Sprawa T‑303/02

Westfalen Gassen Nederland BV

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

Konkurencja − Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki − Niderlandzki rynek gazu przemysłowego i medycznego − Ustalanie cen − Dowód udziału w porozumieniach, decyzjach i uzgodnionych praktykach − Dowód odcięcia się − Zasady niedyskryminacji i proporcjonalności − Obliczanie kwoty grzywien

Streszczenie wyroku

1.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny

(art. 81 ust. 1 WE)

2.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uczestnictwo przedsiębiorstwa w antykonkurencyjnej inicjatywie

(art. 81 ust. 1 WE)

3.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Dowód

(art. 81 ust. 1 WE)

4.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie

(art. 81 ust. 1 WE)

5.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie

(art. 81 ust. 1 WE)

6.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Czas trwania naruszenia

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

7.      Konkurencja – Grzywny – Ocena w zależności od indywidualnego zachowania przedsiębiorstwa

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

8.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

9.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 96/C 207/04; komunikat Komisji 98/C 9/03)

10.    Postępowanie – Termin do przedstawienia dowodów

(regulamin Sądu, art. 44 § 1 lit. e), art. 48 § 1 i art. 66 § 2)

1.      Do zastosowania art. 81 ust. 1 traktatu wystarczy, że porozumienie ma na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji niezależnie od jego rzeczywistych skutków. Tak więc w przypadku porozumień, do których dochodzi podczas spotkań konkurujących ze sobą przedsiębiorstw, naruszenie tego postanowienia ma miejsce, gdy spotkania mają taki właśnie cel i zmierzają w ten sposób do sztucznej regulacji rynku.

(por. pkt 75)

2.      Aby w dostatecznym stopniu udowodnić udział przedsiębiorstwa w kartelu, wystarczy, że Komisja wykaże, że dane przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach, w trakcie których zawarto porozumienia niezgodne z prawem konkurencji i wyraźnie się temu nie sprzeciwiło. Jeśli uczestnictwo w takich spotkaniach zostanie ustalone, to na tym przedsiębiorstwie spoczywa obowiązek przedstawienia dowodów, które mogą świadczyć, że jego udziałowi w tych spotkaniach w najmniejszym stopniu nie przyświecał cel antykonkurencyjny, poprzez wykazanie, że poinformowało ono swoich konkurentów o tym, że uczestniczy w tych spotkaniach w innym aniżeli oni celu.

Tę zasadę uzasadnia to, że wskutek uczestnictwa w takim spotkaniu bez publicznego odcięcia się od jego przebiegu przedsiębiorstwo wywołało u innych uczestników wrażenie, że utożsamia się z wynikiem tego spotkania i że odpowiednio się do niego zastosuje.

Samo pojęcie publicznego odcięcia się jako element zwolnienia z odpowiedzialności należy interpretować wąsko.

W tym kontekście milczenie przedsiębiorstwa na spotkaniu, w trakcie którego doszło do uzgodnienia praktyki w odniesieniu do konkretnej kwestii dotyczącej polityki cen, nie może być przyrównane do wyrażenia stanowczej i wyraźnej dezaprobaty. Natomiast milcząca zgoda na niezgodną z prawem inicjatywę, bez publicznego odcięcia się od jej treści lub bez zawiadomienia o niej władz administracyjnych, zachęca do kontynuowania naruszenia i utrudnia jego wykrycie. Takie zachowanie stanowi bierny rodzaj uczestnictwa w naruszeniu, które może powodować odpowiedzialność przedsiębiorstwa.

(por. pkt 76, 77, 103, 124)

3.      Ponieważ zakaz udziału w praktykach i porozumieniach antykonkurencyjnych oraz sankcje, które grożą podmiotom naruszającym prawo, są powszechnie znane, jest też normalne, że działania, które obejmują te praktyki i porozumienia, mają miejsce poza prawem, że spotkania odbywają się potajemnie, najczęściej w państwie trzecim, a dokumentacja z tym związania jest ograniczona do minimum. Nawet jeśli Komisja odkryje dokumenty świadczące wyraźnie o bezprawnym nawiązaniu kontaktu pomiędzy przedsiębiorstwami – takie jak protokoły ze spotkań – będą one tylko fragmentaryczne i odosobnione, i dlatego często będzie konieczna rekonstrukcja poszczególnych elementów w drodze dedukcji.

W większości przypadków istnienie praktyki lub porozumienia antykonkurencyjnego musi być wyprowadzone ze zbiegu szeregu okoliczności i wskazówek, które w przypadku braku innego spójnego wyjaśnienia rozpatrywane łącznie mogą stanowić dowód naruszenia reguł konkurencji.

(por. pkt 106, 107)

4.      Pojęcie „uzgodnionej praktyki” oznacza pewien rodzaj koordynacji pomiędzy przedsiębiorstwami, która wprawdzie nie prowadzi jeszcze do zawarcia umowy we właściwym tego słowa znaczeniu, lecz pozwala świadomie na zastąpienie konkurencji wraz z jej zagrożeniami praktyczną współpracą przedsiębiorstw. Kryteria w zakresie spornej koordynacji i współpracy określone w orzecznictwie, dalekie od wymagania opracowania rzeczywistego „planu”, winny być interpretowane w duchu postanowień traktatu dotyczących konkurencji, zgodnie z którymi każdy podmiot gospodarczy winien określać w sposób autonomiczny politykę, jaką zamierza realizować na wspólnym rynku. O ile jest prawdą, iż przywołany wymóg autonomii nie wyłącza prawa podmiotów gospodarczych do przystosowywania się w sprawny sposób do postępowania konkurentów, które stwierdzają lub którego się spodziewają, o tyle jednak zdecydowanie sprzeciwia się on wszelkim kontaktom między tymi podmiotami gospodarczymi, tak bezpośrednim, jak i pośrednim, które miałyby na celu lub skutkowałyby bądź wywieraniem wpływu na postępowanie aktualnego lub potencjalnego konkurenta na rynku, bądź ujawnieniem temu konkurentowi postępowania, które one same zdecydowały lub planują realizować na rynku.

(por. pkt 121)

5.      Jak wynika z treści art. 81 ust. 1 WE, uzgodniona praktyka obejmuje – poza uzgodnieniem przedsiębiorstw – zachowanie na rynku będące wynikiem tego uzgodnienia i związek przyczynowo‑skutkowy pomiędzy nimi. Należy domniemywać, z zastrzeżeniem przeciwnego dowodu, który muszą przedstawić podmioty zainteresowane, że przy określaniu swojego zachowania na rynku przedsiębiorstwa uczestniczące w uzgodnieniu i działające na rynku uwzględniają informacje, które wymieniły ze swoimi konkurentami.

(por. pkt 132)

6.      W celu obliczenia czasu trwania naruszenia, które ma na celu ograniczenie konkurencji, należy jedynie ustalić, jak długo to porozumienie trwało, to jest czas, który upłynął od chwili jego zawarcia do chwili jego zakończenia.

(por. pkt 138)

7.      Jeżeli przedsiębiorstwo swoim zachowaniem naruszyło art. 81 ust. 1 WE, to nie może ono uniknąć sankcji na tej podstawie, że na inne przedsiębiorstwo, którego sytuacji sąd wspólnotowy nie rozpatruje, nie została nałożona grzywna.

(por. pkt 141)

8.      Przy ustalaniu kwoty każdej grzywny nakładanej za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji Komisja dysponuje swobodnym uznaniem i nie jest zobowiązana do stosowania w tym celu określonej formuły matematycznej. Jej ocena musi zostać jednak dokonana w poszanowaniu prawa wspólnotowego, które obejmuje nie tylko postanowienia traktatu, lecz również ogólne zasady prawa.

W tym względzie zasada równego traktowania jest naruszona tylko wtedy, gdy porównywalne sytuacje są traktowane w różny sposób lub różne sytuacje są traktowane w identyczny sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione.

Ocena proporcjonalnego charakteru nałożonej grzywny do wagi i czasu trwania naruszenia, czyli kryteriów, o których mowa w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, podlega nieograniczonemu prawu orzekania przyznanemu Sądowi w art. 17 tego rozporządzenia.

(por. pkt 151–153)

9.      Przy ustalaniu kwoty grzywien w zależności od wagi i czasu trwania spornego naruszenia, w przypadku gdy grzywny zostają nałożone na kilka przedsiębiorstw uczestniczących w tym samym naruszeniu, Komisja nie ma obowiązku zapewnienia, aby ostateczne kwoty grzywien dla tych przedsiębiorstw wynikające z obliczeń odzwierciedlały wszelkie różnice pomiędzy nimi ze względu na ich całkowity lub właściwy obrót.

W tym zakresie art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 nie zabrania, w przypadku gdy grzywny zostają nałożone na kilka przedsiębiorstw uczestniczących w tym samym naruszeniu, aby kwota grzywny nałożonej na małe lub średnie przedsiębiorstwo i wyrażona w procentach od obrotu nie była wyższa od kwoty grzywien nałożonych na większe przedsiębiorstwa. Z tego przepisu wynika bowiem, że zarówno w przypadku małych i średnich, jak i dużych przedsiębiorstw przy określaniu kwoty grzywny należy uwzględnić wagę i czas trwania naruszenia. W zakresie, w jakim Komisja nakłada na przedsiębiorstwa uczestniczące w tym samym naruszeniu grzywny, które w odniesieniu do każdego przedsiębiorstwa są uzasadnione z punktu widzenia wagi i czasu trwania naruszenia, nie można jej zarzucać, że kwota grzywny niektórych przedsiębiorstw jest wyższa w stosunku do obrotu od kwoty grzywien innych przedsiębiorstw.

W odniesieniu do czasu trwania naruszenia ocena przez Komisję okoliczności obciążających lub łagodzących oraz stopnia współpracy przedsiębiorstwa uczestniczącego w kartelu jest związana z indywidualnym zachowaniem danego przedsiębiorstwa, a nie z jego udziałem w rynku lub jego obrotem.

W tych okolicznościach ostateczna kwota grzywny nie jest a priori czynnikiem właściwym do ustalenia, czy z uwagi na znaczenie przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu grzywna jest ewentualnie nieproporcjonalna.

Natomiast kwota wyjściowa grzywny może stanowić istotny czynnik pozwalający ocenić ewentualny brak proporcjonalności grzywny w stosunku do znaczenia uczestników kartelu.

(por. pkt 173, 174, 176–178)

10.    Zgodnie z art. 44 § 1 lit. e) i art. 48 § 1 regulaminu Sądu skarga musi zawierać w razie potrzeby wnioski dowodowe oraz strony mogą jeszcze wskazać dowody na poparcie swojej argumentacji w replice i duplice, pod warunkiem że uzasadnią one opóźnienie w przedstawieniu swoich wniosków dowodowych. Zatem dowód przeciwny i rozszerzenie środków dowodowych w następstwie dowodu przeciwnego strony przeciwnej w odpowiedzi na skargę nie są objęte prekluzją przewidzianą w art. 48 § 1 regulaminu. Przepis ten dotyczy bowiem nowych dowodów i musi być interpretowany w świetle art. 66 § 2 regulaminu, który przewiduje wyraźnie, że dopuszcza się przedstawienie dowodów przeciwnych oraz rozszerzenie środków dowodowych.

(por. pkt 189)