CURIA - Documents

Home > Search form > List of results > Documents

Start printing

Language of document : ECLI:EU:C:2008:382

OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

VERICY TRSTENJAK

przedstawiona w dniu 3 lipca 2008 r.(1)

Sprawa C‑113/07 P

SELEX Sistemi Integrati S.p.A.

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

Eurocontrol

Odwołanie – Prawo konkurencji – Artykuł 82 WE – Pojęcie przedsiębiorstwa – Działalność gospodarcza – Domniemane nadużycie pozycji dominującej na rynku przez Eurocontrol – Skarga – Oddalenie – Procesowa pozycja interwenienta – Zmiana uzasadnienia

Spis treści

I – Wprowadzenie

II – Ramy prawne

A – Podstawy prawne Eurocontrolu

B – Prawo wspólnotowe

III – Stan faktyczny i postępowanie

A – Okoliczności faktyczne sporu

B – Postępowanie przed Sądem Pierwszej Instancji i zaskarżony wyrok

C – Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości i żądania stron

IV – W przedmiocie odwołania

A – Uwagi wprowadzające

1. Uznanie Eurocontrolu za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 82 WE

2. Systematyka zarzutów

B – Podniesiony przez Eurocontrol jako interwenienta zarzut immunitetu

C – Badanie zarzutów

1. W przedmiocie zarzutów proceduralnych

a) Naruszenie art. 116 § 6 regulaminu Sądu poprzez dopuszczenie Eurocontrolu do sprawy w charakterze interwenienta

b) Naruszenie art. 48 § 2 regulaminu Sądu poprzez zniekształcenie okoliczności faktycznych, na podstawie których nowe zarzuty, na które powołuje się wnosząca odwołanie, zostały uznane za niedopuszczalne

c) Naruszenie art. 48 § 2 regulaminu Sądu poprzez nieuwzględnienie stanowiska Komisji w odniesieniu do tych okoliczności faktycznych, na podstawie których nowe zarzuty, na które powołuje się wnosząca odwołanie, zostały uznane za niedopuszczalne

d) Naruszenie art. 66 § 1 regulaminu Sądu poprzez niewydanie przez Sąd postanowienia w przedmiocie wniosku o zastosowanie środków dowodowych

2. W przedmiocie zarzutów materialnych

a) W przedmiocie działalności Eurocontrolu w zakresie udzielania wsparcia na rzecz organów administracji krajowej

i) Żądanie Komisji o zmianę uzasadnienia

– Znaczenie żądania Komisji

– Ocena propozycji Komisji

ii) Zniekształcenie treści zaskarżonej decyzji

iii) Sprzeczność w uzasadnieniu w zakresie, w jakim nie została stwierdzona nieważność zaskarżonej decyzji pomimo uwzględnienia pierwszego zarzutu skargi wniesionej przez wnoszącą odwołanie

iv) Sprzeczność w uzasadnieniu, ponieważ Sąd zastąpił uzasadnienie Komisji w zaskarżonej decyzji własnym uzasadnieniem

v) Nieposzanowanie utrwalonego orzecznictwa Wspólnoty dotyczącego ograniczeń kontroli sądowej

vi) Błąd w ocenie w odniesieniu do naruszenia art. 82 WE

b) W przedmiocie działalności z zakresu standaryzacji prowadzonej przez organizację Eurocontrol

i) Żądanie Komisji o zmianę uzasadnienia

– Argumentacja stron

– Ocena prawna

ii) Zniekształcenie treści zaskarżonej decyzji

iii) Zastosowanie pojęcia działalności gospodarczej sprzecznego z pojęciem przyjętym przez orzecznictwo Wspólnoty

iv) Błędna wykładnia i błędne zastosowanie orzecznictwa Wspólnoty w zakresie świadczeń pomocy społecznej

v) Naruszenie obowiązku wystarczającego uzasadnienia

c) W przedmiocie działalności Eurocontrolu w dziedzinie badań i rozwoju

i) Zniekształcenie zaskarżonej decyzji

ii) Zastosowanie pojęcia działalności gospodarczej sprzecznego z pojęciem przyjętym przez orzecznictwo Wspólnoty

iii) Przekłamanie i zniekształcenie dowodów przedstawionych przez wnoszącą odwołanie w odniesieniu do gospodarczego charakteru zarządzania przez organizację Eurocontrol systemem praw własności intelektualnej

V – Wniosek oceny

VI – Koszty

VII – Wnioski

I – Wprowadzenie

1. W niniejszej sprawie Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich ma rozstrzygnąć w przedmiocie odwołania wniesionego przez spółkę SELEX Sistemi Integrati SpA (poprzednio Alenia Marconi Systems SpA) od wyroku Sądu Pierwszej Instancji z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie T‑155/04 SELEX Sistemi Integrati SpA przeciwko Komisji(2).

2. Wnosząca odwołanie i skarżąca w pierwszej instancji (zwana dalej „wnoszącą odwołanie”) żąda uchylenia wyroku, w którym Sąd uznał za zgodną z prawem decyzję Komisji z dnia 12 lutego 2004 r. (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”), w której Komisja zasadniczo zanegowała posiadanie przez Europejską Organizację ds. Bezpieczeństwa Żeglugi Powietrznej (Eurocontrol) charakteru przedsiębiorstwa, względnie nie uznała jej działalności za nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE, i wskutek tego oddalił jej skargę o sądowe stwierdzenie nieważności lub zmianę tej decyzji.

II – Ramy prawne

A – Podstawy prawne Eurocontrolu

3. Eurocontrol, międzynarodowa organizacja o zadaniach regionalnych w dziedzinie żeglugi powietrznej, została utworzona przez kilka państw europejskich(3), będących lub nie członkami Wspólnoty, na podstawie międzynarodowej konwencji o współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa żeglugi powietrznej z dnia 13 grudnia 1960 r., kilkakrotnie nowelizowanej, a następnie zmienionej i ujednoliconej w protokole z dnia 27 czerwca 1997 r. (zwanej dalej „konwencją”) w celu wzmocnienia współpracy państw będących stronami konwencji w dziedzinie żeglugi powietrznej i rozwijania wspólnych działań między nimi mających na celu osiągnięcie harmonizacji i integracji koniecznej do wprowadzenia jednolitego systemu zarządzania ruchem lotniczym, Air traffic management (ATM). Wprawdzie konwencja formalnie nie weszła jeszcze w życie, ponieważ nie została ratyfikowana przez wszystkie państwa będące jej stronami, jednak jej postanowienia są stosowane tymczasowo od 1998 r. na podstawie decyzji stałej komisji Eurocontrolu z grudnia 1997 r. Włochy przystąpiły do Eurocontrolu w dniu 1 kwietnia 1996 r. W 2002 r. Wspólnota i jej państwa członkowskie podpisały protokół, który dotychczas nie wszedł w życie, w sprawie przystąpienia Wspólnoty Europejskiej do Eurocontrolu. Wspólnota zadecydowała o przyjęciu tego protokołu w decyzji Rady 2004/636/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. dotyczącej zawarcia przez Wspólnotę Europejską protokołu w sprawie przystąpienia Wspólnoty Europejskiej do Europejskiej Organizacji Bezpieczeństwa ds. Nawigacji Lotniczej [Żeglugi Powietrznej](4). Od 2003 r. niektóre postanowienia tego protokołu stosowane są tymczasowo w oczekiwaniu na jego ratyfikację przez wszystkie państwa.

B – Prawo wspólnotowe

4. Zgodnie z art. 82 WE niezgodne ze wspólnym rynkiem i zakazane jest nadużywanie przez jedno lub większą liczbę przedsiębiorstw pozycji dominującej na wspólnym rynku lub na znacznej jego części w zakresie, w jakim może to wpływać na handel między państwami członkowskimi.

5. W dyrektywie Rady 93/65/EWG z dnia 19 lipca 1993 r. w sprawie definicji i korzystania ze zgodnych specyfikacji technicznych dla zamówień na sprzęt i systemy zarządzania ruchem powietrznym(5), zmienionej dyrektywą Komisji 97/15/WE z dnia 25 marca 1997 r. przyjmującą normy Eurocontrol(6) Rada przewidziała wydanie wspólnotowych specyfikacji technicznych w zakresie ATM na podstawie odpowiednich specyfikacji technicznych ustalonych przez Eurocontrol.

6. Artykuły 1–5 dyrektywy 93/65 mają następujące brzmienie:

„Artykuł 1

Niniejsza dyrektywa stosuje się do definicji i korzystania ze zgodnych specyfikacji technicznych dla zamówień sprzętu i systemów zarządzania ruchem powietrznym, a w szczególności:

– systemów łączności,

– systemów kontroli,

– systemów automatycznego wspomagania kontroli ruchu powietrznego, oraz

– systemów nawigacyjnych.

Artykuł 2

Do celów niniejszej dyrektywy:

a) specyfikacja techniczna oznacza techniczne wymagania zawarte w szczególności w dokumentacji przetargowej określającej cechy pracy, materiału, produktu lub dostawy, oraz umożliwiające opisanie danej pracy, materiału, produktu czy dostawy w sposób obiektywny i odpowiadający zastosowaniu, do którego ma być przeznaczony przez zamawiającego. Takie techniczne opisy mogą obejmować jakość, wyniki, bezpieczeństwo oraz wymiary, jak również wymagania dotyczące materiału, produktu lub dostawy w zakresie zapewnienia jakości, terminologii, symboli, testów oraz metod testowania, pakowania, oznaczania i etykietowania;

b) norma oznacza specyfikację techniczną zatwierdzoną przez uznany organ normalizacyjny do wielokrotnego lub ciągłego stosowania, przy czym zgodność z normą zasadniczo nie jest obowiązkowa;

c) norma Eurocontrol oznacza obowiązkowe elementy specyfikacji Eurocontrol dotyczące fizycznych cech, konfiguracji, materiału, wyników, personelu lub procedury, której jednolite zastosowanie jest uznawane za podstawowe dla wdrażania zintegrowanego systemu służby ruchu powietrznego (ATS) (obowiązkowe elementy tworzą część dokumentu normy Eurocontrol).

Artykuł 3

1. Komisja zgodnie z trybem określonym w art. 6 wskaże i przyjmie normy Eurocontrol oraz późniejsze zmiany Eurocontrol do takich norm, w szczególności te, które dotyczą obszarów wymienionych w załączniku I, które to normy następnie staną się obowiązkowe zgodnie z prawem Wspólnoty. Komisja opublikuje odniesienia do wszystkich obowiązkowych technicznych specyfikacji w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.

2. W celu zapewnienia, by załącznik I wymieniający normy Eurocontrol, które mają zostać opracowane, był jak najbardziej kompletny, Komisja w trybie określonym w art. 6 oraz w porozumieniu z Eurocontrol może, tam gdzie to stosowne, dostosować załącznik I zgodnie ze zmianami dokonanymi przez Eurocontrol.

[…]

Artykuł 4

W celu uzupełnienia, tam gdzie to konieczne, procesu wprowadzania w życie norm Eurocontrol Komisja może wydać upoważnienia normalizacyjne europejskim organom normalizacyjnym zgodnie z dyrektywą 83/189/EWG oraz w porozumieniu z Eurocontrol.

Artykuł 5

1. Bez uszczerbku dla dyrektyw 77/62/EWG i 90/531/EWG państwa członkowskie podejmą wszelkie niezbędne działania celem zapewnienia, aby w ogólnych dokumentach i specyfikacjach dotyczących każdego kontraktu, cywilne organy przyznające zdefiniowane w załączniku II, odwoływały się do specyfikacji przyjętych zgodnie z niniejszą dyrektywą przy okazji zakupu sprzętu do nawigacji lotów.

2. W celu zapewnienia, że załącznik II jest możliwie kompletny, państwa członkowskie powiadomią Komisję o wszelkich zmianach wprowadzonych do swoich wykazów. Komisja dokonuje zmian w załączniku II zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 6”.

III – Stan faktyczny i postępowanie

A – Okoliczności faktyczne sporu

7. Wnosząca odwołanie od 1961 r. prowadzi działalność w sektorze systemów zarządzania ruchem lotniczym. W dniu 28 października 1997 r. złożyła ona skargę do Komisji na podstawie art. 3 ust. 2 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81] i [82] traktatu(7), w której zwróciła uwagę Komisji na domniemane naruszenia reguł konkurencji popełnione przez Eurocontrol w ramach wykonywania zadań w zakresie standaryzacji w odniesieniu do sprzętu i systemów ATM (zwaną dalej „skargą do Komisji”).

8. Wnosząca odwołanie podniosła w niej nadużycie pozycji dominującej przez Eurocontrol. Zarzuciła w szczególności zakłócenia konkurencji, które jej zdaniem wynikają z zarządzania prawami własności intelektualnej w zakresie zawartych przez Eurocontrol umów dotyczących opracowywania i zakupu prototypów, jak też z działalności Eurocontrolu w zakresie wsparcia udzielanego na wniosek na rzecz organów administracji krajowej.

9. Pismem z dnia 12 lutego 2004 r. Komisja oddaliła skargę, uzasadniając to tym, że działalność Eurocontrolu będąca przedmiotem skargi do Komisji nie ma charakteru gospodarczego, a więc Eurocontrolu nie można uznać za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 82 WE. Ponadto Komisja stwierdziła, że nawet przy uznaniu tej działalności za działalność przedsiębiorstwa nie narusza ona art. 82 WE.

B – Postępowanie przed Sądem Pierwszej Instancji i zaskarżony wyrok

10. Pismem, które wpłynęło do sekretariatu Sądu w dniu 23 kwietnia 2004 r., wnosząca odwołanie wniosła skargę przeciwko Komisji, żądając stwierdzenia nieważności lub zmiany zaskarżonej decyzji oraz obciążenia Komisji kosztami postępowania.

11. W odpowiedzi na skargę z dnia 23 lipca 2004 r. Komisja wniosła o oddalenie skargi i obciążenie wnoszącej odwołanie kosztami postępowania.

12. Pismem z dnia 1 września 2004 r., które wpłynęło do sekretariatu Sądu w dniu 2 września 2004 r., organizacja Eurocontrol złożyła wniosek o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta w celu poparcia wniosków Komisji. Postanowieniem z dnia 25 października 2004 r. prezes drugiej izby Sądu, na podstawie art. 116 § 6 regulaminu Sądu, dopuścił Eurocontrol do sprawy w charakterze interwenienta.

13. Pismem złożonym w dniu 25 lutego 2005 r. wnosząca odwołanie złożyła wniosek o zażądanie od Komisji, w ramach środków organizacji postępowania, przedstawienia pisma z dnia 3 listopada 1998 r. oraz wszystkich innych dokumentów sporządzonych przez jej służby w trakcie postępowania administracyjnego, analiz technicznych, ewentualnej korespondencji jej służb z Eurocontrolem oraz dokumentów przedłożonych przez Eurocontrol. Pismem z dnia 11 marca 2005 r., które wpłynęło w dniu 18 marca 2005 r. Komisja przedstawiła pismo z dnia 3 listopada 1998 r., stwierdzając, że nie posiada innych dokumentów, których włączenie do akt niniejszej sprawy mogłoby być użyteczne.

14. Pismem, które wpłynęło w dniu 27 kwietnia 2005 r., wnosząca odwołanie wniosła o zarządzenie przeprowadzenia środków dowodowych w postaci przesłuchania świadków i przedstawienia dokumentów przez Komisję.

15. Zaskarżonym wyrokiem Sąd oddalił skargę i obciążył wnoszącą odwołanie kosztami postępowania.

C – Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości i żądania stron

16. Wnosząca odwołanie wniosła niniejsze odwołanie pismem z dnia 23 lutego 2007 r., wpisanym do rejestru sekretariatu Sądu w dniu 27 lutego 2007 r., w którym wnosi o:

– uchylenie wyroku Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie T‑155/04 i przekazanie sprawy Sądowi Pierwszej Instancji w celu rozpatrzenia istoty sprawy w świetle wytycznych przekazanych przez Trybunał;

– obciążenie Komisji kosztami postępowania w niniejszej sprawie, a także w sprawie T‑155/04.

17. Komisja i Eurocontrol jako interwenient złożyli odpowiedzi na odwołanie odpowiednio w dniach 29 maja i 1 czerwca 2007 r., w których wnoszą o:

– oddalenie odwołania w całości lub w części jako niedopuszczalne, w danym przypadku na podstawie częściowej zmiany uzasadnienia wyroku Sądu Pierwszej Instancji;

– obciążenie wnoszącej odwołanie kosztami postępowania.

– W swej replice z dnia 29 lipca 2007 r. wnosząca odwołanie sprecyzowała swe żądania w ten sposób, że domaga się

– oddalenia podniesionego przez Eurocontrol zarzutu immunitetu;

– oddalenia żądania Komisji o zmianę uzasadnienia Sądu Pierwszej Instancji;

– uwzględnienia odwołania, uchylenia wyroku Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie T‑155/04 i przekazania sprawy Sądowi Pierwszej Instancji w celu rozpatrzenia istoty sprawy w świetle wytycznych przekazanych przez Trybunał.

18. W swych duplikach odpowiednio z dnia 12 i 9 października 2007 r. Komisja i Eurocontrol podtrzymali swe żądania.

19. Po zamknięciu procedury pisemnej w dniu 8 maja 2008 r. odbyła się rozprawa, w trakcie której zostały wysłuchane wyjaśnienia stron.

IV – W przedmiocie odwołania

A – Uwagi wprowadzające

1. Uznanie Eurocontrolu za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 82 WE

20. Po raz pierwszy od wyroku z dnia 19 stycznia 1994 r. w sprawie C‑364/92 SAT Fluggesellschaft mbH przeciwko Eurocontrol(8) zwrócono się do Trybunału o rozpatrzenie kwestii, czy Eurocontrol stanowi „przedsiębiorstwo” w rozumieniu art. 82 WE. Z utrwalonego orzecznictwa(9) Trybunału wynika, iż pod pojęciem przedsiębiorstwa we wspólnotowym prawie konkurencji należy rozumieć każdą jednostkę wykonującą działalność gospodarczą niezależnie od jej formy prawnej i sposobu finansowania.

21. W ww. wyroku Trybunał wziął przede wszystkim pod uwagę to, czy różne dziedziny działalności Eurocontrolu mogą zostać oddzielone od jego uprawnień przy wykonywaniu zadań z zakresu misji publicznej, zwłaszcza kontroli ruchu lotniczego(10), a w dalszym etapie zbadał, czy te dziedziny działalności mają charakter gospodarczy(11). Trybunał stwierdził w tym względzie, iż Eurocontrol wykonuje na rzecz umawiających się państw zadania leżące w interesie ogólnym, które mają przyczyniać się do zachowania i poprawy bezpieczeństwa żeglugi powietrznej(12). Trybunał doszedł w związku z tym do wniosku, że działalność Eurocontrolu, ujęta całościowo, poprzez jej charakter, jej przedmiot oraz uregulowania, jakim podlega, wiąże się z wykonywaniem szczególnych uprawnień związanych z kontrolą i czuwaniem nad bezpieczeństwem przestrzeni powietrznej, które są szczególnymi uprawnieniami władzy publicznej. Z tego Trybunał wywnioskował, iż działalność ta nie ma charakteru gospodarczego uzasadniającego zastosowanie reguł konkurencji zawartych w traktacie(13).

22. Uznanie za „przedsiębiorstwo” w rozumieniu art. 82 WE zakłada jednakże najpierw logicznie, iż do Eurocontrolu przepisy prawa wspólnotowego mogą w ogóle mieć zastosowanie. Przeciw takiemu założeniu występuje Eurocontrol jako interwenient po stronie Komisji w niniejszej sprawie, powołując się wyraźnie na immunitet przysługujący mu z mocy prawa publicznego międzynarodowego na podstawie statusu organizacji międzynarodowej. W związku z tym mogłoby pojawić się pytanie, w jakim zakresie sąd wspólnotowy jest zobowiązany w ramach badania dopuszczalności danego postępowania do uwzględnienia z urzędu immunitetu przysługującego stronie.

2. Systematyka zarzutów

23. Kwestie te tworzą ramy tematyczne niniejszej sprawy. Wnosząca odwołanie opiera swe żądania na szeregu zarzutów naruszenia prawa dotyczących kwestii proceduralnych, jak i materialnych. Ogółem formułuje ona przeciw zaskarżonemu wyrokowi szesnaście zarzutów, przy czym zarzuty oparte na kwestiach materialnych można przyporządkować do trzech dziedzin, które co do istoty pokrywają się z różnymi dziedzinami działalności Eurocontrolu: działalności Eurocontrolu polegającej na udzielaniu wsparcia na rzecz organów administracji krajowej, jego działalności z zakresu standaryzacji i wreszcie jego działalności w dziedzinie badań i rozwoju.

24. W interesie przejrzystości należy rozpatrzyć zarzuty po kolei i w każdym przypadku w ich tematycznym kontekście.

B – Podniesiony przez Eurocontrol jako interwenienta zarzut immunitetu

25. W pierwszej kolejności należy jednak poddać analizie zarzut niedopuszczalności postępowania przed sądami wspólnotowymi, który podnosi Eurocontrol, powołując się na swój immunitet. Eurocontrol uważa bowiem, iż kwestia jego immunitetu podlega badaniu przez sąd wspólnotowy z urzędu. Tym samym Eurocontrol powtarza swoją argumentację z postępowania w pierwszej instancji.

26. Swoje stanowisko Eurocontrol uzasadnia zasadniczo tym, że jest organizacją międzynarodową, której członkami są w części inne państwa niż Wspólnota Europejska i której system prawny różni się również od systemu prawnego Wspólnoty Europejskiej, w związku z czym Wspólnota Europejska na mocy ogólnej zasady „par in parem non habet imperium” nie jest uprawniona do poddawania Eurocontrolu jej własnym regułom.

27. Ponadto Eurocontrol zwraca uwagę na okoliczność, iż Wspólnota podpisała protokół w sprawie przystąpienia do Eurocontrolu, w związku z czym zgodnie z uznaną w art. 18 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów zasadą dobrej wiary powinna się powstrzymać od wszelkich działań, które udaremniałyby przedmiot i cel tego protokołu. To samo wynika z międzynarodowego prawa zwyczajowego, które chroni Eurocontrol w szerokim zakresie, w każdym razie w odniesieniu do wszystkich spornych w niniejszej sprawie rodzajów działalności.

28. Uważam za konieczne przypomnieć, że Eurocontrol wstąpił do sprawy w pierwszej instancji pierwotnie w charakterze interwenienta i jego obecny status proceduralny pozostał niezmieniony również w postępowaniu przed Trybunałem. Również w ramach odwołania zastosowanie ma zasada uznana w art. 93 § 4 regulaminu Trybunału, zgodnie z którą interwenienci mają obowiązek zaakceptować stan sprawy, w jakim się ona znajduje w chwili ich wstąpienia.

29. Wprawdzie interwenient posiada własny status proceduralny polegający na tym, iż po jego dopuszczeniu uzyskuje możliwość złożenia na podstawie art. 93 § 5 regulaminu uwag zawierających jego żądania, zarzuty i w danym przypadku wnioski dowodowe. Niemniej jego prawo do składania wniosków procesowych jest stosownie do jego funkcji ograniczone, ponieważ zgodnie z art. 40 akapit czwarty statutu Trybunału muszą one mieć zawsze za przedmiot poparcie wniosków jednej ze stron. Interwenient nie może więc w ramach interwencji składać wniosków, które w porównaniu do wniosków strony mają samodzielną treść lub modyfikują przedmiot sporu. Interwenient nie może także zmieniać ram sporu określonych w skardze poprzez podniesienie nowych zarzutów(14). A fortiori interwenient nie jest uprawniony do podnoszenia zarzutu niedopuszczalności postępowania, którego pozwany nie sformułował w swych żądaniach(15).

30. Jak Sąd słusznie stwierdził w pkt 42 zaskarżonego wyroku, podniesiony przez Eurocontrol zarzut immunitetu istotnie zmienia ramy sporu. Żądania Komisji mające na celu w pierwszej instancji oddalenie skargi na zaskarżoną decyzję, względnie oddalenie odwołania w postępowaniu przed Trybunałem nie są popierane przez interwencję Eurocontrolu. Ma natomiast miejsce sytuacja przeciwna. Gdyby bowiem uznać twierdzenia Eurocontrolu co do istoty za zasadne, to należałoby – jak podnosi wnosząca odwołanie – bezwzględnie przyjąć, że decyzja Komisji zaskarżona przez wnoszącą odwołanie została wydana z naruszeniem podnoszonego immunitetu Eurocontrolu i tym samym jest niezgodna z prawem.

31. Poza tym należy stwierdzić, że kwestia immunitetu w żadnym momencie nie została podniesiona przez Komisję jako środek obrony(16). W tym względzie między Komisją i wnoszącą odwołanie istnieje zgodność. Z twierdzeń Komisji wynika, że przy wydaniu spornej decyzji, przyjmując za punkt wyjścia wyrok w sprawie SAT Fluggesellschaft, opinię rzecznika generalnego G. Tesaura w tej samej sprawie oraz wyrok w sprawie Höfner i Elser(17), zasadniczo potwierdziła ona stosowanie wspólnotowych reguł z zakresu konkurencji do organizacji międzynarodowych, o ile te ostatnie wykonują działalność gospodarczą(18). Zanegowanie przez Komisję stosowania art. 82 WE do Eurocontrolu wynika jedynie z braku prowadzenia przez Eurocontrol jakiejkolwiek działalności gospodarczej, a nie z podniesionego przez tę organizację immunitetu.

32. Do żadnej innej oceny nie prowadzi argumentacja Eurocontrolu, że w przypadku immunitetu chodzi o kwestię, która powinna być badana przez sąd wspólnotowy z urzędu. Jak on sam przyznaje(19), brak jest w tym względzie jakichkolwiek wskazówek w orzecznictwie Trybunału. Ponadto wywody Eurocontrolu dotyczące zakresu jego immunitetu nie mają związku z niniejszą procedurą odwoławczą, w której chodzi wyłącznie o kwestię uwzględnienia bądź oddalenia odwołania(20).

33. Ponieważ Eurocontrol jako interwenient po stronie Komisji zmienia ramy sporu przez to, że kwestionuje właściwość Trybunału w zakresie rozstrzygnięcia o sporze z powodu jego immunitetu, a nie popiera żądania Komisji, argumentację tę należy odrzucić jako niedopuszczalną.

C – Badanie zarzutów

1. W przedmiocie zarzutów proceduralnych

34. W odniesieniu do błędów proceduralnych popełnionych przez Sąd Pierwszej Instancji wnosząca odwołanie zarzuca:

– naruszenie art. 116 § 6 regulaminu Sądu poprzez wyrażenie zgody przez Sąd na otrzymanie akt sprawy przez organizację Eurocontrol i umożliwienie jej przedstawienia pisemnych uwag;

– naruszenie art. 48 § 2 regulaminu Sądu poprzez zniekształcenie okoliczności faktycznych, na podstawie których nowe zarzuty, na które powołuje się wnosząca odwołanie, zostały uznane za niedopuszczalne;

– naruszenie art. 48 § 2 regulaminu Sądu poprzez nieuwzględnienie stanowiska Komisji w odniesieniu do tych okoliczności faktycznych, na podstawie których nowe zarzuty, na które powołuje się wnosząca odwołanie, zostały uznane za niedopuszczalne;

– naruszenie art. 66 § 1 regulaminu Sądu poprzez niewydanie przez Sąd postanowienia w przedmiocie wniosku o zastosowanie środków dowodowych.

a) Naruszenie art. 116 § 6 regulaminu Sądu poprzez dopuszczenie Eurocontrolu do sprawy w charakterze interwenienta

Wnosząca odwołanie zarzuca w pierwszej kolejności naruszenie art. 116 § 6 regulaminu Sądu poprzez wyrażenie zgody przez Sąd na otrzymanie akt sprawy przez organizację Eurocontrol i umożliwienie jej przedstawienia uwag na piśmie, mimo że jej wniosek o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta został złożony dopiero po upływie przewidzianego w art. 115 § 1 regulaminu terminu sześciu tygodni. Wnosząca odwołanie przypomina, że przepisy proceduralne mają charakter bezwzględnie obowiązujący i utrzymuje ponadto, iż Sąd nie może powołać się na art. 64 swego regulaminu w celu obejścia terminów prekluzyjnych prawa procesowego.

35. Podważając tę argumentację, należy wskazać, że w świetle celów środków organizacji postępowania określonych w art. 64 § 2 regulaminu, Sądowi bezwzględnie przysługują szerokie uprawienia dyskrecjonalne w ramach wykonywania jego uprawnień zgodnie z art. 64 § 2. Aby móc stwierdzić naruszenie przepisów proceduralnych, wnosząca odwołanie musiałaby wykazać, że Sąd wykonywał swoje uprawnienia wyłącznie lub w przeważającej mierze w innych celach(21). Wnosząca odwołanie nie przedstawiła takiego dowodu.

36. Niezależnie od powyższego wnosząca odwołanie powinna była wykazać, dlaczego ewentualne naruszenie regulaminu Sądu z powodu spóźnionego dopuszczenia Eurocontrolu do sprawy w charakterze interwenienta miało niekorzystny wpływ na interesy wnoszącej odwołanie. Zgodnie bowiem z art. 58 statutu Trybunału podstawę odwołania może stanowić tylko takie naruszenie postępowania, które wpływa niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie. Jednakże wnosząca odwołanie takiego wpływu nie wykazała. W szczególności nie można stwierdzić, w jakim zakresie udział Eurocontrolu w charakterze interwenienta mógł cokolwiek zmienić w wyniku postępowania, zwłaszcza że Sąd nie zajmował się analizą wniosku Eurocontrolu o stwierdzenie przysługującego mu immunitetu z powodu niedopuszczalności takiego wniosku.

37. W konsekwencji zarzut ten należy oddalić.

38. Wnosząca odwołanie zarzuca ponadto naruszenie art. 48 § 2 regulaminu Sądu z uwagi na okoliczność, że Sąd uznał za niedopuszczalne jej nowe zarzuty opierające się na przedłożonym przez Komisję w toku postępowania piśmie z dnia 3 listopada 1998 r. Zdaniem wnoszącej odwołanie Sąd zniekształcił treść skierowanego do niej pisma Komisji.

39. Należy stwierdzić, iż twierdzenia wnoszącej odwołanie odnoszą się ewidentnie do okoliczności, która została już oceniona przez Sąd w ramach postępowania w pierwszej instancji. Mając na uwadze obszerne i bardzo szczegółowe wyjaśnienia wnoszącej odwołanie dotyczące dokładnej wymiany korespondencji między nią i Komisją przed procedurą pisemną i w jej toku w pierwszej instancji, uważam za konieczne przypomnieć, że odwołanie do Trybunału jest zgodnie z art. 225 ust. 1 akapit drugi WE ograniczone do kwestii prawnych. Artykuł 58 statutu Trybunału precyzuje, iż w ramach odwołania można podnieść zarzut braku właściwości Sądu Pierwszej Instancji, naruszenia procedury w postępowaniu przed Sądem oraz naruszenia prawa wspólnotowego.

40. Dlatego też przy ocenie, czy zarzut może zostać powołany w sposób dopuszczalny w ramach odwołania, należy mieć na względzie, iż celem postępowania odwoławczego jest kontrola stosowania prawa przez Sąd, a w żadnym razie powtórzenie procesu pierwszoinstancyjnego. W tym względzie należy dodać, że chodzi tutaj o ustalenia faktyczne, których ocena należy co do zasady do kompetencji Sądu(22), a kontroli Trybunału podlegają one jedynie o tyle, o ile z akt sprawy wynika nieprawidłowość ustaleń(23). Jeżeli dowody uzyskano w prawidłowy sposób, przy poszanowaniu ogólnych zasad prawa i wymogów proceduralnych dotyczących ciężaru dowodu i postępowania dowodowego, wyłącznie do Sądu należy ocena, jaką wagę należy przywiązywać do przedstawionych dowodów(24).

41. Niemniej nie można stwierdzić, na czym w konkretnym przypadku polega rzekome naruszenie prawa. Jak Sąd wyjaśnił w pkt 36 zaskarżonego wyroku, pismo dyrektora Eurocontrolu z dnia 2 lipca 1999 r. nie zawierało więcej informacji niż pismo Komisji z dnia 12 listopada 1998 r. Z tego powodu wnosząca odwołanie nie mogła powołać się na wspomniane pismo z dnia 2 lipca 1999 r. jako na okoliczność faktyczną ujawnioną dopiero w toku postępowania. W związku z tym Sąd słusznie uznał przedstawiony mu zarzut za niedopuszczalny z uwagi na przekroczenie terminu na jego zgłoszenie.

42. W związku z powyższym również ten zarzut należy oddalić.

43. W ramach tego zarzutu wnosząca odwołanie kwestionuje oddalenie przez Sąd wskazanych właśnie nowych zarzutów bez uwzględnienia stanowiska Komisji w toku postępowania administracyjnego i sądowego. Wnosząca odwołanie twierdzi bowiem, że zgłoszenie tych zarzutów wynika z faktu odmowy przez Komisję przedstawienia stosownych dokumentów, a w szczególności pisma z dnia 3 listopada 1998 r. Zdaniem wnoszącej odwołanie dokumenty te były dostępne dopiero od momentu, w którym postępowanie znalazło się w zaawansowanym stadium, w związku z czym również wnosząca odwołanie dopiero w tym momencie mogła uzyskać wgląd w te dokumenty i podnieść szereg nowych zarzutów.

44. Podważając powyższą argumentację należy wskazać, że wnosząca odwołanie w ramach postępowania w pierwszej instancji w żadnym momencie nie podniosła zarzutu naruszenia ewentualnego obowiązku sporządzenia stosownej dokumentacji. W tym względzie mogłoby chodzić o nowy zarzut, który jednakże musiałby zostać oddalony jako niedopuszczalny, ponieważ art. 48 § 2 akapit pierwszy regulaminu Sądu wyraźnie stanowi, że nie można podnosić nowych zarzutów w toku postępowania, chyba że ich podstawą są okoliczności prawne i faktyczne ujawnione dopiero w toku postępowania.

45. Ponieważ ten warunek procesowy w niniejszej sprawie nie jest spełniony, również ten zarzut należy oddalić.

d) Naruszenie art. 66 § 1 regulaminu Sądu poprzez niewydanie przez Sąd postanowienia w przedmiocie wniosku o zastosowanie środków dowodowych

46. Wnosząca odwołanie podnosi ponadto naruszenie art. 66 § 1 regulaminu Sądu, które jej zdaniem wynika z decyzji Sądu o oddaleniu wniosku o zastosowanie środków dowodowych złożonych przez nią w skardze oraz w piśmie wniesionym w dniu 27 kwietnia 2005 r. w drodze wyroku zamiast postanowienia. Według jej twierdzeń oddalenie wniosku o zastosowanie środków dowodowych w drodze wyroku kończącego postępowanie skutkuje tym, iż stronom zostaje odebrana możliwość skorzystania z instrumentów, które przyznaje im prawo procesowe, a mianowicie poparcia ich żądań na podstawie nowych i bardziej przekonujących argumentów.

47. Jak Komisja słusznie zauważa, ta argumentacja wnoszącej odwołanie jest wewnętrznie sprzeczna, ponieważ ta ostatnia w pkt 56 swego odwołania uznaje wyraźnie, ze wskazaniem na orzecznictwo sądów wspólnotowych, istnienie szerokich uprawnień dyskrecjonalnych Sądu przy stosowaniu art. 66 § 1 jego regulaminu. Z powołanego przez samą wnoszącą odwołanie postanowienia Trybunału z dnia 12 stycznia 2006 r. w sprawie C‑162/05 P Entorn przeciwko Komisji(25) wynika bowiem, że ani orzeczenie w drodze postanowienia, ani wysłuchanie stron nie jest konieczne, jeżeli Sąd nie uznaje za niezbędne zastosowania środków dowodowych, o które wnosi strona.

48. Sytuacja taka miała miejsce w postępowaniu w pierwszej instancji, jak wynika z pkt 132 i 133 zaskarżonego wyroku. Sąd stwierdził w nich, że złożony wniosek o zastosowanie środków dowodowych należało oddalić, ponieważ Sąd mógł skutecznie rozstrzygnąć na podstawie żądań, zarzutów i argumentów przedstawionych w trakcie procedury pisemnej i ustnej oraz na podstawie przedstawionych dokumentów. Innymi słowy, Sąd nie uznał za niezbędne zastosowania środków dowodowych, o które wnosiła wnosząca odwołanie.

49. Ponadto należy zwrócić uwagę, iż wnosząca odwołanie nie kwestionuje prawidłowości merytorycznej, lecz jedynie formę, w której to orzeczenie zostało wydanie. W związku z tym nie jest jasne, na czym ma polegać niekorzystny wpływ na interesy wnoszącej odwołanie.

50. W związku z powyższym należy oddalić również ten zarzut.

2. W przedmiocie zarzutów materialnych

a) W przedmiocie działalności Eurocontrolu w zakresie udzielania wsparcia na rzecz organów administracji krajowej

51. W odniesieniu do błędów wynikających z zastosowania art. 82 WE do wsparcia udzielanego przez organizację Eurocontrol na rzecz organów administracji krajowej wnosząca odwołanie zarzuca:

– zniekształcenie treści zaskarżonej decyzji;

– sprzeczność w uzasadnieniu w zakresie, w jakim nie została stwierdzona nieważność zaskarżonej decyzji pomimo uwzględnienia pierwszego zarzutu skargi;

– sprzeczność w uzasadnieniu, ponieważ Sąd zastąpił uzasadnienie Komisji w zaskarżonej decyzji własnym uzasadnieniem;

– nieposzanowanie utrwalonego orzecznictwa Wspólnoty dotyczącego ograniczeń kontroli sądowej;

– oczywisty błąd w ocenie w odniesieniu do naruszenia art. 82 WE.

52. Komisja podważa uzasadnienie zaskarżonego wyroku i w związku z tym wnosi o zmianę uzasadnienia.

i) Żądanie Komisji o zmianę uzasadnienia

53. Gdyby żądanie Komisji o zmianę uzasadnienia okazało się zasadne, nie należy wówczas wykluczyć, że będzie to mieć wpływ na ocenę pozostałych zarzutów. Ze względów systemowych przed zbadaniem zarzutów podniesionych przez wnoszącą odwołanie należy więc w pierwszej kolejności poddać analizie żądanie Komisji.

– Znaczenie żądania Komisji

54. Na wstępie należy stwierdzić, iż żądanie Komisji o zmianę uzasadnienia zaskarżonego wyroku dotyczy istotnych punktów zaskarżonego wyroku. W związku z tym pojawia się pytanie, czy żądanie to należy ujmować pod względem procesowym jako odwołanie wzajemne. Zakwalifikowanie danego wniosku jako odwołania wzajemnego wymaga na mocy art. 117 § 2 regulaminu, by zawierało ono żądanie uchylenia w całości lub w części zaskarżonego wyroku na podstawie zarzutów, które nie zostały podniesione w odwołaniu. To, czy sytuacja ta ma miejsce w niniejszym przypadku, należy stwierdzić na podstawie brzmienia, celu i związku spornych fragmentów odpowiedzi Komisji na odwołanie(26).

55. Należy w tym względzie podkreślić, że Komisja w żadnym miejscu swojego pisma nie używa terminu „odwołanie wzajemne”. Sama Komisja rozumie swoje stanowisko w tym względzie najwyraźniej jedynie jako element dotyczący kwestii stosowania prawa z urzędu(27). W tym kontekście należy przyjąć, że „żądania” Komisji nie należy rozumieć jako odwołania wzajemnego, co czyni zbędnym odrębne orzekanie Trybunału w jego przedmiocie.

56. W związku z tym, z mojego punktu widzenia, nie jest konieczne orzekanie w przedmiocie dopuszczalności takiego „żądania”. Żądanie to należy bowiem rozumieć jako zwykłą propozycję skierowaną przez Komisję do Trybunału, aby Trybunał zmienił uzasadnienie wyroku w jej duchu(28).

– Ocena propozycji Komisji

Argumenty stron

57. Komisja uważa, że Sąd niesłusznie uznał Eurocontrol na podstawie jego działalności w zakresie udzielania wsparcia na rzecz organów administracji krajowej za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 82 WE. Twierdzi ona, że ta działalność Eurocontrolu nie może zostać oddzielona od jego misji publicznej. Również w ramach oceny indywidualnej działalność ta nie może zostać uznana za mającą charakter gospodarczy. Sąd oparł się na argumencie, który jest sprzeczny z wyrokiem w sprawie SAT Fluggesellschaft przeciwko Eurocontrol, stwierdzając w pkt 86 zaskarżonego wyroku, że w przypadku tej działalności nie chodzi w żaden sposób o działalność, która „byłaby istotna lub nawet niezbędna do zagwarantowania bezpieczeństwa żeglugi powietrznej”. Ponadto Sąd nie dostrzegł okoliczności, iż działalność ta ma bezpośredni związek ze szczególnymi uprawnieniami władzy publicznej i stanowi część zadań wchodzących w zakres misji Eurocontrolu. Ponadto stwierdzenie, iż w przypadku działalności polegającej na udzielaniu wsparcia na rzecz organów administracji krajowej chodzi o oferowanie usług na rynku doradztwa, na którym mogłyby również działać prywatne przedsiębiorstwa specjalizujące się w tym zakresie, nie uwzględnia w sposób należyty związku pomiędzy tą działalnością a misją pełnioną w interesie ogólnym oraz szczególnym charakterem porad udzielanych przez Eurocontrol.

58. Również Eurocontrol kwestionuje twierdzenia Sądu dotyczące charakteru tej działalności i dochodzi do tych samych wniosków co Komisja. Eurocontrol utrzymuje, iż jego działalność w zakresie wsparcia udzielanego na rzecz organów administracji krajowej ma wyłącznie charakter niegospodarczy, mimo iż ma charakter fakultatywny.

59. Wnosząca odwołanie kwestionuje argumentację Komisji, przy czym zasadniczo utrzymuje ona, iż Sąd orzekł zgodnie z zasadami wyroku w sprawie SAT Fluggesellschaft przeciwko Eurocontrol.

Ocena prawna

60. Jak słusznie wskazuje w swej replice wnosząca odwołanie, przy ocenie kwestii, czy Eurocontrol jest przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 82 WE, Sąd kierował się wyrokiem Trybunału w sprawie SAT Fluggesellschaft przeciwko Eurocontrol, ponieważ za decydujące uznał przede wszystkim to, czy sporna działalność, w niniejszej sprawie udzielanie wsparcia na rzecz organów administracji krajowej, w szczególności w ramach procedur przetargowych dotyczących zakupu systemów i sprzętu ATM, może zostać oddzielona od misji Eurocontrolu polegającej na zarządzaniu przestrzenią powietrzną i ochronie bezpieczeństwa lotniczego.

61. To założenie znajduje się mianowicie w pkt 28 ww. wyroku, w którym Trybunał stwierdził, iż działalność Eurocontrolu dotycząca pobierania opłat trasowych nie może zostać oddzielona od innych rodzajów działalności tej organizacji. Poza tym z orzecznictwa sądów wspólnotowych wynika, iż postanowienia traktatu z zakresu konkurencji mają zastosowanie również do takiej działalności danej organizacji, która może zostać oddzielona od działalności wykonywanej przez nią w charakterze władzy publicznej, w związku z czym każdą działalność danego podmiotu należy zbadać indywidualnie(29). W konsekwencji założenie przyjęte przez Sąd nie podlega z prawnego punktu widzenia podważeniu.

62. Mimo to, moim zdaniem, zasadne są wątpliwości odnośnie do wniosków Sądu w pkt 86–92 zaskarżonego wyroku, zwłaszcza że argumenty przedstawione przez Sąd przemawiają ogółem raczej przeciw zaklasyfikowaniu działalności Eurocontrolu w zakresie udzielania wsparcia na rzecz organów administracji krajowej niż za takim zaklasyfikowaniem. Należy zgodzić się z organizacją Eurocontrol, że uzasadnienie w pkt 87 zaskarżonego wyroku zawiera jedyną argumentację, która może rzeczywiście stanowić oparcie dla wniosków Sądu. W tym punkcie Sąd stwierdza w odniesieniu do działalności Eurocontrolu w związku ze wsparciem udzielanym organom administracji krajowej w formie porad, iż w tym względzie chodzi o „oferowanie usług na rynku doradztwa, na którym mogłyby również działać prywatne przedsiębiorstwa specjalizujące się w tym zakresie”. Niejasne pozostaje jednakże to, na czym Sąd opiera to stwierdzenie, zwłaszcza że nie zostają przedstawione żadne dowody na poparcie tej tezy.

63. Ponadto Sąd relatywizuje swoje własne wnioski, przyznając samemu w pkt 89 zaskarżonego wyroku, iż „sporne usługi nie są obecnie oferowane przez prywatne przedsiębiorstwa”. Jak słusznie zauważa Eurocontrol, wobec bardzo szczególnego charakteru i wysokiego technicznego poziomu porad udzielanych przez tę organizację organom administracji krajowej, nie jest możliwe w sposób automatyczny stwierdzenie wyłącznie na podstawie wiedzy ogólnej tego, czy również prywatne przedsiębiorstwa mogą wykonywać te usługi.

64. Ponadto Sąd nie uwzględnił dostatecznie tego, iż Eurocontrol jest organizacją międzynarodową, która jest finansowana ze składek państw członkowskich(30) i jednocześnie prowadzi działalność w zakresie udzielania wsparcia w celu leżącym w interesie ogólnym. Niemniej Trybunał z jednej strony powołał się na wyrok w sprawie Höfner i Elser(31) i na przykładzie usług pośrednictwa pracy ze strony niemieckiego federalnego biura do spraw zatrudnienia stwierdził, iż finansowanie ze składek jest bez znaczenia, aby móc wnioskować o gospodarczym charakterze działalności. Z drugiej strony powołał się na podobieństwo do organizacji kierujących prawnymi systemami ubezpieczenia społecznego(32), aby wykazać, że nie chodzi również o działalność o charakterze społecznym. Jednakże Sąd nie dokonał oceny ww. elementów w całości(33). Zastosowany przez Sąd model oceny odpowiada więc procedurze wyłączeniowej, która nie zezwala na jednoznaczne pozytywne stwierdzenie, czy sporną działalność należy uznać za mającą charakter gospodarczy.

65. Nie można przychylić się do stwierdzenia Sądu zawartego w pkt 86 zaskarżonego wyroku, że działalność polegająca na udzielaniu wsparcia organom administracji krajowej ma tylko pośredni związek z bezpieczeństwem żeglugi powietrznej. Sąd uzasadnił to stanowisko tym, iż wsparcie oferowane przez Eurocontrol obejmuje jedynie specyfikacje techniczne w trakcie przeprowadzania procedur przetargowych na sprzęt ATM oraz wywiera wpływ na bezpieczeństwo żeglugi powietrznej jedynie poprzez wspomniane procedury przetargowe.

66. Podważając powyższą argumentację, należy wskazać, że zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. h) konwencji w sprawie Eurocontrolu umawiające się strony uzgadniają, że będą „wspierać wspólny zakup systemów i urządzeń bezpieczeństwa lotów”. Ponadto art. 2 ust. 2 lit. a) precyzuje wyraźnie, iż „organizacja na wniosek jednej lub kilku umawiających się stron na podstawie jednej lub wielu umów pomiędzy tą organizacją a danym umawiającymi się stronami może je wspierać w ramach planowania, specyfikacji i tworzenia systemów i służb bezpieczeństwa lotów”. Z tego wynika, iż – jak słusznie stwierdza Komisja – wsparcie udzielane przez Eurocontrol organom administracji krajowej w ramach publicznego zakupu wchodzi całkowicie w zakres instytucjonalnych zadań tej organizacji i w istotny sposób przyczynia się do osiągnięcia celu polegającego na integracji, harmonizacji i konwergencji krajowych systemów w zakresie zachowania bezpieczeństwa żeglugi powietrznej(34).

67. Inaczej niż uważa Sąd, okoliczność, iż Eurocontrol oferuje swoje wsparcie jedynie na wniosek organów administracji krajowej, nie wydaje mi się decydująca, zwłaszcza że po pierwsze możliwe jest, iż niektóre organy administracji są w stanie lepiej przygotować przetargi odpowiadające technicznym specyfikacjom Eurocontrolu, nie będąc zdane na jej pomoc. Po drugie Sąd pomija okoliczność, że nie można opierać się na opcjonalnym charakterze określonej działalności, zwłaszcza że Eurocontrol – jak stwierdził Trybunał w wyroku w sprawie SAT Fluggesellschaft przeciwko Eurocontrol(35) – wykonuje na wniosek państw członkowskich również typowe uprawnienia z zakresu władzy publicznej, jak operacyjna działalność w zakresie kontroli żeglugi powietrznej.

68. Z powyższych rozważań wynika, iż uzasadnienie w pkt 86–93 zaskarżonego wyroku pozwala na stwierdzenie naruszenia prawa wspólnotowego. Okoliczność, iż zaskarżony wyrok opiera się na niezgodnym z prawem uzasadnieniu, nie uzasadnia jednakże jego uchylenia, ponieważ formuła wyroku jest prawidłowa z innych powodów prawnych(36). Sąd bowiem, mimo że uznał działalność Eurocontrolu za działalność gospodarczą i w tym względzie potwierdził, że Eurocontrol ma charakter przedsiębiorstwa, oddalił w końcu pierwszy zarzut skargi. Na uzasadnienie Sąd wskazał w pkt 94 zaskarżonego wyroku, że stwierdzenie, iż Eurocontrol ma charakter przedsiębiorstwa, nie może pociągać za sobą stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji, ponieważ ta ostatnia opiera się również na stwierdzeniu przez Komisję, że nawet przy uznaniu działalności Eurocontrolu za działalność gospodarczą, działalność ta nie byłaby sprzeczna z art. 82 WE.

69. W tych okolicznościach należy Trybunałowi zalecić, aby Trybunał odpowiednio zmienił uzasadnienie wyroku.

ii) Zniekształcenie treści zaskarżonej decyzji

70. Wnosząca odwołanie zarzuca zniekształcenie treści zaskarżonej decyzji w pkt 15 i 48 zaskarżonego wyroku. Sąd stwierdził w nich, że Komisja oparła swoją decyzję na dwukrotnym stwierdzeniu, iż Eurocontrol nie jest przedsiębiorstwem i po drugie, że w każdym razie kwestionowane zachowania nie były sprzeczne z art. 82 WE. Zdaniem wnoszącej odwołanie Komisja nie zbadała, czy działalność Eurocontrolu była sprzeczna z art. 82 WE, lecz ograniczyła się jedynie do ustalenia tego, czy sporna działalność może zostać uznana za działalność gospodarczą.

71. Podważając powyższą argumentację należy wskazać, że z pkt 28 i 29 zaskarżonego wyroku jednoznacznie wynika, że Komisja po pierwsze stwierdziła, iż sporna działalność Eurocontrolu nie miała charakteru gospodarczego, a po drugie wskazała, iż „działalność ta, nawet gdyby uznać ją za działalność przedsiębiorstwa, w każdym razie nie byłaby sprzeczna z art. 82 WE”(37). Tym samym można stwierdzić, że Komisja w istocie zajęła stanowisko w kwestii tego, czy działalność Eurocontrolu jest sprzeczna z art. 82 WE.

72. W konsekwencji Sąd nie zniekształcił treści zaskarżonej decyzji. Zatem zarzut ten należy oddalić.

73. Wnosząca odwołanie twierdzi, że zaskarżony wyrok z uwagi na zniekształcenie treści zaskarżonej decyzji jest dotknięty oczywistą sprzecznością, ponieważ nie została stwierdzona nieważność decyzji pomimo uwzględnienia pierwszego zarzutu skargi.

74. Jak stwierdza w swej skardze wnosząca odwołanie, zarzut ten jest „logicznym rezultatem zniekształcenia okoliczności faktycznych przez Sąd”(38). Innymi słowy, niniejszy zarzut opiera się na założeniu, że Sąd zniekształcił stan faktyczny poprzez przyjęcie w pkt 15 i 48 zaskarżonego wyroku, iż Komisja w każdym razie nie stwierdziła prowadzenia przez Eurocontrol działalności, w tym działalności w zakresie udzielania wsparcia organom administracji krajowej, która jest sprzeczna z art. 82 WE.

75. Jak już wskazano(39), w swym uzasadnieniu Sąd ogranicza się jednakże do przywołania treści zaskarżonej decyzji, w związku z czym nie może być mowy o zniekształceniu okoliczności faktycznych.

76. W konsekwencji również ten zarzut należy oddalić.

iv) Sprzeczność w uzasadnieniu, ponieważ Sąd zastąpił uzasadnienie Komisji w zaskarżonej decyzji własnym uzasadnieniem

77. Zdaniem wnoszącej odwołanie uzasadnienie wyroku dotknięte jest kolejną sprzecznością, ponieważ Sąd z jednej strony oddalił jej żądanie o zmianę zaskarżonej decyzji jako niedopuszczalne, podając tytułem uzasadnienia, że sąd wspólnotowy w ramach wykonywanej przez niego kontroli legalności nie jest w każdym razie uprawniony do udzielania organom instrukcji lub ich zastępowania, a z drugiej strony w ramach badania drugiego zarzutu zajął miejsce Komisji, aby w pkt 108 zaskarżonego wyroku w odniesieniu do ewentualnego zachowania Eurocontrolu noszącego znamiona nadużycia wywieść złożone ekonomiczne wnioski, których brakuje w zaskarżonej decyzji.

78. Jak słusznie zauważa Komisja, wnosząca odwołanie nie wskazuje jednakże w swych wywodach na pkt 104 zaskarżonego wyroku, z którego wynika, że Sąd, dokonując oceny prawnej, oparł się przede wszystkim na rozważaniach Komisji znajdujących się w zaskarżonej decyzji („w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, co słusznie podkreśliła Komisja”). Komisja doszła w niej do wniosku, iż działalność Eurocontrolu w ramach wspierania organów administracji krajowej nie jest sprzeczna z art. 82 WE.

79. W pkt 106–108 Sąd wskazał jedynie, iż wnosząca odwołanie w kontekście okoliczności wymienionych w pkt 104, które doprowadziły Komisję do wniosku, że nie zachodzi nadużycie pozycji dominującej na rynku, powinna była wskazać dokładne dane dotyczące istnienia dominacji na rynku i zachowania noszącego znamiona nadużycia. Sąd nie wprowadził więc własnego uzasadnienia.

80. W związku z powyższym, nawet jeśli rozważania w pkt 105–108 zaskarżonego wyroku nie znajdują się w zaskarżonej decyzji, okoliczność ta nie uzasadniałaby uchylenia wyroku, ponieważ Sąd dokonał tych stwierdzeń ad abundantiam („w drugiej kolejności należy przypomnieć”) w odniesieniu właśnie do tych rozważań, które z kolei bezspornie znajdują się w zaskarżonej decyzji. Ponadto Sąd w swej końcowej uwadze w pkt 109 wyroku przytacza wyłącznie wniosek swej oceny określonej w pkt 104 („Skarżąca nie udowodniła zatem oczywistego błędu w ocenie po stronie Komisji w odniesieniu do popełnienia przez Eurocontrol naruszenia art. 82 WE”). Pokazuje to, iż w przypadku kwestionowanych rozważań zawartych w pkt 108 nie chodzi o istotne punkty uzasadnienia wyroku. W świetle utrwalonego orzecznictwa Trybunał z miejsca odrzuca zarzuty skierowane przeciwko nieistotnym punktom uzasadnienia wyroku Sądu, jako że nie mogą one prowadzić do jego uchylenia(40).

81. Zarzut ten należy więc oddalić.

v) Nieposzanowanie utrwalonego orzecznictwa Wspólnoty dotyczącego ograniczeń kontroli sądowej

82. Wnosząca odwołanie zarzuca dalej nieposzanowanie orzecznictwa wspólnotowego dotyczącego granic kontroli sądowej. Wskazuje ona przede wszystkim na wyrok w sprawie Haladjian Frères przeciwko Komisji(41), w którym Sąd stwierdził, że „kontrola sądowa aktów Komisji, polegająca na złożonych ocenach ekonomicznych, tak jak ma to miejsce w przypadku zarzucanych naruszeń art. 81 WE i 82 WE, sprowadza się do weryfikacji zachowania przepisów proceduralnych i przepisów dotyczących uzasadnienia oraz prawidłowości ustaleń faktycznych, braku oczywistego błędu w ocenie i nadużycia władzy”.

83. Uzasadnia ona ten zarzut w ten sposób, że Sąd w pkt 109 zaskarżonego wyroku nie ograniczył się do zbadania tego, czy Komisja popełniła błąd w ocenie, lecz zajął jej miejsce, aby przeprowadzić złożoną analizę zachowań Eurocontrolu.

84. Stwierdzić należy, iż wnosząca odwołanie powtarza tym zarzutem zarzuty, które podniosła w odniesieniu do wywodów Sądu zawartych w pkt 108 zaskarżonego wyroku, i nie przedstawia żadnych nowych argumentów. Niezależnie od tego, że nie można stwierdzić, w jakim zakresie Sąd miałby przekroczyć granice kontroli sądowej, zwłaszcza że ograniczył się on do stwierdzenia, iż wnosząca odwołanie powinna była wskazać dokładne dane dotyczące istnienia dominacji na rynku i zachowania noszącego znamiona nadużycia, aby podważyć ocenę Komisji(42), należy po raz kolejny przypomnieć, iż zarzut wnoszącej odwołanie nie dotyczy istotnych punktów tego wyroku.

85. W tych okolicznościach zarzut ten należy oddalić.

vi) Błąd w ocenie w odniesieniu do naruszenia art. 82 WE

86. W ramach tego zarzutu wnosząca odwołanie zarzuca Sądowi, że popełnił błąd w ocenie przez to, że potwierdził ważność decyzji i wykluczył, że kwestionowane przez wnoszącą odwołanie zachowania Eurocontrolu mogą nosić znamiona nadużycia.

87. Wnosząca odwołanie zasadniczo twierdzi, że brak możliwości wpływu przez Eurocontrol na decyzje organów administracji krajowej i fakultatywny charakter działalności w zakresie udzielania wsparcia – kryteria, na których oparł się Sąd w pkt 104 zaskarżonego wyroku, aby zanegować istnienie po stronie Eurocontrolu zachowania noszącego znamiona nadużycia – nie są istotne. Po pierwsze art. 82 WE nie wymaga systematycznego zachowania noszącego znamiona nadużycia, a po drugie brak władzy decyzyjnej zostaje wyrównany przez faktyczny wpływ, jaki wywiera ta organizacja poprzez swoje usługi.

88. Z uwagi na obszerne wywody wnoszącej odwołanie należy po raz kolejny przypomnieć, iż cel postępowania odwoławczego polega na kontroli stosowania prawa przez Sąd i w żadnym razie na powtórzeniu w drugiej instancji procesu z pierwszej instancji. Dlatego też wywody wnoszącej odwołanie nie mogą być przedmiotem ponownej oceny i mogą zostać poddane kontroli Trybunału tylko w zakresie, w jakim chodzi o ich kwalifikację prawną i skutki prawne, które wywiódł z nich Sąd(43).

89. W tym względzie należy stwierdzić, iż wnosząca odwołanie częściowo opiera się na niedopuszczalnej argumentacji, bowiem jej wywody zmierzają do stwierdzenia po raz kolejny stanu faktycznego, a nie wyłącznie do prawnej kontroli punktów uzasadnienia Sądu, co nie wchodzi w zakres kompetencji Trybunału jako instancji rewizyjnej. Dotyczy to choćby stwierdzenia Sądu sformułowanego w pkt 104 zaskarżonego wyroku, że wnosząca odwołanie nie wykazała, iż w konkretnym przypadku Eurocontrol w rzeczywistości wpłynął na decyzję o udzieleniu zamówienia danemu oferentowi, i to z innych względów niż poszukiwanie najlepszego rozwiązania technicznego po najbardziej korzystnej cenie.

90. Jak słusznie zauważa Komisja, nie jest jasne, w jakim zakresie ocena ta ma być dotknięta błędem. Wnosząca odwołanie nie przedstawia również żadnych argumentów na poparcie swego stanowiska. Należy natomiast zgodzić się z Komisją, że zwykłe udzielenie porady nie może być uznane za nadużycie pozycji dominującej na rynku, bowiem w końcu do organu administracji krajowej należy decyzja o tym, czy porada zostanie uwzględniona. Jak słusznie stwierdził Sąd w pkt 104 zaskarżonego wyroku, udział Eurocontrolu jako doradcy nie jest ani obowiązkowy, ani nawet systematyczny. Zgodnie z art. 2 ust. 2 lit. a) konwencji ma on natomiast miejsce wyłącznie na wyraźny wniosek zainteresowanych organów administracji. Ewentualne zachowanie noszące znamiona nadużycia będzie ostatecznie przypisane organowi krajowemu, a nie organizacji Eurocontrol.

91. W przeciwieństwie do stanowiska wnoszącej odwołanie(44) nie można również stwierdzić sprzeczności między stwierdzeniami zawartymi w pkt 104 i poniższą wypowiedzią Sądu zawartą w pkt 108 zaskarżonego wyroku:

„Nie wydaje się w szczególności, żeby Eurocontrol mógł zyskać jakąkolwiek przewagę nad konkurencją z powodu możliwości wpłynięcia za pośrednictwem oferowanych przezeń organom administracji krajowych usług doradczych na wybór przez te ostatnie dostawców sprzętu ATM korzystny dla pewnych przedsiębiorstw”.

92. Stwierdzenie w pkt 108, zgodnie z którym Eurocontrol ma możliwość wpływania na decyzje organów krajowych o wyborze oferenta w ramach udzielania zamówień publicznych, nie jest w żadnym razie sprzeczne ze stwierdzeniem w pkt 104, że skarżąca nie wykazała, iż w konkretnym przypadku Eurocontrol w rzeczywistości wpłynął na decyzję o udzieleniu zamówienia danemu oferentowi. Zatem argumentację tę należy odrzucić.

93. Na koniec wnosząca odwołanie zarzuca zniekształcenie środków dowodowych w związku z pismem Komisji z dnia 3 listopada 2008 r. W tym względzie wskazuje ona na rozważania Sądu zawarte w pkt 110–112 zaskarżonego wyroku.

94. W tym przedmiocie należy w pierwszej kolejności stwierdzić, że Sąd nie był zobowiązany do oceny argumentów wnoszącej odwołanie opartych na tym piśmie, ponieważ zostały one podniesione w związku z nowymi zarzutami skargi, które jednakże zostały przez Sąd oddalone jako niedopuszczalne(45).

95. Poza tym Sąd wystarczająco ocenił argumenty wnoszącej odwołanie. W pkt 112 zaskarżonego wyroku w sposób zgodny z prawem stwierdził, iż okoliczność, że Komisja sformułowała pewną liczbę krytycznych uwag dotyczących niektórych rodzajów działalności Eurocontrolu, w żaden sposób nie pozwala na wniosek, że Komisja sama była przekonana o bezprawności zachowania Eurocontrolu z punktu widzenia reguł konkurencji. Zatem nie może być mowy o zniekształceniu środków dowodowych.

96. W związku z powyższym zarzut ten należy oddalić.

b) W przedmiocie działalności z zakresu standaryzacji prowadzonej przez organizację Eurocontrol

97. W odniesieniu do naruszenia prawa co do zastosowania art. 82 WE do działalności z zakresu standaryzacji prowadzonej przez organizację Eurocontrol wnosząca odwołanie zarzuca

– zniekształcenie treści zaskarżonej decyzji;

– zastosowanie pojęcia działalności gospodarczej sprzecznego z pojęciem przyjętym przez orzecznictwo Wspólnoty;

– błędną wykładnię i błędne zastosowanie orzecznictwa Wspólnoty w zakresie świadczeń społecznych;

– naruszenie obowiązku wystarczającego uzasadnienia.

98. Komisja kwestionuje uzasadnienie zaskarżonego wyroku i z tego względu sugeruje dalsze zmiany w uzasadnieniu.

i) Żądanie Komisji o zmianę uzasadnienia

99. Stosownie do powyższych wyjaśnień(46) również to „żądanie” należy rozumieć jako zwykłą propozycję skierowaną do Trybunału, aby Trybunał zmienił w jej duchu uzasadnienie wyroku.

– Argumentacja stron

100. Komisja wnosi o zmianę uzasadnienia wyroku w odniesieniu do dokonanego w pkt 59 i 60 rozróżnienia z jednej strony działalności w zakresie przygotowania lub opracowania norm i specyfikacji technicznych, dokonywanej przez Agencję Eurocontrolu w charakterze organu wykonawczego, a z drugiej strony przyjmowania norm przez Radę Eurocontrolu. Komisja uważa to rozróżnienie za sztuczne. Zdaniem Komisji, tak jak w związku z działalnością w zakresie udzielania wsparcia na rzecz organów administracji krajowej, Sąd zastosował niewłaściwe i niezgodne z wyrokiem w sprawie SAT Fluggesellschaft przeciwko Eurocontrol kryteria, aby stwierdzić, iż pierwszy z wymienionych rodzajów działalności może zostać oddzielony od innych zadań z zakresu misji publicznej. Ponadto Komisja twierdzi, że Sąd błędnie ocenił charakter tej działalności.

101. Eurocontrol również kwestionuje rozróżnienie dokonane przez Sąd w zaskarżonym wyroku.

102. Wnosząca odwołanie uważa natomiast, że Sąd oparł się w tym względzie na zasadach przyjętych w wyroku w sprawie SAT Fluggesellschaft.

– Ocena prawna

103. W pkt 59 i 60 zaskarżonego wyroku Sąd uzasadnił to rozróżnienie w ten sposób, że przyjmowanie norm przez Radę Eurocontrolu należy do dziedziny prawotwórczej. Rada Eurocontrolu jest bowiem złożona z dyrektorów organów administracji ds. lotnictwa cywilnego wszystkich państw będących członkami organizacji, umocowanych przez ich państwa do przyjmowania specyfikacji technicznych, które będą miały moc wiążącą we wszystkich tych państwach. Działalność ta wchodzi bezpośrednio w zakres wykonywania przez te organy administracji ich szczególnych uprawnień z zakresu władzy publicznej. Rola Eurocontrolu upodabnia się w ten sposób do ministerstwa, które na szczeblu państwowym przygotowuje środki ustawowe lub wykonawcze, jakie następnie zostaną przyjęte przez rząd. Zdaniem Sądu chodzi tu więc o działalność wchodzącą w zakres misji publicznej Eurocontrolu.

104. Nie dotyczy to jednak przygotowywania lub opracowywania norm technicznych przez Eurocontrol. Argumenty podniesione przez Komisję w celu wykazania, że działalność Eurocontrolu w dziedzinie normalizacji ma związek z wypełnianą przez tę organizację misją publiczną(47), odnoszą się bowiem w rzeczywistości wyłącznie do przyjmowania tych norm, a nie ich opracowywania. Konieczność przyjęcia norm na szczeblu międzynarodowym niekoniecznie bowiem oznacza, że podmiot przygotowujący te normy musi być tym samym, który je następnie przyjmuje. Sąd wnioskuje na tej podstawie, iż działalność ta może zostać oddzielona od misji tej organizacji polegającej na zarządzaniu przestrzenią powietrzną i zwiększaniu bezpieczeństwa lotniczego.

105. Ta argumentacja pozwala, w mojej opinii, na stwierdzenie przyjęcia kwalifikacji okoliczności faktycznych, którą należy uznać za niezgodną z prawem.

106. Z art. 2 ust. 1 lit. f) konwencji w sprawie Eurocontrolu wynika bowiem jednoznacznie, że do zadań Eurocontrolu należy „opracowywanie, przyjmowanie i ulepszanie wspólnych norm, specyfikacji i zasad działania dla systemów zarządzania ruchem lotniczym i służb ruchu lotniczego”. Należy przy tym stwierdzić, iż konwencja, w przeciwieństwie do stanowiska Sądu, nie wprowadza rozróżnienia między przygotowywaniem bądź opracowywaniem norm a ich przyjmowaniem. W treści tego przepisu brak jest więc podstawy dla dokonanego przez Sąd rozróżnienia.

107. Wykładnia prezentowana przez Sąd nie jest również zgodna z celem tego przepisu, zwłaszcza że przygotowywanie i opracowywanie norm i specyfikacji technicznych stanowią istotny środek pomocniczy Eurocontrolu służący realizacji celu określonego w art. 1 ust. 1 konwencji polegającego na „harmonizacji i integracji koniecznej dla ustanowienia jednolitego Europejskiego Systemu Zarządzania Ruchem Lotniczym”(48).

108. Ponadto niejasne pozostaje to, na jakiej podstawie faktycznej Sąd opiera swoje wnioski, że misja powierzona organizacji Eurocontrol przez państwa będące jej członkami w zakresie przygotowywania i opracowywania norm i specyfikacji technicznych może być wykonywana przez inny podmiot lub inne przedsiębiorstwo. Sąd powinien był w sposób pozytywny ustalić, czy ma to miejsce w obecnej sytuacji. Zamiast tego Sąd zadowolił się zwykłym stwierdzeniem w pkt 60 zaskarżonego wyroku, że Komisja „nie ustaliła, iż w niniejszym przypadku dwa wspomniane rodzaje działalności muszą być koniecznie wykonywane przez jeden i ten sam podmiot, a nie przez dwa różne podmioty”.

109. Ponadto Sąd relatywizuje swoje własne wnioski, negując w pkt 61 gospodarczy charakter tej działalności, i uzasadnia to w ten sposób, że nie zostało udowodnione, iż istniał rynek „usług normalizacji technicznej w sektorze sprzętu ATM”. Sąd sam przy tym przyznaje, że przyczyną braku rynku normalizacji technicznej w tym sektorze jest okoliczność, iż jedynymi usługobiorcami mogłyby być państwa jako podmioty uprawnione w zakresie kontroli ruchu lotniczego. Państwa te zdecydowały się jednak na opracowanie tych norm samodzielnie, w ramach współpracy międzynarodowej, za pośrednictwem Eurocontrolu. W zakresie normalizacji Eurocontrol stanowi więc dla państw będących jego członkami jedynie forum dla porozumienia, utworzone w celu skoordynowania standardów technicznych ich systemów ATM.

110. Z mojego punktu widzenia w części sprzeczne wywody Sądu pokazują wyraźnie, że przynajmniej jeżeli chodzi o niniejszą sprawę, również przygotowywanie i opracowywanie norm i specyfikacji technicznych należy ocenić jako wyraz wykonywania misji publicznej(49) i nie mogą one zostać oddzielone od działalności Eurocontrolu w dziedzinie prawotwórczej w znaczeniu wykonywania szczególnych uprawnień władzy publicznej(50). Normy opracowane przez Agencję Eurocontrolu są przejmowane przez Radę Eurocontrolu i uznawane za wiążące dla państw członkowskich. Jako podmiot prawa międzynarodowego publicznego sui generis Eurocontrol wykonuje zatem te uprawnienia w imieniu jego państw członkowskich i na podstawie powierzonych mu kompetencji(51). Powierzenie organizacji międzynarodowej przez jej państwa członkowskie działalności wchodzącej w zakres misji publicznej stanowi kontynuację tej misji w multilateralnych ramach na gruncie prawa międzynarodowego publicznego. W związku z tym nie sprawdza się porównanie z prywatnymi organizacjami normalizacyjnymi. Gdyby państwa członkowskie miały zamiar dopuścić uczestnictwo prywatnych organizacji normalizacyjnych w opracowywaniu norm i specyfikacji technicznych w dziedzinie bezpieczeństwa lotniczego, musiałyby w tym względzie wprowadzić odstępstwo w konwencji w sprawie Eurocontrolu.

111. Jak w rezultacie słusznie stwierdza Sąd, działalność Eurocontrolu w zakresie normalizacji nie może zostać uznana za mającą charakter gospodarczy.

112. Z uwagi na powyższe należy Trybunałowi zalecić, aby Trybunał odpowiednio zmienił uzasadnienie wyroku.

ii) Zniekształcenie treści zaskarżonej decyzji

113. W ramach tego zarzutu wnosząca odwołanie zarzuca(52) po raz kolejny zniekształcenie treści zaskarżonej decyzji w pkt 15 i 48 zaskarżonego wyroku. Zarzuca ona, że Komisja nie dokonała analizy w przedmiocie istnienia nadużycia pozycji dominującej na rynku. Zamiast Komisji stwierdził to natomiast Sąd i w ten sposób zniekształcił treść decyzji Komisji.

114. Jak stwierdzono już wyżej(53), Komisja w istocie zanegowała istnienie nadużycia pozycji dominującej na rynku. W konsekwencji zarzut ten należy oddalić.

iii) Zastosowanie pojęcia działalności gospodarczej sprzecznego z pojęciem przyjętym przez orzecznictwo Wspólnoty

115. Zdaniem wnoszącej odwołanie wniosek Sądu, iż nie wykazała ona, że istniał rynek usług normalizacji technicznej, jest nieistotny dla oceny kwestii, czy sporna działalność ma charakter gospodarczy, lub w każdym razie nieprecyzyjny. Odmiennie niż zostało to przyjęte przez Sąd, Eurocontrol świadczy własne usługi polegające na opracowywaniu norm technicznych. W każdym razie okoliczność, iż sporna działalność nie polega na oferowaniu towarów i usług na określonym rynku, nie jest istotna w świetle orzecznictwa i praktyki Komisji. Decydujące znaczenie ma natomiast to, czy sporna działalność może zostać uznana za mającą charakter gospodarczy.

116. Jak już wskazano(54), pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 82 WE jest autonomicznym pojęciem prawa wspólnotowego. Pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje każdą jednostkę wykonującą działalność gospodarczą, niezależnie od jej formy prawnej i sposobu finansowania. Kryterium działalności gospodarczej oznacza działalność, której celem jest wymiana towarów lub usług na rynku(55).

117. Jak słusznie podnosi Komisja, działalność gospodarcza bezwzględnie zakłada, że w ogóle występuje „rynek” w znaczeniu istnienia podaży i popytu w odniesieniu do określonych towarów lub usług(56). Do tej kwestii, a nie do spornego „właściwego rynku”, tak jak to najwyraźniej rozumie wnosząca odwołanie, odniósł się Sąd w pkt 61 i 62 zaskarżonego wyroku.

118. Sąd stwierdził przy tym słusznie z prawnego punktu widzenia, iż nie zostało udowodnione, że istniał rynek usług normalizacji technicznej w sektorze sprzętu ATM. Sąd zbadał przy tym istnienie podaży i popytu w tym obszarze i je zanegował z uwagi na brak konkretnych wskazówek. W związku z tym Sąd mógł słusznie przyjąć, że działalność Eurocontrolu w zakresie normalizacji nie miała charakteru gospodarczego.

119. Z powyższych rozważań wynika, iż również ten zarzut należy oddalić.

iv) Błędna wykładnia i błędne zastosowanie orzecznictwa Wspólnoty w zakresie świadczeń pomocy społecznej

120. Wnosząca odwołanie zarzuca Sądowi, że niesłusznie odrzucił jej argumentację dotyczącą zastosowania zasad wyroku w sprawie FENIN przeciwko Komisji do niniejszej sprawy.

121. Jak słusznie zauważa Komisja(57), w pierwszej kolejności należy podkreślić, że zarzut ten co do istoty dotyczy właściwie wywodów Sądu w kwestii braku gospodarczego charakteru zakupu prototypów przez Eurocontrol, a nie kwestionowanej w niniejszej sprawie działalności tej organizacji w zakresie normalizacji. Zatem twierdzenia wnoszącej odwołanie są chybione.

122. Poza tym zarzut ten jest akurat niedopuszczalny. Wnosząca odwołanie wykorzystuje wyjaśnienia Sądu dotyczące wyroku w sprawie FENIN przeciwko Komisji, które zostały przedstawione w innym kontekście, jako okazję do podniesienia zarzutów, których nie podniosła w postępowaniu w pierwszej instancji. W postępowaniu w pierwszej instancji wnosząca odwołanie nie zarzucała, że nie zostało zbadane, czy usługi były świadczone zgodnie z zasadą solidarności.

123. Gdyby Trybunał mimo to stwierdził, że zarzut jest dopuszczalny, należy uwzględnić poniższe rozważania dotyczące jego zasadności.

124. Z odwołania wynika, iż wnosząca odwołanie rozumie to orzecznictwo najwyraźniej w ten sposób, że leżące u jego podstaw zasady mogą mieć zastosowanie tylko do takich przypadków, w których dany podmiot wykonuje zadania o charakterze wyłącznie społecznym(58).

125. W tym względzie należy na wstępie w celu wyjaśnienia przypomnieć, że wywody Sądu w pkt 65–69 zaskarżonego wyroku, na które powołuje się wnosząca odwołanie, miały za przedmiot kwestię tego, czy działalność Eurocontrolu w zakresie normalizacji powinna zostać uznana za mającą charakter gospodarczy bądź niemającą takiego charakteru.

126. Jak Sąd wyjaśnił w pkt 61, powołując się na ww. orzecznictwo wspólnotowe(59), działalność gospodarcza obejmuje każdą działalność polegającą na oferowaniu towarów lub usług na danym rynku. Ponadto Sąd słusznie podkreślił, iż wspólnotowe pojęcie działalności gospodarczej wiąże się z oferowaniem towarów lub usług na danym rynku, nie zaś z ich nabywaniem. W związku z tym Sąd przypomniał również wyrok w sprawie FENIN przeciwko Komisji(60), w którym analogicznie stwierdził, że sama okoliczność, iż dany podmiot nabywa produkt – również w znacznych ilościach – w celu wykorzystania go w ramach innej działalności, przykładowo działalności o charakterze czysto społecznym, nie wystarczy, aby uznać ten podmiot za przedsiębiorcę. Występowanie przez dany podmiot jako nabywca na rynku nie wystarczy, aby działalność tę uznać za mającą charakter gospodarczy, ponieważ brak jest istotnego kryterium oferowania towarów i usług.

127. Wnosząca odwołanie nie kwestionuje prawidłowości tego orzecznictwa. Niemniej jej rozumienie wyroku w sprawie FENIN przeciwko Komisji opiera się na zbyt ścisłej i w związku z tym błędnej wykładni. Jak już wskazano, w pierwszej kolejności Sąd chciał wyjaśnić w ww. wyroku, że jedynie działalność, której celem jest oferowanie towarów i usług, może zostać uznana za mającą charakter gospodarczy(61).

128. W związku z tym Sąd słusznie odrzucił argumenty wnoszącej odwołanie.

129. Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, również ten zarzut należy oddalić.

v) Naruszenie obowiązku wystarczającego uzasadnienia

130. Zarzut dotyczący obowiązku wystarczającego uzasadnienia nie wydaje mi się dostatecznie uzasadniony, zwłaszcza że Sąd w pkt 59 i nast., a przede wszystkim w pkt 61 zaskarżonego wyroku, przedstawia motywy swojego wniosku, iż działalność w zakresie opracowywania norm nie może z jego punktu widzenia zostać uznana za działalność gospodarczą.

131. Zarzut ten należy więc oddalić.

c) W przedmiocie działalności Eurocontrolu w dziedzinie badań i rozwoju

132. W odniesieniu do naruszenia prawa w związku z zastosowaniem art. 82 WE do działalności Eurocontrolu w dziedzinie badań i rozwoju (w szczególności do zakupu prototypów i zarządzania systemem praw własności intelektualnej) wnosząca odwołanie zarzuca:

– zniekształcenie zaskarżonej decyzji;

– zastosowanie pojęcia działalności gospodarczej sprzecznego z pojęciem przyjętym przez orzecznictwo Wspólnoty;

– przekłamanie i zniekształcenie dowodów przedstawionych przez wnoszącą odwołanie w odniesieniu do gospodarczego charakteru zarządzania przez organizację Eurocontrol systemem praw własności intelektualnej.

i) Zniekształcenie zaskarżonej decyzji

133. Wnosząca zarzuca Sądowi, że zniekształcił okoliczności faktyczne sporu, przypisując decyzji Komisji znaczenie, którego nie ma.

134. Konkretnie chodzi o stwierdzenie, że działalność w zakresie zakupu i zarządzania systemem praw własności intelektualnej nie stanowi działalności gospodarczej. Wnosząca odwołanie twierdzi, że Komisja w zaskarżonej decyzji nie zakwestionowała gospodarczego charakteru tej działalności, lecz ograniczyła się do wykluczenia ewentualnego nadużycia pozycji dominującej na rynku.

135. Jak jednakże skonstatował Sąd w pkt 74 zaskarżonego wyroku, zwykła lektura zaskarżonej decyzji wystarczy, aby stwierdzić, że twierdzenie to nie znajduje uzasadnienia. Komisja jednoznacznie stwierdza w pkt 28 swej decyzji, że sporne dziedziny działalności nie mają jej zdaniem charakteru gospodarczego. Jest to wypowiedź, która znajduje swe potwierdzenie w pkt 29 i 30 tej samej decyzji.

136. Zarzut ten należy więc oddalić.

ii) Zastosowanie pojęcia działalności gospodarczej sprzecznego z pojęciem przyjętym przez orzecznictwo Wspólnoty

137. W ramach tego zarzutu wnosząca odwołanie kwestionuje wnioski Sądu dotyczące niegospodarczego charakteru działalności Eurocontrolu w dziedzinie zakupu prototypów i zarządzania systemem praw własności intelektualnej.

138. Kwestionuje ona w pierwszej kolejności twierdzenia Sądu zawarte w pkt 76 zaskarżonego wyroku, podnosząc, że okoliczność, iż rozwój prototypów nie jest dokonywany przez sam Eurocontrol, lecz przez przedsiębiorstwa z danego sektora, jest nieistotna, ponieważ działalnością, której dotyczy niniejszy spór, jest zakup tych prototypów.

139. Argumentacja wnoszącej odwołanie wynika ewidentnie z błędnego rozumienia zaskarżonego wyroku. Sąd wykluczył bowiem gospodarczy charakter zakupu prototypów nie z tego powodu, że rozwój tych prototypów jest dokonywany przez podmioty trzecie, lecz – jak jednoznacznie wynika z pkt 75 wyroku – przede wszystkim z tego powodu, że wspomniany zakup nie powoduje oferowania towarów lub usług na danym rynku. W związku z tym brak jest istotnego kryterium przemawiającego za uznaniem danej działalności za gospodarczą.

140. Jak w tym względzie przekonująco wyjaśnia Eurocontrol, nie wykorzystuje on prototypów ani jako materiału do produkcji innego produktu handlowego, ani też nie wprowadza opracowanych prototypów na rynek. Natomiast celem jego wysiłków w związku z zakupem prototypów jest stworzenie jednolitego europejskiego systemu zarządzania ruchem lotniczym(62). W mojej opinii stanowi to potwierdzenie stanowiska Sądu, zgodnie z którym działalność Eurocontrolu nie może zostać uznana za mającą charakter gospodarczy.

141. Ponadto wnosząca odwołanie zarzuca, że Sąd przypisuje znaczenie kryterium nieodpłatności, mimo że kryterium to w orzecznictwie wspólnotowym nie jest uznawane za miarodajne. Okoliczność, że Eurocontrol nie stawia sobie celów zarobkowych i że prawa własności nabyte w ramach rozwoju [prototypów] przyznaje nieodpłatnie, uważa ona za nieistotną, ponieważ kryterium nieodpłatności jest w każdym razie bez znaczenia.

142. Podważając powyższą argumentację, należy wskazać, że orzecznictwo wspólnotowe właśnie przypisuje znaczenie kryterium nieodpłatności(63), a także ewentualnym dążeniom do osiągania zysków. Nawet jeśli brak dążenia danego podmiotu do osiągania zysków nie ma sam w sobie decydującego znaczenia, to stanowi to co najmniej wskazówkę, która może zostać potwierdzona przez dalsze elementy(64). Zatem argumentację przedstawioną w tym względzie przez wnoszącą odwołanie należy odrzucić.

143. Ponadto uważa ona poniższe stwierdzenie Sądu zawarte w pkt 77 wyroku za niezgodne z prawem:

144. „Jednakże w niniejszym przypadku fakt, że licencje związane z prawami własności nabytymi przez Eurocontrol w ramach rozwoju prototypów są przyznawane nieodpłatnie, wzmacnia przekonanie, że chodzi tu o działalność wspierającą promowanie rozwoju technicznego i zgodną z celem leżącym z ogólnym interesie, który postawiono misji Eurocontrolu i który nie jest realizowany we własnym interesie organizacji mogącym istnieć w oderwaniu od wspomnianego celu, co wyklucza gospodarczy charakter takiej działalności”.

145. Na uzasadnienie wnosząca odwołanie podnosi, że stwierdzenie to opiera się na założeniu, iż działalność w dziedzinie rozwoju technicznego nie może mieć charakteru gospodarczego. Jej zdaniem jest to jednakże sprzeczne z orzecznictwem wspólnotowym, które w ostatnim czasie uznało gospodarczy charakter aktywności w zakresie rozwoju technicznego.

146. Należy zgodzić się z wnoszącą odwołanie, że w świetle orzecznictwa wspólnotowego(65) rozwój nowych technologii może pod pewnymi warunkami rzeczywiście stanowić również działalność gospodarczą. Niemniej po pierwsze nie dostrzega ona, na co słusznie zwraca uwagę Komisja, że Sąd nie mówił o „działalności w zakresie rozwoju technicznego”, lecz o „działalności w zakresie wspierania rozwoju technicznego”. Po drugie, podważając jej twierdzenia, należy wskazać, że reguła ta nie może mieć generalnego zastosowania, lecz dany rodzaj działalności może być co najwyżej jedną z wielu wskazówek, w związku z czym w danym przypadku należy zawsze badać, czy wspieranie rozwoju technicznego przez dany podmiot przy uwzględnieniu innych aspektów, jak brak celu zarobkowego lub charakteru działalności ubocznej, może w sposób racjonalny prowadzić do wniosku, że chodzi tu o działalność gospodarczą. Sąd uczynił to w sposób, którego prawnie nie można zakwestionować.

147. W związku z powyższym należy ten zarzut oddalić.

148. W ramach tego zarzutu wnosząca odwołanie zarzuca przekłamanie przedstawionych przez nią w trakcie rozprawy w postępowaniu przed Sądem dowodów dotyczących opłat pobieranych przez Eurocontrol. Wnosząca odwołanie twierdzi, że zamierzała zwrócić uwagę nie na odpłatność, lecz na różnorodność dziedzin działalności Eurocontrolu, jak też na sprzeczność istniejącą pomiędzy zarządzaniem przez Eurocontrol systemem praw własności intelektualnej z jednej strony, a treścią wewnętrznego dokumentu Eurocontrolu zatytułowanego „ARTAS Intellectual Property Rights and Industrial Policy” z drugiej strony.

149. Komisja kwestionuje to, że dokument ten jest zawarty w skardze bądź w odpowiedzi na skargę. Jest ona zdania, że argument ten, nawet jeśli wnosząca odwołanie powołała się na niego w trakcie rozprawy w postępowaniu przed Sądem, jest w każdym razie spóźniony i w związku z tym niedopuszczalny.

150. W przedmiocie tego zarzutu należy stwierdzić, iż argumentacja wnoszącej odwołanie ma na celu podanie a posteriori w wątpliwość ustaleń faktycznych Sądu w pkt 79 zaskarżonego wyroku bez wykazania przez nią w dostatecznie sprecyzowanej formie, na czym dokładnie polega rzekome zniekształcenie dowodów. Należy natomiast stwierdzić, iż Sąd w sposób wystarczający ocenił dostarczone środki dowodowe. Sąd przeanalizował zarządzanie przez Eurocontrol systemem praw własności intelektualnej w ramach systemu ARTAS i słusznie stwierdził w tym względzie, iż opłata za licencję na wykorzystanie tego systemu wynosiła jedno ECU, co równało się nieodpłatności licencji.

151. W związku z powyższym również ten zarzut należy oddalić.

V – Wniosek oceny

152. W świetle powyższych rozważań odwołanie jest bezzasadne. Należy je zatem oddalić w całości.

153. Sugeruję, aby zmienić uzasadnienie wyroku z uwzględnieniem powyższych rozważań(66).

VI – Koszty

154. Zgodnie z art. 69 § 2 regulaminu Trybunału, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 118 tego regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ wnosząca odwołanie przegrała sprawę, należy – zgodnie z żądaniem Komisji – obciążyć ją kosztami postępowania.

155. Zgodnie z art. 69 § 4 ust. 3 regulaminu Trybunału, mającym również zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 118 tego regulaminu, Trybunał może orzec, że interwenient niewymieniony w ust. 1 i 2 zostaje obciążony własnymi kosztami. Zgodnie z tym przepisem organizacja Eurocontrol zostaje obciążona własnymi kosztami wynikającymi z jej uczestnictwa w charakterze interwenienta.

VII – Wnioski

156. Z uwagi na powyższe rozważania proponuję, aby Trybunał orzekł w sposób następujący

– odwołanie zostaje oddalone w całości;

– interwenient zostaje obciążony własnymi kosztami oraz

– wnosząca odwołanie zostaje obciążona pozostałymi kosztami.

1 – Język oryginału: niemiecki.

2 – Wyrok Sądu Pierwszej Instancji z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie T‑155/04 SELEX Sistemi Integrati SpA przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4797.

3 – Do państw członkowskich organizacji Eurocontrol założonej pierwotnie przez Belgię, Francję, Niemcy, Luksemburg, Niderlandy i Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej należą dzisiaj następujące państwa (w porządku alfabetycznym zgodnie z ich nazwami w języku angielskim): Albania, Armenia, Austria, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Republika Czeska, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Irlandia, Włochy, Litwa, Luksemburg, Malta, Mołdawia, Monako, Czarnogóra, Niderlandy, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Serbia, Słowacja, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria, Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, Turcja, Ukraina i Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

4 – Dz.U. L 304, s. 209.

5 – Dz.U. L 187, s. 52.

6 – Dz.U. L 95, s. 16.

7 – Dz.U. 13, s. 204.

8 – Wyrok z dnia 19 stycznia 1994 r. w sprawie C‑364/92 SAT Fluggesellschaft, Rec. s. I‑43.

9 – Wyroki: z dnia 11 grudnia 2007 r. w sprawie C‑280/06 ETI i in., Zb.Orz. s. I‑10893, pkt 38, z dnia 11 czerwca 2006 r. w sprawie C‑205/03 P FENIN przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑6295, pkt 25, z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie C‑237/04 Enirisorse, Zb.Orz. s. I‑2843, pkt 28, z dnia 10 stycznia 2006 r. w sprawie C‑222/04 Cassa di Risparmio di Firenze i in., Zb.Orz. s. I‑289, pkt 107, z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P oraz C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 112, z dnia 16 marca 2004 r. w sprawach połączonych C‑264/01, C‑306/01, C‑354/01 i C‑355/01 AOK-Bundesverband i in., Rec. s. I‑2493, pkt 46, z dnia 12 września 2000 r. w sprawach połączonych od C‑180/98 do C‑184/98 Pavlov i in., Rec. s. I‑6451, pkt 74, i z dnia 23 kwietnia 1991 r. w sprawie C‑41/90 Höfner und Elser, Rec. s. I‑1979, pkt 21.

10 – Zgodnie z art. 1 konwencji chicagowskiej z 1944 r. (UN Treaty Series, t. 15, nr 105) umawiające się strony uznają, że „każde umawiające się państwo posiada pełną i wyłączną suwerenność nad swoją przestrzenią powietrzną”. U podstaw tej konwencji leży myśl, że bezpieczeństwo żeglugi powietrznej znajduje się w sferze odpowiedzialności każdego z poszczególnych państw (A. Majid., Legal status of international institutions: SITA, INMARSAT and Eurocontrol examined, Aldershot 1996, s. 91). Nie wyklucza to jednak powierzenia tej kompetencji przez państwa organizacji międzynarodowej. Organizacja Eurocontrol została utworzona w celu kontrolowania górnej przestrzeni powietrznej w Europie. Do tego jednakże faktycznie nie doszło. W rzeczywistości aż do chwili przyjęcia protokołu zmieniającego z dnia 12 lutego 1981 r. Eurocontrol kontrolował bezpieczeństwo żeglugi powietrznej w górnej przestrzeni powietrznej jedynie ze swych centrów w Karlsruhe i Maastricht. Na podstawie konwencji zmieniającej zadania Eurocontrolu zostały rozszerzone na liczne inne dziedziny, niemniej tylko regionalne centrum w Maastricht kontroluje ruch lotniczy w górnej przestrzeni powietrznej Niemiec Północnych, Belgii, Holandii i Luksemburga (I. Seidl-Hohenveldern, „Eurocontrol und EWG-Wettbewerbsrecht“, Völkerrecht zwischen normativem Anspruch und politischer Realität, Berlin 1994, s. 252).

11 – L. Idot, „Retour sur la notion d’entreprise”, Europe, luty 2007, nr 68, s. 25, określa indywidualne badanie poszczególnych dziedzin działalności jako stosowanie „zasady rozdzielności” („principe de dissociation”).

12 – Wyżej wymieniony w przypisie 8 wyrok w sprawie SAT Fluggesellschaft, pkt 27.

13 – Ibidem, pkt 30.

14 – Zobacz wyroki Trybunału: z dnia 23 lutego 1961 r. w sprawie 30/59 De Gezamenlijke Steenkolenmijnen w Limburgu przeciwko Wysokiej Władzy, Rec. s. 1, pkt 37, z dnia 24 marca 1993 r. w sprawie C‑313/90 CIRFS i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑1125, pkt 22, oraz z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑245/92 P Chemie Linz przeciwko Komisji Rec. s. I‑4643, pkt 32, jak też wyroki Sądu z dnia 8 czerwca 1995 r. w sprawie T‑459/93 Siemens przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1675, pkt 21, z dnia 25 czerwca 1998 r. w sprawach połączonych T‑371/94 i T‑394/94 British Airways i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2405, pkt 75, z dnia 1 grudnia 1999 r. w sprawach połączonych T‑125/96 i T‑152/96 Boehringer przeciwko Radzie i Komisji, Rec. s. II‑3427, pkt 183, z dnia 28 lutego 2002 r. w sprawie T‑395/94 Atlantic Container Line i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑875, pkt 382, oraz z dnia 3 kwietnia 2003 r. w sprawie T‑114/02 BaByliss przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1279, pkt 417. H.‑W. Rengeling, A. Middeke, M. Gellermann, Handbuch des Rechtsschutzes in der Europäischen Union, Monachium 2003, § 22, pkt 40, s. 405.

15 – Wyrok z dnia 19 marca 2002 r. w sprawie C‑13/00 Komisja przeciwko Irlandii, Rec. s. I‑2943, pkt 3–6, ww. w przypisie 14 wyrok w sprawie CIRFS i in. przeciwko Komisji, pkt 21 i 22, oraz wyrok z dnia 15 czerwca 1993 r. w sprawie C‑225/91 Matra przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3203, pkt 11 i 12.

16 – Zobacz ww. w przypisie 8 wyrok w sprawie SAT Fluggesellschaft, pkt 41.

17 – Komisja wskazuje na ww. w przypisie 9 wyrok w sprawie Höfner i Elser, pkt 24. Trybunał stwierdził w nim, iż publiczno-prawny zakład pośrednictwa pracy, któremu zgodnie z prawem państwa członkowskiego powierzono zadania o ogólnym znaczeniu gospodarczym, takie jak określone w § 3 niemieckiej ustawy o wspieraniu zatrudnienia, podlega na podstawie art. 90 akapit drugi traktatu EWG regułom konkurencji, pod warunkiem że ich stosowanie nie jest faktycznie sprzeczne z wypełnianiem zadań przez ten zakład.

18 – Patrz pkt 3 dupliki Komisji.

19 – Patrz pkt 56 odpowiedzi Eurocontrolu na odwołanie.

20 – To stwierdzenie jest poza tym zgodne z wnioskami Trybunału w ww. w przypisie 8 wyroku w sprawie SAT Fluggesellschaft, pkt 10 i 11, w którym Trybunał w odniesieniu do podniesionego przez Eurocontrol zarzutu (związanego z immunitetem) braku właściwości wskazał, iż w ramach postępowania prejudycjalnego w trybie art. 234 WE zwrócono się do niego z pytaniem dotyczącym wykładni przepisów wspólnotowych z zakresu konkurencji, a nie konwencji w sprawie Eurocontrolu. W związku z tym, zdaniem Trybunału, kwestia tego, czy do Eurocontrolu mogą mieć zastosowanie przepisy prawa wspólnotowego, należy do problematyki materialnoprawnej i nie ma wpływu na jurysdykcję Trybunału. Immunitet organizacji międzynarodowych wyjaśniany jest w przede wszystkim w sposób funkcjonalny: immunitet ma na celu zapewnienie ich niezależności, której potrzebują, aby wypełniać swe zadania i osiągać swe cele (zob. M. Wenckstern, Handbuch des Internationalen Zivilverfahrensrechts, Die Immunität internationaler Organisationen, t. II/1, Tybinga 1994, pkt 44, s. 13). Niemniej niniejsze postępowanie nie jest skierowane przeciwko samej organizacji Eurocontrol. W niniejszym postępowaniu odwoławczym zwrócono się do Trybunału wyłącznie po to, aby orzekł o uwzględnieniu bądź oddaleniu odwołania od wyroku Sądu, przy czym tak jak w ww. sprawie chodzi tu wyłącznie o wykładnię wspólnotowych przepisów z zakresu konkurencji. Zatem Eurocontrol jako organizacja międzynarodowa nie zostaje ograniczona w wykonywaniu jej zadań.

21 – Zgodnie z orzecznictwem Trybunału nadużycie ma miejsce, gdy dana instytucja wykonuje swoje uprawnienia wyłącznie lub w decydującej mierze w celu innym niż wskazany przez tę instytucję albo w celu obejścia procedury przewidzianej w traktacie dla danego przypadku. Zobacz wyroki z dnia 25 stycznia 2007 r. w sprawie C‑407/04 P Dalmine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑829, pkt 99, z dnia 10 marca 2005 r. w sprawie C‑342/03 Hiszpania przeciwko Radzie, Zb.Orz. s. I‑1975, pkt 64, oraz z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie C‑48/96 Windpark Groothusen przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2873, pkt 52.

22 – Wyroki z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in., Rec. s. I‑123, pkt 48, oraz z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C‑194/99 P Thyssen Stahl AG przeciwko Komisji, Rec. s. I‑10821, pkt 33. K. Lenaerts, D. Arts, I. Maselis, Procedural Law of the European Union, 2. wydanie, Londyn 2006, s. 453, pkt 16-003, zwracają uwagę, że Trybunał nie posiada kompetencji w odniesieniu do ustalania okoliczności faktycznych. Okoliczność, że odwołanie jest ograniczone do kwestii prawnych, oznacza, iż Sąd posiada wyłączną kompetencję w tym zakresie. Wynika z tego, iż wnoszący odwołanie nie może kwestionować ani ustaleń faktycznych poczynionych przez sąd, ani okoliczności faktycznych, które nie zostały ustalone przez Sąd w pierwszej instancji.

23 – Wyżej wymieniony w przypisie 22 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in., pkt 48. Zobacz także moją opinię z dnia 13 marca 2008 r. w nierozstrzygniętej jeszcze sprawie C‑204/07 P CAS SpA przeciwko Komisji, pkt 84.

24 – Zobacz opinię rzecznika generalnego D. Ruiza-Jaraba Colomera z dnia 11 lutego 2003 r. w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. (wyrok ww. w przypisie 22, pkt 38), wyroki z dnia 21 czerwca 2001 r. w sprawach połączonych od C‑280/99 P do C‑282/99 P Moccia Irme i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4717, pkt 78, oraz z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie C‑185/95 P Baustahlgewerbe przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8417, pkt 24.

25 – Postanowienie Trybunału z dnia 12 stycznia 2006 r. w sprawie C‑162/05 P Entorn przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑12, pkt 54 i 55.

26 – Zobacz podobnie opinię rzecznika generalnego J. Kokott z dnia 13 grudnia 2007 r. w sprawie C‑413/06 P Bertelsmann AG i Sony Corporation of America (w toku), pkt 283.

27 – Zobacz opinię rzecznika generalnego P. Mengozziego z dnia 8 kwietnia 2008 r. w sprawie C‑71/07 P Campoli przeciwko Komisji (w toku), pkt 41.

28 – Zobacz ww. w przypisie 26 opinię rzecznika generalnego J. Kokott w sprawie Bertelsmann i Sony Corporation of America, pkt 286, w której rzecznik generalna uznała „uwagi dodatkowe” Komisji w odniesieniu do zmiany uzasadnienia wyroku nie za odwołanie wzajemne, lecz jedynie za uzupełniające wyjaśnienia, które mają służyć wyłącznie lepszemu zrozumieniu właściwej argumentacji Komisji w przedmiocie odwołania.

29 – Zobacz podobnie wyroki: Trybunału z dnia 11 lipca 1985 r. w sprawie 107/84 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. s. 2655, pkt 14 i 15, oraz Sądu z dnia 12 grudnia 2000 r. w sprawie T‑128/98 Aéroports de Paris przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3929, pkt 108.

30 – Eurocontrol finansowany jest zasadniczo ze składek państw członkowskich. Składki określa regulamin budżetowy opracowywany przez Komitet Zarządzający Agencji, zatwierdzany przez Komisję Eurocontrolu, który ustala klucz składek dla poszczególnych państw członkowskich. Klucz ten określany jest według produktu socjalnego brutto poszczególnych państw członkowskich ustalonego w odpowiednich statystykach OECD. Roczne plany budżetowe sporządzane są przez Komitet Zarządzający i zatwierdzane przez Komisję Eurocontrolu (zob. w tym względzie W. Schwenk, E. Giemulla, Handbuch des Luftverkehrsrechts, 3. wydanie, Kolonia/Berlin/Monachium 2005, s. 96).

31 – Wyżej wymieniony w przypisie 9 wyrok w sprawie Höfner i Elser, pkt 22.

32 – Wyroki z dnia 16 listopada 1995 r. w sprawie C‑244/94 Fédération française des sociétés d’assurances i in., Rec. s. I‑4013, pkt 22, oraz z dnia 21 września 1999 r. w sprawie C‑67/96 Albany, Rec. s. I‑5751, pkt 84–87.

33 – Według Mestmäckera/Schweitzera, Wettbewerbsrecht (wyd. przez Ulricha Immenga i Ernsta-Joachima Mestmäckera), 4. wydanie, Monachium 2007, art. 86, pkt 18, w przypadku oceny charakteru danej działalności wchodzącej w zakres władzy publicznej chodzi o ocenę całościową. W ten sposób Trybunał w ww. w przypisie 8 wyroku w sprawie SAT Fluggesellschaft, pkt 30, przyjął za decydujące kryterium rodzaj, przedmiot oraz przepisy mające zastosowanie do działalności.

34 – W. Prompl, Luftverkehr – Eine ökonomische und politische Einführung, 5. wydanie, Berlin/Heidelberg 2007, s. 23, zwraca uwagę w sposób dobitny na znaczenie potrzeby harmonizacji systemów bezpieczeństwa lotów w Europie. Na przykład w ramach „European Air Traffic Control Harmonisation and Integration Program” (EATCHIP) powinna zostać zharmonizowana i skompatybilowana wielość różnych systemów bezpieczeństwa lotów (49 służb bezpieczeństwa lotów używa 31 różnych systemów komputerowych z 22 różnymi systemami obsługi i 30 różnymi językami programowania).

35 – Wyżej wymieniony w przypisie 8 wyrok w sprawie SAT Fluggesellschaft, pkt 24.

36 – W wyrokach z dnia 19 stycznia 1994 r. w sprawie C‑49/92 Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 120, i z dnia 9 czerwca 1992 r. w sprawie C‑30/91 Lestelle przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3755, pkt 28, Trybunał orzekł, że odwołanie należy oddalić, jeżeli uzasadnienie wyroku Sądu pozwala na stwierdzenie naruszenia prawa wspólnotowego, jednakże formuła wyroku z innych powodów prawnych jest prawidłowa.

37 – Zobacz pkt 51 odpowiedzi Komisji na odwołanie.

38 – Zobacz pkt 73 odwołania.

39 – Zobacz pkt 71 niniejszej opinii.

40 – Spośród powstałego w międzyczasie obszernego orzecznictwa należy wskazać na wyroki Trybunału: z dnia 18 marca 1993 r. w sprawie C‑35/92 P Parlament przeciwko Frederiksen, Rec. s. I‑991, pkt 31, z dnia 16 września 1997 r. w sprawie C‑362/95 P Blackspur przeciwko Radzie i Komisji, Rec. s. I‑4775, pkt 18–23, oraz z dnia 25 stycznia 2007 r. w sprawach połączonych C‑403/04 P i C‑405/04 P Sumitomo Metal Industries przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑729, pkt 106, jak też na postanowienie Trybunału z dnia 13 września 2001 r. w sprawie reprezentacja pracowników EBC i in. przeciwko EBC, Rec. s. I‑6041, pkt 34–36.

41 – Wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑204/03 Haladjian Frères przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3779, pkt 30.

42 – Zobacz pkt 79 niniejszej opinii.

43 – Jeżeli Sąd dokonał ustalenia lub oceny okoliczności faktycznych, Trybunał jest uprawniony na podstawie art. 225 WE do kontroli kwalifikacji prawnej tych okoliczności i skutków prawnych, które wywiódł z nich Sąd (podobnie ww. w przypisie 22 K Lenaerts, D. Arts, I. Maselis, s. 457, pkt 16-007). Jak wielokrotnie orzekał Trybunał, w przypadku tej kwalifikacji chodzi o kwestię prawną, która jako taka może zostać poddana kontroli Trybunału w ramach postępowania odwoławczego. Zobacz wyroki: z dnia 3 marca 2005 r. w sprawie C‑499/03 P Biegi, Zb.Orz. s. 1751, pkt 41, z dnia 19 października 1995 r. w sprawie C‑19/93 P Rendo i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3319, pkt 26, oraz z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C‑470/00 P Parlament przeciwko Ripa di Meana i in., Rec. s. I‑4167, pkt 41.

44 – Zobacz pkt 92 i 93 odwołania.

45 – Wyżej wymieniony w przypisie 2 wyrok w sprawie SELEX Sistemi Integrati SpA, pkt 33–40.

46 – Zobacz pkt 54–56 niniejszej opinii.

47 – Niemiecka wersja mówi o „Aufgabe dieser Organisation als öffentliche Anstalt”. Natomiast wersja włoska mówi o „missione di servizio pubblico di tale organizzazione”. Podobnie brzmi wersja francuska: „mission de service public de cette organisation”. Wersja angielska mówi o „that organisation’s public service mission”.

48 – Były sekretarz generalny Międzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego (1976–1988) i były dyrektor generalny Eurocontrolu (1994-2000) Yves Lambert wskazuje w swym opracowaniu „Eurocontrol et l’OACI”, Annals of air and space law/Annales de droit aérien et spatial, t. 19, 1994, s. 360, że przygotowywanie i opracowywanie norm i specyfikacji technicznych są uznawane za istotne środki pomocnicze służące osiągnięciu celów harmonizacji i integracji, do których zmierza Agencja.

49 – Pojęcie „misja publiczna” jest pojęciem szerokim, które jako termin naukowy dotyczy społecznej doniosłości danej dziedziny, które jednak niekiedy pojawia się też jako termin prawny. Jeżeli mówi się o danej dziedzinie, że stanowi ona misję publiczną, to nie stwierdza się jednocześnie w ten sposób, że chodzi o misję państwową. Jak słusznie wskazuje B. Raschauer, Allgemeines Verwaltungsrecht, Wiedeń/Nowy Jork 1998, s. 358, pkt 722, działalność wchodząca w zakres misji publicznej może być wykonywana również przez podmioty prywatne (np. odciążająca państwo działalność stowarzyszeń pomocy w zakresie resocjalizacji lub pomocy dla chorych na AIDS).

50 – Do władzy publicznej należy każda sfera, w której wyrażają się typowe cechy działalności państwa, zwierzchność, jednostronne zarządzenia i nakazy: państwo jako podmiot charakteryzującego go „imperium” (zob. ww. w przypisie 49 B. Raschauer, s. 357, pkt 720). Przykładem władzy publicznej lub „imperium” jest władza ustawodawcza sprawowana przez organy państwowe. Nie jest ona jednakże zastrzeżona wyłącznie dla państw jako pierwotnych podmiotów prawa międzynarodowego publicznego, lecz może zostać powierzona również organizacjom międzynarodowym i być przez nie wykonywana (patrz U. Schliesky, Souveränität und Legitimität von Herrschaftsgewalt, Tybinga 2004, s. 336, który wymienia Wspólnotę Europejską jako przykład ponadnarodowej dziedziny prawotwórstwa zastępującego ustawodawstwo krajowe).

51 – Na scenie międzynarodowej obecnie już od dawna nie działają wyłącznie państwa. Ich miejsce, od początku dwudziestego wieku w stale rosnącej liczbie, zajęły organizacje międzynarodowe. Przyczyna awansu organizacji międzynarodowych polega na tym, że obrót międzynarodowy jest coraz mniej możliwy do wyobrażenia bez zinstytucjonalizowanych form współpracy. Dlatego też organizacje międzynarodowe są decydującym elementem tego zinstytucjonalizowania, ponieważ mogą one zostać przez swych głównych członków utworzone w niemal dowolnych celach i wyposażone w kompetencje odpowiednie do ich funkcji. Z uwagi na trwałą strukturę wewnętrzną i samodzielność podejmowania decyzji może w szerokim stopniu zostać zagwarantowane stałe wykonywanie określonych zadań (zob. w tym względzie E. Klein, „Die Internationalen und Supranationalen Organisationen als Völkerrechtssubjekte”, Völkerrecht (wyd. przez Wolfganga Grafa Vitzthuma), Berlin/Nowy Jork 1997, s. 273, pkt 1).

52 – Zobacz pkt 104 i 105 odwołania.

53 – Zobacz pkt 71 i 72 niniejszej opinii.

54 – Zobacz pkt 20 niniejszej opinii.

55 – Wyroki Trybunału: z dnia 16 czerwca 1987 r. w sprawie 118/85 Komisja przeciwko Włochom, Rec. s. 2599, pkt 7, z dnia 18 marca 1997 r. w sprawie C‑343/95 Diego Cali & Figli, Rec. s. I‑1547, pkt 16, a także ww. w przypisie 9 wyroki: w sprawie Pavlov i in., pkt 75, w sprawie Cassa di Risparmio di Firenze, pkt 108, w sprawie Enirisorse, pkt 29, oraz ww. w przypisie 29 wyrok Sądu w sprawie Aéroports de Paris przeciwko Komisji, pkt 107.

56 – L. Arcelin, „Être ou (et?) ne pas être une entreprise. C’est la question…”, Revue Lamy de la Concurrence, 2007 nr 11, s. 22, wskazuje, iż „rynek” tradycyjnie definiowany jest jako wzajemne oddziaływanie podaży i popytu. W świetle tej definicji nie ma podaży bez popytu.

57 – Zobacz pkt 101 odpowiedzi Komisji na odwołanie.

58 – Zobacz pkt 122 odwołania.

59 – Zobacz pkt 116 niniejszej opinii oraz orzecznictwo przytoczone w przypisie 55.

60 – Wyrok Sądu z dnia 4 marca 2003 r. w sprawie T‑319/99 FENIN przeciwko Komisji, Rec. s. II‑357, pkt 37. Sąd stwierdził, co następuje: „Jeżeli dany podmiot nabywa produkt – również w znacznych ilościach – nie w celu oferowania towarów lub usług w ramach określonej działalności gospodarczej, lecz w celu wykorzystania go w ramach innej działalności, przykładowo działalności o charakterze czysto społecznym, nie występuje on jako przedsiębiorstwo z samego faktu bycia nabywcą na danym rynku. Chociaż podmiot ten może mieć znaczną siłę gospodarczą, która w danym przypadku mogłaby prowadzić do powstania sytuacji monopolu kupna, to jednak ponieważ działalność, dla wykonania której wspomniany podmiot nabywa te produkty, nie ma charakteru gospodarczego, podmiot ten nie występuje jako przedsiębiorstwo w rozumieniu wspólnotowych reguł konkurencji i nie jest on objęty zakazami przewidzianymi w art. 81 ust. 1 WE i art. 82 WE”.

61 – Potwierdzone to zostało przez Trybunał w postępowaniu odwoławczym dotyczącym ww. w przypisie 9 wyroku w sprawie FENIN przeciwko Komisji, pkt 25. Trybunał stwierdził w nim, iż Sąd zgodnie z orzecznictwem Trybunału wskazał w pkt 36 zaskarżonego wyroku, że oferowanie towarów lub usług na danym rynku jest tym, co charakteryzuje pojęcie działalności gospodarczej. Z tego Sąd słusznie wywiódł, że w celu zbadania istoty działalności zakupu nie należy oddzielać zakupu produktu od późniejszego wykorzystania nabytego produktu i że charakter gospodarczy lub brak tego charakteru przy późniejszym wykorzystaniu produktu określa bezwzględnie charakter działalności zakupu tego produktu. Zdaniem C. Prieto, „Chronique de jurisprudence du Tribunal et de la Cour de justice des Communautés européennes”, Journal du droit international, 2007, s. 670, Trybunał chciał w ten sposób wyjaśnić, że zawsze decydujące znaczenie ma kryterium oferowania towarów i usług. Podobnie również J.‑P. Kovar, „Le Tribunal précise la notion d’activité économique et confirme la jurisprudence Fenin sur la qualification de l’acte d’achat”, Concurrences, 2007, nr 1, s. 168, 170, oraz ww. w przypisie 56 L. Arcelin, s. 22, którzy widzą w ww. w przypisie 2 zaskarżonym wyroku Sądu w sprawie SELEX Sistemi Integrati SpA przeciwko Komisji i Eurocontrol potwierdzenie orzecznictwa wspólnotowego w sprawie FENIN.

62 – Zobacz pkt 102 odpowiedzi Eurocontrolu na odwołanie. Zdaniem ww. w przypisie 11 L. Idot, s. 25, w przypadku aspektów, które podlegają ocenie, chodzi w istocie w mniejszym stopniu o kwestię, czy istnieje rynek, lecz bardziej o polityczną decyzję przyznającą badaniom publicznym prymat względem badań prywatnych.

63 – Zobacz w przedmiocie znaczenia kryterium nieodpłatności przy ocenie gospodarczego charakteru danej działalności wyrok z dnia 17 lutego 1993 r. w sprawie C‑159/91 Poucet und Pistre, Rec. s. I‑637, pkt 10, w odniesieniu do funkcji systemu zabezpieczenia społecznego wyrok z dnia 18 czerwca 1998 r. w sprawie C‑35/96 Komisja przeciwko Włochom, Rec. s. I‑3851, pkt 37, w odniesieniu do działalności spedytorów celnych ww. w przypisie 29 wyrok w sprawie Pavlov, pkt 76 i 77, w odniesieniu do działalności samodzielnych lekarzy specjalistów ww. w przypisie 61 C. Prieto, s. 670, powołuje się na ww. orzecznictwo i stwierdza, że odpłatne uczestnictwo na rynku musi być zawsze brane pod uwagę.

64 – W ww. w przypisie 60 wyroku w sprawie FENIN przeciwko Komisji, pkt 39, Sąd uznał za decydujące to, czy podmiot, którego dotyczył spór, prowadzi działalność w celu niezarobkowym. W ww. w przypisie 55 wyroku w sprawie Enirisorse, pkt 31, Trybunał stwierdził po pierwsze, że konkretna działalność danego przedsiębiorstwa – konkretnie chodziło o rozwój nowych technologii wykorzystania węgla oraz świadczenie wyspecjalizowanych usług pomocniczych dla administracji, instytucji publicznych i spółek zainteresowanych rozwojem tych technologii – stanowi o gospodarczym charakterze tej działalności. Po drugie Trybunał uznał za istotne to, że przedsiębiorstwo, którego dotyczył spór, dąży do osiągania zysków.

65 – Zobacz ww. w przypisie 55 wyrok w sprawie Enirisorse, pkt 31, w związku z działalnością w dziedzinie rozwoju technicznego.

66 – Zobacz pkt 53–69 oraz pkt 98–110 niniejszej opinii.