Sprawa C‑181/16
Sadikou Gnandi
przeciwko
État belge
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Conseil d’État (Belgia)
Odesłanie prejudycjalne – Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – Powrót nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich – Dyrektywa 2008/115/WE – Artykuł 3 pkt 2 – Pojęcie „nielegalnego pobytu” – Artykuł 6 – Wydanie decyzji nakazującej powrót przed rozpatrzeniem skargi na wydaną przez organ rozstrzygający decyzję oddalającą wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 18, art. 19 ust. 2 i art. 47 – Zasada non-refoulement – Prawo do skutecznego środka prawnego – Zezwolenie na pozostanie na terytorium państwa członkowskiego
Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 19 czerwca 2018 r.
1. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Konieczność sporu zawisłego przed sądem odsyłającym
(art. 267 TFUE)
2. Pytania prejudycjalne – Właściwość Trybunału – Wykładnia prawa krajowego – Wykluczenie
(art. 267 TFUE)
3. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka imigracyjna – Powrót nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich – Dyrektywa 2008/115 – Podmiotowy zakres stosowania – Osoba ubiegająca się o ochronę międzynarodową, której wniosek został oddalony w pierwszej instancji – Włączenie – Prawo do pozostania na terytorium państwa członkowskiego w oczekiwaniu na rezultat skargi na tą decyzję oddalającą – Brak wpływu
[dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115, motyw 9, art. 6 ust. 4, 6; dyrektywa Rady 2005/85, art. 7 ust. 1, art. 39 ust. 3 lit. a)]
4. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka imigracyjna – Powrót nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich – Dyrektywa 2008/115 – Skarga na decyzję nakazującą powrót lub decyzję o wydaleniu – Prawo do skutecznej ochrony sądowej – Zasada non-refoulement – Skutek zawieszający z mocy prawa tej skargi przed sądem
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 18, art. 19 ust. 2, art. 47; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115, art. 6)
5. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka imigracyjna – Powrót nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich – Dyrektywa 2008/115 – Decyzja nakazująca powrót podjęta wobec obywatela państwa trzeciego, bezpośrednio po oddaleniu jego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i przed rozpatrzeniem skargi wniesionej od tej decyzji oddalającej – Dopuszczalność – Przesłanki – Zawieszenie postępowania w sprawie powrotu do czasu rozpatrzenia tej skargi – Wnioskodawca mogący korzystać z praw wynikających z dyrektywy 2003/9 i powoływać się na zmiany okoliczności, które nastąpiły po wydaniu decyzji nakazującej powrót
[Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 18, art. 19 ust. 2, art. 47; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115, art. 5, art. 6 ust. 1, art. 7, 15; dyrektywa Rady 2005/85; dyrektywa Rady 2003/9, art. 2 lit. c), art. 3 ust. 1]
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 31)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 34)
3. Zgodnie z art. 7 ust. 1 dyrektywy 2005/85 wnioskującemu o udzielenie ochrony międzynarodowej pozwala się pozostać w państwie członkowskim, wyłącznie dla potrzeb procedury, do czasu podjęcia decyzji zgodnie z procedurami w pierwszej instancji oddalającej wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej. O ile to prawo do pozostawania nie stanowi zgodnie z wyraźnym brzmieniem tego przepisu uprawnienia do otrzymania prawa pobytu, o tyle z motywu 9 dyrektywy 2008/115 wynika, że wspomniane prawo do pozostawania stoi na przeszkodzie temu, by pobyt wnioskującego o udzielenie ochrony międzynarodowej został uznany za „nielegalny” w rozumieniu tej dyrektywy w okresie od złożenia przez niego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej do momentu wydania decyzji w pierwszej instancji w sprawie tego wniosku.
Jak wynika jednoznacznie z art. 7 ust. 1 dyrektywy 2005/85, przewidziane w tym przepisie prawo do pozostawania wygasa wraz z wydaniem przez organ rozstrzygający decyzji w pierwszej instancji oddalającej wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej. W braku prawa pobytu lub zezwolenia na pobyt przyznanego zainteresowanemu na innej podstawie prawnej, zwłaszcza na podstawie art. 6 ust. 4 dyrektywy 2008/115, pozwalającego wnioskodawcy, którego wniosek został oddalony, na spełnienie warunków wjazdu, pobytu lub zamieszkania w danym państwie członkowskim, skutkiem tej decyzji o oddaleniu jest to, że bezpośrednio po wydaniu tej decyzji wnioskodawca ten nie spełnia już tych warunków, a zatem jego pobyt staje się nielegalny. Decyzja nakazująca powrót wobec takiego obywatela może zostać wydana co do zasady bezpośrednio po wydaniu wspomnianej decyzji oddalającej lub wraz z nią w jednym akcie administracyjnym.
Z pewnością art. 39 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2005/85 przyznaje państwom członkowskim możliwość ustanowienia przepisów pozwalających wnioskującym o udzielenie ochrony międzynarodowej na pozostawanie na ich terytorium do czasu rozpatrzenia skargi na decyzję oddalającą wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej. Jest także prawdą, że Trybunał orzekł w pkt 47 i 49 wyroku z dnia 30 maja 2013 r., Arslan (C‑534/11, EU:C:2013:343), że zezwolenie na pozostawanie do celów rzeczywistego skorzystania z prawa do skargi na decyzję oddalającą wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej stoi na przeszkodzie zastosowaniu dyrektywy 2008/115 wobec obywatela państwa trzeciego, który złożył ten wniosek, do czasu rozpatrzenia skargi na decyzję oddalającą ten wniosek. Nie można jednak wywodzić z tego wyroku, że takie zezwolenie na pozostawanie zakazywałoby uznania, że bezpośrednio po oddaleniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i z zastrzeżeniem istnienia prawa pobytu lub zezwolenia na pobyt, o którym mowa w pkt 41 niniejszego wyroku, pobyt zainteresowanego staje się nielegalny w rozumieniu dyrektywy 2008/115.
(zob. pkt 40–44, 59)
4. Z orzecznictwa Trybunału wynika, że gdy państwo postanawia wydalić wnioskującego o udzielenie ochrony międzynarodowej do państwa, w którym istnieją istotne podstawy, aby uznać, że byłby on narażony na rzeczywiste ryzyko traktowania sprzecznego z art. 18 karty w związku z art. 33 konwencji genewskiej lub z art. 19 ust. 2 karty, przewidziane w art. 47 karty prawo do skutecznej ochrony sądowej wymaga, aby temu wnioskodawcy przysługiwał środek odwoławczy zawieszający z mocy prawa wykonanie środka umożliwiającego jego wydalenie (zob. podobnie wyroki: z dnia 18 grudnia 2014 r., Abdida, C‑562/13, EU:C:2014:2453, pkt 52; z dnia 17 grudnia 2015 r., Tall, C‑239/14, EU:C:2015:824, pkt 54).
Co prawda Trybunał orzekł już, że okoliczność, iż środek odwoławczy wniesiony od takiej decyzji oddalającej wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej nie ma skutku zawieszającego, jest co do zasady zgodna z zasadą non-refoulement i z art. 47 karty, o ile wykonanie takiej decyzji jako takie nie może prowadzić do wydalenia danego obywatela państwa trzeciego (zob. podobnie wyrok z dnia 17 grudnia 2015 r., Tall, C‑239/14, EU:C:2015:824, pkt 56). Natomiast środkowi odwoławczemu wniesionemu od decyzji nakazującej powrót w rozumieniu art. 6 dyrektywy 2008/115 powinien – w celu zapewnienia wobec danego obywatela państwa trzeciego przestrzegania wymogów wynikających z zasady non-refoulement i art. 47 karty – przysługiwać skutek zawieszający z mocy prawa, jeśli decyzja ta może narazić tego obywatela na poważne ryzyko, że zostanie poddany traktowaniu sprzecznemu z art. 18 karty w związku z art. 33 konwencji genewskiej, lub traktowanie sprzeczne z art. 19 ust. 2 karty (zob. podobnie wyroki: z dnia 18 grudnia 2014 r., Abdida, C‑562/13, EU:C:2014:2453, pkt 52, 53; z dnia 17 grudnia 2015 r., Tall, C‑239/14, EU:C:2015:824, pkt 57, 58). Jest tak tym bardziej w przypadku ewentualnej decyzji o wydaleniu w rozumieniu art. 8 ust. 3 tej dyrektywy.
(zob. pkt 54–56)
5. Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich w związku z dyrektywą Rady 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w państwach członkowskich oraz w świetle zasady non-refoulement i prawa do skutecznego środka prawnego, ustanowionych w art. 18, w art. 19 ust. 2 i w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie wydaniu decyzji nakazującej powrót na podstawie art. 6 ust. 1 dyrektywy 2008/115 wobec obywatela państwa trzeciego, który złożył wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, bezpośrednio po oddaleniu tego wniosku przez organ rozstrzygający lub wraz z tą decyzją oddalającą w tym samym akcie administracyjnym i tym samym przed rozpatrzeniem skargi wniesionej na tę decyzję oddalającą, pod warunkiem w szczególności, że dane państwo członkowskie gwarantuje, że wszystkie skutki prawne decyzji nakazującej powrót zostaną zawieszone do czasu rozpatrzenia tej skargi, że ten wnioskodawca może w tym okresie korzystać z praw wynikających z dyrektywy Rady 2003/9/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. ustanawiającej minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl oraz że może on powoływać się na każdą zmianę okoliczności, jaka nastąpiła po wydaniu decyzji nakazującej powrót, która może mieć znaczący wpływ na ocenę sytuacji zainteresowanego w świetle dyrektywy 2008/115, w szczególności jej art. 5, czego zweryfikowanie należy do sądu krajowego.
W tym kontekście do państw członkowskich należy zapewnienie pełnej skuteczności środka odwoławczego od decyzji oddalającej wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, z poszanowaniem zasady równości broni, co wymaga w szczególności zawieszenia wszystkich skutków decyzji nakazującej powrót w terminie na wniesienie tego środka oraz, jeśli taki środek zostanie wniesiony, do czasu rozpatrzenia tego środka. W tym zakresie nie wystarczy, aby dane państwo członkowskie powstrzymało się od egzekucji decyzji nakazującej powrót. Przeciwnie, konieczne jest zawieszenie wszystkich skutków prawnych tej decyzji, a zatem w szczególności zapewnienie, by przewidziany w art. 7 dyrektywy 2008/115 termin dobrowolnego wyjazdu nie rozpoczął biegu dopóty, dopóki zainteresowany jest uprawniony do pozostawania na terytorium danego państwa członkowskiego. Ponadto w tym okresie nie może on być umieszczony w ośrodku detencyjnym do celów wydalenia na podstawie art. 15 tej dyrektywy.
Ponadto, do czasu rozpatrzenia środka odwoławczego wniesionego na decyzję o oddaleniu w pierwszej instancji przez organ rozstrzygający wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, zainteresowany powinien co do zasady móc korzystać z praw wynikających z dyrektywy 2003/9. Artykuł 3 ust. 1 tej dyrektywy uzależnia jej stosowanie wyłącznie od istnienia zezwolenia na pozostanie na terytorium jako wnioskodawca, a tym samym nie wyklucza takiego stosowania, w przypadku gdy zainteresowany, który posiada takie zezwolenie, przebywa nielegalnie na terytorium danego państwa członkowskiego w rozumieniu dyrektywy 2008/115. W tym zakresie z art. 2 lit. c) dyrektywy 2003/9 wynika, że zainteresowany zachowuje status wnioskującego o udzielenie ochrony międzynarodowej w rozumieniu tej dyrektywy do momentu podjęcia ostatecznej decyzji w sprawie złożonego przez niego wniosku (zob. podobnie wyrok z dnia 27 września 2012 r., Cimade i GISTI, C‑179/11, EU:C:2012:594, pkt 53).
(zob. pkt 61–63, 67; sentencja)