Language of document : ECLI:EU:T:2014:683

Sprawa T‑457/09

Westfälisch-Lippischer Sparkassen- und Giroverband

przeciwko

Komisji Europejskiej

Pomoc państwa – Restrukturyzacja WestLB – Pomoc przeznaczona na zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego – Artykuł 87 ust. 3 lit. b) WE – Decyzja uznająca pomoc za zgodną ze wspólnym rynkiem pod pewnymi warunkami – Skarga o stwierdzenie nieważności – Indywidualne oddziaływanie – Interes prawny – Dopuszczalność – Kolegialność – Obowiązek uzasadnienia – Wytyczne dotyczące pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw – Proporcjonalność – Zasada niedyskryminacji – Artykuł 295 WE – Artykuł 7 ust. 4 rozporządzenia (WE) nr 659/1999

Streszczenie – wyrok Sądu (pierwsza izba w składzie powiększonym) z dnia 17 lipca 2014 r.

1.      Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Akty dotyczące ich bezpośrednio i indywidualnie – Indywidualne oddziaływanie – Kryteria – Decyzja uznająca pomoc za zgodną ze wspólnym rynkiem pod pewnymi warunkami – Skarga grupy kas oszczędnościowych posiadającej osobowość prawną – Status dystrybutora pomocy – Brak – Niedopuszczalność

(art. 230 akapit czwarty WE)

2.      Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Akty dotyczące ich bezpośrednio i indywidualnie – Indywidualne oddziaływanie – Kryteria – Decyzja uznająca pomoc za zgodną ze wspólnym rynkiem pod pewnymi warunkami – Skarga akcjonariusza przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy – Interes prawny odrębny od interesu przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy – Dopuszczalność

(art. 230 akapit czwarty WE)

3.      Skarga o stwierdzenie nieważności – Interes prawny – Skarga na uchylony akt prawny – Odpowiednie skutki uchylenia i stwierdzenia nieważności

(art. 231 WE, 233 WE)

4.      Postępowanie sądowe – Podnoszenie nowych zarzutów w toku postępowania – Przesłanki – Nowy zarzut – Pojęcie

[regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1 lit. c), art. 48 § 2]

5.      Komisja – Zasada kolegialności – Zakres – Wydanie decyzji w dziedzinie pomocy państwa w drodze procedury pisemnej – Naruszenie wewnętrznego regulaminu Komisji – Brak

(wewnętrzny regulamin Komisji, art. 1, 12)

6.      Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Pomoc, która może być uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem – Pomoc przeznaczona na zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego – Uzależnienie zatwierdzenia pomocy od spełnienia określonych warunków – Dopuszczalność

[art. 87 ust. 3 lit. b) WE]

7.      Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Granice – Uprawnienie do uchwalenia wytycznych – Konsekwencje – Samodzielne ograniczenie przysługujących Komisji uprawnień dyskrecjonalnych

(art. 87 ust. 3 WE)

8.      Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Pomoc, która może być uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem – Pomoc przeznaczona na zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego – Pomoc na rzecz banku o znaczeniu systemowym znajdującego się w trudnej sytuacji – Badanie pomocy w świetle wytycznych dotyczących ratowania i restrukturyzacji – Dopuszczalność

[art. 87 ust. 3 lit. b) WE; komunikat Komisji 2004/C 244/02]

9.      Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja Komisji w dziedzinie pomocy państwa – Określenie znamion naruszenia konkurencji i wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi – Odesłanie do uzasadnienia przedstawionego w decyzji tymczasowej – Dopuszczalność

(art. 87 ust. 1 WE, art. 253 WE)

10.    Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja Komisji w dziedzinie pomocy państwa – Decyzja dotycząca pomocy na restrukturyzację zagrożonego przedsiębiorstwa – Decyzja uznająca pomoc za zgodną ze wspólnym rynkiem pod pewnymi warunkami przewidzianymi w planie restrukturyzacji – Obowiązek wyjaśnienia konieczności każdego z postawionych warunków – Brak

(art. 253 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 7 ust. 4; komunikat Komisji 2004/C 244/02)

11.    Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Pomoc, która może być uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem – Pomoc na restrukturyzację zagrożonego przedsiębiorstwa – Decyzja uznająca pomoc za zgodną ze wspólnym rynkiem pod pewnymi warunkami przewidzianymi w planie restrukturyzacji – Poszanowanie zasady proporcjonalności – Zakres

(art. 87 ust. 3 WE)

12.    Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Decyzja dotycząca pomocy na restrukturyzację zagrożonego przedsiębiorstwa – Decyzja uznająca pomoc za zgodną ze wspólnym rynkiem pod pewnymi warunkami przewidzianymi w planie restrukturyzacji – Naruszenie zasady równego traktowania – Brak

[art. 87 ust. 3 lit. c) WE]

13.    Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Pomoc, która może być uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem – Ocena w świetle art. 87 WE – Możliwość uwzględnienia przez Komisję rozwoju wspólnego rynku w stosunku do wcześniejszej decyzji

[art. 87 ust. 3 lit. b) WE])

14.    Skarga o stwierdzenie nieważności – Zarzuty – Nadużycie władzy – Pojęcie

(art. 230 WE)

15.    Pomoc przyznawana przez państwa – Zakaz – Odstępstwa – Pomoc, która może być uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem – Decyzja uznająca pomoc na restrukturyzację przedsiębiorstwa za zgodną ze wspólnym rynkiem pod pewnymi warunkami – Obowiązek sprzedaży przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy – Poszanowanie zasad prawa własności w państwach członkowskich – Brak naruszenia

(art. 87 ust. 3 WE, art. 295 WE)

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 83–109)

2.      O ile nie zostanie wykazany interes prawny odrębny od interesu spółki, której dotyczy akt Unii Europejskiej i w której kapitale dana osoba ma udział, osoba ta może bronić swych interesów wobec tego aktu jedynie w drodze wykonywania praw jako udziałowiec spółki, której przysługuje prawo do wniesienia skargi.

Co się tyczy decyzji Komisji uznającej pomoc państwa na rzecz banku za zgodną ze wspólnym rynkiem pod pewnymi warunkami, interes prawny akcjonariuszy banku będącego beneficjentem pomocy pokrywa się z interesem samego banku, o ile wspomniana decyzja zobowiązuje bank do zmniejszenia sumy bilansowej, w związku z czym w tym względzie decyzja ta nie dotyczy akcjonariuszy indywidualnie. Natomiast owa decyzja dotyczy akcjonariuszy banku indywidualnie z zakresie, w jakim zatwierdzenie pomocy zostało uzależnione od wykonania przez wspomnianych akcjonariuszy obowiązku sprzedaży banku na rzecz niezależnego podmiotu trzeciego.

(por. pkt 112, 120)

3.      Postępowanie w sprawie skargi o stwierdzenie nieważności zostaje umorzone, jeżeli z powodu wydarzenia, które nastąpiło w trakcie postępowania, strona skarżąca straciła interes w stwierdzeniu nieważności zaskarżonego aktu, co skutkuje tym, że stwierdzenie nieważności zaskarżonego aktu nie może już samo w sobie wywoływać skutków prawnych.

Jednakże strona skarżąca może nadal mieć interes prawny w uzyskaniu stwierdzenia nieważności uchylonego aktu, jeżeli jego uchylenie nie niesie tych samych skutków prawnych co ewentualne stwierdzenie jego nieważności przez Sąd. Uchylenie aktu wydanego przez instytucję nie stanowi bowiem stwierdzenia jego bezprawności i wywołuje skutki ex nunc, podczas gdy stwierdzenie nieważności powoduje skutki ex tunc.

W tym kontekście strona skarżąca może bowiem nadal mieć interes w żądaniu stwierdzenia nieważności niewykonanego aktu, który dotyczy jej bezpośrednio i który został uchylony po wniesieniu skargi o stwierdzenie nieważności, aby uzyskać stwierdzenie przez sąd Unii popełnionej wobec niej bezprawności, tak by stwierdzenie takie mogło posłużyć za podstawę ewentualnej skargi odszkodowawczej mającej na celu odpowiednie naprawienie szkody wyrządzonej zaskarżonym aktem.

(por. pkt 130, 131, 137)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 160, 161)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 164–173)

6.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 181–186)

7.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 190, 191)

8.      Przyjęte przez Komisję wytyczne dotyczące pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw mogą zostać uznane zasadniczo za odpowiednie do dokonania oceny zgodności ze wspólnym rynkiem pomocy uważanej za konieczną w celu zaradzenia poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego, w szczególności w przypadku gdy ich beneficjentami są banki o znaczeniu systemowym, których rentowność ekonomiczna pogorszyła się do tego stopnia, że mogło to zagrozić ich istnieniu.

I tak, z jednej strony okoliczność, że taka pomoc jest konieczna w celu zaradzenia poważnym zaburzeniom w gospodarce, nie oznacza, iż nie może być ona postrzegana jako pomoc na rzecz przedsiębiorstwa zagrożonego w rozumieniu pkt 9 wspomnianych wytycznych w sprawie ratowania i restrukturyzacji, zgodnie z którym przedsiębiorstwo jest zagrożone wówczas, jeżeli ani za pomocą środków własnych, ani środków, które mogłoby uzyskać od właścicieli/akcjonariuszy lub wierzycieli, nie jest w stanie powstrzymać strat, które bez zewnętrznej interwencji władz publicznych prawie na pewno doprowadzą to przedsiębiorstwo do zniknięcia z rynku w perspektywie krótko- lub średnioterminowej. Co do zasady bank, którego rentowność ekonomiczna pogorszyła się do tego stopnia, że zagraża to jego istnieniu, może zostać uznany za zagrożone przedsiębiorstwo.

Z drugiej strony, do celów uznania, że pomoc na restrukturyzację jest zgodna ze wspólnym rynkiem, powyższe wytyczne wymagają, aby beneficjent został objęty planem restrukturyzacji umożliwiającym przywrócenie długoterminowej rentowności przedsiębiorstwa w rozsądnych ramach czasowych, aby pomoc była połączona ze środkami mającymi na celu zapobieganie nieuzasadnionym zakłóceniom konkurencji oraz aby pomoc była ograniczona do ścisłego minimum kosztów restrukturyzacji. Komisja ma prawo wymagać, aby zatwierdzenie pomocy udzielonej bankom o znaczeniu systemowym z powodu kryzysu finansowego było uzależnione od spełnienia tych warunków, nawet jeżeli pomoc ma na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego.

(por. pkt 195–197)

9.      Artykuł 87 ust. 1 WE zakazuje pomocy, która wpływa negatywnie na wymianę handlową między państwami członkowskimi i zakłóca konkurencję lub grozi jej zakłóceniem. Jednak w ramach oceny tych dwóch przesłanek Komisja nie ma obowiązku ustalenia realnego wpływu pomocy na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi i rzeczywistego zakłócenia konkurencji, ale jedynie ma obowiązek zbadania, czy pomoc ta może wpłynąć na wymianę handlową i zakłócić konkurencję.

Wobec powyższego okoliczność, że Komisja nie udowodniła w decyzji uznającej pomoc za zgodną ze wspólnym rynkiem pod pewnymi warunkami zakłóceń konkurencji spowodowanych przez pomoc, nie może stanowić naruszenia art. 87 ust. 1 WE ani naruszenia spoczywającego na niej obowiązku uzasadnienia. Istotne są jedynie dwie kwestie: z jednej strony, czy Komisja wskazała w tej decyzji, dlaczego ta pomoc może spowodować takie zakłócenie, zaś z drugiej strony, czy w stosownym wypadku skarżącemu udało się wykazać, że uzasadnienie to jest błędne.

Co się tyczy uzasadnienia kwalifikacji środka państwowego jako pomocy w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, a zatem siłą rzeczy dotyczące tego, czy środek ten może zakłócać konkurencję, Komisja może poprzestać na odesłaniu w decyzji ostatecznej do uzasadnienia przedstawionego przez nią w decyzji tymczasowej, pod warunkiem że, po pierwsze, państwo członkowskie, które przyznało w swoim zgłoszeniu, że dany środek zawiera pomoc państwa, nie zakwestionowało tej kwalifikacji po wydaniu decyzji tymczasowej, a po drugie, decyzja tymczasowa dotyczyła tego samego środka państwowego, tego samego beneficjenta i tego samego celu, skutkiem czego obie decyzje zostały wydane w powiązanych i wystarczająco podobnych okolicznościach faktycznych i prawnych. W konsekwencji w takim wypadku Komisja nie jest koniecznie zobowiązana do przeprowadzenia nowego badania sytuacji konkurencji istniejącej w dniu wydania decyzji ostatecznej, w której ten sam środek nadal uznaje ona za pomoc państwa.

Ponadto uzasadnienie decyzji uznającej za pomoc państwa pomoc na restrukturyzację na korzyść przedsiębiorstwa, które prowadzi na dużą skalę działalność transgraniczną i działa w sektorze objętym na poziomie Unii liberalizacją i które mogłoby zniknąć z rynku, gdyby pomoc nie została udzielona, może być szczególnie zwięzłe.

(por. pkt 228, 229, 235, 240, 241, 243, 254, 259)

10.    W decyzji zatwierdzającej pomoc na restrukturyzację Komisja powinna ustalić w szczególności, po pierwsze, że zatwierdzony środek należy rzeczywiście zakwalifikować jako pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, po drugie, sprawdzić, czy dane państwo członkowskie wykazało, że pomoc może korzystać z jednego z odstępstw przewidzianych w art. 87 ust. 3 WE, i po trzecie, stwierdzić, że zważywszy na wszystkie środki przewidziane w planie restrukturyzacji, do którego zobowiązało się to państwo członkowskie, można uznać, iż beneficjent pomocy osiągnie długoterminową rentowność i że zakłócenia konkurencji spowodowane pomocą nie będą nadmierne.

Natomiast Komisja nie jest zobowiązana wyjaśnić konieczności każdego środka przewidzianego w planie restrukturyzacji ani starać się nakładać wyłącznie środki możliwie najmniej uciążliwe spośród środków mogących zapewnić realizację wyżej wymienionych celów, chyba że dane państwo członkowskie wcześniej zobowiązało się do mniej uciążliwego planu restrukturyzacji umożliwiającego realizację tych celów w równie odpowiedni sposób lub że to państwo członkowskie wyraziło swój sprzeciw wobec włączenia niektórych środków do planu restrukturyzacji i zobowiązało się do tegoż planu z tego powodu, że Komisja wskazała zdecydowanie, iż w przypadku braku tych środków pomoc nie zostanie zatwierdzona. W takich wypadkach decyzji uzależniającej przyznanie pomocy od przestrzegania wspomnianych środków nie można jednak przypisać danemu państwu członkowskiemu.

Powyższe zasady obowiązują również, gdy na podstawie art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 88 WE Komisja postanawia obwarować warunkiem decyzję zatwierdzającą pomoc na restrukturyzację, który to warunek odzwierciedla środek przewidziany w planie restrukturyzacji, do którego zobowiązało się dane państwo członkowskie.

W konsekwencji w przypadku gdy Komisja wyda taką decyzję, ciążący na niej obowiązek uzasadnienia co do konieczności uzależnienia zatwierdzenia danej pomocy od warunków przewidzianych w planie restrukturyzacji mającym na celu zapewnienie długoterminowej rentowności beneficjenta pomocy będzie polegać na wskazaniu powodów, dla których instytucja ta uważa, że przestrzeganie wspomnianego planu wystarczy, aby zrealizować ten cel. Natomiast nie ma konieczności odrębnego badania uzasadnienia takiej decyzji w odniesieniu do każdego z warunków przewidzianych w planie restrukturyzacji i powtórzonych w decyzji.

(por. pkt 296, 297, 303, 304, 317, 318)

11.    Co się tyczy wydania decyzji uznającej pomoc na restrukturyzację za zgodną ze wspólnym rynkiem pod pewnymi warunkami przewidzianymi również w planie restrukturyzacji, przestrzeganie przez Komisję zasady proporcjonalności ogranicza się do stwierdzenia, po pierwsze, że plan restrukturyzacji, do którego zobowiązało się dane państwo członkowskie, pozwala uznać, iż beneficjent pomocy będzie rentowny w dłuższej perspektywie i że nie dojdzie do nadmiernego zakłócenia konkurencji, a po drugie, że dane państwo członkowskie nie zobowiązało się do planu zawierającego mniej dotkliwe środki umożliwiające wystarczające zapewnienie tej rentowności i uniknięcie wspomnianych zakłóceń.

(por. pkt 350)

12.    Poszanowanie zasady równego traktowania wymaga, by porównywalne sytuacje nie były traktowane w sposób odmienny, a sytuacje odmienne nie były traktowane w sposób identyczny, chyba że jest to obiektywnie uzasadnione.

W tym względzie uzależnienie zatwierdzenia pomocy na restrukturyzację od poszanowania środków przewidzianych w planie restrukturyzacji, do którego zobowiązało się dane państwo członkowskie, nie może prowadzić do naruszenia zasady równego traktowania.

W sytuacji bowiem, gdyby zatwierdzenie dwóch porównywalnych przypadków pomocy na restrukturyzację było uzależnione od różnych warunków, przy czym zostały one przewidziane w planach restrukturyzacji, do których zobowiązały się odpowiednio dane państwa członkowskie, odmienna sytuacja, w jakiej znaleźliby się beneficjenci pomocy, nie wynikałaby z wyboru Komisji, lecz z charakteru zobowiązań podjętych odpowiednio przez te państwa członkowskie, gdyż Komisja jest zobowiązana do zbadania, czy umożliwiają one przywrócenie rentowności beneficjentom oraz zapobiegają nadmiernym zakłóceniom konkurencji.

(por. pkt 364, 370, 371)

13.    Zgodność z prawem decyzji Komisji stwierdzającej, że nowa pomoc nie spełnia warunków zastosowania odstępstwa przewidzianego w art. 87 ust. 3 lit. b) WE, powinna być oceniana jedynie w ramach tego postanowienia, a nie z punktu widzenia wcześniejszej praktyki decyzyjnej Komisji, jeśli nawet takowa została udowodniona. Pojęcie pomocy państwa oraz warunki konieczne do przywrócenia rentowności beneficjenta odpowiadają obiektywnej sytuacji, którą ocenia się w dniu, w którym Komisja wydaje decyzję. Tym samym powody, z jakich Komisja dokonała we wcześniejszej decyzji odmiennej oceny omawianej sytuacji, nie powinny wpływać na ocenę zgodności z prawem zaskarżonej decyzji.

Ponadto Komisja nie może zostać pozbawiona możliwości ustalenia bardziej restrykcyjnych warunków zgodności ze wspólnym rynkiem niż w jej wcześniejszych decyzjach, jeśli wymagają tego rozwój wspólnego rynku i cel niezakłóconej konkurencji na tym rynku, natomiast podmioty gospodarcze nie mogą w uzasadniony sposób pokładać swoich oczekiwań w utrzymaniu istniejącej sytuacji, która może zostać zmieniona w ramach uznania przysługującego instytucjom Unii.

(por. pkt 368, 369)

14.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 372)

15.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 387–399)