Sprawa C‑333/13

Elisabeta Dano

i

Florin Dano

przeciwko

Jobcenter Leipzig

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym

złożony przez Sozialgericht Leipzig)

Odesłanie prejudycjalne – Swobodny przepływ osób – Obywatelstwo Unii – Równość traktowania – Obywatele państwa członkowskiego niewykonujący działalności zawodowej przebywający na terytorium innego państwa członkowskiego – Wyłączenie korzystania przez te osoby ze specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych na mocy rozporządzenia (WE) nr 883/2004 – Dyrektywa 2004/38/WE – Prawo pobytu przez okres przekraczający trzy miesiące – Artykuł 7 ust. 1 lit. b) i art. 24 – Warunek wystarczających zasobów

Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 11 listopada 2014 r.

1.        Zabezpieczenie społeczne – Pracownicy migrujący – Równość traktowania w rozumieniu art. 4 rozporządzenia nr 883/2004 – Zakres stosowania – Specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne – Włączenie

(rozporządzenia: Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004, art. 3 ust. 3, art. 4, 70; Rady nr 1247/92, motywy 3, 7)

2.        Zabezpieczenie społeczne – Pracownicy migrujący – Dyrektywa 2004/38 – Świadczenia z zakresu pomocy społecznej – Pojęcie – Specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne określone w art. 70 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 – Włączenie

(rozporządzenie nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 70 ust. 2; dyrektywa 2004/38 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 24 ust. 2)

3.        Obywatelstwo Unii – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Dyrektywa 2004/38 – Zasada równego traktowania – Spoczywający na przyjmującym państwie członkowskim obowiązek przyznania prawa do świadczeń społecznych obywatelom innych państw członkowskich niewykonującym działalności zawodowej – Przesłanki – Pobyt w przyjmującym państwie członkowskim zgodnie z przesłankami określonymi w dyrektywie – Obowiązek posiadania przez nieaktywnego zawodowo obywatela Unii wystarczających zasobów dla niego i członków jego rodziny

[rozporządzenie nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 4, 70; dyrektywa 2004/38 Parlamentu Europejskiego i Rady, motyw 10, art. 7 ust. 1 lit. b), art. 24 ust. 1]

4.        Pytania prejudycjalne – Właściwość Trybunału – Granice – Wniosek o wykładnię Karty praw podstawowych Unii – Decyzja krajowa niemająca żadnego związku z prawem Unii – Brak właściwości Trybunału

(art. 6 ust. 1 TUE; art. 267 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 51 ust. 1; rozporządzenie nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 70; dyrektywa 2004/38 Parlamentu Europejskiego i Rady)

1.        Rozporządzenie nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienione rozporządzeniem nr 1244/2010, należy interpretować w ten sposób, że „specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne” w rozumieniu art. 3 ust. 3 i art. 70 tego rozporządzenia są objęte zakresem stosowania art. 4 wspomnianego rozporządzenia.

W istocie po pierwsze, z brzmienia art. 3 rozporządzenia nr 883/2004 w jasny sposób wynika, że rozporządzenie to stosuje się do specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych. Po drugie, o ile jest prawdą, że na mocy art. 70 ust. 3 owego rozporządzenia do wspomnianych świadczeń wyjątkowo nie stosuje się niektórych przepisów tego rozporządzenia, o tyle art. 4 tego rozporządzenia nie zalicza się do tych przepisów. Wreszcie z motywów 3 i 7 rozporządzenia nr 1247/92 wynika, że szczególny przepis dodany przez omawiane rozporządzenie do rozporządzenia nr 1408/71 cechuje się niemożnością eksportowania specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych w zamian za równość traktowania w państwie zamieszkania.

(por. pkt 49, 51–55; pkt 1 sentencji)

2.        „Specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne”, o których mowa w art. 70 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem nr 1244/2010, są objęte pojęciem „pomocy społecznej” w rozumieniu art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38 w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Pojęcie to odnosi się bowiem do systemów pomocy ustanowionych przez władze publiczne, czy to na szczeblu krajowym, regionalnym, czy lokalnym, do których może zwrócić się osoba nieposiadająca zasobów wystarczających do zaspokojenia potrzeb podstawowych swoich i swojej rodziny, w wyniku czego może podczas swojego pobytu stać się obciążeniem dla finansów publicznych przyjmującego państwa członkowskiego, co mogłoby mieć konsekwencje dla całego systemu pomocy, jaka może zostać przyznana przez to państwo.

(por. pkt 63)

3.        Artykuł 24 ust. 1 dyrektywy 2004/38 w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, w związku z art. 7 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy oraz art. 4 rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem nr 1244/2010, należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, na mocy którego obywatele innych państw członkowskich są wyłączeni z korzystania z niektórych „specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych” w rozumieniu art. 70 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004, podczas gdy świadczenia te są zagwarantowane obywatelom przyjmującego państwa członkowskiego znajdującym się w tej samej sytuacji, w zakresie, w jakim tym obywatelom innych państw członkowskich nie przysługuje prawo pobytu na mocy dyrektywy 2004/38 w przyjmującym państwie członkowskim.

Zgodnie bowiem z art. 24 ust. 1 dyrektywy 2004/38 wszyscy obywatele Unii zamieszkujący na podstawie wspomnianej dyrektywy na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego są traktowani na równi z obywatelami tego państwa członkowskiego w zakresie ustanowionym w traktacie. Wynika z tego, że obywatel Unii w zakresie dotyczącym dostępu do świadczeń omawianych powyżej socjalnych może się domagać równego traktowania z obywatelami przyjmującego państwa członkowskiego, tylko jeśli jego pobyt na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego spełnia przesłanki dyrektywy 2004/38. Uznanie, że osoby, którym nie przysługuje prawo pobytu na mocy dyrektywy 2004/38, mogą się domagać prawa do świadczeń socjalnych na tych samych warunkach co te, które mają zastosowanie do obywateli krajowych, byłoby sprzeczne z wyrażonym w motywie 10 celem wspomnianej dyrektywy, który zasadza się na zapobieganiu temu, by obywatele Unii pochodzący z innych państw członkowskich nie stanowili nieracjonalnego obciążenia dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym państwie członkowskim.

Zatem, co się tyczy obywateli Unii, nieaktywnych zawodowo, których okres pobytu w przyjmującym państwie członkowskim był dłuższy niż trzy miesiące, lecz krótszy niż pięć lat, należy zbadać, czy pobyt wspomnianych obywateli spełnia przesłanki określone w art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2004/38, wśród których widnieje, dążący do zapobieżenia korzystaniu z systemu opieki społecznej przyjmującego państwa członkowskiego przez obywateli Unii, którzy nie są czynni zawodowo, w celu zapewnienia sobie środków utrzymania, obowiązek posiadania przez nieaktywnego zawodowo obywatela Unii wystarczających zasobów dla niego i członków jego rodziny. Państwo członkowskie musi mieć zatem na podstawie wspomnianego przepisu możliwość odmówienia przyznania świadczeń socjalnych nieaktywnym zawodowo obywatelom Unii, którzy korzystają ze swobody przemieszczania się jedynie w celu uzyskania pomocy społecznej z innego państwa członkowskiego, podczas gdy nie posiadają wystarczających zasobów, aby ubiegać się o prawo pobytu. W tym względzie należy przeprowadzić konkretne badanie sytuacji ekonomicznej każdego zainteresowanego, bez uwzględnienia żądanych świadczeń socjalnych.

Taki sam wniosek narzuca się w odniesieniu do wykładni art. 4 rozporządzenia nr 883/2004, ponieważ „specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne” w rozumieniu art. 70 ust. 2 wspomnianego rozporządzenia są na mocy art. 70 ust. 4 tego rozporządzenia udzielane wyłącznie w państwie członkowskim, w którym zainteresowani mają miejsce zamieszkania, zgodnie z jego ustawodawstwem.

(por. pkt 68, 69, 74, 76, 78, 80, 83, 84, pkt 2 sentencji)

4.        Artykuł 70 rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem nr 1244/2010, definiujący pojęcie „specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych” nie ma na celu ustanowienia materialnych warunków, od których zależy istnienie prawa do wspomnianych świadczeń. Ustalenie tych warunków należy do ustawodawcy każdego z państw członkowskich. Z tego względu, jako że wspomniane warunki nie wynikają ani z rozporządzenia nr 883/2004, ani z dyrektywy 2004/38, ani z innych aktów prawa wtórnego, a państwa członkowskie są zatem uprawnione do regulowania warunków przyznawania takich świadczeń, państwa te są również uprawnione do określenia zakresu objęcia zabezpieczeniem społecznym w przypadku tego rodzaju świadczenia.

W rezultacie państwa członkowskie, ustalając warunki i zakres przyznawania specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych, nie stosują prawa Unii.

W związku z powyższym Trybunał nie jest właściwy do odpowiedzi na pytanie mające na celu ustalenie, czy art. 1, 20 i 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że wymagają one od państw członkowskich przyznania obywatelom Unii nieskładkowych świadczeń pieniężnych z zakresu podstawowego zabezpieczenia, które mogą umożliwić stały pobyt, czy też państwa te mogą ograniczyć się do przekazania środków koniecznych do powrotu do kraju pochodzenia.

(por. pkt 87–92)