Sprawa T‑405/06

ArcelorMittal Luxembourg SA i in.

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Wspólnotowy rynek belek – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 65 EWWiS, po wygaśnięciu traktatu EWWiS, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1/2003 – Kompetencje Komisji – Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia – Przedawnienie – Prawo do obrony

Streszczenie wyroku

1.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki podlegające ratione materiae i ratione temporis reżimowi prawnemu traktatu EWWiS – Wygaśnięcie traktatu EWWiS

(art. 65 ust. 1 EWWiS; art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 7 ust. 1, art. 23 ust. 2)

2.      Akty instytucji – Stosowanie w czasie – Przepisy proceduralne – Przepisy materialne – Rozróżnienie – Moc wsteczna przepisu prawa materialnego – Przesłanki

(art. 65 ust. 1 EWWiS; art. 305 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 7 ust. 1, art. 23 ust. 2)

3.      Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny

(art. 81 WE, 82 WE)

4.      EWWiS – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenie – Przypisanie – Identyczność przepisów mających zastosowanie do naruszeń art. 81 WE i art. 65 EWWiS

(art. 65 ust. 1 EWWiS; art. 81 ust. 1 WE)

5.      Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Przypisanie – Kryterium „ciągłości gospodarczej” przedsiębiorstwa

(art. 65 ust. 1 EWWiS; art. 81 ust. 1 WE)

6.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Przedawnienie w zakresie postępowań – Przerwanie – Zakres

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 25 ust. 3, 4; decyzja ogólna nr 715/78, art. 2 ust. 1, 2)

7.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Przedawnienie w zakresie postępowań – Przerwanie – Żądanie informacji

8.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Przedawnienie w zakresie postępowań – Zawieszenie – Wniesienie skargi do sądu wspólnotowego

(rozporządzenie Rady nr 1/2003; decyzja ogólna nr 715/78)

9.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Przewlekłość postępowania administracyjnego

1.      Wprawdzie zastąpienie uregulowań prawnych traktatu EWWiS przez traktat WE spowodowało, od dnia 24 lipca 2002 r., zmianę podstaw prawnych, uregulowań formalno‑ i materialnoprawnych właściwych w odniesieniu do sytuacji uprzednio regulowanych, zmiana ta wpisuje się jednak w kontekst jednolitości i ciągłości wspólnotowego porządku prawnego oraz jego celów. W tym względzie wprowadzenie i utrzymanie systemu wolnej konkurencji, w ramach którego zapewnione są normalne warunki konkurencji i który leży zresztą u podstaw uregulowań w zakresie karteli przedsiębiorstw, stanowi jeden z istotnych celów zarówno traktatu WE, jak i traktatu EWWiS. W tym kontekście, chociaż zasady wynikające z traktatu EWWiS i WE regulujące dziedzinę karteli przedsiębiorstw w pewnym stopniu się różnią, pojęcia porozumienia i uzgodnionej praktyki w rozumieniu art. 65 ust. 1 EWWiS odpowiadają pojęciom porozumienia i uzgodnionej praktyki w rozumieniu art. 81 WE, a obydwa przepisy były w taki sam sposób interpretowane przez sądy wspólnotowe. W konsekwencji dążenie do celu w postaci osiągnięcia niezakłóconej konkurencji w sektorach początkowo wchodzących w skład wspólnego rynku węgla i stali nie zostało przerwane z powodu wygaśnięcia traktatu EWWIS, ponieważ cel ten jest również realizowany w ramach traktatu WE przez tę samą instytucję, tj. Komisję, czyli organ administracyjny zajmujący się wdrażaniem i rozwijaniem polityki konkurencji w interesie ogólnym Wspólnoty.

Ponadto zgodnie z zasadą wspólną systemom prawnym państw członkowskich, w razie zmiany przepisów prawnych należy zapewnić ciągłość struktur prawnych, jeżeli prawodawca nie wyraził woli, aby było inaczej. Ciągłość wspólnotowego porządku prawnego i celów, którym podporządkowane jest jego działanie, wymagają więc, aby Wspólnota Europejska, jako następca Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, a także w ramach własnego systemu proceduralnego zapewniła – w odniesieniu do sytuacji powstałych pod rządami traktatu EWWiS – poszanowanie praw i obowiązków spoczywających eo tempore zarówno na państwach członkowskich, jak i na jednostkach na mocy traktatu EWWiS i jego przepisów wykonawczych. Wymóg ten jest tym bardziej konieczny, że zakłócenia konkurencji, wynikające z nieprzestrzegania przepisów dotyczących karteli przedsiębiorstw, mogą pod rządami traktatu WE rozszerzyć swoje skutki w czasie na okres po wygaśnięciu traktatu EWWiS.

Wynika z tego, iż wykładni rozporządzenia nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu, a w szczególności jego art. 7 ust. 1 oraz art. 23 ust. 2, należy dokonywać w ten sposób, że umożliwiają one Komisji po dniu 23 lipca 2002 r. stwierdzenie naruszenia i orzeczenie sankcji za zorganizowanie karteli przedsiębiorstw w sektorach objętych zakresem stosowania traktatu EWWiS ratione materiae i ratione temporis, mimo iż wyżej wymienione przepisy tego rozporządzenia nie wymieniają wyraźnie art. 65 EWWiS.

(por. pkt 59–64)

2.      O ile w przypadku przepisów proceduralnych na ogół uznaje się je za mające zastosowanie do wszystkich postępowań toczących się w chwili ich wejścia w życie, w przypadku przepisów materialnoprawnych jest inaczej. W celu zapewnienia przestrzegania zasady pewności prawa oraz zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań przepisy materialnoprawne należy bowiem interpretować jako dotyczące sytuacji zaistniałych przed ich wejściem w życie jedynie w przypadku, gdy z ich treści, celów lub miejsca w systemie prawnym jasno wynika, że należy im przypisać taki skutek.

Z tego punktu widzenia, ciągłość wspólnotowego porządku prawnego oraz wymogi związane z zasadami pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań nakazują zastosowanie przepisów materialnych uchwalonych na podstawie traktatu EWWiS do okoliczności faktycznych podlegających jego zakresowi zastosowania ratione materiae i ratione temporis. Okoliczność, że z powodu wygaśnięcia traktatu EWWiS rozpatrywane przepisy prawne nie obowiązują już w chwili przeprowadzania oceny sytuacji faktycznej, nie ma na to wpływu, ponieważ wspomniana ocena dotyczy sytuacji prawnej ostatecznie powstałej w okresie, w jakim stosowane były przepisy materialnoprawne wydane na podstawie traktatu EWWiS.

Co się tyczy decyzji Komisji wydanej, po wygaśnięciu traktatu EWWiS, na podstawie art. 7 ust. 1 i art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu, w następstwie postępowania przeprowadzonego na podstawie tego rozporządzenia, to z uwagi na to, iż przepisy dotyczące podstawy prawnej i procedury stosowanej do chwili wydania zaskarżonej decyzji wchodzą w zakres uregulowań proceduralnych, uregulowaniami, jakie mają zastosowanie, są uregulowania zawarte w rozporządzeniu nr 1/2003. Ponadto jeśli chodzi o przepisy materialnoprawne, zważywszy, że zaskarżona decyzja dotyczy sytuacji prawnych ostatecznie powstałych przed wygaśnięciem traktatu EWWiS, wobec braku jakiegokolwiek wstecznego skutku materialnego prawa konkurencji obowiązującego od dnia 24 lipca 2002 r., art. 65 ust. 1 EWWiS stanowi uregulowanie materialnoprawne mające zastosowanie, ponieważ jak wynika z samego charakteru zasady lex generalis traktatu WE w stosunku do traktatu EWWiS, potwierdzonej w art. 305 WE, system szczególny wynikający z traktatu EWWiS i jego przepisów wykonawczych jest, zgodnie z zasadą „lex specialis derogat legi generali”, jedynym systemem znajdującym zastosowanie do sytuacji powstałych przed dniem 24 lipca 2002 r.

(por. pkt 65–68)

3.      Komisja jest upoważniona do skierowania do spółki dominującej w ramach grupy spółek decyzji nakładającej grzywnę za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji popełnione przez jej spółki zależne, nie ze względu na relację istniejącą pomiędzy spółką dominującą a jej spółką zależną, związaną z namową i naruszeniem, ani tym bardziej ze względu na udział spółki dominującej w naruszeniu, ale ze względu na to, że spółki te stanowią jedną jednostkę gospodarczą, a tym samym jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu przepisów art. 81 WE i 82 WE, jeśli nie określają one niezależnie swojego zachowania na rynku.

W szczególnym przypadku, gdy spółka dominująca kontroluje 100% kapitału swojej spółki zależnej, będącej sprawcą naruszenia, istnieje wzruszalne domniemanie, że taka spółka dominująca wywiera decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej, a zatem razem stanowią one jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE. W związku z powyższym do spółki dominującej, która zaskarżyła przed sądem wspólnotowym decyzję Komisji nakładającą na nią grzywnę z tytułu zachowania jej spółki zależnej, należy obalenie tego domniemania poprzez przedstawienie materiału dowodowego, za pomocą którego można dowieść niezależności tej ostatniej.

Innymi słowy, wystarczy, żeby Komisja udowodniła, iż cały kapitał spółki zależnej znajduje się w posiadaniu jej spółki dominującej, aby potwierdzić domniemanie, że ta druga wywiera decydujący wpływ na zachowanie na rynku spółki zależnej. Po tym Komisja będzie mogła uznać spółkę dominującą za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na jej spółkę zależną, pomimo iż stwierdzono, że wyżej wymieniona spółka dominująca nie brała bezpośrednio udziału w porozumieniach, chyba iż spółka ta udowodni, że jej spółka zależna zachowuje się na rynku w sposób autonomiczny.

(por. pkt 88, 89, 91)

4.      Podobnie jak zakaz z art. 81 ust. 1 WE, zakaz zawarty w art. 65 ust. 1 EWWiS jest skierowany w szczególności do „przedsiębiorstw”. Pojęcie przedsiębiorstwa ma takie samo znaczenie w obydwu tych postanowieniach. W związku z powyższym zasady przypisywania odpowiedzialności za naruszenia art. 81 ust. 1 WE obowiązują również w przypadku naruszeń art. 65 ust. 1 EWWiS.

(por. pkt 92)

5.      Spółce ustanowionej jako spółka zależna w 100% w celu kontynuowania działalności gospodarczej spółki dominującej może zostać przypisana, jako następcy gospodarczemu spółki dominującej, odpowiedzialność za noszące znamiona naruszenia zachowanie spółki dominującej, a w związku z tym, pośrednio, odpowiedzialność za noszące znamiona naruszenia zachowanie innej spółki zależnej tejże spółki dominującej.

Takie przypisanie odpowiedzialności wydaje się uzasadnione ze względu na kryterium ciągłości gospodarczej sformułowane, w szczególności w przypadku restrukturyzacji lub innych zmian w obrębie grupy przedsiębiorstw. W przypadku bowiem przeniesienia całości lub części działalności gospodarczej z jednego podmiotu prawnego do innego odpowiedzialność za naruszenia popełnione przez podmiot pierwotnie prowadzący działalność w danej dziedzinie może zostać przypisana nowemu podmiotowi wykonującemu tę działalność, jeżeli do celów stosowania reguł konkurencji stanowi on tę samą jednostkę gospodarczą, nawet wówczas, gdy podmiot, który pierwotnie ją prowadził, nadal istnieje jako podmiot prawny. Takie nałożenie sankcji jest dopuszczalne, w szczególności w przypadku, gdy te podmioty znajdowały się pod kontrolą tej samej osoby i, z uwagi na ścisłe związki pomiędzy nimi pod względem gospodarczym i organizacyjnym, stosowały zasadniczo jednakowe wytyczne gospodarcze. Dotyczy to zwłaszcza restrukturyzacji w ramach jednej grupy przedsiębiorstw, w których pierwotny podmiot prowadzący przedsiębiorstwo niekoniecznie przestaje istnieć z prawnego punktu widzenia, ale nie wykonuje już znaczącej działalności gospodarczej nawet na innym rynku niż rynek objęty kartelem. Jeżeli bowiem istnieje powiązanie strukturalne pomiędzy pierwotnym i nowym podmiotem prowadzącym przedsiębiorstwo uczestniczące w kartelu, zainteresowane podmioty mogą uniknąć – w sposób zamierzony lub niezamierzony – odpowiedzialności wynikającej z prawa kartelowego dzięki pozostającym w ich dyspozycji możliwościom konfiguracji prawnych.

Ponadto, ze względu na podstawową koncepcję jednostki gospodarczej nie jest konieczne, by Komisja dokonała wyboru, czy będzie występować przeciwko spółce działającej w okresie, gdy miało miejsce naruszenie, czy przeciwko jej następcy gospodarczemu w tym sektorze. Mając bowiem na względzie działalność przedsiębiorstw, wspólnotowe prawo konkurencji jest adresowane do jednostek gospodarczych obejmujących zespół składników materialnych i osobowych mogących współdziałać przy popełnianiu naruszeń, o których mowa w art. 81 ust. 1 WE i art. 65 ust. 1 EWWiS. Przedsiębiorstwo może więc obejmować wiele podmiotów prawnych. Spółka może zostać uznana za odpowiedzialną solidarnie z inną spółką za zapłatę grzywny nałożonej na tę drugą, która popełniła naruszenie umyślnie lub przez zaniedbanie, pod warunkiem że w tym samym akcie prawnym Komisja udowodni, iż to naruszenie mogło również zostać uznane za popełnione przez spółkę, która ma odpowiadać solidarnie za grzywnę. Solidarność jawi się zatem jako normalna konsekwencja przypisania jednej spółce odpowiedzialności za zachowania innej spółki, w szczególności w przypadku gdy dwie spółki stanowią jedno i to samo przedsiębiorstwo.

(por. pkt 107–115, 117)

6.      Zgodnie z art. 2 ust. 1 i 2 decyzji nr 715/78 dotyczącej przedawnienia ścigania i wykonywania w zakresie obowiązywania Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali oraz z art. 25 ust. 3 i 4 rozporządzenia nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu, bieg przedawnienia zostaje przerwany przez każde działanie podjęte przez Komisję w celu przeprowadzenia dochodzenia lub postępowania w odniesieniu do naruszenia, jeśli powiadomiono o nim co najmniej jedno przedsiębiorstwo, które uczestniczyło w naruszeniu, i przerwanie biegu przedawnienia wywiera skutek w stosunku do wszystkich przedsiębiorstw, które uczestniczyły w danym naruszeniu.

Przez „przedsiębiorstw[o], które uczestniczył[o] w naruszeniu”, należy rozumieć każde przedsiębiorstwo zidentyfikowane jako takie w decyzji Komisji nakładającej sankcje za naruszenie. W tym względzie okoliczność, iż przedsiębiorstwo nie zostało zidentyfikowane jako to, „które uczestniczył[o] w naruszeniu”, w pierwszym piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów lub generalnie w toku postępowania administracyjnego, w ramach którego miała miejsce czynność przerywająca bieg przedawnienia, nie jest istotna, jeśli przedsiębiorstwo to w późniejszym czasie zostało w ten sposób zidentyfikowane.

Z tych przepisów wynika, że bieg przedawnienia zostaje przerwany nie tylko w stosunku do przedsiębiorstw będących adresatami czynności dochodzeniowej lub procesowej, lecz także w stosunku do tych, które brały udział w naruszeniu, ale nie są jeszcze znane Komisji i w związku z tym nie są adresatami żadnych środków dochodzeniowych ani żadnych pism procesowych.

Ponadto spółka, której może zostać przypisane zachowanie innej spółki noszące znamiona naruszenia, w efekcie czego jest ona uznawana za sprawcę tego naruszenia, „uczestniczy w naruszeniu” w rozumieniu tych przepisów.

(por. pkt 143–146)

7.      Pisemne żądanie udzielenia informacji wystosowane przez Komisję w celu uzyskania danych dotyczących wysokości obrotów przedsiębiorstw będących przedmiotem postępowania w sprawie zastosowania wspólnotowych reguł konkurencji może stanowić czynność niezbędną w celu ścigania naruszenia, stanowiącą czynność przerywającą bieg przedawnienia, ponieważ umożliwia ono Komisji sprawdzenie, czy grzywna, którą ma zamiar nałożyć na te przedsiębiorstwa, nie przekracza maksymalnej wysokości dopuszczalnej grzywny w przypadku naruszenia wspólnotowych reguł konkurencji.

(por. pkt 147)

8.      O ile mając na względzie przerwanie biegu przedawnienia w zakresie postępowań, rozporządzenie nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu i decyzja ogólna nr 715/78 dotycząca przedawnienia ścigania i wykonywania w zakresie obowiązywania Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali przewidują wyraźnie skutek erga omnes takiego przerwania, gdy chodzi o zawieszenie biegu przedawnienia, o tyle teksty te nie poruszają kwestii, czy wniesienie skargi wywołuje skutek względny, w którym to przypadku zawieszenie biegu przedawnienia na cały czas trwania postępowania jest skuteczne tylko wobec przedsiębiorstwa skarżącego, czy skutek erga omnes, a wówczas zawieszenie biegu przedawnienia na czas trwania postępowania jest skuteczne w stosunku do wszystkich przedsiębiorstw, które uczestniczyły w naruszeniu, niezależnie od tego, czy wniosły skargę, czy nie.

Podobnie jak w przypadku przerwania biegu przedawnienia – zawieszenie biegu przedawnienia, które stanowi wyjątek od zasady pięcioletniego okresu przedawnienia, powinno być interpretowane zawężająco. Zasada ta sprzeciwia się dokonywaniu wykładni milczenia prawodawcy w rozumieniu skutku erga omnes. Ma to miejsce tym bardziej, że w odróżnieniu od przerwania biegu przedawnienia, który ma umożliwiać Komisji skuteczne ściganie i karanie za naruszenia przepisów o konkurencji, zawieszenie biegu przedawnienia z definicji odnosi się do sytuacji, w której Komisja wydała już decyzję. Zazwyczaj na tym etapie nie jest już konieczne, by nadawać skutek erga omnes wszczęciu przez jedno z ukaranych przedsiębiorstw postępowania przed sądem wspólnotowym. W takim przypadku, wręcz przeciwnie, skutek inter partes postępowania sądowego oraz konsekwencje powiązane z tym skutkiem przez sąd wspólnotowy, zasadniczo nie pozwalają, by skarga wniesiona przez jedno przedsiębiorstwo będące adresatem zaskarżonej decyzji miała jakikolwiek wpływ na sytuację pozostałych adresatów.

W dodatku, wprawdzie traktatowe reguły konkurencji adresowane są do przedsiębiorstw, niemniej do celów stosowania i wykonywania decyzji Komisji w tym zakresie jako adresata należy określić jednostkę posiadającą osobowość prawną, a pismo w sprawie przedstawienia zarzutów powinno jednoznacznie określać podmiot prawny, na który może zostać nałożona grzywna, oraz powinno być do niego skierowane. Podmiot ten jest jedynym uprawnionym do wniesienia skargi na decyzję wydaną po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego i w związku z tym – jedynym, wobec którego zawieszenie biegu przedawnienia może wywoływać skutek. Zawieszenie biegu przedawnienia wynikające z wszczęcia przez przedsiębiorstwo postępowań przed sądem wspólnotowym jest skuteczne zatem wobec podmiotu prawnego będącego stroną postępowania, z wykluczeniem pozostałych podmiotów prawnych, które wchodzą w skład tej samej jednostki gospodarczej.

(por. pkt 151, 153–158)

9.      Skoro poszanowanie prawa do obrony posiada pierwszorzędne znaczenie w postępowaniach administracyjnych z zakresu polityki konkurencji, należy zapobiec temu, by korzystanie z tego prawa zostało w sposób nieodwracalny udaremnione z uwagi na nadmierny czas trwania etapu dochodzenia oraz by taki czas trwania mógł utrudnić dostarczenie dowodów mających zaprzeczyć istnieniu zachowań mogących prowadzić do pociągnięcia zainteresowanych przedsiębiorstw do odpowiedzialności. Z tego względu badanie ewentualnej przeszkody w wykonywaniu prawa do obrony nie może ograniczać się jedynie do etapu, na którym w pełni można korzystać z tego prawa, a mianowicie do drugiego etapu postępowania administracyjnego. Ocena źródła ewentualnego osłabienia skuteczności prawa do obrony powinna rozciągać się na całość tego postępowania poprzez odniesienie się do całkowitego czasu jego trwania. Ponadto ciężar dowodu ewentualnego naruszenia prawa do obrony, wynikającego z faktu, iż przedsiębiorstwo doświadczyło trudności, broniąc się przeciwko twierdzeniom Komisji, a trudności te były skutkiem przewlekłości postępowania administracyjnego, spoczywa na przedsiębiorstwie, którego to postępowanie dotyczy.

(por. pkt 166, 167)