Sprawa C-115/22
SO
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Unabhängige Schiedskommission Wien)
Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 7 maja 2024 r.
Odesłanie prejudycjalne – Dopuszczalność – Artykuł 267 TFUE – Pojęcie „sądu” – Krajowa komisja arbitrażowa właściwa w sprawach antydopingu w dziedzinie sportu – Kryteria – Niezawisłość organu odsyłającego – Zasada skutecznej ochrony sądowej – Niedopuszczalność wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
1. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Sąd krajowy w rozumieniu art. 267 TFUE – Pojęcie – Unabhängige Schiedskommission Wien (niezależna komisja arbitrażowa w Wiedniu, Austria) – Wyłączenie
(art. 267 TFUE)
(zob. pkt 34–38, 48–50, 52–54, 56, 57; sentencja)
2. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Sąd krajowy w rozumieniu art. 267 TFUE – Pojęcie – Kryterium niezawisłości – Status członków danego organu krajowego – Wymóg nieusuwalności – Zakres
(art. 267 TFUE)
(zob. pkt 41–44)
3. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Sąd krajowy w rozumieniu art. 267 TFUE – Pojęcie – Kryterium niezawisłości – Bezstronność – Pojęcie
(art. 267 TFUE)
(zob. pkt 45–47)
4. Prawo Unii – Pierwszeństwo – Sprzeczne prawo krajowe – Krajowa komisja arbitrażowa właściwa w sprawach antydopingu w dziedzinie sportu – Obowiązek odstąpienia od stosowania przepisów krajowych niezgodnych z przepisami prawa Unii mającymi bezpośredni skutek
(zob. pkt 55)
Streszczenie
Orzekając w składzie wielkiej izby, Trybunał odrzucił złożony przez Unabhängige Schiedskommission Wien (niezależną komisję arbitrażową w Wiedniu, Austria, zwaną dalej „USK”) wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jako niedopuszczalny z tego względu, że organ ten nie spełnia kryterium niezawisłości wymaganego do uznania za „sąd” w rozumieniu art. 267 TFUE.
Wnioskodawczyni w postępowaniu głównym była zawodową sportsmenką w latach 1998–2015. W 2021 r. Nationale Anti-Doping Agentur Austria GmbH (NADA), niezależna organizacja antydopingowa, złożyła do Österreichische Anti-Doping Rechtskommission (austriackiej komisji antydopingowej, zwanej dalej „ÖADR”) wniosek o rozpatrzenie sprawy wnioskodawczyni, ponieważ doszła do przekonania, że wnioskodawczyni naruszyła przepisy antydopingowe(1).
Orzeczeniem z dnia 31 maja 2021 r. ÖADR uznał wnioskodawczynię za winną tego naruszenia. Uznał on za nieważne wszystkie wyniki uzyskane przez nią w danym okresie i cofnął wszelkie uzyskane przez nią nagrody za start i nagrody pieniężne. Ponadto ÖADR zakazał wnioskodawczyni udziału we wszelkich zawodach sportowych przez okres czterech lat. W toku postępowania wnioskodawczyni złożyła wniosek o nieinformowanie społeczeństwa o tym orzeczeniu, w szczególności przez opublikowanie jej nazwiska i pozostałych cech indywidualizujących. ÖADR oddalił ten wniosek.
Wnioskodawczyni złożyła do USK, będącego organem odsyłającym w niniejszym sprawie, wniosek o zrewidowanie wspomnianego orzeczenia, i ubiegała się o jego zmianę w ten sposób, by nie informować społeczeństwa o popełnionym przez nią naruszeniu przepisów antydopingowych i nałożonych na nią karach przez opublikowanie jej pełnego nazwiska na ogólnie dostępnej stronie internetowej. Orzeczeniem z dnia 21 grudnia 2021 r. USK podtrzymała nałożoną karę. Niemniej jednak rozstrzygnięcie wniosku o niepublikowanie informacji o popełnionym przez wnioskodawczynię naruszeniu przepisów antydopingowych oraz wynikających z tego faktu karach zostało zastrzeżone przez USK do rozstrzygnięcia w odrębnym postanowieniu.
Mając wątpliwości co do zgodności tej publikacji z RODO(2), USK wystąpiła do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
Ocena Trybunału
Na wstępie Trybunał zbadał, w świetle swego niedawnego orzecznictwa(3), czy organ odsyłający może zostać uznany za „sąd” w rozumieniu art. 267 TFUE.
W pierwszej kolejności Trybunał przypomniał swe utrwalone orzecznictwo w tej dziedzinie, zgodnie z którym w celu dokonania oceny, czy dany organ odsyłający ma charakter „sądu” w rozumieniu art. 267 TFUE, co jest kwestią regulowaną wyłącznie prawem Unii, Trybunał bierze pod uwagę całokształt okoliczności, takich jak między innymi ustanowienie organu na podstawie ustawy, jego stały charakter, obligatoryjny charakter jego jurysdykcji, kontradyktoryjność postępowania, stosowanie przez dany organ przepisów prawa oraz jego niezawisłość. Ponadto sądy krajowe mogą kierować pytania do Trybunału wyłącznie w zawisłym przed nimi sporze oraz gdy są zobowiązane zająć stanowisko w postępowaniu mającym doprowadzić do rozstrzygnięcia o charakterze sądowym. Należy zatem ustalić uprawnienie organu do skierowania odesłania prejudycjalnego do Trybunału na podstawie kryteriów zarówno strukturalnych, jak i funkcjonalnych.
W odniesieniu do powyższych kryteriów strukturalnych Trybunał zauważył, że z informacji zawartych w przedstawionych mu aktach sprawy i w szczególności z przepisów federalnej ustawy antydopingowej (2021)(4) wynika, że USK spełnia kryteria związane z ustanowieniem na podstawie ustawy, stałym charakterem, obligatoryjnym charakterem jej jurysdykcji oraz kontradyktoryjnością prowadzonego przed nią postępowania. Pojawia się natomiast pytanie, czy USK odpowiada kryterium niezawisłości.
Co się tyczy powyższego kryterium, Trybunał zaznaczył, że niezawisłość sądów krajowych, która jest niezbędna do skutecznej ochrony sądowej, stanowi integralny element sądzenia. Ma ona zatem zasadnicze znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania systemu współpracy sądowej pod postacią mechanizmu odesłania prejudycjalnego przewidzianego w art. 267 TFUE, jako że – zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału – mechanizm ten może zostać uruchomiony przez organ spełniający w szczególności rzeczone kryterium niezawisłości. Tym samym Trybunał przypomniał, że pojęcie niezawisłości obejmuje dwa aspekty.
Pierwszy aspekt, o charakterze zewnętrznym, wymaga, aby dany organ wypełniał swe zadania w pełni autonomicznie, nie podlegając żadnej hierarchii służbowej ani nie będąc podporządkowanym komukolwiek i nie otrzymując nakazów czy wytycznych z jakiegokolwiek źródła, a tym samym będąc chronionym przed ingerencją i naciskami zewnętrznymi mogącymi zagrozić niezależności osądu jego członków i wpływać na ich rozstrzygnięcia. W tym względzie nieusuwalność członków danego organu stanowi nieodłączną gwarancję niezawisłości sędziowskiej, gdyż chroni osoby, którym powierzono zadanie sądzenia.
Przede wszystkim zasada nieusuwalności, której podstawowe znaczenie należy podkreślić, wymaga w szczególności, by sędziowie mogli sprawować urząd do momentu ukończenia obowiązkowego wieku przejścia w stan spoczynku lub upływu kadencji sprawowania danej funkcji, jeżeli ma ona charakter czasowy. Mimo że zasada ta nie ma charakteru absolutnego, może ona – przy zachowaniu zasady proporcjonalności – doznawać wyjątków wyłącznie pod warunkiem, że uzasadniają je nadrzędne i prawnie uzasadnione względy. Jest zatem powszechnie przyjęte, że sędzia może zostać odwołany, z poszanowaniem właściwych procedur, jeżeli nie jest w stanie dalej sprawować swoich funkcji z powodu niezdolności lub rażącego uchybienia. Gwarancja nieusuwalności członków danego sądu wymaga zatem, aby przypadki odwołania członków danego organu były oparte na wyraźnych i szczególnych przepisach ustawowych, ustanawiających gwarancje wykraczające poza gwarancje przewidziane w ogólnych przepisach prawa administracyjnego i prawa pracy, mające zastosowanie w razie nielegalnego odwołania.
Drugi aspekt – wewnętrzny – pojęcia „niezawisłości”, łączy się z pojęciem bezstronności i dotyczy jednakowego dystansu do stron sporu i właściwych im interesów w odniesieniu do jego przedmiotu. Aspekt ten wymaga poszanowania obiektywizmu oraz braku wszelkiego interesu w rozstrzygnięciu sporu poza ścisłym stosowaniem przepisu prawa. Pojęcie „niezawisłości” wymaga zatem, by dany organ był podmiotem trzecim w stosunku do organu, który wydał zaskarżoną decyzję. Takie gwarancje niezawisłości i bezstronności wymagają istnienia zasad – w szczególności co do składu organu, mianowania, okresu trwania kadencji oraz powodów wstrzymywania się od głosu, wyłączenia i odwołania jego członków – pozwalających wykluczyć, w przekonaniu podmiotów prawa, wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych oraz co do neutralności w odniesieniu do sprzecznych ze sobą interesów.
W tym względzie, co się tyczy USK, Trybunał stwierdził, że regulamin postępowania przed tą komisją dotyczący ADBG stanowi, iż jej członkowie są niezawiśli w wykonywaniu swoich obowiązków i że podlegają oni zasadzie niezawisłości. Jednakże na podstawie ADBG(5) członkowie USK są powoływani przez federalnego ministra sztuki, kultury, służby cywilnej i sportu na podlegającą odnowieniu czteroletnią kadencję, przy czym mandat może zostać cofnięty wcześniej „z poważnych powodów”, podczas gdy to pojęcie nie jest zdefiniowane w ustawodawstwie krajowym. W szczególności nieusuwalność członków USK nie jest gwarantowana w żadnym przepisie szczególnym. Ponadto decyzję o odwołaniu członków USK podejmuje jedynie wspomniany federalny minister, czyli członek organu władzy wykonawczej, przy czym nie ustalono uprzednio precyzyjnych kryteriów ani gwarancji.
Trybunał wywiódł z tego, że znajdujące zastosowanie ustawodawstwo krajowe nie gwarantuje, że członkowie USK nie są narażeni na naciski zewnętrzne, zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie, co wzbudza wątpliwości co do ich niezawisłości, w związku z czym ów organ nie spełnia wymaganego w odniesieniu do sądu wymogu niezawisłości, rozważanego w jego aspekcie zewnętrznym. USK nie może zatem być uznana za „sąd” w rozumieniu art. 267 TFUE.
Trybunał wyjaśnił, że okoliczność ta nie zwalnia jednak USK z obowiązku zapewnienia stosowania prawa Unii przy wydawaniu przez ten organ decyzji ani z obowiązku odstąpienia od stosowania w razie konieczności przepisów krajowych, które wydają się sprzeczne z przepisami prawa Unii mającymi bezpośredni skutek, gdyż w istocie takie obowiązki ciążą na wszystkich właściwych organach krajowych, a nie wyłącznie na organach sądowych.
Ponadto Trybunał zauważył, że z informacji, którymi dysponuje, wynika, iż wnioskodawczyni w postępowaniu głównym zwróciła się do Österreichische Datenschutzbehörde (austriackiego organu ochrony danych) ze skargą na naruszenie tej ochrony na postawie art. 77 ust. 1 RODO. Organ ten wydał decyzję o oddaleniu skargi, od której wniesiono środek odwoławczy do Bundesverwaltungsgericht (federalnego sądu administracyjnego, Austria), na podstawie art. 78 ust. 1 RODO(6). Owo postępowanie w przedmiocie środka odwoławczego zostało zawieszone do czasu uzyskania odpowiedzi Trybunału na pytania przedstawione w niniejszej sprawie.