Sprawa C‑58/22
Parchetul de pe lângă Curtea de Apel Craiova
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Curtea de Apel Craiova)
Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 25 stycznia 2024 r.
Odesłanie prejudycjalne – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 50 – Zasada ne bis in idem – Postępowanie karne wszczęte in rem – Postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania – Dopuszczalność późniejszego postępowania karnego wszczętego in personam w odniesieniu do tych samych czynów – Przesłanki, które muszą zostać spełnione, aby można było uznać, że wobec danej osoby wydany został prawomocny wyrok karny – Wymóg pogłębionego postępowania przygotowawczego – Brak przesłuchania ewentualnego świadka – Brak przesłuchania zainteresowanej osoby w charakterze „podejrzanego”
1. Pytania prejudycjalne – Właściwość Trybunału – Granice – Wniosek o wykładnię karty praw podstawowych – Przepis krajowy stanowiący stosowanie prawa Unii – Właściwość Trybunału
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 51 ust. 1; decyzja ramowa Rady 2003/568, art. 2, 4; decyzja Komisji 2006/928, załącznik)
(zob. pkt 40–42)
2. Prawa podstawowe – Zasada ne bis in idem – Przesłanki stosowania – Istnienie wcześniejszego, prawomocnego orzeczenia – Kryteria oceny – Wygaśnięcie prawa oskarżyciela publicznego do oskarżania – Prawomocne orzeczenie wydane w następstwie dokonania oceny sprawy co do istoty, poprzedzonej pogłębionym postępowaniem przygotowawczym – Ocena przez sąd krajowy
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 50)
(zob. pkt 48, 52, 61, 62, 64)
3. Prawa podstawowe – Zasada ne bis in idem – Zakres stosowania – Postanowienie o umorzeniu postępowania wydane przez prokuraturę bez zbadania odpowiedzialności karnej osoby ściganej – Wyłączenie
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 50)
(zob. pkt 70, 71, 73–75; sentencja)
Streszczenie
Trybunał, do którego Curtea de Apel Craiova (sąd apelacyjny w Krajowie) zwrócił się w trybie prejudycjalnym, dokonał uściśleń w odniesieniu do „bis” i „idem” – dwóch składników zasady ne bis in idem, zapisanej w art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”)(1) w kontekście sprawy, w której drugie postępowanie karne wszczęte wobec danej osoby zostało umorzone ze względu na istnienie postanowienia o umorzeniu wydanego przez prokuraturę w pierwszym postępowaniu, z którego to postanowienia nie wynika w sposób oczywisty, że zbadano sytuację prawną tej osoby jako odpowiedzialnej na gruncie karnym za czyny stanowiące ścigane przestępstwo.
W dniu 30 kwietnia 2015 r., w trakcie posiedzenia spółdzielni BX, będąca prezesem tej spółdzielni NR miała zażądać od niektórych z pracowników zapłaty pewnej kwoty pieniędzy, której była dłużnikiem, w przeciwnym wypadku zapowiadając rozwiązanie z nimi umów o pracę. Ponieważ jej żądania nie zostały spełnione, wydała ona i podpisała decyzje o rozwiązaniu tych umów.
Zainteresowani złożyli wówczas dwa zawiadomienia przeciwko NR, które zostały zarejestrowane odpowiednio w Parchet de pe lângă Judecătoria Slatina (prokuraturze przy sądzie rejonowym w Slatinie, Rumunia) pod sygnaturą 673/P/2016 i w Parchet de pe lângă Tribunalul Olt (prokuraturze przy sądzie okręgowym w Alucie, Rumunia) pod sygnaturą 47/P/2016.
W sprawie 673/P/2016, po wszczęciu postępowania karnego in rem w odniesieniu do przestępstwa szantażu, prokurator prowadzący tę sprawę, na podstawie wniosku organu policji prowadzącego dochodzenie, wydał postanowienie o umorzeniu postępowania (zwane dalej „przedmiotowym postanowieniem o umorzeniu postępowania”). Zawiadamiający o przestępstwie nie zaskarżyli w terminie tego postanowienia. Ponadto wniosek prokuratora naczelnego dotyczący wznowienia postępowania nie został uwzględniony przez izbę postępowania wstępnego właściwego sądu.
W sprawie 47/P/2016 postępowanie karne zostało wszczęte in personam przeciwko NR o przestępstwo korupcji biernej. Zakończyło się ono wyrokiem Tribunalul Olt (sądu okręgowego w Alucie, Rumunia) skazującym ją na karę pozbawienia wolności z zawieszeniem jej wykonania. W następstwie apelacji wniesionej przez NR wyrok ten został uchylony przez sąd odsyłający – sąd apelacyjny w Krajowie wyrokiem karnym o sygnaturze 1207/2020 ze względu na podnoszone naruszenie zasady ne bis in idem, zapisane w art. 50 Karty.
Înalta Curte de Casație şi Justiție (najwyższy sąd kasacyjny), rozpoznający skargę kasacyjną wniesioną przez od tego ostatniego wyroku przez Parchet de pe lângă Curtea de Apel Craiova (prokuraturę przy sądzie apelacyjnym w Krajowie), uznał zasadniczo, że sąd ten błędnie przyjął możliwość zastosowania zasady ne bis in idem, skoro postanowienie o umorzeniu postępowania nie zostało poprzedzone jakąkolwiek oceną sprawy 673/P/2016 co do istoty i nie zostało należycie uzasadnione, a zatem nie można uznać, że spowodowało ono wygaśnięcie prawa oskarżyciela publicznego do oskarżania. Sąd ten uchylił wyrok karny o sygnaturze 1207/2020 i przekazał sprawę sądowi odsyłającemu do ponownego rozpoznania.
Rozpoznając sprawę ponownie sąd odsyłający postanowił zwrócić się do Trybunału z pytaniem, w jaki sposób należy interpretować zasadę ne bis in idem w rozumieniu art. 50 Karty w okolicznościach takich jak w sprawie w postępowaniu głównym.
Ocena Trybunału
Trybunał przypomniał, że stosowanie zasady ne bis in idem zależy od spełnienia podwójnej przesłanki, a mianowicie, po pierwsze, istnienia wcześniejszego prawomocnego orzeczenia (przesłanka „bis”), a po drugie, tożsamości czynów będących przedmiotem wcześniejszego orzeczenia oraz późniejszych postępowań lub późniejszych orzeczeń (przesłanka „idem”).
Co się tyczy przesłanki „bis”, aby można było uznać, że wobec danej osoby wydano „prawomocny wyrok” karny w odniesieniu do zarzucanych jej czynów w rozumieniu art. 50 Karty, konieczne jest, w pierwszej kolejności, by prawo oskarżyciela publicznego do oskarżania ostatecznie wygasło zgodnie z prawem krajowym. W niniejszej sprawie w zakresie, w jakim, po pierwsze, zawiadamiający w postępowaniu głównym nie zaskarżyli postanowienia o umorzeniu postępowania oraz, po drugie, oddalony został wniosek o zatwierdzenie wznowienia postępowania karnego zarządzonego przez prokuratora naczelnego prokuratury przy sądzie rejonowym w Slatinie, wydaje się, że w sprawie 673/P/2016 prawo oskarżyciela publicznego do oskarżania ostatecznie wygasło i przedmiotowe postanowienie o umorzeniu postępowania uprawomocniło się – z zastrzeżeniem weryfikacji, które powinien przeprowadzić sąd odsyłający
W drugiej kolejności, aby można było uznać, że wobec danej osoby wydano „prawomocny wyrok” karny w odniesieniu do zarzucanych jej czynów w rozumieniu art. 50 Karty, konieczne jest, aby decyzja kończąca postępowanie karne zapadła w następstwie oceny sprawy do istoty, a nie jedynie ze względów proceduralnych. W omawianej sprawie uznanie, że przedmiotowe postanowienie o umorzeniu postępowania spełnia przesłankę dotyczącą oceny sprawy 673/P/2016 co do istoty, może nastąpić tylko w zakresie, w jakim postanowienie to zawiera ocenę materialnych elementów danego przestępstwa, w szczególności takich jak analiza odpowiedzialności karnej NR jako domniemanego sprawcy tego przestępstwa. Tymczasem brak przesłuchania świadków obecnych na posiedzeniu spółdzielni BX z dnia 30 kwietnia 2015 r. może wskazywać na brak takiej analizy – z zastrzeżeniem weryfikacji, które powinien przeprowadzić sąd odsyłający.
Jeśli chodzi o przesłankę „idem”, z samego brzmienia art. 50 Karty wynika, że wprowadza on zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym tej samej osoby za ten sam czyn zabroniony. W tym względzie Trybunał uściślił, że aby można było uznać, że wobec danej osoby wydano „prawomocny wyrok” w odniesieniu do zarzucanych jej czynów w rozumieniu art. 50 Karty, z wydanego orzeczenia powinno jasno wynikać, że w toku dochodzenia poprzedzającego to orzeczenie, niezależnie od tego, czy dochodzenie to zostało wszczęte in rem, czy in personam, jej sytuacja prawna jako osoby odpowiedzialnej na gruncie karnym za czyny stanowiące ścigane przestępstwa została zbadana i – w przypadku postanowienia o umorzeniu postępowania wydanego przez prokuraturę – wykluczona. Jeżeli tak nie jest, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego, zasada ne bis in idem nie ma zastosowania i w konsekwencji takiej osoby nie można uznać za prawomocnie uniewinnioną w rozumieniu art. 50 Karty.