie współpracy z Komisją przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie, poza ramami określonymi przez komunikat w sprawie współpracy – Przesłanki – Granice

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23; komunikaty Komisji: 96/C 207/04, 98/C 9/03, pkt 3; 2002/C 45/03)

1.      Zachowanie spółki zależnej można przypisać spółce dominującej między innymi w przypadku, gdy mimo posiadania odrębnej podmiotowości prawnej spółka zależna nie określa w sposób autonomiczny swojego zachowania rynkowego, lecz stosuje zasadniczo instrukcje dawane jej przez spółkę dominującą, w szczególności z uwzględnieniem więzów ekonomicznych, organizacyjnych i prawnych łączących oba te podmioty prawa. Jest tak dlatego, że w tego rodzaju sytuacji spółka dominująca i jej spółka zależna są częścią tej samej jednostki gospodarczej, a tym samym tworzą jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE, co pozwala Komisji na skierowanie decyzji nakładającej grzywny do spółki dominującej, bez konieczności ustalania jej bezpośredniego zaangażowania w naruszenie.

W szczególnym przypadku, gdy spółka dominująca posiada 100% kapitału swojej spółki zależnej, która popełniła naruszenie unijnych zasad konkurencji, po pierwsze, ta spółka dominująca może wywierać decydujący wpływ na zachowanie swej spółki zależnej, a po drugie, istnieje wzruszalne domniemanie, że spółka dominująca rzeczywiście wywiera taki decydujący wpływ na spółkę zależną. W tych okolicznościach wystarczy, że Komisja wykaże, iż cały kapitał spółki zależnej znajdował się w posiadaniu spółki dominującej, aby przyjąć, że ta ostatnia wywierała decydujący wpływ na politykę handlową swej spółki zależnej. Komisja będzie zatem mogła uznać spółkę dominującą za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na spółkę zależną, chyba że spółka dominująca, na której spoczywa ciężar obalenia domniemania, przedstawi wystarczające dowody mogące wykazać, że jej spółka zależna działa na rynku w sposób autonomiczny.

Struktura posiadanego kapitału spółki zależnej stanowi wystarczające kryterium zastosowania rzeczonego domniemania, bez konieczności rozpatrywania przez Komisję dodatkowych poszlak dotyczących faktycznego wpływu spółki dominującej. Takiego twierdzenia nie podważa fakt, że kwestia takich dodatkowych wskazówek mogła zostać podniesiona w innych sprawach.

W sytuacji, gdy sprawowanie kontroli nad całym lub prawie całym kapitałem spółki zależnej zostało uznane za wystarczające do przyjęcia tego domniemania w odniesieniu do wszystkich adresatów decyzji nakładającej grzywnę za naruszenie prawa konkurencji i jeżeli nie zostały przedstawione argumenty obalające domniemanie, fakt iż Komisja przedstawiła w odniesieniu do niektórych adresatów tej decyzji dodatkowe wskazówki albo w celu wzmocnienia wniosku wyciągniętego już z faktu sprawowania całościowej kontroli kapitału spółki zależnej, albo udzielenia odpowiedzi na argumenty przedstawione przez zainteresowane spółki, nie może oznaczać że zastosowane przez Komisję zasady nie były takie same dla wszystkich adresatów i że została naruszona równość traktowania.

(por. pkt 31–34, 46, 47, 52, 53, 59)

2.      W sytuacji, gdy Komisja stosuje domniemanie wywierania decydującego wpływu w celu przypisania spółce dominującej noszącego znamiona naruszenia zachowania spółki zależnej, do tej spółki dominującej należy dostarczenie dowodów wystarczających do wykazania, że jej spółka zależna działa na rynku w sposób samodzielny.

W tym względzie należy wziąć pod uwagę wszystkie istotne okoliczności dotyczące powiązań gospodarczych, organizacyjnych i prawnych wiążących tę spółkę zależną ze spółką dominującą, które mogą różnić się w poszczególnych przypadkach. W szczególności nie należy ograniczać tej oceny wyłącznie do okoliczności odnoszących się do sensu stricto polityki handlowej spółki zależnej, takich jak strategia dystrybucyjna lub cenowa. W szczególności omawiane domniemanie nie może zostać obalone przez samo wykazanie, że to spółka zależna zarządza tymi szczególnymi aspektami swojej polityki handlowej i nie otrzymuje żadnych wytycznych w tym zakresie

Sama okoliczność, że spółka dominująca jest nieprowadzącym działalności holdingiem nie może wystarczyć do wykluczenia, że nie wywierała ona decydującego wpływu na spółkę zależną poprzez koordynowanie w szczególności inwestycji finansowych w ramach grupy. W kontekście grupy spółek, holding jest bowiem spółką mającą na celu gromadzenie udziałów w różnych spółkach, której zadaniem jest zapewnienie jednolitego kierowania tymi spółkami.

Ponadto podział zadań, który stanowi normalne zjawisko w grupie spółek nie wystarcza, aby obalić to domniemanie decydującego wpływu.

Jeśli chodzi o brak systemu informacji między spółką dominującą a jej spółką zależną, fakt, że ta ostatnia nie wprowadziła nigdy na rzecz swej spółki dominującej polityki przekazywania konkretnych informacji na temat odnośnego rynku, nie może wystarczać do wykazania jej niezależności, ponieważ autonomię spółki zależnej nie ocenia się tylko w świetle aspektów zarządzania operacyjnego przedsiębiorstwa.

(por. pkt 67–69, 74, 76, 78)

3.      Uzasadnienie wymagane w art. 253 WE musi odpowiadać charakterowi przedmiotowego aktu prawnego oraz musi przedstawiać jasno i jednoznacznie sposób rozumowania instytucji, która wydała akt, umożliwiając zainteresowanym zapoznanie się z podstawami przyjętego aktu, a właściwemu sądowi dokonanie kontroli. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne elementy faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna opierać się nie tylko na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności jego wydania, jak również całość przepisów prawa regulującego daną dziedzinę.

Jeżeli decyzja dotycząca zastosowania art. 81 WE dotyczy wielu adresatów i stwarza problem przypisania naruszenia, musi ona zawierać wystarczające uzasadnienie względem każdego z adresatów, w szczególności względem tych adresatów, którzy zgodnie z tą decyzją ponoszą odpowiedzialność za owo naruszenie. Zatem w zakresie dotyczącym spółki dominującej uznanej za solidarnie odpowiedzialną za naruszenie, taka decyzja powinna zawierać odpowiednie uzasadnienie powodów, dla których istnieje możliwość przypisania naruszenia tej spółce

Gdy Komisja opiera się na domniemaniu, zgodnie z którym spółka dominująca wywiera decydujący wpływ na spółkę zależną i w trakcie postępowania administracyjnego zainteresowane spółki przedstawiają dowody mające na celu obalenie tego domniemania, decyzja powinna przedstawiać względy wystarczające do uzasadnienia stanowiska Komisji, zgodnie z którym dowody te nie były wystarczające, ażeby obalić to domniemanie.

Ponadto Komisja nie musi zajmować stanowiska wobec wszystkich wysuniętych przed nią argumentów zainteresowanych stron. W konsekwencji nie można jej zarzucić, iż nie udzieliła szczegółowej odpowiedzi na każdy poszczególny argument podniesiony przez dane przedsiębiorstwo. Odpowiedź ogólna może bowiem, w zależności od okoliczności danej sprawy, być wystarczająca do tego, aby przedsiębiorstwo mogło właściwie bronić swoich praw i aby Sąd mógł wykonywać kontrolę.

(por. pkt 89–91, 96)

4.      Komisja dysponuje zakresem swobodnego uznania przy określaniu wysokości grzywny, w celu skłonienia przedsiębiorstw do przestrzegania reguł konkurencji. Przy określaniu kwoty grzywny Komisja powinna zapewnić jej odstraszający charakter i w tym względzie może, między innymi, wziąć pod uwagę rozmiar i siłę gospodarczą danego przedsiębiorstwa.

Konieczność zapewnienia, aby grzywna miała wystarczająco odstraszający charakter, wymaga, żeby kwota grzywny była tak dostosowana, aby nie była zbyt niska lub zbyt wysoka, biorąc zwłaszcza pod uwagę możliwości finansowe danego przedsiębiorstwa, zgodnie z wymogami wynikającymi, po pierwsze, z konieczności zapewnienia skuteczności grzywny, a po drugie, z poszanowania zasady proporcjonalności.

Jest tak w szczególności w odniesieniu do możliwości łatwiejszego zgromadzenia przez dane przedsiębiorstwo środków potrzebnych do tego, aby zapłacić grzywnę, która uzasadnia, z punktu widzenia skutku odstraszającego tej ostatniej, zastosowanie mnożnika. W tym względzie Komisja nie jest zobowiązana do wykazania istnienia powiązania pomiędzy wykorzystaniem zasobów przedsiębiorstwa i naruszeniem będącym przedmiotem postępowania, lecz może zgodnie z prawem uwzględnić wielkość ogólną przedsiębiorstwa. Zastosowane przez Komisję podwyższenie ma zgodnie z prawem za podstawę wielkość przedsiębiorstwa i środki wykorzystane w ramach naruszenia nie stanowią istotnego kryterium, jego zastosowanie nie może stanowić naruszenia zasady równego traktowania z samego tylko powodu, że Komisja nie czyni rozróżnienia między przedsiębiorstwami popełniającymi naruszenie zgodnie z tym kryterium. Ponadto podwyższenie nie może zostać uznane za nieproporcjonalne w świetle celu polegającego na zapewnieniu skutku odstraszającego, gdyż jest ono w pełni uzasadnione, biorąc pod uwagę wielkość przedsiębiorstwa, o której świadczy szczególnie wysoki obrót światowy.

(por. pkt 113–115, 117–120)

5.      Stosowanie zasady non bis in idem jest obwarowane trzema warunkami, to jest tożsamością zdarzeń, podmiotu popełniającego naruszenie i chronionego interesu prawnego. Ta zasada zakazuje więc powtórnego karania tej samej osoby za to samo bezprawne zachowanie w celu ochrony tego samego dobra prawnego. Ponieważ wzięcie pod uwagę przez Komisję w decyzji wcześniejszych naruszeń nie ma na celu ukarania po raz kolejny za te naruszenia, lecz że ma ono wyłącznie na celu ukaranie danego przedsiębiorstwa za jego udział w kartelu, o którym mowa w tej decyzji uwzględniając jego zachowanie polegające na powrocie do naruszenia; fakt, że Komisja już wzięła pod uwagę te same naruszenia w dwóch powoływanych wcześniejszych decyzjach, nie prowadzi do naruszenia zasady non bis in idem

(por. pkt 127, 128)

6.      Z pkt 21 i 23 komunikatu w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli wynika, iż, aby móc ubiegać się o zmniejszenie grzywny, przedsiębiorstwo musi dostarczyć Komisji dowody, które mają istotną wartość dodaną w stosunku do dowodów będących już w jej posiadaniu.

Ponadto, w celu zastosowania przedziałów zmniejszenia kwoty grzywny przewidzianych w pkt 23 lit. b) tego komunikatu w sprawie współpracy, Komisja musi określić moment, w którym przedsiębiorstwo spełniło ten warunek.

Taka wykładnia jest poparta strukturą systemu ustanowionego przez wskazany komunikat, który ustanawia trzy odrębne przedziały dla „pierwszego”, „drugiego” i „kolejnych” przedsiębiorstw, które spełniły rzeczony warunek, co oznacza zatem, że Komisja określa dokładny moment spełnienia warunków obniżenia grzywny przez odnośne przedsiębiorstwo, porównawszy dowody dostarczone do tych, które były już w jej posiadaniu w momencie złożenia wniosku. Komisja słusznie opiera się, z jednej strony, na kryterium chronologicznym, a z drugiej strony na stopniu zwiększenia wartości zgromadzonych przez nią dowodów poprzez wniesione przez przedsiębiorstwa informacje, kiedy sprawdza, zgodnie z warunkiem ustanowionym w pkt 21 tego komunikatu, czy dowody przedstawione znacząco zwiększyły wartość dowodów znajdujących się w posiadaniu Komisji w momencie składania wniosku.

Podejście, uwzględniające zarówno aspekt temporalny, jak i jakościowy wkładu, oraz wynagradzające przedsiębiorstwo, które, jako pierwsze, wypełni warunki przyznania obniżki, realizuje cele określone przez komunikat w sprawie współpracy, ponieważ zachęca przedsiębiorstwa chcące współpracować do działania na najwcześniejszym etapie dochodzenia, poprzez dostarczenie w ich pierwszym wniosku wszystkich dowodów, które znajdują się w ich posiadaniu. W szczególności, stwarzając motywację do przekroczenia progu dotyczącego zwiększenia wartości już w pierwszym wniosku, pozwala ono wykluczyć, iż przedsiębiorstwo składające wniosek o objęcie programem łagodzenia sankcji będzie dawkować swoją współpracę w toku całego postępowania.. Ponadto, ponieważ komunikat w sprawie współpracy oparty jest na podejściu wymagającym określenia dokładnego porządku chronologicznego wniosków, odpowiadającego celom przejrzystości i pewności prawa, jego zastosowanie nie może się różnić w zależności od tego, czy odstęp pomiędzy składanymi wnioskami był długi, czy krótki.

(por. pkt 146–148, 153–155)

7.      Chociaż w ramach swojej oceny współpracy z członkami kartelu Komisja nie może pominąć zasady równego traktowania, korzysta ona z szerokiego marginesu swobodnego uznania w zakresie oceny jakości i użyteczności współpracy danego przedsiębiorstwa. Wobec tego zarzucić jej można by było jedynie oczywisty błąd w ocenie.

(por. pkt 168)

8.      Jeśli chodzi o naruszenia wchodzące w zakres zastosowania komunikatu w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli, co do zasady zainteresowany podmiot nie może skutecznie zarzucić Komisji, że nie uwzględniła jako okoliczności łagodzącej stopnia jego współpracy poza ramami prawnymi komunikatu w sprawie współpracy. Zatem kiedy Komisja uwzględnia współpracę przedsiębiorstwa, ograniczając kwotę grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy. W tych okolicznościach nie można skutecznie zarzucić Komisji, że nie zastosowała dodatkowego obniżenia kwoty grzywny nałożonej na to przedsiębiorstwo, już poza zakresem zastosowania wspomnianego komunikatu

(por. pkt 178–179)