Edizzjoni Provviżorja
KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
SZPUNAR
ippreżentati fit‑8 ta’ Frar 2024 (1)
Kawża C‑633/22
Real Madrid Club de Fútbol,
AE
vs
EE,
Société Éditrice du Monde SA
(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Cour de cassation (il-Qorti tal-Kassazzjoni, Franza))
“Rinviju għal deċiżjoni preliminari – Kooperazzjoni ġudizzjarja f’materji ċivili – Ġurisdizzjoni u eżekuzzjoni tas-sentenzi f’materji ċivili u kummerċjali – Regolament (KE) Nru 44/2001 – Rikonoxximent u eżekuzzjoni tas-sentenzi – Motivi ta’ rifjut – Ksur tal-ordni pubbliku tal-Istat mitlub – Kundanna ta’ gazzetta u ta’ wieħed mill-ġurnalisti tagħha minħabba ħsara lir-reputazzjoni ta’ klabb sportiv”
I. Introduzzjoni
1. Ir-Regolament (KE) Nru 44/2001 (2), magħruf ukoll bl-isem Regolament Brussell I, b’mod konformi mat-tradizzjoni stabbilita mill-Istati Membri stess sa mill-Konvenzjoni dwar il-Ġurisdizzjoni u l-Eżekuzzjoni tas-Sentenzi f’Materji Ċivili u Kummerċjali (3), kien jipprevedi r-regoli uniformi dwar ir-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni tas-sentenzi f’materji ċivili u kummerċjali mogħtija fl-Istati Membri. Skont dawn ir-regoli, sabiex sentenza mogħtija fi Stat Membru (iktar ’il quddiem l-“Istat Membru ta’ oriġini”) tkun tista’ tiġi eżegwita fi Stat Membru ieħor (iktar ’il quddiem l-“Istat Membru mitlub”), dan tal-aħħar għandu jwettaq l-eżekuzzjoni ta’ din is-sentenza.
2. Ir-Regolament Brussell I ġie ssostitwit bir-Regolament (UE) Nru 1215/2012 (4) (iktar ’il quddiem ir-“Regolament Brussell Ia”), li għandu portata usa’ mill-predeċessur tiegħu u jistabbilixxi sistema ta’ eżekuzzjoni awtomatika (“mingħajr il-ħtieġa għal proċedura speċjali”) tas-sentenzi f’materji ċivili u kummerċjali mogħtija fl-Istati Membri.
3. Madankollu, xorta jibqa’ l-fatt li, skont id-dispożizzjonijiet ta’ dawn iż-żewġ regolamenti, meta jirreferi għas-soluzzjoni tradizzjonali taħt id-dritt internazzjonali privat, Stat Membru mitlub għandu d-dritt jirrifjuta l-eżekuzzjoni ta’ sentenza jekk din tippreġudika l-ordni pubbliku tiegħu.
4. Ċertament, wieħed jista’ jargumenta li l-eżistenza ta’ eċċezzjoni ta’ ordni pubbliku tikkostitwixxi kundizzjoni neċessarja u inevitabbli għal-liberalizzazzjoni tar-rekwiżiti stabbiliti biex is-sentenzi barranin jingħatalhom is-saħħa eżekuttiva fit-territorju ta’ Stat Membru mitlub: dan tal-aħħar ikun inqas riluttanti li jaċċetta s-sentenzi barranin meta jkollu valv ta’ sigurtà li jippermettilu jkollu l-aħħar kelma għal dak li jikkonċerna l-effetti prodotti minn dawn is-sentenzi fit-territorju tiegħu.
5. Il-partikolarità ta’ din il-kawża qiegħda fil-fatt li l-exequatur tas-sentenzi mogħtija fl-Istat Membru ta’ oriġini ġiet irrifjutata minħabba li l-eżekuzzjoni ta’ dawn is-sentenzi kienet tmur kontra l-libertà tal-espressjoni ggarantita mill-Artikolu 11 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem il-“Karta”). Din il-kawża tagħti lill-Qorti tal-Ġustizzja l-opportunità mhux biss li tiċċara l-modalitajiet għall-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku f’tali sitwazzjoni, imma wkoll li tippreċiża l-limiti tal-ġurisdizzjoni tagħha fil-qasam tal-proċeduri għal deċiżjoni preliminari.
II. Il-kuntest ġuridiku
6. Il-Kapitolu III tar-Regolament Brussell I, intitolat “Rikonoxximent u Eżekuzzjoni”, jinvolvi tliet sezzjonijiet intitolati “Rikonoxximent” (Artikoli 33 sa 37), “Eżekuzzjoni” (Artikoli 38 sa 52) u “Disposizzjonijiet komuni” (Artikoli 53 sa 56), kif ukoll id-definizzjoni tal-kunċett ta’ “deċiżjoni” (Artikolu 32).
7. L-Artikolu 33 ta’ dan ir-regolament, li jiftaħ l-ewwel sezzjoni tal-Kapitolu III dwar ir-rikonoxximent tas-sentenzi mogħtija fi Stat Membru li ma huwiex dak fejn jintalab ir-rikonoxximent, jipprovdi, fil-paragrafu 1 tiegħu, li s-“[s]entenza mogħtija minn Stat Membru għandha tiġi rikonoxxuta mill-Istati Membri l-oħra mingħajr ma tkun meħtieġa proċedura speċjali”.
8. Il-punt 1 tal-Artikolu 34 tal-imsemmi regolament jipprovdi li sentenza ma għandhiex tiġi rikonoxxuta “jekk dak ir-rikonoxximent ikun manifestament kontra l-istrateġija pubblika ta’ l-Istat Membru li fih ġie mfittex ir-rikonoxximent”.
9. L-Artikolu 36 tal-istess regolament jipprovdi li, “[s]entenza barranija taħt l-ebda ċirkostanzi ma’ tista’ tiġi reveduta fuq is-sustanza tagħha”.
10. L-Artikolu 38 tar-Regolament Brussell I, li jiftaħ it-tieni sezzjoni tal-Kapitolu III dwar l-eżekuzzjoni tas-sentenzi mogħtija fi Stati Membri oħra, jipprevedi, fil-paragrafu 1 tiegħu:
“Sentenza mogħtija fi Stat Membru u eżegwita f’dak l-Istat għandha tiġi eżegwita fi Stat Membru ieħor meta, fuq applikazzjoni ta’ parti nteressata, tkun ġiet dikjarata eżegwibbli hemmhekk”.
11. L-Artikolu 41 ta’ dan ir-regolament jipprovdi li “[s]-sentenza għandha tiġi ddikjarata eżegwibbli immedjatament mat-twettieq tal-formalitajiet fl-Artikolu 53 mingħajr xi reviżjoni permezz ta’ l-Artikoli 34 u 35. Il-parti li kontra tagħha tkun imfittxija l-eżekuzzjoni m’għandiex f’dan l-istadju tal-proċeduri tkun intitolata li tagħmel xi sottomissjonijiet dwar l-applikazzjoni”.
12. L-Artikolu 43(1) tal-imsemmi regolament jiddikjara li “[d]-deċiżjoni dwar l-applikazzjoni għal dikjarazzjoni ta’ eżekuzzjoni tista’ tkun appellata minn kull parti”.
13. Skont l-Artikolu 45 tal-istess regolament:
“1. Il-qorti fejn l-appell għandu jiġi ppreżentat permezz ta’ l-Artikolu 43 jew l-Artikolu 44 għandu jiċħad jew jirrevoka dikjarazzjoni ta’ eżekuzzjoni biss fuq il-bażi speċifikati f’L-Artikoli 34 u 35. Din għandha tagħti d-deċiżjoni mingħajr dewmien.
2. Taħt l-ebda ċirkostanzi, ma tista’ jiġi reveduta s-sentenza barranija fuq is-sustanza tagħha”.
14. L-Artikolu 48 tar-Regolament Brussell I jipprevedi:
“1. Meta tkun ingħatat sentenza barranija rigward diversi materji u d-dikjarazzjoni ta’ l-eżekuzzjoni ma tkunx tista tkun mogħtija għalihom kollha, il-qorti jew l-awtorità kompetenti għandu jawtoriżża l-eżekuzzjoni għal wieħed jew aktar minnhom.
2. Applikant jista’ jitlob dikjarazzjoni ta’ eżekuzzjoni limitata għal parti mis-sentenza”.
III. Il-fatti tal-kawża prinċipali
15. Il-gazzetta Le Monde ppubblikat, fis‑7 ta’ Diċembru 2006, artiklu li fih l-awtur, EE, ġurnalist impjegat ma’ din il-gazzetta, afferma li l-klabbs tal-futbol Real Madrid u FC Barcelona kienu użaw is-servizzi tat-tabib X Fuentes, il-mexxej ta’ network ta’ doping fid-dinja taċ-ċikliżmu. Fl-ewwel paġna dehret silta mill-artiklu, akkumpanjata bi tpinġija bit-titolu “Dopage : le football après le cyclisme” (“Doping: il-futbol wara ċ-ċikliżmu”) li kienet turi ċiklista liebes il-kuluri tal-bandiera Spanjola u mdawwar bi plejers tal-futbol ċkejknin u xi siringi. Ħafna media, b’mod partikolari Spanjoli, xerrdu din il-pubblikazzjoni.
16. Fit‑23 ta’ Diċembru 2006, il-gazzetta Le Monde ppubblikat, mingħajr ebda kummenti, l-ittra ta’ ċaħda mibgħuta lilha minn Real Madrid.
17. Dan il-klabb u membru tat-tim mediku tiegħu, ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali, ippreżentaw quddiem il-Juzgado de Primera Instancia no19 de Madrid (il-Qorti tal-Ewwel Istanza Nru 19 ta’ Madrid, Spanja) azzjoni għad-danni bbażata fuq id-dannu għall-unur tagħhom kontra l-kumpannija editriċi ta’ Le Monde u kontra l-ġurnalist awtur tal-artiklu inkwistjoni, il-konvenuti fil-kawża prinċipali.
18. Permezz ta’ sentenza tas‑27 ta’ Frar 2009, din il-qorti kkundannat lill-konvenuti fil-kawża prinċipali jħallsu l-ammonti ta’ EUR 300 000 lil Real Madrid u EUR 30 000 lill-membru tat-tim mediku tiegħu u ordnat il-pubblikazzjoni tas-sentenza tagħha fil-gazzetta Le Monde. Il-konvenuti fil-kawża prinċipali appellaw minn din is-sentenza quddiem l-Audiencia Provincial de Madrid (il-Qorti Provinċjali ta’ Madrid, Spanja) li, essenzjalment, ikkonfermat l-imsemmija sentenza. It-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema, Spanja) ċaħdet l-appell ippreżentat kontra din l-aħħar deċiżjoni permezz ta’ sentenza tal‑24 ta’ Frar 2014.
19. Il-Juzgado de Primera Instancia no19 de Madrid (il-Qorti tal-Ewwel Istanza Nru 19 ta’ Madrid) ordnat, permezz ta’ digriet tal‑11 ta’ Lulju 2014, b’mod konġunt (5), l-eżekuzzjoni tas-sentenza tat-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) u l-ħlas lil Real Madrid tas-somma ta’ EUR 390 000 bħala ammont prinċipali, interessi u spejjeż, u sussegwentement, permezz ta’ digriet tad‑9 ta’ Ottubru 2014, l-eżekuzzjoni ta’ din is-sentenza u l-ħlas lill-membru tat-tim mediku tal-klabb tas-somma ta’ EUR 33 000 bħala ammont prinċipali, interessi u spejjeż.
20. Fil‑15 ta’ Frar 2018, id-Direttur tar-Reġistru tat-tribunal de grande instance de Paris (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Pariġi, Franza) ta żewġ dikjarazzjonijiet li jikkonstataw in-natura eżekuttiva ta’ dawn id-digrieti.
21. Permezz tas-sentenzi tal‑15 ta’ Settembru 2020, il-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi, Franza) annullat dawn id-dikjarazzjonijiet. Peress li kkunsidrat li d-digrieti tal‑11 ta’ Lulju u tad‑9 ta’ Ottubru 2014 imorru manifestament kontra l-ordni pubbliku internazzjonali Franċiż, hija ddeċidiet li dawn ma jistgħux jiġu eżegwiti fi Franza.
22. F’dan ir-rigward, il-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) irrilevat, inizjalment, li l-qrati Spanjoli kienu taw il-kundanni inkwistjoni fuq il-bażi tal-Artikolu 9(3) tal-Ley Orgánica 1/1982, de protección civil del derecho al honor, a la intimidad personal y familiar y a la propia imagen (il-Liġi Organika 1/1982 dwar il-Protezzjoni Ċivili tad-Dritt għall-Unur), tal‑5 ta’ Mejju 1982 (BOE tal‑14 ta’ Mejju 1982, p. 11196), filwaqt li Real Madrid ma kienx invoka dannu patrimonjali. Barra minn hekk, l-Audiencia Provincial de Madrid (il-Qorti Provinċjali ta’ Madrid) kienet ikkunsidrat fis-sentenza tagħha, ikkonfermata mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema), li, inkwantu d-dannu kien ġeneralment assoċjat mad-dannu morali, kien diffiċli li dan jiġi kkwantifikat f’termini ekonomiċi.
23. Il-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) osservat, sussegwentement, li quddiem il-qorti Spanjola ġiet diskussa biss l-effett medjatiku tal-artiklu inkwistjoni, li kienet ġiet miċħuda mill-midja Spanjola, b’mod li d-dannu mġarrab minħabba l-effett medjatiku kien ġie limitat biċ-ċaħda ppubblikata mill-organi tal-istampa lokali, li l-qarrejja tagħhom huma fil-parti l-kbira Spanjoli.
24. Ulterjorment, din il-qorti kkunsidrat, fl-ewwel lok, li l-kundanni għall-ħlas tas-somom ta’ EUR 300 000 bħala ammont prinċipali u ta’ EUR 90 000 bħala interessi jolqtu persuna fiżika u lill-kumpannija editriċi ta’ gazzetta u li l-kontijiet ta’ din il-kumpannija jiżvelaw li tali ammont jirrappreżenta 50 % mit-telf nett u 6 % mill-ammont ta’ flus disponibbli fil‑31 ta’ Diċembru 2017; fit-tieni lok, li l-kundanni tal-ġurnalist għall-ħlas tas-somom ta’ EUR 30 000 bħala ammont prinċipali u ta’ EUR 3 000 bħala interessi jiżdiedu ma’ dawk ta’ qabel; u, fit-tielet lok, li kien estremament rari li l-ammont tad-danni mogħtija għad-dannu kontra l-unur jew ir-reputazzjoni jaqbeż EUR 30 000, peress li l-liġi Franċiża tissanzjona l-malafama lejn l-individwi biss b’multa massima ta’ EUR 12 000.
25. Il-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) ikkonkludiet li l-kundanni inkwistjoni kellhom effett dissważiv fuq il-parteċipazzjoni tal-konvenuti fil-kawża prinċipali għad-diskussjoni pubblika ta’ suġġetti li jinteressaw lill-pubbliku b’mod li jostakolaw lill-media fit-twettiq tal-kompitu tagħhom ta’ informazzjoni u ta’ stħarriġ, b’mod li r-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni tas-sentenzi li jagħtu dawn il-kundanni kienu jiksru b’mod inaċċettabbli l-ordni pubbliku internazzjonali Franċiż, billi kienu jippreġudikaw il-libertà tal-espressjoni.
26. Ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali ppreżentaw appell ta’ kassazzjoni kontra s-sentenzi tal-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) quddiem il-Cour de cassation (il-Qorti tal-Kassazzjoni, Franza), li hija l-qorti tar-rinviju f’din il-kawża. Huma sostnew, fl-ewwel lok, li l-istħarriġ tal-proporzjonalità tad-danni jista’ jseħħ biss jekk dawn ikunu ta’ natura punittiva u mhux kumpensatorja; fit-tieni lok, li huma kienu sostnew li, billi ssostitwixxiet l-evalwazzjoni tagħha tad-dannu għal dik tal-qorti ta’ oriġini, il-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) kienet irrevediet is-sentenzi Spanjoli, bi ksur tal-punt 1 tal-Artikolu 34 u tal-Artikolu 36 tar-Regolament Brussell I; u, fit-tielet lok, li l-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) ma kinitx ħadet inkunsiderazzjoni l-gravità tan-nuqqasijiet ikkunsidrati mill-qorti Spanjola u li s-sitwazzjoni ekonomika tal-persuni kkundannati ma kinitx rilevanti biex tiġi evalwata n-natura sproporzjonata tal-kundanni, li, fi kwalunkwe każ, ma kellhiex tiġi evalwata fid-dawl tar-regoli nazzjonali.
27. Il-konvenuti fil-kawża prinċipali sostnew, essenzjalment, li l-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi), mingħajr ma rrevediet is-sentenzi Spanjoli fuq il-mertu, kienet irrifjutat ġustament li tirrikonoxxi n-natura eżekuttiva minħabba n-natura sproporzjonata tal-kundanni li dawn kienu jagħtu, u kisru għaldaqstant manifestament il-libertà tal-espressjoni u, konsegwentement, l-ordni pubbliku internazzjonali.
28. Fl-espożizzjoni tal-motivi li wassluha biex tifformula d-domandi preliminari, il-qorti tar-rinviju tirreferi, minn naħa, għall-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li tirriżulta mis-sentenza Krombach (6). Hija tiġbed l-attenzjoni għas-silta minn din is-sentenza li, b’riferiment għas-sentenza Johnston (7), tistabbilixxi fil-fehma tagħha rabta bejn id-drittijiet fundamentali li tagħhom il-Qorti tal-Ġustizzja tiżgura r-rispett u l-Konvenzjoni Ewropea għall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet Fundamentali (iktar ’il quddiem il-“KEDB”) (8).
29. Min-naħa l-oħra, il-qorti tar-rinviju tosserva li, skont il-ġurisprudenza tal-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem (iktar ’il quddiem il-“Qorti EDB”), għal dak li jirrigwarda l-livell ta’ protezzjoni, l-Artikolu 10(2) tal-KEDB bilkemm iħalli post għal restrizzjonijiet fuq il-libertà tal-espressjoni fl-oqsma tad-diskors politiku kif ukoll għal kwistjonijiet ta’ interess ġenerali. Taħt dan it-tieni qasam taqa’ pubblikazzjoni li tirrigwarda kwistjonijiet dwar l-isport (9). Barra minn hekk, fil-fehma tagħha, l-effett dissważiv ta’ kundanna għall-ħlas ta’ danni jikkostitwixxi parametru għall-evalwazzjoni tal-proporzjonalità ta’ miżura li tagħmel tajjeb għad-dikjarazzjonijiet malafamanti. Barra minn hekk, hija ssostni, għal dak li jirrigwarda l-libertà tal-espressjoni tal-ġurnalisti, li għandha tingħata attenzjoni biex l-ammont tad-danni imposti lill-kumpanniji tal-istampa ma jkunx tali li jippreġudika s-sisien ekonomiċi tagħhom (10).
IV. Id-domandi preliminari u l-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja
30. Huwa f’dawn iċ-ċirkustanzi li l-Cour de cassation (il-Qorti tal-Kassazzjoni), permezz ta’ deċiżjoni tat‑28 ta’ Settembru 2022 li waslet quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja fil‑11 ta’ Ottubru 2022, iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:
“1) L-Artikoli 34 u 36 tar-Regolament [Brussell I] u l-Artikolu 11 tal-[Karta] għandhom jiġu interpretati fis-sens li kundanna għad-dannu lir-reputazzjoni ta’ klabb sportiv permezz ta’ informazzjoni ppubblikata minn gazzetta tista’ manifestament tippreġudika l-libertà tal-espressjoni u għalhekk tikkostitwixxi motiv għal rifjut ta’ rikonoxximent u ta’ eżekuzzjoni?
2) Fil-każ ta’ risposta fl-affermattiv, dawn id-dispożizzjonijiet għandhom jiġu interpretati fis-sens li n-natura sproporzjonata tal-kundanna tista’ tiġi kkonfermata mill-qorti [tal-Istat Membru mitlub] biss fil-każ li d-danni jkunu ġew ikklassifikati bħala punittivi jew mill-qorti [tal-Istat Membru] ta’ oriġini, jew mill-qorti [tal-Istat Membru mitlub], u mhux jekk dawn jingħataw għal kumpens għal dannu morali?
3) Dawn id-dispożizzjonijiet għandhom jiġu interpretati fis-sens li l-qorti [tal-Istat Membru] mitluba tista’ tibbaża ruħha biss fuq l-effett dissważiv tal-kundanna fir-rigward tar-riżorsi tal-persuna kkundannata jew li din il-qorti tista’ tikkunsidra fatturi oħra bħall-gravità tan-nuqqas jew il-portata tad-dannu?
4) L-effett dissważiv fir-rigward tar-riżorsi tal-gazzetta jista’ fih innifsu jikkostitwixxi motiv għal rifjut ta’ rikonoxximent jew ta’ eżekuzzjoni minħabba ksur manifest tal-prinċipju fundamentali tal-libertà tal-istampa?
5) L-effett dissważiv għandu jinftiehem bħala theddida għall-istabbiltà finanzjarja tal-gazzetta jew jista’ jikkonsisti biss effett ta’ intimidazzjoni?
6) L-effett dissważiv għandu jiġi evalwat bl-istess mod fir-rigward tal-kumpannija editriċi ta’ gazzetta u fir-rigward ta’ ġurnalist, li huwa persuna fiżika?
7) Is-sitwazzjoni ekonomika ġenerali tal-istampa bil-miktub hija fatt rilevanti sabiex jiġi evalwat jekk, lil hinn mill-gazzetta inkwistjoni, il-kundanna jista’ jkollha effett ta’ intimidazzjoni fuq il-midja kollha kemm hi?”
31. Il-partijiet fil-kawża prinċipali, il-Gvern Franċiż, Spanjol u Ġermaniż kif ukoll il-Kummissjoni Ewropea ssottomettew l-osservazzjonijiet bil-miktub tagħhom. Il-partijiet fil-kawża prinċipali, il-Gvern Franċiż, Spanjol u Malti, kif ukoll il-Kummissjoni kienu rrappreżentati waqt is-seduta li nżammet fis‑17 ta’ Ottubru 2023.
V. Analiżi
A. Riformulazzjoni tad-domandi preliminari
32. Qabel ma nipproċedi bl-analiżi tagħhom, jidhirli li jkun utli li nagħmel xi rimarki preliminari fuq dawn id-domandi inkwantu jirrigwardaw l-Artikoli 34 u 36 tar-Regolament Brussell I, li jinsabu fl-ewwel sezzjoni tal-Kapitolu III ta’ dan ir-regolament, intitolat “Rikonoxximent”.
33. F’dan il-każ, il-qorti tar-rinviju għandha tiddeċiedi fuq appell tal-kassazzjoni indirizzat kontra s-sentenzi li permezz tagħhom il-qrati Franċiżi rrevokaw dikjarazzjonijiet li jikkonstataw is-saħħa eżekuttiva tad-deċiżjonijiet Spanjoli fi Franza. Minn dan isegwi li d-dispożizzjonijiet rilevanti tar-Regolament Brussell I huma pjuttost dawk li jirrigwardaw l-eżekuzzjoni tas-sentenzi mogħtija fi Stat Membru differenti minn dak li fih tintalab l-eżekuzzjoni, li jinsabu fit-tieni sezzjoni ta’ dan il-kapitolu, intitolata “Eżekuzzjoni” u, b’mod partikolari, l-Artikolu 45 ta’ dan ir-regolament.
34. B’dan premess, qabel kollox, minn naħa, għal dak li jikkonċerna l-Artikolu 34 tar-Regolament Brussell I, l-Artikolu 45(1) ta’ dan ir-regolament jipprevedi li l-motivi għar-rifjut tar-rikonoxximent, inkluż dak li jirrigwarda l-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub (il-punt 1 tal-Artikolu 34) huma wkoll motivi għar-rifjut ta’ eżekuzzjoni. Min-naħa l-oħra, għal dak li jikkonċerna l-Artikolu 45(2) tar-Regolament Brussell I, il-kontenut tiegħu huwa kważi identiku għal dak tal-Artikolu 36 ta’ dan ir-regolament u jikkonferma li l-projbizzjoni ta’ reviżjoni fuq il-mertu tapplika wkoll fil-kuntest ta’ kontestazzjoni tas-saħħa eżekuttiva ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru differenti minn dak li fih tintalab l-eżekuzzjoni.
35. Għaldaqstant, jeħtieġ li r-riferiment għall-Artikoli 34 u 36 tar-Regolament Brussell I jinftiehem bħala li jirrigwarda lill-Artikolu 45(1) ta’ dan ir-regolament, moqri flimkien mal-punt 1 tal-Artikolu 34 u l-Artikolu 45(2) tiegħu. Nixtieq nirrileva li l-qorti tar-rinviju tidher li taf li d-dispożizzjonijiet dwar l-eżekuzzjoni tas-sentenzi huma rilevanti wkoll fil-kawża prinċipali. Fil-fatt, għalkemm id-domandi preliminari jsemmu biss l-Artikoli 34 u 36 tal-imsemmi regolament, minn dawn id-domandi jirriżulta li din il-qorti tistaqsi jekk, f’dan il-każ, jeżistix motiv ta’ rifjut ta’ rikonoxximent u ta’ eżekuzzjoni.
36. Sussegwentement, il-formulazzjoni tal-ewwel domanda tagħti x’tifhem li l-qorti tar-rinviju tirreferi biss għall-konfigurazzjoni proċedurali li fiha “gazzetta” tkun ġiet ikkundannata minħabba ħsara lir-reputazzjoni ta’ klabb sportiv. Madankollu, din il-qorti hija adita b’appelli tal-kassazzjoni indirizzati kontra s-sentenzi mogħtija f’żewġ proċeduri distinti mressqa, minn naħa, kontra l-kumpannija editriċi tal-gazzetta li fiha deher l-artiklu inkriminat u, min-naħa l-oħra, kontra l-ġurnalist tagħha, awtur ta’ dan l-artikolu, mill-klabb sportiv u l-membru tat-tim mediku tiegħu. Barra minn hekk, permezz tas-sitt domanda preliminari tagħha, hija tixtieq tkun taf jekk, minħabba l-karatteristiċi individwali ta’ konvenut, hija għandhiex tipproċedi b’evalwazzjoni differenti tal-kundizzjonijiet għall-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku.
37. Finalment, nipproponi li d-domandi preliminari jiġu analizzati flimkien. Fil-fatt, filwaqt li l-ewwel domanda hija ta’ natura pjuttost ġenerali, domandi oħra jikkonċernaw l-aspetti ddettaljati tal-eżami li għandu jsir mill-qorti tal-Istat Membru mitlub adita b’rikors kontra d-deċiżjoni dwar is-saħħa eżekuttiva ta’ sentenza mogħtija fl-Istat Membru ta’ oriġini. Madankollu, dawn id-domandi jduru madwar l-istess problema ġuridika u jikkonċernaw id-diversi aspetti li l-qorti tar-rinviju, adita bl-appelli tal-kassazzjoni, għandha tistħarreġ. Barra minn hekk, il-fatt li tingħata risposta għall-ewwel domanda preliminari mingħajr ma din ir-risposta tiġi ssupplimentata b’kunsiderazzjonijiet li jirrigwardaw dawn l-aspetti ddettaljati jista’ jwassal għal żball fir-rigward tal-modalitajiet għall-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku.
38. F’dawn iċ-ċirkustanzi, jeħtieġ li d-domandi preliminari jinftehmu fis-sens li, permezz tagħhom, il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf, essenzjalment, jekk l-Artikolu 45(1) tar-Regolament Brussell I, moqri flimkien mal-punt 1 tal-Artikolu 34 u l-Artikolu 45(2) ta’ dan ir-regolament, kif ukoll l-Artikolu 11 tal-Karta għandhomx jiġu interpretati fis-sens li Stat Membru li fih tintalab l-eżekuzzjoni ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor, li tirrigwarda kundanna ta’ kumpannija editriċi ta’ gazzetta u ta’ ġurnalist minħabba l-ħsara lir-reputazzjoni ta’ klabb sportiv u ta’ membru tat-tim mediku tiegħu b’informazzjoni ppubblikata f’din il-gazzetta, jistax jirrifjuta jew jirrevoka dikjarazzjoni li tikkonstata s-saħħa eżekuttiva ta’ din is-sentenza minħabba li din twassal għal ksur manifest tal-libertà tal-espressjoni ggarantita mill-Artikolu 11 tal-Karta.
39. Biex tingħata risposta utli għal din id-domanda, ser nippreżenta qabel kollox xi kunsiderazzjonijiet ġenerali dwar il-klawżola tal-ordni pubbliku (Titolu B), sussegwentement ser nanalizza l-Artikolu 11 tal-Karta fid-dawl tad-dubji tal-qorti tar-rinviju (Titolu C) kif ukoll il-kriterji ta’ evalwazzjoni tal-ksur manifest tal-libertà ggarantita minn din id-dispożizzjoni (Titolu D). Finalment, ser nittratta l-preżunzjoni ta’ protezzjoni ekwivalenti li tirriżulta mill-ġurisprudenza tal-Qorti EDB (Titolu E).
B. Kunsiderazzjonijiet ġenerali fuq il‑klawżola tal‑ordni pubbliku
40. Sa fejn, kif diġà indikajt, il-Konvenzjoni ta’ Brussell ġiet issostitwita bir-Regolament Brussell I, l-interpretazzjoni li l-Qorti tal-Ġustizzja tat lil din il-konvenzjoni tibqa’ valida għad-dispożizzjonijiet korrispondenti ta’ dan ir-regolament. Dan huwa l-każ tal-punt 1 tal-Artikolu 34 tal-imsemmi regolament, li ssostitwixxa lill-Artikolu 27(1) tal-imsemmija konvenzjoni. Għalkemm, b’differenza mill-imsemmi regolament, il-Konvenzjoni ma kinitx tipprevedi espressament li r-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni ta’ sentenza għandhom ikunu “manifestament” kuntrarji għall-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub biex ma tiġix irrikonoxxuta din is-sentenza, il-Qorti tal-Ġustizzja madankollu dejjem interpretat il-Konvenzjoni ta’ Brussell f’dan is-sens.
1. Il-kunċett ta’ “ordni pubbliku”
a) Il-formula klassika dwar il-klawżola tal-ordni pubbliku
41. Il-kunċett ta’ “ordni pubbliku” huwa s-suġġett ta’ ġurisprudenza abbundanti tal-Qorti tal-Ġustizzja. Permezz ta’ din il-ġurisprudenza, il-Qorti tal-Ġustizzja ħadet ħsieb ukoll li tippreċiża l-portata tal-ġurisdizzjoni tagħha nnifisha fil-qasam tad-deċiżjonijiet preliminari kif ukoll dik tal-qorti tal-Istat Membru mitlub.
42. Mill-ġurisprudenza li tirriżulta mis-sentenza Krombach (11) jirriżulta li, għalkemm l-Istati Membri jibqgħu, bħala prinċipju, liberi li jiddeterminaw, skont ir-riżerva inkluża fil-punt 1 tal-Artikolu 34 tar-Regolament Brussell I, konformement mal-kunċetti nazzjonali tagħhom, ir-rekwiżiti tal-ordni pubbliku tagħhom, il-limiti għall-kunċett ta’ “ordni pubbliku” jaqgħu taħt l-interpretazzjoni ta’ dan ir-regolament.
43. Għaldaqstant, u skont tifsira klassika tal-ġurisprudenza, għalkemm ma huwiex l-obbligu tal-Qorti tal-Ġustizzja li tiddefinixxi l-kontenut tal-ordni pubbliku ta’ Stat Membru, madankollu hija għandha tistħarreġ il-limiti li fil-kuntest tagħhom il-qorti ta’ Stat Membru mitlub tista’ tuża l-kunċett ta’ “ordni pubbliku” (12).
44. F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, għal dak li jikkonċerna l-kunċett ta’ “ordni pubbliku” msemmi fl-Artikolu 34 tar-Regolament Brussell I, li din id-dispożizzjoni għandha tingħata interpretazzjoni stretta sa fejn tikkostitwixxi ostakolu għat-twettiq ta’ wieħed mill-għanijiet fundamentali ta’ dan ir-regolament., jiġifieri l-moviment liberu tas-sentenzi ġudizzjarji (13). Hija ppreċiżat li l-klawżola tal-ordni pubbliku għandha tiġi applikata biss f’każijiet eċċezzjonali (14).
45. Barra minn hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja rrilevat li, bil-fatt li jipprojbixxi r-reviżjoni fuq il-mertu, dan ir-regolament jipprojbixxi lill-qorti tal-Istat Membru mitlub milli tuża l-klawżola tal-ordni pubbliku għas-sempliċi raġuni li tkun teżisti differenza bejn il-liġijiet applikabbli u milli tistħarreġ l-eżattezza tal-evalwazzjonijiet ta’ dritt u ta’ fatt li jkunu saru mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini (15).
46. Konsegwentement, il-klawżola tal-ordni pubbliku ma hija intiża li tapplika biss fejn l-eżekuzzjoni tas-sentenza kkonċernata fl-Istat mitlub tinvolvi l-ksur manifest ta’ regola ta’ dritt meqjusa essenzjali fl-ordinament ġuridiku tal-Istat mitlub jew ta’ dritt rikonoxxut bħala fundamentali f’dan l-ordinament ġuridiku (16).
47. Jeħtieġ li din il-formula klassika tiġi ssupplimentata b’żewġ elementi li jirrestrinġu iktar l-interpretazzjoni tal-kunċett ta’ “ordni pubbliku”.
b) Id-drittijiet fundamentali
48. L-ewwel element jikkonċerna d-drittijiet fundamentali.
49. Il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-qorti tal-Istat Membru mitlub li timplementa d-dritt tal-Unjoni billi tapplika r-Regolament Brussell I għandha tikkonforma ruħha mar-rekwiżiti li jirriżultaw mill-Artikolu 47 tal-Karta (17). Barra minn hekk, id-dispożizzjonijiet ta’ dan ir-regolament għandhom jiġu interpretati fid-dawl tad-drittijiet fundamentali li jifformaw parti integrali mill-prinċipji ġenerali u li issa jinsabu rrikonoxxuti fil-Karta (18).
50. Sa llum, il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja f’dan il-qasam kienet iffokata fuq id-drittijiet tad-difiża u l-garanziji ta’ natura proċedurali (19). Madankollu, l-Artikolu 47 tal-Karta ma huwiex eżawrjenti għal dak li jirrigwarda l-protezzjoni ta’ tali drittijiet.
51. Fil-fatt, skont il-ġurisprudenza tal-Qorti EDB, l-Artikolu 6(1) tal-KEDB, li għalih jikkorrispondi t-tieni paragrafu tal-Artikolu 47 tal-Karta, japplika għall-eżekuzzjoni tas-sentenzi ġudizzjarji barranin definittivi (20) u r-rifjut tal-għoti tal-exequatur ta’ tali sentenza jista’ jikkostitwixxi ndħil fid-dritt għal smigħ xieraq ta’ rikorrent (21).
52. Kif osserva awtur tal-kummentarji (22), is-sentenzi, kemm dawk dikjaratorji kif ukoll dawk kostituttivi, huma vetturi għad-drittijiet sostantivi. Huma jwettqu l-istess rwol f’kuntest transkonfinali, meta fl-Istat Membru miltub jintalab ir-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni ta’ sentenza li toriġina minn Stat Membru ieħor. B’rifless ta’ din il-kunsiderazzjoni, il-Qorti EDB ħadet ħsieb, fil-ġurisprudenza tagħha, li tipproteġi tali drittijiet sostantivi bbażati fuq id-dispożizzjonijiet tal-KEDB wkoll meta kien hemm sitwazzjonijiet li ma kinux limitati għat-territorju ta’ Stat wieħed biss (23).
53. Kif isostnu ċerti awturi (24), permezz tal-ġurisprudenza tagħha, il-Qorti EDB ddeduċiet ukoll mill-Artikolu 6(1) tal-KEDB l-eżistenza ta’ dritt proċedurali għar-rikonoxximent u għall-eżekuzzjoni ta’ sentenza mogħtija barra mill-pajjiż u li huwa bbażat fuq il-kunċett ta’ “smigħ xieraq”, fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni.
54. F’dan ir-rigward, jeħtieġ li jiġi rrilevat li l-kummentarji ma jitkellmux unanimament favur tali interpretazzjoni speċifika tal-ġurisprudenza tal-Qorti EDB.
55. Fil-fatt, jeżisti dibattitu li jikkonċerna partikolarment, minn naħa, il-portata ta’ tali “dritt” u post dan fis-sistema konvenzjonali (25) u, min-naħa l-oħra, il-ħtieġa li dan id-“dritt” jiġi bbilanċjat mad-drittijiet fundamentali tal-konvenut (26). Kritika oħra tidher li tirrigwarda l-impossibbiltà li mill-ksur tal-Artikolu 6 tal-KEDB tiġi dedotta l-eżistenza ta’ “dritt” għar-rikonoxximent u għall-eżekuzzjoni tal-konstatazzjoni, mill-Qorti EDB (27). Madankollu, m’inix konvint minn din l-aħħar kritika. Jeħtieġ li jiġi osservat li r-Regolament Brussell I, sa fejn jistabbilixxi l-prinċipju li s-sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor għandha tiġi eżegwita wara li tkun ġiet iddikjarata eżekuttiva u sa fejn jiddikjara l-motivi eżawrjenti għar-rifjut tal-eżekuzzjoni, jirrikonoxxi l-eżistenza ta’ dritt ta’ dan it-tip (28).
56. Fl-interpretazzjoni tad-drittijiet iggarantiti mit-tieni paragrafu tal-Artikolu 47 tal-Karta, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tieħu inkunsiderazzjoni d-drittijiet korrispondenti ggarantiti mill-Artikolu 6(1) tal-KEDB, kif interpretati mill-Qorti EDB, bħala limitu minimu ta’ protezzjoni (29). Fil-fehma tiegħi, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha għalhekk tirrikonoxxi lir-rikorrent l-eżistenza ta’ protezzjoni ekwivalenti għal dik li tirriżulta mill-ġurisprudenza tal-Qorti EDB meta dan, konformement mar-Regolament Brussell I, jitlob ir-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni ta’ sentenza ġudizzjarja mogħtija fi Stat Membru ieħor.
57. L-istess għandu japplika meta t-talba invokata mir-rikorrent quddiem il-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini ma jkollhiex il-bażi sostantiva tagħha fuq id-dritt tal-Unjoni. Ċertament, għalkemm il-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini tibbaża l-ġurisdizzjoni tagħha fuq ir-Regolament Brussell I, il-Karta ma hijiex applikabbli quddiemha u għal dak li jikkonċerna l-mertu tal-kawża (30). Min-naħa l-oħra, quddiem il-qorti tal-Istat Membru mitlub, dan l-istess regolament, sa fejn jistabbilixxi l-prinċipju msemmi fil-punt 55 ta’ dawn il-konklużjonijiet u jiddikjara b’mod eżawrjenti l-motivi tar-rifjut ta’ eżekuzzjoni, inkluż dak marbut mal-ordni pubbliku (31), u, għaldaqstant, il-Karta, isiru applikabbli (32).
58. Tali natura awtonoma tad-“dritt” għall-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni ġudizzjarja f’materji ċivili u kummerċjali, stabbilita fit-tieni paragrafu tal-Artikolu 47 tal-Karta, tikkorrispondi għas-soluzzjoni misluta mill-Qorti EDB fil-ġurisprudenza tagħha dwar l-Artikolu 6(1) tal-KEDB (33).
59. Madankollu, dan id-“dritt” hekk iddefinit ma huwiex assolut (34). Jista’ jkun hemm xi limitazzjonijiet fuq dan id-dritt sakemm dawn jissodisfaw ir-rekwiżiti tal-Artikolu 52(1) tal-Karta. F’dan ir-rigward, huwa paċifiku li l-limitazzjoni tal-imsemmi dritt minħabba l-ksur manifest tal-ordni pubbliku għandha titqies li hija prevista mil-liġi peress li tirriżulta mill-punt 1 tal-Artikolu 34 tar-Regolament Brussell I. Din il-limitazzjoni tosserva l-kontenut essenzjali ta’ dan id-dritt. Fil-fatt, din ma tqiegħedx lil dan id-dritt inkwistjoni inkwantu tali, peress li għandha l-effett li teskludi, taħt kundizzjonijiet speċifiċi u ddefiniti mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, l-eżekuzzjoni ta’ sentenza ġudizzjarja (35). Madankollu, l-imsemmija limitazzjoni għandha tkun ukoll neċessarja u sservi effettivament wieħed mill-għanijiet ta’ interess ġenerali rrikonoxxuti mill-Unjoni jew il-bżonn ta’ protezzjoni tad-drittijiet u libertajiet ta’ ħaddieħor.
c) Il‑fiduċja reċiproka
1) Il‑fiduċja reċiproka fid-dawl tal-ġurisprudenza
60. It-tieni element li bih jeħtieġ li tiġi ssupplimentata l-formula klassika li tirriżulta mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tikkonċerna l-fiduċja reċiproka. Fil-fatt, dan l-element huwa marbut mal-fatt li r-rifjut tar-rikonoxximent jew tal-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni ġudizzjarja mogħtija fi Stat Membru jmur kontra l-fiduċja reċiproka bejn l-Istati Membri fil-ġustizzja fi ħdan l-Unjoni li fuqha hija bbażata s-sistema ta’ rikonoxximent u ta’ eżekuzzjoni stabbilita mir-Regolament Brussell I. Din il-fiduċja ma tirriżultax biss mill-għażla leġiżlattiva tal-istituzzjonijiet tal-Unjoni. Hija ssib il-bażi tagħha fid-dritt primarju (36).
61. Il-fatt li r-riferiment għall-fiduċja reċiproka ma ssirx f’din il-forma klassika huwa dovut għall-fatt li, meta ġiet stabbilita fis-sentenza Krombach, la d-dritt tal-Unjoni u lanqas il-Qorti tal-Ġustizzja ma kienu għadhom irrikonoxxew b’mod miftuħ ir-rwol ta’ din il-fiduċja għal dak li jikkonċerna l-aspett ċivili u kummerċjali tal-ispazju ta’ libertà, sigurtà u ġustizzja.
62. Ulterjorment, iktar importanti minn hekk hija din il-fiduċja reċiproka, li l-Istati Membri reċiprokament jagħtu lis-sistemi legali tagħhom u lill-istituzzjonijiet ġudizzjarji tagħhom, li tippermetti li jiġi kkunsidrat li, f’każ ta’ applikazzjoni żbaljata tad-dritt nazzjonali jew tad-dritt tal-Unjoni, is-sistema ta’ rimedji stabbilita f’kull Stat Membru, sostnuta mill-mekkaniżmu tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari previst fl-Artikolu 267 TFUE, jipprovdi garanzija suffiċjenti lill-partijiet fil-kawża (37).
63. Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, fil-fatt, ir-Regolament Brussell I jistrieħ fuq l-idea fundamentali li l-partijiet fil-kawża huma obbligati, bħala prinċipju, li jużaw ir-rimedji kollha li huma disponibbli skont il-liġi tal-Istat Membru ta’ oriġini. Ħlief f’ċirkustanzi partikolari li jirrendu diffiċli ħafna jew impossibbli l-eżerċizzju tar-rimedji ġudizzjarji fl-Istat Membru tal-oriġini, il-partijiet fil-kawża għandhom jużaw f’dan l-Istat Membru r-rimedji ġudizzjarji kollha disponibbli sabiex jevitaw ksur tal-ordni pubbliku qabel ma jseħħ (38).
2) Il-fiduċja reċiproka u d-dimensjoni sostantiva tal-ordni pubbliku
64. Il-kunsiderazzjonijiet li jinsabu fil-punti 62 u 63 ta’ dawn il-konklużjonijiet ġew ifformulati mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-kuntest ta’ ksur allegat ta’ garanziji ta’ natura proċedurali li r-risperkussjonijiet tagħhom setgħu jiksru l-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub. Min-naħa l-oħra, din il-kawża tistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja tinterpreta d-dritt tal-Unjoni fis-sitwazzjoni fejn il-ksur allegat tal-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub ikun jirriżulta mill-ksur ta’ drittijiet ta’ natura sostantiva.
65. Mill-perspettiva tal-fiduċja reċiproka u tas-sistemi tar-rimedji implimentati f’kull Stat Membru, tali sitwazzjoni tippreżenta diffikultà addizzjonali.
66. Fil-fatt, huwa minnu li, kif tidher li trid tenfasizza l-Qorti tal-Ġustizzja fil-kunsiderazzjonijiet ġurisprudenzjali tagħha, il-fiduċja li l-Istati Membri jagħtu reċiprokament tikkonċerna mhux biss il-materji li jaqgħu taħt id-dritt tal-Unjoni (“f’każ ta’ applikazzjoni żbaljata […] tad-dritt tal-Unjoni”) iżda wkoll dawk li ma jaqgħux taħtu (“f’każ ta’ applikazzjoni żbaljata tad-dritt nazzjonali”).
67. Madankollu, meta t-talba invokata minn rikorrent quddiem il-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini ma jkollhiex il-bażi sostantiva tagħha fuq id-dritt tal-Unjoni, wieħed jista’ jkollu dubju fuq il-possibbiltà li jadixxi lill-Qorti tal-Ġustizzja, fil-kuntest ta’ din il-proċedura, b’domanda preliminari dwar dispożizzjoni tal-Karta li tistabbilixxi dritt jew libertà ta’ natura sostantiva.
68. F’dan il-każ, sa fejn it-talba tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali ma dehritx li kellha l-bażi sostantiva tagħha fid-dritt tal-Unjoni (39), il-konvenuti fil-kawża prinċipali ma setgħux jinvokaw, quddiem il-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini, l-Artikolu 11 tal-Karta biex isostnu li din it-talba tmur kontra l-libertà tal-espressjoni tagħhom iggarantita minn din id-dispożizzjoni (40). Madankollu, minn naħa, huma setgħu jinvokaw (u, skont il-kjarifiki magħmula waqt is-seduta, hekk għamlu) l-Artikolu 10 tal-KEDB kif ukoll id-dispożizzjonijiet kostituzzjonali nazzjonali li jistabbilixxu din il-libertà u, barra minn hekk, setgħu jadixxu lill-Qorti EDB b’rikors kontra l-Istat Membru ta’ oriġini. Min-naħa l-oħra, l-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni applikata mill-qorti tal-Istat Membru mitlub ma tistax tinjora l-ħtieġa li tiġi żgurata protezzjoni talinqas ekwivalenti għal dik offruta mill-KEDB (41).
69. Minn din il-perspettiva, fil-qasam ċivili u kummerċjali, il-Karta u l-KEDB jifformaw sett komplementari tal-protezzjoni tal-valuri fundamentali għall-Unjoni u l-Istati Membri. Barra minn hekk hija din in-natura komplementari li, fid-dawl tal-fatt li d-dritt tal-Unjoni ma japplikax għal kull sitwazzjoni, tikkontribwixxi għall-fiduċja reċiproka bejn l-Istati Membri.
70. Bl-istess mod, il-Qorti EDB tirrikonoxxi li, mill-perspettiva tal-protezzjoni tad-drittijiet iggarantiti mill-KEDB, ir-rwoli rispettivi tal-qrati tal-Istat Membru ta’ oriġini u tal-Istat Membru mitlub huma differenti, mingħajr ma dan iwassal għal funzjonament ħażin tal-mekkaniżmu ta’ stħarriġ tar-rispett tad-drittijiet iggarantiti minn din il-konvenzjoni (42). Ċertament, skont il-Qorti EDB, meta lment serju u ssostanzjat, li fil-kuntest tiegħu jiġi allegat li teżisti insuffiċjenza manifesta ta’ protezzjoni ta’ dritt iggarantit mill-KEDB, jitressaq quddiem il-qorti tal-Istat Membru mitlub u d-dritt tal-Unjoni ma jippermettix li tiġi rrimedjata din l-insuffiċjenza, il-qorti ma tistax tirrifjuta milli teżamina dan l-ilment għas-sempliċi raġuni li hija tapplika d-dritt tal-Unjoni (43). Madankollu, dan ma huwiex il-każ hawnhekk. Fil-fatt, il-klawżola ta’ ordni pubbliku tikkostitwixxi effettivament strument previst mid-dritt tal-Unjoni, li jippermetti lill-qorti tal-Istat Membru mitlub tirrimedja għal kull insuffiċjenza manifesta ta’ tali protezzjoni.
2. Il‑kontenut tal-ordni pubbliku u r‑rwol tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-qasam tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari
a) Espożizzjoni tal‑problema
71. F’każijiet tradizzjonali, meta tqum il-kwistjoni dwar jekk ir-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni mogħtija fi Stat Membru ieħor imurx kontra prinċipju, jew saħansitra kunċett nazzjonali tal-Istat Membru mitlub, il-qorti tal-Istat Membru mitlub ma tistax tinvoka l-klawżola tal-ordni pubbliku mingħajr ma tidentifika minn qabel prinċipju fundamentali tal-ordinament ġuridiku tagħha stess allegatament ippreġudikat minn dan ir-rikonoxximent jew eżekuzzjoni (44). Fi kliem ieħor, huwa l-obbligu tagħha li tidentifika u li tikklassifika tali komponent tal-ordinament ġuridiku tagħha bħala fundamentali. Din hija l-konsegwenza diretta tal-fatt li, kif tikkonferma l-formula klassika tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, huwa l-obbligu tal-Istati Membri li jiddefinixxu “konformement mal-kunċetti nazzjonali tagħhom”, il-kontenut tal-ordni pubbliku tal-ordinamenti ġuridiċi tagħhom.
72. Min-naħa tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’, fil-funzjoni tagħha ta’ interpretazzjoni tal-kunċett ta’ “ordni pubbliku” u mingħajr ma taqbeż il-limiti tal-ġurisdizzjoni tagħha stess fil-qasam tad-deċiżjonijiet preliminari, tiċċara lill-qorti tar-rinviju fuq il-punt dwar jekk it-tensjoni bejn il-konsegwenzi prodotti mir-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor u l-prinċipju invokat kontra r-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni tikkostitwixxix ksur manifest ta’ dan il-prinċipju.
73. F’dan il-każ, il-komponent tal-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub li l-ksur tiegħu jista’ jiġġustifika l-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku jaqa’ taħt id-dritt ta’ natura sostantiva ggarantit mill-Artikolu 11 tal-Karta. Fil-fatt, għalkemm il-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) enfasizzat il-fatt li l-eżekuzzjoni tas-sentenzi Spanjoli jmorru kontra l-ordni pubbliku internazzjonali Franċiż b’mod inaċċettabbli, madankollu hija tagħmel riferiment biss għal-libertà tal-espressjoni ggarantita mill-Karta.
74. F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Ġustizzja kellha l-okkażjoni wkoll tiddeċiedi, f’sensiela ta’ kawżi, fuq l-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku meta dan kien neċessarju minħabba li l-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini kienet wettqet żball fl-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni u r-riperkussjonijiet ta’ dan l-iżball kienu jmorru kontra l-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub.
75. Qari tal-ġurisprudenza dwar il-klawżola tal-ordni pubbliku jippermetti li jiġi kkunsidrat li, fil-parti l-kbira ta’ dawn il-kawżi, id-domanda preliminari magħmula lill-Qorti tal-Ġustizzja kienet oriġinat minn tali żball ta’ natura proċedurali u kienet tikkonċerna d-dritt tad-difiża fis-sens wiesa’ tal-kelma. Fis-sustanza, minn din il-ġurisprudenza jirriżulta li preġudizzju manifest u sproporzjonat tad-dritt tal-konvenut għal smigħ xieraq, imsemmi fit-tieni paragrafu tal-Artikolu 47 tal-Karta, jiġġustifika l-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku (45). Għalhekk huwa paċifiku li, f’ċerti każijiet, ksur tad-drittijiet fundamentali jista’ jiġġustifika l-użu ta’ din il-klawżola.
76. Il-fatt li l-klawżola tal-ordni pubbliku, fid-dimensjoni sostantiva, kellha inqas suċċess mill-klawżola tal-ordni pubbliku fid-dimensjoni proċedurali tagħha jirriżulta probabbilment mir-rwol li għandha l-projbizzjoni kontra r-reviżjoni fil-mertu li tipprekludi lill-qorti tal-Istat Membru mitlub milli tirrevedi l-mertu tal-kawża diġà deċiża (46). Din hija r-raġuni għalfejn jeħtieġ li wieħed ikun prudenti fl-applikazzjoni għall-ordni pubbliku fid-dimensjoni sostantiva tiegħu, tal-ġurisprudenza dwar l-ordni pubbliku fid-dimensjoni proċedurali tiegħu. Il-kwistjoni li tqum hija għaldaqstant dik dwar liema huma l-implikazzjonijiet ta’ tali konfigurazzjoni fuq l-implimentazzjoni tal-klawżola ta’ ordni pubbliku mill-qorti tal-Istat Membru mitlub kif ukoll ir-rwol tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-qasam tad-deċiżjonijiet preliminari. Biex tingħata risposta għal din id-domanda, jeħtieġ li tiġi eżaminata mill-qrib il-ġurisprudenza rilevanti tal-Qorti tal-Ġustizzja.
b) Ġurisprudenza rilevanti tal‑Qorti tal‑Ġustizzja
1) Fuq is-sentenza Renault
77. Fil-kawża li tat lok għas-sentenza Renault (47) qamet, b’mod partikolari, il-kwistjoni dwar jekk żball possibbilment imwettaq mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini fl-applikazzjoni tal-prinċipji tal-moviment liberu tal-merkanzija u tal-kompetizzjoni libera jistax ibiddel il-kundizzjonijiet għall-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku. Il-Qorti tal-Ġustizzja rrispondiet fin-negattiv, u kkunsidrat li hija l-qorti nazzjonali li għandha tiżgura bl-istess effikaċja l-protezzjoni tad-drittijiet stabbiliti mill-ordinament ġuridiku nazzjonali u tad-drittijiet mogħtija mill-ordinament ġuridiku tal-Unjoni (48). Madankollu, il-konstatazzjoni li dawn il-kundizzjonijiet huma l-istess meta jkun hemm ksur tad-dritt nazzjonali u tad-dritt tal-Unjoni ma timplikax li l-istess japplika għal dak li jikkonċerna r-rwol tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-qasam tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari.
78. F’dan ir-rigward, ebda element mis-sentenza Renault ma jippermetti li jiġi stabbilit jekk il-qorti tar-rinviju ppreżumietx li l-iżball eventwali fl-applikazzjoni tad-dritt primarju kien jikkostitwixxi ksur manifest tal-prinċipju fundamentali tal-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub.
79. Qari tal-konklużjonijiet tal-Avukat Ġenerali Alber f’din il-kawża jagħtu lil wieħed x’jifhem li l-qorti tar-rinviju astjeniet milli tieħu pożizzjoni dwar din id-domanda. Din il-qorti sempliċement osservat li l-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja qajmet dubji dwar il-portata reali tal-prinċipji allegatament miksura mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini u li dawn il-prinċipji kellhom jitqiesu bħala prinċipji ta’ ordni pubbliku (49).
80. Min-naħa l-oħra, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat, fis-sentenza Renault, li “[ż]ball eventwali ta’ dritt, bħalma huwa dak tal-kawża prinċipali, ma jikkostitwixxix ksur manifest ta’ regola ta’ dritt essenzjali fl-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru mitlub” (50). Din is-silta tagħti lil wieħed x’jifhem li meta l-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku jkun previst minħabba li r-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni ġudizzjarja tmur kontra komponent tal-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru mitlub li jaqa’ taħt dan l-Istat Membru minħabba l-appartenenza ta’ dan l-istess Stat Membru fl-Unjoni, kemm il-punt dwar jekk dan huwiex prinċipju fundamentali ta’ din l-ordni kif ukoll, jekk ikun il-każ, dak dwar jekk ir-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni ġudizzjarja tmurx manifestament kontra dan il-prinċipju fundamentali jistgħu, jew għandhom, jiġu ċċarati mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-funzjoni tagħha li tinterpreta d-dritt tal-Unjoni. Din il-kunsiderazzjoni hija kkorroborata mill-qari tal-ġurisprudenza iktar reċenti.
2) Fuq is-sentenza Diageo Brands
81. Fil-kawża li tat lok għas-sentenza Diageo Brands (51), waħda mid-domandi preliminari kienet tippreżumi li l-iżball fl-applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tad-dritt sekondarju dwar l-eżawriment tad-dritt mogħti mit-trade mark iwassal għall-adozzjoni ta’ deċiżjoni li kienet “manifestament kuntrarja għad-dritt tal-Unjoni”. Essenzjalment, fis-sentenza tagħha, filwaqt li għamlet riferiment għan-natura minima tal-armonizzazzjoni magħmula minn dawn id-dispożizzjonijiet, il-Qorti tal-Ġustizzja rrilevat li ma jistax jiġi kkunsidrat li tali żball fl-implimentazzjoni ta’ dawn id-dispożizzjonijiet imur kontra, b’mod inaċċettabbli, l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni peress li jippreġudika prinċipju fundamentali ta’ dan l-ordinament (52). Bħal fis-sentenza Renault, il-Qorti tal-Ġustizzja għaldaqstant ikklassifikat il-komponent tal-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru mitlub biex tistabbilixxi jekk dan il-komponent kienx jikkostitwixxi prinċipju fundamentali ta’ dan l-ordinament ġuridiku, u sussegwentement eżaminat l-allegat ksur mill-perspettiva tan-natura manifesta tiegħu.
3) Fuq is-sentenza Charles Taylor Adjusting
82. Fil-kawża li tat lok għas-sentenza Charles Taylor Adjusting (53) qamet il-kwistjoni dwar jekk il-qorti ta’ Stat Membru mitlub tistax tirrifjuta li tirrikonoxxi u teżegwixxi s-sentenza ta’ qorti ta’ Stat Membru ieħor, li tista’ tiġi kklassifikata bħala “‘kważi’ ordni kontra l-proċedura”, minħabba li tmur kontra l-ordni pubbliku ta’ dan l-ewwel Stat Membru.
83. Il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat, inizjalment, li r-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni tas-sentenzi inkwistjoni f’dik il-kawża kienu jmorru kontra, b’mod partikolari, il-prinċipju ġenerali li jirriżulta mill-ġurisprudenza tagħha dwar ir-regoli tad-dritt internazzjonali privat tal-Unjoni, li skontu kull qorti adita għandha tiddetermina hija stess jekk għandhiex ġurisdizzjoni biex tiddeċiedi t-tilwima mressqa quddiemha (54).
84. Sussegwentement, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat li, bla ħsara għall-verifiki mwettqa mill-qorti tar-rinviju, ir-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni tas-sentenzi inkwistjoni setgħu kienu inkompatibbli mal-ordni pubbliku tal-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru mitlub, sa fejn dawn is-sentenzi kienu ta’ natura li jippreġudikaw il-prinċipju fundamentali, f’żona ġudizzjarja Ewropea bbażata fuq il-fiduċja reċiproka (55).
85. B’hekk, bħal fis-sentenzi Renault u Diageo Brands, il-Qorti tal-Ġustizzja kklassifikat komponent tal-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru mitlub bħala prinċipju fundamentali ta’ dan l-Istat Membru u sussegwentement ikkunsidrat li r-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor tista’ tmur kontra dan il-prinċipju b’mod inaċċettabbli.
86. Ċertament, wieħed jista’ jistaqsi x’inhu r-rwol, fis-sentenza Charles Taylor Adjusting, tal-preċiżazzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja “bla ħsara għall-verifiki mwettqa mill-qorti tar-rinviju”. Biex tiġi mwieġba din il-mistoqsija, jeħtieġ li wieħed idur lejn il-konklużjonijiet ippreżentati f’dik il-kawża, li għalihom tagħmel riferiment il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza tagħha.
87. Fil-fatt, l-Avukat Ġenerali Richard de la Tour indika, fil-punt 53 tal-konklużjonijiet tiegħu (56), li huwa kien jaqbel mal-pożizzjoni tal-qorti tar-rinviju li kkunsidrat li, konformement mas-sentenza Gambazzi (57), hija dik il-qorti li għandha twettaq evalwazzjoni globali tal-proċedura u taċ-ċirkustanzi kollha u li r-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni tas-sentenzi inkwistjoni kienu manifestament inkompatibbli mal-ordni pubbliku tal-forum.
88. Fil-kawża li tat lok għas-sentenza Gambazzi (58) kienet qamet il-kwistjoni dwar jekk, fir-rigward tal-klawżola tal-ordni pubbliku, il-qorti tal-Istat Membru mitlub tistax tieħu inkunsiderazzjoni l-fatt li l-konvenut ġie eskluż mill-proċedura fl-Istat ta’ oriġini, minħabba li ma kienx issodisfa xi obbligi imposti fuqu b’digriet mogħti fil-kuntest tal-istess kawża. Il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li tali esklużjoni tista’ tiġġustifika l-użu tal-klawżola dwar l-ordni pubbliku meta, wara evalwazzjoni globali tal-kawża u fid-dawl taċ-ċirkustanzi kollha, ikun jidher għall-qorti tal-Istat Membru mitlub li din il-miżura ta’ esklużjoni kienet tikkostitwixxi ksur manifest u sproporzjonat tad-dritt għal smigħ tal-konvenut (59).
89. Fil-fehma tiegħi, il-formulazzjoni tar-risposta tal-Qorti tal-Ġustizzja rriżultat, minn naħa, min-neċessità li jittieħdu inkunsiderazzjoni diversi elementi fattwali biex tiġi ddeterminata l-proporzjonalità ta’ dan il-ksur tad-dritt tal-konvenut “[jekk dan kien] manifest u sproporzjonat”) u, min-naħa l-oħra, mid-distinzjoni essenzjali fil-qasam tar-rinviji għal deċiżjoni preliminari bejn l-interpretazzjoni u l-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni. Jien tal-fehma li r-riferiment li għamlet il-Qorti tal-Ġustizzja, fis-sentenza Charles Taylor Adjusting (60), għall-“verifiki [li għandha twettaq il-]qorti tar-rinviju” jirrifletti l-istess distinzjoni. Għaldaqstant, dan ir-riferiment ma jqiegħedx inkwistjoni l-kunsiderazzjonijiet magħmula fil-punt 85 ta’ dawn il-konklużjonijiet.
90. Konsegwentement, hija l-Qorti tal-Ġustizzja biss li għandha tinterpreta d-dritt tal-Unjoni, mingħajr ma tipproċedi għall-applikazzjoni tiegħu. Il-Qorti tal-Ġustizzja hija obbligata, fil-funzjoni tagħha li tinterpreta d-dritt tal-Unjoni, tiddetermina jekk il-komponent ta’ dan id-dritt jikkostitwixxix prinċipju fundamentali tal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. Fit-tieni lok, hija l-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tiċċara jekk il-kundizzjonijiet għall-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku, previsti mid-dritt tal-Unjoni, humiex issodisfatti fir-rigward tal-elementi fattwali ppreżentati minn qorti tar-rinviju. Dawn il-kunsiderazzjonijiet huma kkorroborati mis-sentenza Eco Swiss (61), li hija emblematika ħafna f’dan ir-rigward.
4) Fuq is‑sentenza Eco Swiss
91. Fil-kawża li tat lok għas-sentenza Eco Swiss, waħda mid-domandi kienet tirrigwarda l-punt dwar jekk qorti nazzjonali adita b’rikors għall-annullament ta’ sentenza ta’ arbitraġġ għandhiex tilqa’ tali rikors meta hija tqis li effettivament dik is-sentenza ta’ arbitraġġ tmur kontra l-Artikolu 101 TFUE, meta, skont ir-regoli ta’ proċedura interni tagħha, hija għandha tilqagħha biss jekk tali sentenza tmur kontra l-ordni pubbliku.
92. Għalkemm din id-domanda kienet saret mill-perspettiva tal-klawżola tal-ordni pubbliku, din ma kinitx tinsab f’att tad-dritt tal-Unjoni li l-Qorti tal-Ġustizzja setgħet tinterpreta. Fil-fatt, il-kawża prinċipali kienet tikkonċerna l-annullament eventwali, fl-Istat Membru tal-qorti tar-rinviju, ta’ sentenza ta’ arbitraġġ mogħtija fuq talba ta’ kumpanniji stabbiliti barra mill-Unjoni. Indipendentement mid-dimensjoni transkonfinali tal-kawża, l-eżekuzzjoni tas-sentenzi ta’ arbitraġġ ma kinitx taqa’ taħt il-Konvenzjoni ta’ Brussell.
93. Fis-sentenza tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja, inizjalment, ikklassifikat l-Artikolu 101 TFUE bħala “dispożizzjoni fundamentali indispensabbli għat-twettiq tal-funzjonijiet mogħtija lill-[Unjoni] u, b’mod partikolari, għall-funzjonament tas-suq intern” (62). Sussegwentement, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat li, sa fejn qorti nazzjonali għandha, skont ir-regoli ta’ proċedura interni tagħha, tilqa’ talba għall-annullament ta’ sentenza ta’ arbitraġġ ibbażata fuq il-ksur tar-regoli nazzjonali ta’ ordni pubbliku, hija għandha tilqa’ wkoll tali talba bbażata fuq il-ksur tal-projbizzjoni stabbilita f’din id-dispożizzjoni tad-dritt primarju (63).
94. Fis-sentenza tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet għaldaqstant dwar il-kundizzjonijiet għall-implementazzjoni tal-klawżola tal-ordni pubbliku (“ksur manifest” jew le). Fil-fatt, dawn il-kundizzjonijiet ma jaqgħux taħt id-dritt tal-Unjoni (64). Min-naħa l-oħra, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeterminat, kif għamlet fis-sentenzi kollha li semmejt sa issa, jekk il-komponent tal-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru kkonċernat li l-ksur tiegħu kien inkwistjoni kienx jikkostitwixxi prinċipju fundamentali ta’ dan l-ordinament.
95. Dan iwassalni għal mistoqsija iktar essenzjali: jeżisti allura ordni pubbliku tal-Unjoni li l-prinċipji fundamentali tiegħu jistgħu jiġu identifikati mill-Qorti tal-Ġustizzja?
c) L-ordni pubbliku tal-Unjoni
96. Waqt is-seduta, waħda mill-kwistjonijiet diskussi kienet dik dwar jekk ir-riferiment magħmul mill-Qorti tal-Ġustizzja għal “regola tad-dritt ikkunsidrata bħala essenzjali fis-sistema legali ta’ l-Istat fejn tintalab l-eżekuzzjoni ta’ sentenza” u għal “dritt rikonoxxut bħala fundamentali f’din is-sistema legali” (65), tindikax ir-rieda tal-Qorti tal-Ġustizzja li tintroduċi distinzjoni bejn l-ordni pubbliku nazzjonali u l-ordni pubbliku tal-Unjoni. Mingħajr ma rrid niċħad l-eżistenza ta’ dan tal-aħħar, minix persważ li dan ir-riferiment huwa intiż effettivament li jiddistingwi bejn dawn iż-żewġ ordnijiet pubbliċi.
97. Fil-fatt, fl-ewwel lok, jiena tal-fehma li, b’dan ir-riferiment, il-Qorti tal-Ġustizzja riedet pjuttost tindika li huwa possibbli li jsir użu mill-klawżola tal-ordni pubbliku meta r-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni mogħtija fi Stat Membru ieħor jikser manifestament prinċipju, jew komponent, essenzjali jew fundamentali tal-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru mitlub, indipendentement mill-forma speċifika tal-espressjoni tiegħu fid-dritt nazzjonali (66).
98. Fit-tieni lok, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, fis-sentenza Meroni, li l-klawżola tal-ordni pubbliku hija intiża li tapplika biss sa fejn il-ksur tal-garanziji ta’ natura proċedurali ikun jimplika li r-rikonoxximent ta’ tali sentenza tkun twassal għal ksur manifest ta’ regola essenzjali tad-dritt fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni u għalhekk ta’ dan l-Istat Membru mitlub (67). Minn dan isegwi li anki “regola tad-dritt meqjusa essenzjali fl-ordinament ġuridiku tal-Istat mitlub” tista’ taqa’ taħt id-dritt tal-Unjoni.
99. Fit-tielet lok, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonfermat, fis-sentenza Diageo Brands, li, bir-riferiment għar-“regoli ta’ dritt” u għad-“drittijiet”, l-intenzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja ma kinitx li tiddistingwi żewġ sorsi distinti – nazzjonali u tal-Unjoni – tal-ordni pubbliku. Il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li r-rikonoxximent ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor jista’ jiġi rrifjutat biss minħabba ksur manifest ta’ regola tad-dritt ikkunsidrata bħala essenzjali fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni u għalhekk fl-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru fejn jintalab ir-rikonoxximent jew ta’ dritt rikonoxxut bħala fundamentali f’dawn l-ordinamenti ġuridiċi (68).
100. Minkejja dan, fil-passat, esprimejt ruħi favur ir-rikonoxximent tal-eżistenza tal-“ordni pubbliku tal-Unjoni” (69), li, min-naħa tiegħu, jifforma parti integrali mill-ordni pubbliku nazzjonali. Għalkemm il-Qorti tal-Ġustizzja ma rriproduċietx dan il-kunċett fil-ġurisprudenza tagħha, hija kkunsidrat li regola tad-dritt essenzjali fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni tikkostitwixxi wkoll regola tad-dritt essenzjali tal-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru mitlub, li l-ksur manifest tagħha tista’ tiġġustifika l-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku (70).
101. Kif jikkonferma l-Artikolu 2 TUE, hemm sett komuni ta’ valuri kondiviżi, osservati u protetti mill-Istati Membri li jiddefinixxu l-identità nnifisha tal-Unjoni inkwantu ordinament ġuridiku komuni (71). F’dan ir-rigward, huwa diffiċli li jinstab eżempju iktar rappreżentattiv tal-valuri kondiviżi mill-Istati Membri minn dawk riflessi fil-Karta.
102. Mill-perspettiva tal-Istat Membru mitlub, jeżisti biss ordni pubbliku wieħed. Fil-fatt, tali sett komuni jifforma parti integrali mill-ordinament ġuridiku ta’ kull Stat Membru. Barra minn hekk, kif indikajt qabel (72), il-kundizzjonijiet għall-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku huma l-istess meta dan l-użu jkun ikkontemplat minħabba l-ksur, mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini, tad-dritt nazzjonali u tad-dritt tal-Unjoni. Madankollu, fil-fehma tiegħi, minn naħa, l-insistenza tal-Qorti tal-Ġustizzja fuq l-identiċità ta’ dawn il-kundizzjonijiet hija marbuta mar-rieda li d-dritt tal-Unjoni ma jiġix ipprivileġġjat fuq id-drittijiet nazzjonali. Tali approċċ jikkorrispondi, barra minn hekk, għall-prinċipju essenzjali tal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, sanċit fl-Artikolu 4(2) TUE, li jgħid li l-Unjoni tirrispetta l-identità nazzjonali tal-Istati Membri, inerenti għall-istrutturi fundamentali politiċi u kostituzzjonali tagħhom. Min-naħa l-oħra, kif turi l-ġurisprudenza rilevanti li esponejt, il-fatt li l-kundizzjonijiet għall-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku huma l-istess, kemm għal dak li jirrigwarda d-dritt nazzjonali u kif ukoll id-dritt tal-Unjoni, ma jimplikax li l-istess japplika għal dak li jikkonċerna r-rwoli rispettivi tal-qorti tal-Istat Membru mitlub u tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-qasam tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari.
103. Huwa fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet li jeħtieġ li jiġu eżaminati d-domandi preliminari. B’mod iktar preċiż, hija l-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tinterpreta d-dritt tal-Unjoni, inizjalment, għall-iskopijiet li tivverifika jekk l-Artikolu 11 tal-Karta jesprimix prinċipju fundamentali tal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni (Titolu C) u, sussegwentement, sabiex tiċċara, fir-rigward ta’ din it-talba għal deċiżjoni preliminari, il-kriterji ta’ evalwazzjoni li jippermettu li jiġi stabbilit jekk l-eżekuzzjoni ta’ kundanna bħalma hija dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali twassalx għal ksur manifest ta’ dan il-prinċipju (Titolu D).
C. Fuq l-Artikolu 11 tal-Karta
1. Il‑libertà tal‑istampa fid‑dawl tal‑Artikolu 11 tal‑Karta
104. Permezz tad-domandi preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tirreferi għall-Artikolu 11 tal-Karta. Madankollu, din id-dispożizzjoni fiha żewġ paragrafi: l-ewwel wieħed jikkonċerna, b’mod ġenerali, il-libertà tal-espressjoni u tal-informazzjoni, filwaqt li t-tieni wieħed jikkonċerna, b’mod iktar speċifiku, il-libertà u l-pluraliżmu tal-media.
105. Kif diġà ġie ċċarat mill-Qorti tal-Ġustizzja, għal dak li jirrigwarda l-organi tal-media, l-indħil fil-libertà tal-espressjoni u tal-informazzjoni jieħu l-forma partikolari ta’ ndħil fil-libertà tal-media, protetta speċifikament mill-Artikolu 11(2) tal-Karta (73). Fuq din il-linja ta’ ħsieb, mill-ispjegazzjonijiet li jirrigwardaw il-Karta jirriżulta li din id-dispożizzjoni “[t]għid b’mod ċar liema huma l-konsegwenzi ta’ paragrafu 1 fir-rigward tal-libertà tax-xandir” (74). Minn dan niddeduċi li, meta l-indħil fl-eżerċizzju tal-libertà tal-espressjoni jikkonċerna l-attività tal-media, huwa l-Artikolu 11(2) u mhux l-Artikolu 11(1) tal-Karta li għandu japplika.
106. Fil-kawża prinċipali, qorti nazzjonali rrikorriet għall-klawżola tal-ordni pubbliku minħabba li l-eżekuzzjoni tas-sentenzi Spanjoli jkunu jmorru kontra l-libertà tal-istampa. Id-domandi preliminari jikkonċernaw għaldaqstant, b’mod iktar speċifiku, l-Artikolu 11(2) tal-Karta.
107. Il-mistoqsija li tqum hawnhekk hija dwar jekk, fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, il-libertà tal-istampa ggarantita f’din id-dispożizzjoni tikkostitwixxix prinċipju fundamentali li l-ksur tiegħu jista’ jiġġustifika l-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku.
2. Il‑libertà tal-istampa bħala prinċipju fundamentali tal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni
108. Mill-ġurisprudenza wieħed jista’ jiddeduċi li l-fatt li l-libertà tal-istampa ggarantita mill-Karta għandha l-istess valur ġuridiku bħat-Trattati ma jimplikax awtomatikament li din tikkostitwixxi prinċipju fundamentali tal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni (75).
109. Minkejja dan, minn naħa, il-libertà tal-istampa, sanċita fl-Artikolu 11(2) tal-Karta, tipproteġi r-rwol essenzjali tal-media f’soċjetà demokratika u fi Stat tad-dritt, li tikkonsisti fit-tixrid tal-informazzjoni u tal-ideat fuq kwistjonijiet ta’ interess ġenerali u li magħhom jiżdied id-dritt tal-pubbliku, li jirċieviha, mingħajr ebda restrizzjoni għajr dawk strettament neċessarji (76).
110. Min-naħa l-oħra, skont l-Artikolu 6(3) TUE, id-drittijiet fundamentali “kif iggarantiti mill-[KEDB]”, jagħmlu parti mid-dritt tal-Unjoni bħala prinċipji ġenerali tiegħu. Minn dan l-aspett, wieħed jista’ jistaqsi jekk l-Artikolu 11(2) tal-Karta jsibx l-ekwivalenti tiegħu fil-KEDB. F’każ ta’ risposta fl-affermattiv, mhux talli l-libertà tal-media tkun tikkostitwixxi prinċipju ġenerali tad-dritt tal-Unjoni, iżda wkoll il-ġurisprudenza tal-Qorti EDB tkun tipprovdi gwida utli dwar l-interpretazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni tal-Karta.
111. F’dan ir-rigward, jeħtieġ li jiġi rrilevat li, għad-differenza tal-Artikolu 11 tal-Karta, l-Artikolu 10 tal-KEDB la jagħmel riferiment għal-libertà tal-media u lanqas għall-pluraliżmu tal-media. Madankollu, minn naħa, fid-dawl tal-ġurisprudenza tal-Qorti EDB, huwa paċifiku li din l-aħħar dispożizzjoni tikkonċerna wkoll il-libertà tal-istampa, jew saħansitra l-libertà ġurnalistika (77). Min-naħa l-oħra, il-Qorti tal-Ġustizzja tindika, fil-ġurisprudenza tagħha, li l-libertà tal-espressjoni u tal-informazzjoni, stabbilita fl-Artikolu 11(1) u (2) tal-Karta u fl-Artikolu 10 tal-KEDB, għandha l-istess sens u l-istess portata f’kull wieħed minn dawn iż-żewġ strumenti (78).
112. Ċertament, l-ispjegazzjonijiet li jirrigwardaw l-Artikolu 11 tal-Karta jiddikjaraw li l-paragrafu 2 ta’ dan l-artikolu, “[h]u bbażat b’mod partikolari fuq il-każistika tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar it-televiżjoni, b’mod partikolari [s-sentenza Collectieve Antennevoorziening Gouda (79)], u fuq il-Protokoll dwar is-sistema tax-xandir pubbliku fl-Istati Membri”. Madankollu, dawn ir-referenzi jidhru li jieħdu inkunsiderazzjoni pjuttost il-pluraliżmu tal-media li, għalkemm huwa marbut b’mod inseparabbli mal-libertà tagħhom, ma jidhirx li huwa direttament inkwistjoni fil-kawża prinċipali. Fi kwalunkwe każ, il-pluraliżmu tal-media huwa protett ukoll fuq il-bażi tal-Artikolu 10 tal-KEDB (80).
113. F’dawn iċ-ċirkustanzi, meħuda inkunsiderazzjoni l-importanza tal-libertà tal-istampa f’soċjetà demokratika u fi Stat tad-dritt kif ukoll il-fatt li din il-libertà hija prinċipju ġenerali tad-dritt tal-Unjoni, jidhirli li ma jistax jiġi miċħud li l-imsemmija libertà tirrappreżenta prinċipju essenzjali tal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni li l-ksur manifest tiegħu jista’ jikkostitwixxi motiv ta’ rifjut ta’ exequatur.
D. Fuq il-kriterji ta’ evalwazzjoni tal-ksur manifest tal-libertà tal-istampa
1. Ir-rwol tal-qorti tal-Istat Membri mitlub
a) Osservazzjoni preliminari
114. L-Artikolu 10(2) tal-KEDB jipprevedi li l-eżerċizzju tal-libertà tal-espressjoni jista’ jkun suġġett għal-limitazzjonijiet previsti mil-liġi u li jikkostitwixxu miżuri neċessarji f’soċjetà demokratika b’mod partikolari, “għall-protezzjoni tar-reputazzjoni jew drittijiet ta’ ħaddieħor”. Il-Qorti EDB tirrikonoxxi li, waqt l-eżami tan-neċessità tal-indħil f’soċjetà demokratika “għall-protezzjoni tar-reputazzjoni jew drittijiet ta’ ħaddieħor”, hija tista’ tasal biex tivverifika jekk l-awtoritajiet nazzjonali wettqux bilanċ ġust bejn il-protezzjoni ta’ żewġ valuri ggarantiti minn din il-konvenzjoni u li jistgħu jidhru li huma f’kunflitt f’ċerti kawżi (81).
115. Għal dak li jikkonċerna t-tiftix ta’ tali bilanċ, jeħtieġ li jiġi osservat li s-sentenzi Spanjoli li l-eżekuzzjoni tagħhom hija kkontestata huma intiżi li jipproteġu kemm ir-reputazzjoni tal-klabb tal-futbol kif ukoll dik tal-membru tat-tim mediku tiegħu.
116. Ir-reputazzjoni ta’ dan il-membru tat-tim mediku taqa’ taħt l-Artikolu 8 tal-KEDB, li għalih jikkorrispondi l-Artikolu 7 tal-Karta. Il-kriterji rilevanti biex jiġu bbilanċjati d-dritt għal-libertà tal-espressjoni u d-dritt għar-rispett tal-ħajja privata huma, b’mod partikolari, il-kontribut għal dibattitu ta’ interess ġenerali, in-notorjetà tal-persuna kkonċernata u s-suġġett tal-artiklu, l-aġir preċedenti tiegħu, il-metodu tal-ksib tal-informazzjoni u n-natura veritiera tagħha, il-kontenut, il-forma u l-konsegwenzi tal-pubblikazzjoni, kif ukoll is-severità tas-sanzjoni imposta (82).
117. Fir-rigward tar-reputazzjoni tal-klabb tal-futbol, il-Qorti EDB ħalliet miftuħa l-kwistjoni dwar jekk ir-reputazzjoni ta’ persuna ġuridika taqax taħt l-Artikolu 8 tal-KEDB (83). Madankollu, huwa paċifiku li r-reputazzjoni ta’ persuna ġuridika taqa’ taħt il-kunċetti ta’ “reputazzjoni” jew ta’ “drittijiet ta’ ħaddieħor”, fis-sens tal-Artikolu 10(2) tal-KEDB, filwaqt li min-naħa l-oħra, il-protezzjoni tar-reputazzjoni ta’ persuna ġuridika ma għandhiex l-istess piż bħal dik tar-reputazzjoni jew tad-drittijiet ta’ individwu (84).
118. Għaldaqstant, minn naħa, it-tiftix ta’ bilanċ ġust bejn id-drittijiet u l-interessi kollha involuti għandu jsir b’mod separat għall-klabb tal-futbol u għall-membru tat-tim mediku tiegħu. Din iċ-ċirkustanza tidher li hija riflessa fil-kundanni Spanjoli li jirrigwardaw żewġ ammonti distinti għaż-żewġ rikorrenti fil-kawża prinċipali. Issa, min-naħa l-oħra, il-Qorti EDB tipproċedi bl-evalwazzjoni tal-proporzjonalità tal-indħil fuq il-bażi tal-istess kriterji kemm fir-rigward ta’ persuna ġuridika kif ukoll ta’ individwu (85).
119. Għall-ewwel, wieħed jista’ jkollu t-tentazzjoni jipproċedi biex jibbilanċja d-drittijiet inkwistjoni skont dawn il-kriterji u, fuq din il-bażi, li jistabbilixxi jekk l-eżekuzzjoni tas-sentenzi Spanjoli inkwistjoni fil-kawża prinċipali jwasslux għal ksur manifest tal-libertà tal-istampa. Madankollu, huwa importanti li wieħed iżomm f’moħħu l-kuntest ta’ din il-kawża qabel ma jagħmel l-analiżi tal-imsemmija kriterji.
b) Il‑projbizzjoni tar‑reviżjoni fuq il‑mertu fid‑dawl tal‑fiduċja reċiproka
120. Dan ir-rinviju għal deċiżjoni preliminari ma jirrigwardax il-punt dwar kif għandhom jiġu bbilanċjati, għall-ewwel darba u fuq il-bażi tal-provi disponibbli għall-qorti adita b’azzjoni għad-danni, il-libertà tal-istampa u r-reputazzjoni ta’ ħaddieħor. It-tiftix ta’ tali bilanċ diġà twettaq mill-qrati tal-Istat Membru ta’ oriġini. Barra minn hekk, kif ġie ċċarat waqt is-seduta, il-konvenuti fil-kawża prinċipali ppruvaw jissuġġettaw ir-riżultat ta’ dan it-tiftix għall-istħarriġ tat-Tribunal Constitucional (il-Qorti Kostituzzjonali, Spanja) u tal-Qorti EDB, li kkunsidraw li r-rikorsi ma kinux ammissibbli.
121. F’dan il-każ, ir-rinviju għal deċiżjoni preliminari sar minn qorti tal-Istat Membru li fih intalbet l-eżekuzzjoni ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor. Li tiġi injorat dan il-fatt iwassal għal nuqqas ta’ teħid inkunsiderazzjoni tas-sistema ta’ rikonoxximent u ta’ eżekuzzjoni tar-Regolament Brussell I, ibbażata fuq il-fiduċja reċiproka, u r-rwoli rispettivi tal-qrati tal-Istat Membru ta’ oriġini u tal-Istat Membru mitlub.
122. Fil-fatt, ir-rwol tal-qorti tal-Istat Membru mitlub huwa ddefinit mil-limitazzjoni prevista fl-Artikolu 45(1) tar-Regolament Brussell I, li jgħid li, “[t]aħt l-ebda ċirkostanzi, ma tista’ jiġi reveduta s-sentenza [mogħtija fi Stat Membru ieħor] fuq is-sustanza tagħha”. Ċertament, il-klawżola tal-ordni pubbliku tippermetti lil din il-qorti tirrifjuta l-eżekuzzjoni ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor. Madankollu, din il-klawżola u l-eċċezzjoni li tirriżulta minnha għandhom portata limitata ħafna u jiġu ddeterminati mir-rwol tal-imsemmija qorti.
123. F’dan ir-rigward, l-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku ma hijiex ibbażata fuq evalwazzjoni negattiva tal-proċedura quddiem il-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini jew tas-sentenza li din tkun tat. Mill-konstatazzjoni jirriżulta pjuttost, li r-riperkussjonijiet tal-eżekuzzjoni ta’ din is-sentenza fl-Istat Membru mitlub huma manifestament kuntrarji għal prinċipju fundamentali tal-ordni pubbliku ta’ dan l-Istat Membru.
124. Din hija r-raġuni għalfejn l-Artikolu 45(2) tar-Regolament Brussell I jipprojbixxi lill-qorti tal-Istat Membru mitlub milli tistħarreġ l-eżattezza tal-evalwazzjonijiet ta’ dritt jew ta’ fatt magħmula mill-qorti tal-Istat ta’ oriġini (86). Il-qorti tal-Istat Membru mitlub lanqas ma tista’ tissupplimenta dawn l-evalwazzjonijiet b’elementi eżistenti minn qabel li ma ttiħdux inkunsiderazzjoni mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini (87).
125. F’dan il-kuntest, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat, f’sentenza li tirrigwarda r-Regolament (KE) Nru 2201/2003 (88), li l-qorti tal-Istat Membru mitlub ma tistax tintervjeni fid-determinazzjoni tas-somma finali li għandha titħallas bħala multa ordnata mill-qorti tal-Istat Membri ta’ oriġini (89). Fil-fatt, tali determinazzjoni timplika l-evalwazzjoni tar-raġunijiet li wasslu għan-nuqqasijiet tad-debitur u hija biss il-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini, bħala qorti li għandha ġurisdizzjoni biex tieħu konjizzjoni tal-mertu, li hija awtorizzata tagħmel evalwazzjonijiet ta’ din in-natura.
126. A fortiori u għal dak li jikkonċerna r-Regolament Brussell I, il-qorti tal-Istat Membru mitlub ma tistax tqiegħed inkwistjoni l-evalwazzjonijiet ta’ dritt u ta’ fatt li jkunu saru mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini biex tikkalkola mill-ġdid l-ammont li għandu jitħallas fir-rigward tal-kundanna ddikjarata minn din tal-aħħar. Lanqas ma tista’ terġa’ ttenni l-eżerċizzju tal-ibbilanċjar tad-drittijiet involuti peress li huwa r-riżultat ta’ dan l-eżerċizzju li jiddetermina l-eżitu tal-proċedura.
127. Hekk kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Gambazzi (90), il-verifiki magħmula mill-qorti tal-Istat Membru mitlub jistgħu jkunu intiżi biss sabiex jidentifikaw ksur manifest u sproporzjonat tad-dritt inkwistjoni, mingħajr ma jimplikaw stħarriġ tal-evalwazzjonijiet tal-mertu magħmula mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini.
128. Taħt din il-linja ta’ ħsieb, mill-perspettiva tal-KEDB (91), u meħuda inkunsiderazzjoni r-rwoli differenti tal-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini u tal-qorti tal-Istat Membru mitlub fil-kuntest tas-sistema ta’ rikonoxximent u ta’ eżekuzzjoni stabbilita mir-Regolament Brussell I, ibbażata fuq il-fiduċja reċiproka, huwa suffiċjenti li l-qorti tal-Istat Membru mitlub tuża l-klawżola tal-ordni pubbliku biex tirrimedja għall-insuffiċjenzi manifesti tal-protezzjoni tad-drittijiet iggarantiti mill-KEDB.
129. F’dawn iċ-ċirkustanzi u għal dak li jikkonċerna l-ksur ta’ prinċipju ta’ natura sostantiva b’kundanna miksuba wara azzjoni għad-danni, il-verifiki magħmula mill-qorti tal-Istat Membru mitlub għandhom jirrigwardaw fuq kollox ir-riperkussjonijiet manifesti u sproporzjonati tas-sanzjoni imposta mis-sentenza li l-eżekuzzjoni tagħha hija mitluba dwar il-libertà tal-istampa. Fil-fatt, waqt l-eżekuzzjoni ta’ sentenza barranija, huma s-sanzjonijiet li l-iktar iwettqu intrużjoni fuq l-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru mitlub. Din hija wkoll il-perspettiva adottata mill-qorti tar-rinviju fid-domandi preliminari tagħha, li jiffokaw fuq id-dimensjoni pekunjarja tas-sentenzi Spanjoli.
130. Madankollu jeħtieġ li wieħed ma jitlifx mill-mira l-fatt li l-Artikolu 11 ma huwiex l-unika dispożizzjoni tal-Karta li hija involuta.
c) L‑ibbilanċjar tad-drittijiet fundamentali inkwistjoni
131. F’dan il-każ, minn naħa, mill-perspettiva tal-konvenuti fil-kawża prinċipali, l-għoti tal-exequatur tista’ tikkostitwixxi ndħil fl-eżerċizzju tal-libertà tal-istampa ggarantita fl-Artikolu 11 tal-Karta. Min-naħa l-oħra, mill-perspettiva tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali, ir-rifjut ta’ eżekuzzjoni tas-sentenzi Spanjoli inkwistjoni jwassal biex jiġi llimitat id-dritt tagħhom għall-eżekuzzjoni ta’ dawn is-sentenzi, stabbilit fit-tieni paragrafu tal-Artikolu 47 tal-Karta (92).
132. Madankollu, la l-libertà tal-espressjoni u lanqas id-dritt għall-eżekuzzjoni ta’ sentenza ġudizzjarja mogħtija fi Stat Membru ieħor ma huma assoluti.
133. Meta jkunu involuti diversi drittijiet fundamentali, jeħtieġ li jsir eżerċizzju ta’ bbilanċjar ta’ dawn id-drittijiet fid-dawl tar-rekwiżiti previsti fl-Artikolu 52(1) tal-Karta (93).
134. F’dan il-każ, ma tqumx il-kwistjoni tal-eżistenza ta’ bażi legali għal-limitazzjoni tal-eżerċizzju tal-libertà tal-espressjoni mill-konvenuti fil-kawża prinċipali. Fil-fatt, il-kundanni inkwistjoni fil-kawża prinċipali ngħataw bis-saħħa tad-dritt Spanjol u taħt il-qafas tar-Regolament Brussell I u għandhom, bħala prinċipju, jiġu eżegwiti fi Franza. L-istess japplika għal dak li jikkonċerna l-limitazzjoni tad-dritt tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali, li tirriżulta mill-klawżola tal-ordni pubbliku u hija prevista minn dan ir-regolament (94).
135. F’tali każ, l-evalwazzjoni tal-osservanza tal-prinċipju ta’ proporzjonalità għandha titwettaq fl-osservanza tal-konċiljazzjoni meħtieġa tar-rekwiżiti marbuta mal-protezzjoni tad-diversi drittijiet u ta’ bilanċ ġust bejniethom (95).
136. It-tiftix ta’ tali bilanċ huwa mdaħħal fil-mekkaniżmu tal-protezzjoni tal-libertà tal-espressjoni previst mill-KEDB. Għaldaqstant ma huwiex sorpriża li, għall-iskopijiet li jsir tali bbilanċjar bejn il-libertà tal-espressjoni u drittijiet jew libertajiet fundamentali oħra, il-Qorti tal-Ġustizzja tagħmel riferiment għall-kriterji ta’ evalwazzjoni użati mill-Qorti EDB (96).
137. Sa fejn naf jien, il-Qorti EDB għadha ma esprimietx ruħha fuq il-prinċipji applikabbli f’kawżi fejn id-dritt għal-libertà tal-espressjoni, iggarantit mill-Artikolu 10 tal-KEDB, għandu jiġi bbilanċjat mad-dritt għall-eżekuzzjoni ta’ sentenza ġudizzjarja mogħtija barra mill-pajjiż, iggarantit mill-Artikolu 6 ta’ din il-konvenzjoni. Għaldaqstant, hija l-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tistabbilixxi tali prinċipji għal dak li jikkonċerna l-Artikolu 11(2) u t-tieni paragrafu tal-Artikolu 47 tal-Karta fir-rigward ta’ dan ir-rinviju għal deċiżjoni preliminari.
2. Fuq id-danni kumpensatorji
138. Il-problema msemmija fit-tieni domanda preliminari, kif ifformulata mill-qorti tar-rinviju, tikkonċerna l-punt dwar jekk il-qorti tal-Istat Membru mitlub tistax tikkonstata l-eżistenza ta’ ksur manifest tal-libertà tal-istampa minħabba n-natura sproporzjonata tal-kundanna meta din tirrigwarda d-danni mogħtija bħala kumpens għad-dannu morali. Qabel ma nittratta din il-problema, jidhirli li jkunu utli xi preċiżazzjonijiet supplimentari għal dak li jikkonċerna l-portata tagħha.
a) Osservazzjonijiet preliminari
139. Fl-ewwel lok, il-problema msemmija fit-tieni domanda kif ifformulata mill-qorti tar-rinviju tidher li ssib l-oriġini tagħha fl-aggravju ta’ kassazzjoni li permezz tiegħu r-rikorrenti fil-kawża prinċipali jsostnu li l-istħarriġ tal-proporzjonalità tad-danni jista’ jsir biss jekk dawn ikunu ta’ natura punittiva u mhux kumpensatorja. Barra minn hekk, ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali u l-Gvern Spanjol josservaw li d-danni inkwistjoni fil-kawża prinċipali ma ġewx ikklassifikati bħala “punittivi” mill-qorti Spanjola, iżda huma intiżi li jikkumpensaw id-dannu morali mġarrab. Il-formulazzjoni tat-tieni domanda preliminari tindika li l-qorti tar-rinviju jitlaq mill-istess premessa.
140. Fit-tieni lok, nosserva li dan l-aggravju ta’ kassazzjoni jirrigwarda wieħed mill-argumenti adottati mill-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) li jgħid li r-rikorrenti fil-kawża prinċipali ma invokawx dannu patrimonjali u li d-dannu morali huwa diffiċli li jiġi kkwantifikat. F’dan ir-rigward, nixtieq nindika li għalkemm ma huwiex possibbli li jiġi kkalkolat bl-istess mod id-dannu morali u d-dannu patrimonjali, dan ma jfissirx minn daqshekk li l-kundanna marbuta ma’ dannu morali ma hijiex kumpensatorja (97).
141. Fit-tielet lok, il-problema msemmija fit-tieni domanda, kif ifformulata mill-qorti tar-rinviju, tidher li hija tistrieħ fuq il-premessa li l-klassifikazzjoni tad-danni tista’ ssir kemm mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini kif ukoll mill-qorti tal-Istat Membru mitlub (“fil-każ li d-danni jkunu ġew ikklassifikati bħala punittivi jew mill-qorti [tal-Istat Membru] ta’ oriġini, jew mill-qorti [tal-Istat Membru mitlub]”). Madankollu, fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet imsemmija fil-punti 124 sa 126 ta’ dawn il-konklużjonijiet, il-projbizzjoni tar-reviżjoni tal-mertu tipprekludi lill-qorti tal-Istat Membru mitlub milli tipproċedi b’tali klassifikazzjoni tad-danni. Fil-fatt, din il-qorti ma tistax tissostitwixxi l-klassifikazzjoni tagħha għal dik tal-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini. Bl-istess mod, hija prekluża milli teżamina l-evalwazzjonijiet ta’ dritt u ta’ fatt biex tikkonkludi li l-ammont tad-danni mogħtija ma jikkorrispondix għad-dannu mġarrab u li parti kbira minn dan l-ammont għaldaqstant għandha natura mhux kumpensatorja iżda punittiva.
b) Evalwazzjoni
142. Għal dak li jirrigwarda l-eżami tal-mertu tal-problema mqajma mit-tieni domanda preliminari, ser nibda bl-analiżi tal-argument diskuss mill-partijiet waqt is-seduta li jikkonċerna t-tendenzi attwali fid-dritt internazzjonali privat. Imbagħad, ser neżamina mill-qrib il-ġurisprudenza rilevanti tal-Qorti tal-Ġustizzja u tal-Qorti EDB.
1) It-tendenzi attwali fid-dritt internazzjonali privat
143. Fid-dritt internazzjonali privat saru diversi tentattivi – xi drabi b’suċċess, xi drabi, mingħajr suċċess (98) – sabiex tiġi stabbilita klawżola tal-ordni pubbliku li tirrigwarda speċifikament l-għoti jew l-eżekuzzjoni ta’ danni punittivi. Madankollu, dan il-fatt ma jimplikax li l-użu tal-ordni pubbliku jkun eskluż meta l-kundanna ma tirrigwardax danni kumpensatorji.
144. F’dan ir-rigward, ċerti partijiet għamlu riferiment, fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħhom u waqt is-seduta, għall-Konvenzjoni dwar ir-Rikonoxximent u l-Eżekuzzjoni ta’ Sentenzi Barranin f’Materji Ċivili u Kummerċjali (99) (iktar ’il quddiem il-“Konvenzjoni tal-2019”) li minnha l-Unjoni hija parti. B’mod iktar preċiż, dawn il-partijiet isostnu li, għalkemm din il-konvenzjoni tipprevedi l-projbizzjoni tar-reviżjoni fuq l-mertu, l-Artikolu 10(1) ta’ din il-konvenzjoni jipprovdi li “r-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni ta’ sentenza tista’ tiġi miċħuda jekk, u sa fejn, is-sentenza tagħti kumpens għal danni, inklużi danni eżemplari jew punittivi, li ma jikkumpensawx lil parti għat-telf jew għad-dannu reali mġarrab”.
145. Ir-rilevanza tal-Konvenzjoni tal-2019 għal din il-kawża ġiet iddibattuta waqt is-seduta.
146. Fil-fatt, minn naħa, mill-kamp ta’ applikazzjoni tal-Konvenzjoni tal-2019 ġew esklużi l-“malafama” u d-“dritt għall-ħajja privata” (100) peress li, kif jindika r-rapport ta’ spjegazzjoni tal-imsemmija konvenzjoni, dawn huma suġġetti sensittivi għal diversi Stati, li jmissu l-libertà tal-espressjoni u li jista’ jkollhom, f’dan ir-rigward, implikazzjonijiet kostituzzjonali (101).
147. Madankollu, min-naħa l-oħra, fl-2019, l-Istitut tad-Dritt Internazzjonali ppubblika r-riżoluzzjoni tiegħu dwar il-ksur tad-drittijiet tal-personalità bl-użu tal-internet u, skont l-Artikolu 9 ta’ din ir-riżoluzzjoni, l-Artikolu 10 tal-Konvenzjoni tal‑2019 għandu jkun applikabbli wkoll f’każ ta’ tali ksur (102). Ċertament, din ir-riżoluzzjoni ma għandhiex saħħa vinkolanti. Madankollu, din ġiet żviluppata taħt il-patroċinju ta’ dan l-istitut, li l-awtorità tiegħu fir-rigward tal-identifikazzjoni tat-tendenzi attwali fid-dritt internazzjonali privat u pubbliku ma tistax tiġi injorata (103). L-imsemmija riżoluzzjoni turi għalhekk li r-rilevanza tas-soluzzjoni mogħtija mill-konferenza ta’ Den Haag tmur lil hinn mill-qafas tal-Konvenzjoni tal‑2019.
148. B’dan premess, minkejja l-formulazzjoni tal-Artikolu 10 tal-Konvenzjoni tal‑2019, id-distinzjoni bejn id-danni kumpensatorji u punittivi ma hijiex deċiżiva fil-kuntest ta’ din il-konvenzjoni. Fil-fatt, skont ir-rapport ta’ spjegazzjoni dwar il-Konvenzjoni tal‑2019, ir-rifjut għall-eżekuzzjoni fuq il-bażi ta’ din id-dispożizzjoni jista’ jseħħ biss jekk mis-sentenza jirriżulta manifestament li l-kundanna tidher li tmur lil hinn mit-telf jew mid-danni reali mġarrba. F’dan il-kuntest, minbarra d-danni punittivi, “f’każijiet eċċezzjonali, danni u interessi kklassifikati bħala kumpensatorji mill-qorti ta’ oriġini jistgħu wkoll jaqgħu taħt [l-imsemmija dispożizzjoni]” [traduzzjoni mhux uffiċjali] (104). Skont il-kummentarji, taħt il-kappa tal-istess konvenzjoni, huwa għalhekk permess li l-eżekuzzjoni ta’ sentenza barranija tiġi rrifjutata sa fejn din tikkonċerna danni punittivi jew danni b’xi mod ieħor eċċessivi (105).
149. Minn dan niddeduċi li, skont it-tendenzi attwali fid-dritt internazzjonali privat, f’każijiet assolutament eċċezzjonali, huwa possibbli li jsir użu mill-klawżola ta’ ordni pubbliku anki meta l-kundanna tirrigwarda danni kumpensatorji. Fl-assenza ta’ indikazzjoni ċara fir-rigward tal-approċċ adottat mil-leġiżlatur tal-Unjoni fir-Regolament Brussell I, jeħtieġ li wieħed idur lejn il-ġurisprudenza rilevanti li tirrigwarda dan ir-regolament u l-libertà tal-espressjoni.
2) Il-ġurisprudenza rilevanti tal‑Qorti tal‑Ġustizzja
150. Il-qari tas-sentenza flyLAL-Lithuanian Airlines (106) tista’ tagħti lil wieħed x’jaħseb li l-ammont tal-kundanna intiża li tikkumpensa dannu patrimonjali kif ukoll il-konsegwenzi ekonomiċi li jirriżultaw minnu ma jikkostitwixxux, minnhom infushom, motivi ta’ rifjut tal-exequatur. Fil-fatt, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat li l-klawżola tal-ordni pubbliku ma hijiex intiża li tipproteġi interessi purament ekonomiċi, b’mod li s-sempliċi invokazzjoni ta’ konsegwenzi ekonomiċi serji ma tikkostitwixxix ksur tal-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub.
151. Madankollu, minn naħa, il-Qorti tal-Ġustizzja ħadet ħsieb ukoll, f’din is-sentenza, li tenfasizza li s-sentenzi li l-eżekuzzjoni tagħhom kienet inkwistjoni kienu jikkostitwixxu miżuri provviżorji u kawtelatorji li jikkonsistu mhux fil-ħlas ta’ somma, iżda biss fis-sorveljanza tal-beni tal-konvenuti fil-kawża prinċipali (107). Min-naħa l-oħra, mill-imsemmija sentenza ma jirriżultax li l-konsegwenzi ekonomiċi serji li jinħassu fl-Istat Membru mitlub, li ma jinvolvux sempliċi invokazzjoni ta’ interessi ekonomiċi, ma jistgħux jikkostitwixxu motiv għar-rifjut tal-exequatur.
152. Għaldaqstant, jiena ninterpreta s-sentenza flyLAL-Lithuanian Airlines (108) fis-sens li, meta kundanna tkun tirrigwarda d-danni kumpensatorji, huwa possibbli li jintuża l-ordni pubbliku f’każijiet assolutament eċċezzjonali u biss meta jiġu invokati argumenti oħra bbażati fuq l-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub biex issir oppożizzjoni għall-eżekuzzjoni ta’ din il-kundanna.
3) Il-ġurisprudenza rilevanti tal-Qorti EDB
153. Fil-ġurisprudenza tagħha fil-qasam tal-libertà tal-espressjoni, il-Qorti EDB indikat li n-natura u s-severità tal-pieni imposti huma elementi li għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni meta tkun tiġi mkejla l-proporzjonalità ta’ ksur tad-dritt għal-libertà tal-espressjoni ggarantita mill-Artikolu 10 tal-KEDB (109). Il-qari ta’ din il-ġurisprudenza tista’ tagħti lil wieħed x’jaħseb li l-kundanna fiha nfisha hija iktar importanti mill-piena imposta, li hija ta’ natura minuri.
154. Madankollu, fl-ewwel lok, għandu jiġi rrilevat li l-ġurisprudenza tal-Qorti EDB tinvolvi żewġ aspetti distinti, jiġifieri dik dwar is-sanzjonijiet kriminali u dik li tirrigwarda l-kundanni għal malafama li tikkostitwixxi ksur ċivili. Fil-fatt, l-awtoritajiet nazzjonali għandhom jeżerċitaw trażżin fl-użu tal-proċeduri kriminali u jagħtu iktar attenzjoni lis-severità tas-sanzjonijiet kriminali (110).
155. Fit-tieni lok, ċertament, il-Qorti EDB ikkonstatat ksur tal-Artikolu 10 tal-KEDB fil-każ ta’ kundanna ċivili li kienet tirrigwarda “frank simboliku”. Madankollu, il-kunsiderazzjoni li l-kundanna hija iktar importanti min-natura minuri tal-piena imposta ma kinitx il-punt tat-tluq tar-raġunament iżda argument invokat fl-aħħar lok, biex jiġi enfasizzat li n-natura negliġibbli ta’ tali kundanna ma hijiex suffiċjenti, minnha nfisha, biex tiġġustifika l-indħil fid-dritt ta’ espressjoni tar-rikorrent (111), mingħajr neċessarjament ma tipproduċi effett realment dissważiv fuq l-eżerċizzju tal-libertà tal-espressjoni (112).
156. Ulterjorment importanti, fit-tielet lok, il-Qorti EDB tikkunsidra li, bħala prinċipju, jeħtieġ li tiġi kkonservata l-possibbiltà, għall-persuni leżi b’kummenti malafamanti, li jibdew azzjoni għad-danni tali li tikkostitwixxi rimedju effettiv kontra l-vjolazzjoni tad-drittijiet tal-personalità (113). Skont din il-qorti, f’ċirkustanzi speċifiċi, ammont eċċezzjonali u partikolarment għoli ta’ danni għal malafama jista’ jqajjem oġġezzjoni taħt l-Artikolu 10 tal-KEDB (114). B’mod partikolari, biex jiġi żgurat bilanċ ġust bejn id-drittijiet involuti, l-ammont tad-danni mogħtija għal malafama għandu jkollu “rabta raġonevoli ta’ proporzjonalità” mal-preġudizzju kkawżat lir-reputazzjoni (115). F’dan ir-rigward, kif osservaw l-awturi tal-kummentarji, il-KEDB ma tipprojbixxix il-forom kollha ta’ kundanni pekunjarji jew supra-kumpensatorji. Min-naħa l-oħra, din il-konvenzjoni tipprojbixxi dawk il-kundanni li huma sproporzjonati fis-sens partikolari tal-kelma, hekk kif ġie adottat fil-ġurisprudenza tal-Qorti EDB (116), jiġifieri dawk li, minħabba l-karatteristiċi tagħhom, meqjusa fid-dawl tal-fatti tal-kawża, iwasslu għal limitazzjoni tal-libertà tal-espressjoni li ma hijiex neċessarja f’soċjetà demokratika.
157. Għaldaqstant, minn naħa, il-ġurisprudenza tal-Qorti EDB ma fiha ebda indikazzjoni fir-rigward tal-fatt li n-natura punittiva tad-danni hija prerekwiżit biex jiġi kkonstatat ksur potenzjali tal-libertajiet sanċiti fl-Artikolu 10 tal-KEDB. Min-naħa l-oħra, hija tipprovdi ċerti kriterji għall-finijiet tal-evalwazzjoni tan-natura sproporzjonata ta’ sanzjoni kumpensatorja li jippermettu li jiġi stabbilit li din is-sanzjoni twassal għal limitazzjoni tal-libertà tal-espressjoni li ma hijiex neċessarja f’soċjetà demokratika. Ser nanalizza dawn il-kriterji ta’ evalwazzjoni hawn taħt.
158. Fi kwalunkwe każ u għal dak li jikkonċerna l-problema mqajma mit-tieni domanda preliminari kif ifformulata mill-qorti tar-rinviju, fid-dawl kemm tat-tendenzi attwali fid-dritt internazzjonali privat kif ukoll tal-ġurisprudenza rilevanti, jidhirli li meta kundanna tirrigwarda danni kumpensatorji, huwa possibbli li wieħed jirrikorri għall-ordni pubbliku f’każijiet assolutament eċċezzjonali u biss fir-rigward ta’ argumenti oħra bbażati fuq l-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub.
3. Fuq l‑effett dissważiv
159. Il-problema msemmija fit-tielet sas-seba’ domanda preliminari kkunsidrati flimkien, kif ifformulati mill-qorti tar-rinviju, jikkonċernaw żewġ aspetti.
160. Għaldaqstant, il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf, minn naħa, jekk l-effett dissważiv ta’ kundanna li tirrigwarda d-danni mogħtija bħala kumpens għad-dannu morali huwiex, minnu nnifsu, suffiċjenti biex jiġġustifika l-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku, fis-sens tal-punt 1 tal-Artikolu 34 tar-Regolament Brussell I, moqri fid-dawl tal-Artikolu 11 tal-Karta, u min-naħa l-oħra, liema huma l-elementi li għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni biex tiġi vverifikata l-eżistenza ta’ tali effett dissważiv.
a) L‑effett dissważiv bħala motiv ta’ rifjut ta’ exequatur
1) Il-kunċett ta’ effett dissważiv
161. B’mod preliminari, nosserva li, għalkemm il-qorti tar-rinviju tagħmel riferiment għall-kunċett ta’ effett dissważiv, madankollu hija ma tipprovdix definizzjoni għalih.
162. F’dan ir-rigward, minn naħa, dan ir-riferiment jidher li jsib l-oriġini tiegħu fis-sentenzi mogħtija mill-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) li kkunsidrat, f’termini li jfakkru l-ġurisprudenza tal-Qorti EDB, li l-kundanni inkwistjoni fil-kawża prinċipali kellhom effett dissważiv fuq il-parteċipazzjoni tal-konvenuti fil-kawża prinċipali għad-diskussjoni pubblika ta’ suġġetti li jinteressaw lill-kollettività, b’mod li jfixklu lill-media fit-twettiq tal-kompitu tagħhom ta’ informazzjoni u ta’ stħarriġ. Min-naħa l-oħra, il-qorti tar-rinviju ssemmi, fit-talba għal deċiżjoni preliminari, il-ġurisprudenza tal-Qorti EDB billi tindika li “l-effett dissważiv ta’ kundanna għall-ħlas tad-danni jikkostitwixxi parametru għall-evalwazzjoni tal-proporzjonalità ta’ [...] miżura ta’ kumpens tal-kummenti malafamanti”.
163. Fil-ġurisprudenza fil-qasam tal-libertà tal-espressjoni, il-Qorti EBDB tagħmel riferiment, b’mod interkambjabbli, għall-“effett dissważiv” u għaċ-“chilling effect” [traduzzjoni mhux uffiċjali] (117).
164. Awturi tal-kummentarji osservaw li, għalkemm il-Qorti EDB kienet għadha ma tatx definizzjoni sostantiva tal-kunċett ta’ effett dissważiv, hija madankollu bbażat ruħha fuq dan il-kunċett biex tiġġustifika eżami rigoruż tal-miżuri nazzjonali li hija tikkunsidra bħala l-iktar suxxettibbli li jipproduċu effetti negattivi li jmorru lil hinn mill-każijiet individwali fejn dawn jiġu applikati, b’mod li l-persuni fiżiċi u ġuridiċi jiġu dissważi milli jeżerċitaw id-drittijiet tagħhom bil-biża’ li jkunu suġġetti għal dawn il-miżuri (118).
165. F’din il-linja ta’ ħsibijiet, il-kummentarji rrilevaw li l-kunċett ta’ effett dissważiv ma jintużax b’mod koerenti fil-ġurisprudenza fil-qasam tal-libertà tal-espressjoni, b’mod partikolari sa fejn jidher li jirrigwarda l-implikazzjonijiet tal-indħil fil-libertà tal-espressjoni li jmur lil hinn mis-sitwazzjoni tal-persuna direttament ikkonċernata minn dan l-indħil (119).
166. Fil-fatt, f’linja ta’ din il-ġurisprudenza li tirrigwarda s-sanzjonijiet ċivili, il-Qorti EDB tidher li tuża l-kunċett ta’ effett dissważiv b’rabta mal-libertà ġurnalistika fl-Istat ikkonċernat. Fil-fatt, din il-qorti titkellem fuq riżultat tal-proċedura nazzjonali li jgħabbi lill-persuni kkonċernati b’piż eċċessiv u sproporzjonat, “li jista’ jkollu ‘chilling effect’ fuq il-libertà tal-istampa fit-territorju tal-Istat konvenut” [traduzzjoni mhux uffiċjali] (120), jew ukoll fuq ammont totali tal-kundanna li huwa “fattur importanti għal dak li jikkonċerna ċ-‘chilling effect’ potenzjali tal-proċedura fuqu u fuq ġurnalisti oħra” [traduzzjoni mhux uffiċjali] (121), jew ukoll fuq “[kundanna li] tirriskja inevitabbilment li tiskoraġġixxi lill-ġurnalisti milli jikkontribwixxu għad-diskussjoni pubblika ta’ kwistjonijiet li jinteressaw il-ħajja tal-kollettività” [traduzzjoni mhux uffiċjali] (122).
2) Rilevanza għal din il‑kawża
167. Id-definizzjoni li tagħti l-Qorti EDB tal-effetti dissważivi, jew saħansitra inaċċettabbli mill-perspettiva tal-protezzjoni tal-libertà tal-istampa fil-kuntest tad-dibattitu fuq suġġett ta’ interess ġenerali, jidhirli li hija rilevanti fil-kuntest ta’ din il-kawża, li ddur madwar il-problema tar-rifjut tal-eżekuzzjoni minħabba li l-exequatur ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor allegatament tikser l-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub.
168. Fil-fatt, fl-ewwel lok, tali effetti inaċċettabbli jirriskjaw li jiskoraġġixxu lill-ġurnalisti milli jikkontribwixxu għad-diskussjoni pubblika ta’ kwistjonijiet li jinteressaw il-ħajja tal-kollettività. Id-dibattitu madwar kwistjonijiet ta’ doping fil-futbol jolqot l-interess ġenerali (123) u l-kontribut f’dibattitu ta’ interess ġenerali jikkostitwixxi element primordjali li għandu jittieħed inkunsiderazzjoni fl-ibbilanċjar tad-drittijiet fundamentali involuti (124).
169. Dejjem f’dan il-kuntest, fit-tieni lok, minn naħa, meta tkun kwistjoni ta’ użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku, għandu jinstab bilanċ ġust bejn il-libertà tal-espressjoni u d-dritt għall-eżekuzzjoni ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor, sanċit fit-tieni paragrafu tal-Artikolu 47 tal-Karta. It-tiftix ta’ bilanċ ġust ma jistax, bħala prinċipju, iwassal biex ma tiġix eżegwita sentenza minħabba riperkussjonijiet li din l-eżekuzzjoni jkollha fuq il-konvenut. Is-sustanza ta’ kundanna qiegħda fil-fatt li l-konsegwenzi tagħha jinħassu mill-konvenut.
170. Min-naħa l-oħra, kif osservajt fil-punt 152 ta’ dawn il-konklużjonijiet, meta kundanna tirrigwarda danni kumpensatorji, l-użu tal-ordni pubbliku huwa possibbli f’każijiet assolutament eċċezzjonali u biss meta jiġu invokati argumenti oħra bbażati fuq it-theddida għall-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub. Dan huwa l-każ tal-argument ibbażat fuq il-fatt li l-għoti tal-exequatur tista’ tiġġenera effett dissważiv fuq il-libertà tal-istampa fl-Istat Membru kkonċernat. L-effett dissważiv hekk iddefinit jaffettwa kemm il-libertà ġurnalistika fl-Istat Membru kkonċernat kif ukoll il-libertà tal-informazzjoni tal-pubbliku ġenerali. Ir-rifjut tal-exequatur f’tali każ jipproteġi mhux biss lill-konvenut kontra s-sanzjoni li ġiet imposta fuqu, iżda wkoll l-interess tas-soċjetà tal-Istat Membru kkonċernat.
171. Għaldaqstant, l-eżekuzzjoni ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor li tista’ tipproduċi effett dissważiv fuq l-eżerċizzju tal-libertà tal-istampa fl-Istat Membru mitlub twassal għal ksur manifest u sproporzjonat tal-prinċipju fundamentali ta’ dan l-aħħar Stat Membru u tikkostitwixxi għaldaqstant motiv għar-rifjut tal-exequatur. Jeħtieġ issa li jiġu ddeterminati l-kriterji li jippermettu li jiġi stabbilit li kundanna jkollha tali effett.
b) Kriterji għall‑evalwazzjoni tal-effett dissważiv
1) L-effett dissważiv mill-perspettiva tal-qorti tal-Istat Membru mitlub
172. Il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk iċ-ċirkustanzi deskritti fit-tielet sas-seba’ domanda preliminari kif ifformulati minn din il-qorti jistgħux jittieħdu inkunsiderazzjoni biex tiġi stabbilita l-eżistenza ta’ ksur manifest tal-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub. F’dan ir-rigward, wieħed jista’ jkollu t-tentazzjoni jispira ruħu mill-ġurisprudenza tal-Qorti EDB li, biex tikkonstata ksur tal-Artikolu 10 tal-KEDB, tidher li tagħti piż lil kull waħda miċ-ċirkustanzi msemmija mill-qorti tar-rinviju.
173. Madankollu, kif jirriżulta mill-punt 129 ta’ dawn il-konklużjonijiet, quddiem il-qorti tal-Istat Membru mitlub, il-kwistjoni li tqum ma hijiex dwar jekk id-danni humiex proporzjonati iżda pjuttost dwar jekk l-eżekuzzjoni ta’ sentenza li tagħti danni jistax ikollha effett dissważiv li jwassal għal ksur manifest u sproporzjonat tal-libertà tal-istampa f’dan l-Istat Membru minħabba s-sanzjoni imposta. Għaldaqstant, il-verifiki magħmula mill-qorti tal-Istat Membru mitlub jistgħu biss jidentifikaw ir-riskju ta’ tali effett dissważiv, mingħajr ma jimplikaw l-istħarriġ tal-evalwazzjonijiet tal-mertu magħmula mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini. B’żieda ma’ dan ir-raġunament, ir-rwol tal-Qorti tal-Ġustizzja lanqas ma huwa li tissostitwixxi ruħha għal dak tal-Qorti EDB biex tikkonstata ksur tal-libertà tal-istampa imputabbli lil dan l-aħħar Stat Membru.
174. Dejjem f’dan il-kuntest, il-konvenuti fil-kawża prinċipali ġew ikkundannati, minbarra għall-ħlas tad-danni, interessi u spejjeż, għall-obbligu li jippubblikaw is-sentenza mogħtija fl-Istat Membru ta’ oriġini. Madankollu, id-domandi preliminari jirrigwardaw biss il-kundanna fid-dimensjoni pekunjarja tagħha. Fil-fatt, l-użu tal-klawżola tal-ordni pubbliku huwa possibbli biss f’każ ta’ ksur tal-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru mitlub permezz tal-elementi tas-sentenza li l-eżekuzzjoni tagħha tintalab f’dan l-Istat Membru. Min-naħa l-oħra, skont il-Qorti EDB, l-evalwazzjoni ta’ ndħil fil-libertà tal-espressjoni, mill-perspettiva tal-effett dissważiv tiegħu, għandha tieħu inkunsiderazzjoni n-natura tas-sanzjonijiet u tal-miżuri l-oħra imposti fuq il-persuna kkonċernata (125).
2) Il-kriterji rilevanti f’dan il-każ
175. Permezz tat-tielet sas-seba’ domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tixtieq tistabbilixxi jekk ir-riżorsi tal-persuna kkonċernata, il-gravità tal-ksur, il-portata tad-dannu, kif ukoll il-portata tal-effett dissważiv stabbilit fir-rigward tas-sitwazzjoni ekonomika ta’ kumpannija editriċi ta’ gazzetta u tal-istampa bil-miktub inġenerali għandhomx jittieħdu inkunsiderazzjoni biex tiġi stabbilita l-eżistenza ta’ effett dissważiv. Barra minn hekk, hija tistaqsi jekk l-eżistenza ta’ effett dissważiv għandhiex tiġi evalwata bl-istess mod għal dak li jikkonċerna l-kumpannija editriċi ta’ gazzetta u l-ġurnalist.
176. Għal dak li jirrigwarda l-portata tal-effett dissważiv (ir-raba’ domanda preliminari kif ifformulata mill-qorti tar-rinviju), meħuda fid-dawl tan-neċessità li jiġu bbilanċjati d-drittijiet fundamentali inkwistjoni (126), huwa biss ir-riskju ta’ effett dissważiv li jmur lil hinn mis-sitwazzjoni tal-persuna direttament ikkonċernata li jiġġustifika r-rifjut tal-exequatur inkwantu dan jikkostitwixxi ksur manifest u sproporzjonat tal-libertà tal-istampa fl-Istat Membru mitlub. Huwa biss f’tali ipoteżi li l-qorti ta’ dak l-Istat Membru għandha tirrikorri għall-klawżola tal-ordni pubbliku biex tirrimedja insuffiċjenza manifesta fil-protezzjoni ta’ din il-libertà (127).
177. Għal dak li jikkonċerna r-riżorsi tal-persuna kkonċernata fid-dawl tan-natura fiżika jew ġuridika ta’ din il-persuna (l-ewwel parti tat-tielet domanda kif ukoll il-ħames u s-sitt domanda, kif ifformulati mill-qorti tar-rinviju), il-qorti tal-Istat Membru mitlub għandha tieħu inkunsiderazzjoni l-fatt li s-somma globali li l-persuna kkonċernata hija obbligata tħallas hija fattur importanti fir-rigward tal-effett dissważiv potenzjali fuq din il-persuna u fuq ġurnalisti oħra (128).
178. Ċertament, il-Qorti EDB tidher li tieħu inkunsiderazzjoni, bħala fattur attenwanti, il-fatt li l-editur u l-ġurnalist huma, bħal f’dan il-każ, obbligati in solidum għall-ħlas ta’ sanzjoni (129). Madankollu, l-effett dissważiv ma jiġix evalwat bl-istess mod għal dak li jikkonċerna l-kumpannija editriċi ta’ gazzetta u l-ġurnalist awtur tal-artiklu inkriminat.
179. Fil-fatt, minn naħa, għal dak li jikkonċerna persuna fiżika, il-Qorti EDB tirreferi għas-salarju tal-persuna kkonċernata jew għall-valuri ta’ riferiment, bħalma hija l-paga minima (130) jew medja (131) fl-Istat konvenut inkwistjoni. Bħala prinċipju, is-somma globali li l-persuna kkonċernata hija obbligata tħallas għandha titqies li hija manifestament irraġonevoli meta din il-persuna jkollha tagħmel sagrifiċċji tul diversi snin biex tħallasha kollha jew meta din is-somma tikkorrispondi għal diversi għexieren ta’ paga minima standard fl-Istat Membru mitlub. Min-naħa l-oħra, għal dak li jirrigwarda persuna ġuridika, il-Qorti EDB tieħu ħsieb li l-ammont tad-danni imposti fuq il-kumpanniji tal-istampa ma jkunx tali li jhedded is-sisien ekonomiċi tagħhom (132) u, minħabba f’hekk, li jkun manifestament irraġonevoli.
180. Barra minn hekk, għal dak li jirrigwarda s-sitwazzjoni ekonomika tal-istampa bil-miktub inġenerali fl-Istat Membru mitlub (is-seba’ domanda kif ifformulata mill-qorti tar-rinviju), għalkemm l-effett dissważiv potenzjali jaffettwa lill-ġurnalisti u lill-kumpanniji tal-istampa f’dan l-Istat Membru, il-qorti tal-imsemmi Stat Membru ma għandhiex tieħu inkunsiderazzjoni s-sitwazzjoni ekonomika ta’ dan tal-aħħar biex tirrifjuta l-exequatur ta’ sentenza ġudizzjarja. Mill-perspettiva tal-ġurnalisti u tal-kumpanniji tal-istampa, huwa fuq kollox neċessarju li wieħed ikun konxju tal-fatt li huma wkoll jistgħu jkunu suġġetti għal kundanna manifestament irraġonevoli meta mqabbla maċ-ċirkustanzi tal-każ.
181. Fl-aħħar, fid-dawl tar-rwol tal-Istat Membru mitlub fis-sistema ta’ rikonoxximent u ta’ eżekuzzjoni stabbilita mir-Regolament Brussell I (133), il-verifiki magħmula minn din il-qorti għandhom jikkonċernaw speċjalment ir-riperkussjonijiet manifesti u sproporzjonati fuq il-libertà tal-istampa tas-sanzjoni imposta mis-sentenza li tagħha tintalab l-eżekuzzjoni. L-imsemmija qorti ma tistax għaldaqstant tistħarreġ l-eżattezza tal-evalwazzjonijiet ta’ dritt u ta’ fatt li jkunu saru mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini għal dak li jikkonċerna l-gravità tal-ksur u l-portata tad-dannu (it-tieni parti tat-tielet domanda kif ifformulata mill-qorti tar-rinviju).
182. Min-naħa l-oħra, sabiex jiġi żgurat li r-riżultat tal-ibbilanċjar tad-drittijiet involuti ma jkunx ikkaratterizzat bi protezzjoni manifestament insuffiċjenti tad-drittijiet fundamentali (134), il-qorti tal-Istat Membru mitlub tista’ tieħu inkunsiderazzjoni l-gravità tal-ksur u l-portata tad-dannu biex tiddetermina li, minkejja n-natura a priori manifestament irraġonevoli tas-somma globali tal-kundanna, din hija xierqa biex tiġġieled l-effetti tal-kummenti malafamanti (135).
E. Il-preżunzjoni ta’ protezzjoni ekwivalenti
183. Skont il-preżunzjoni magħrufa ta’ “protezzjoni ekwivalenti”, li tirriżulta mill-ġurisprudenza tal-Qorti EDB u applikabbli għall-Istati Membri (136), il-miżura ta’ Stat Membru adottata għall-eżekuzzjoni tal-obbligi li jirriżultaw mill-appartenenza tiegħu lill-Unjoni għandha titqies iġġustifikata fid-dawl tal-KEDB peress li huwa paċifiku li l-Unjoni tagħti lid-drittijiet fundamentali protezzjoni talinqas ekwivalenti għal dik żgurata minn din il-konvenzjoni (137). Huwa minnu li l-applikabbiltà ta’ din il-preżunzjoni u l-konsegwenzi li jirriżultaw minnha jiġu evalwati biss mill-Qorti EDB. Madankollu, fi spirtu ta’ koordinazzjoni bejn il-Karta u l-KEDB kif ukoll sabiex tingħata risposta eżawrjenti lill-Qorti tal-Ġustizzja wkoll għal dak li jikkonċerna l-implikazzjonijiet tas-sentenza tagħha li tkun ser tingħata, jeħtieġ li nagħmel ftit rimarki supplimentari fuq l-imsemmija preżunzjoni.
184. Mill-ġurisprudenza tal-Qorti EDB jirriżulta li l-applikazzjoni tal-preżunzjoni ta’ protezzjoni ekwivalenti hija suġġetta għal żewġ kundizzjonijiet: l-assenza ta’ marġni ta’ manuvra għall-awtoritajiet nazzjonali u l-użu tal-potenzjalitajiet kollha tal-mekkaniżmu ta’ kontroll previst mid-dritt tal-Unjoni (138), inkluż ir-rinviju għal deċiżjoni preliminari lill-Qorti tal-Ġustizzja li quddiemha jistgħu jiġu diskussi kwistjonijiet ta’ drittijiet fundamentali. Peress li l-Qorti tal-Ġustizzja ġiet adita b’rinviju għal deċiżjoni preliminari u huwa biss l-obbligu tal-Qorti EDB li teżamina jekk it-tieni kundizzjoni hijiex issodisfatta, jiena ser nikkonċentra fuq l-ewwel kundizzjoni.
185. F’dan ir-rigward, il-kwistjoni dwar jekk tapplikax il-preżunzjoni ta’ protezzjoni ekwivalenti tiġi eżaminata mill-Qorti EDB filwaqt li tieħu inkunsiderazzjoni d-“dispożizzjoni preċiża applikata f’dan il-każ” [traduzzjoni mhux uffiċjali] (139) u l-konsegwenzi kollha li minnha jirriżultaw għall-Istat Membru kkonċernat, skont l-interpretazzjoni pprovduta mill-Qorti tal-Ġustizzja (140). Dan jimplika t-teħid inkunsiderazzjoni tal-elementi rilevanti tal-kuntest ġuridiku tal-Unjoni li minnu joħorġu l-obbligi ta’ Stat Membru kkonċernat fil-konfront tal-Unjoni u tal-Istati Membri l-oħra.
186. F’dan il-każ, il-kwistjoni hija, għaldaqstant, dwar jekk, taħt is-sistema tar-Regolament Brussell I, il-qorti tal-Istat Membru mitlub adita b’rikors previst fl-Artikoli 43 u 44 ta’ dan ir-regolament jibqgħalhiex setgħa diskrezzjonali biex tiddeċiedi jekk tużax jew le l-klawżola tal-ordni pubbliku meta l-eżekuzzjoni ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor tikser manifestament dritt fundamentali ggarantit mill-Karta.
187. Fil-fehma tiegħi, il-Qorti EDB għadha ma esprimietx ruħha dwar tali xenarju (141). Xaqliba mill-kummentarji tqis li l-klawżola tal-ordni pubbliku timplika l-eżistenza ta’ setgħa ta’ evalwazzjoni, ħaġa li teskludi l-użu tal-preżunzjoni ta’ protezzjoni ekwivalenti (142). Madankollu, inqis li dan ma huwiex il-każ meta l-ksur allegat jirrigwarda prinċipju fundamentali tal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.
188. Fil-fatt, huwa minnu li l-Artikolu 45(1) tar-Regolament Brussell I jipprevedi li l-qorti tal-Istat Membru mitlub tista’ tirrifjuta l-exequatur biss għal wieħed mir-raġunijiet previsti fl-Artikoli 34 u 35 ta’ dan ir-regolament. Madankollu, għal dak li jikkonċerna r-raġuni ta’ rifjut tal-exequatur, din l-ewwel dispożizzjoni tirreferi għall-punt 1 tal-Artikolu 34 ta’ dan ir-regolament, li jipprovdi, b’mod kategoriku, li sentenza ma għandhiex tiġi rrikonoxxuta jekk ir-rikonoxximent ikun manifestament kontra l-ordni pubbliku tal-Istat Membru mitlub.
189. Barra minn hekk, kif jirriżulta mill-punt 102 ta’ dawn il-konklużjonijiet, l-Istat Membru mitlub ma jiddeterminax unilateralment il-kontenut tal-ordni pubbliku tal-Unjoni. Bl-istess mod, il-klassifikazzjoni tal-ksur tal-ordni pubbliku bħala wieħed manifest tirriżulta minn interpretazzjoni korretta tad-dritt tal-Unjoni u hija għalhekk suġġetta għall-istħarriġ magħmul mill-Qorti tal-Ġustizzja. Ulterjorment, iktar importanti minn hekk, ir-rispett tad-drittijiet fundamentali ma huwiex kwistjoni ta’ rieda tajba jew ta’ korteżija min-naħa tal-Istat Membru mitlub. Quddiem ilment li tqis li huwa fondat u li skontu l-eżekuzzjoni ta’ sentenza ġudizzjarja li taqa’ taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tar-Regolament Brussell I twassal għal ksur manifest tal-ordni pubbliku tal-Unjoni u, b’mod iktar preċiż, ta’ dritt fundamentali, il-qorti tal-Istat Membru mitlub għandha l-obbligu li tirrifjuta l-exequatur ta’ din is-sentenza. Għaldaqstant, f’tali sitwazzjoni hija għandha tirrifjuta jew tirrevoka dikjarazzjoni li tikkonstata s-saħħa eżekuttiva ta’ din is-sentenza.
190. Għal skopijiet ta’ kompletezza, inżid li l-fatt li l-qorti tal-Istat Membru mitlub hija obbligata teżamina jekk il-kundizzjonijiet tal-exequatur humiex issodisfatti ma jfissirx li hija teżerċita setgħa diskrezzjonali fis-sens tal-ġurisprudenza dwar il-KEDB. Fil-fatt, il-Qorti EDB tikkunsidra li l-preżunzjoni ta’ protezzjoni ekwivalenti tapplika meta l-Istat Membru mitlub jista’ jirrifjuta r-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni barranija “fil-limiti preċiżi ħafna u bil-kundizzjoni li jiġu ssodisfatti ċerti rekwiżiti minn qabel” [traduzzjoni mhux uffiċjali] (143).
F. Osservazzjonijiet finali
191. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, nipproponi li tingħata risposta lid-domandi preliminari fis-sens li l-Artikolu 45(1) tar-Regolament Brussell I, moqri flimkien mal-punt 1 tal-Artikolu 34 u l-Artikolu 45(2) ta’ dan ir-regolament, kif ukoll mal-Artikolu 11 tal-Karta għandhom jiġu interpretati fis-sens li Stat Membru li jintalab jeżegwixxi sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor, li tirrigwarda kundanna ta’ kumpannija editriċi ta’ gazzetta u ta’ ġurnalist minħabba ħsara lir-reputazzjoni ta’ klabb sportiv u ta’ membru tat-tim mediku tiegħu permezz ta’ informazzjoni ppubblikata f’din il-gazzetta, għandu jirrifjuta jew jirrevoka dikjarazzjoni li tikkonstata s-saħħa eżekuttiva ta’ din is-sentenza meta l-eżekuzzjoni tagħha twassal għal ksur manifest tal-libertà tal-espressjoni ggarantita mill-Artikolu 11 tal-Karta (144). Tali ksur jeżisti meta l-eżekuzzjoni tal-imsemmija sentenza tipproduċi effett dissważiv potenzjali fir-rigward tal-parteċipazzjoni fid-dibattitu dwar suġġett ta’ interess ġenerali kemm tal-persuni milquta bil-kundanna kif ukoll ta’ kumpanniji tal-istampa u ġurnalisti oħra fl-Istat Membru mitlub (145). Tali effett dissważiv potenzjali jimmanifesta ruħu meta s-somma globali li l-ħlas tagħha qed jintalab tkun manifestament irraġonevoli fid-dawl tan-natura u s-sitwazzjoni ekonomika tal-persuna kkonċernata. Fil-każ ta’ ġurnalist, l-effett dissważiv potenzjali jkun jeżisti, b’mod partikolari, meta din is-somma tikkorrispondi għal diversi għexieren ta’ pagi minimi standard fl-Istat Membru mitlub. Fil-każ ta’ kumpannija editriċi ta’ gazzetta, l-effett dissważiv potenzjali għandu jinftiehem bħala t-theddid manifest tal-bilanċ finanzjarju tal-gazzetta (146). Il-qorti tal-Istat Membru mitlub tista’ tieħu inkunsiderazzjoni l-gravità tal-ksur u l-portata tad-dannu biss sabiex tiddetermina li, minkejja n-natura a priori manifestament irraġonevoli tas-somma globali ta’ kundanna, din hija xierqa biex tiġġieled l-effetti tal-kummenti malafamanti (147).
192. Għal skopijiet ta’ kompletezza, inżid li, meta ffaċċjata b’ilment li fil-kuntest tiegħu jiġi allegat li l-eżekuzzjoni ta’ sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor li tikkundanna lil kumpannija editriċi ta’ gazzetta u lil ġurnalist awtur tal-artiklu inkriminat għall-ħlas, konġunt u in solidum, ta’ ammont sostanzjali bħala kumpens għall-istess dannu morali, tmur kontra l-libertà tal-istampa fl-Istat Membru mitlub, il-qorti ta’ dan l-aħħar Stat Membru tista’ tirrifjuta l-exequatur għal dak li jikkonċerna l-kundanna fir-rigward ta’ waħda minn dawn il-persuni. Fil-fatt, skont l-Artikolu 48 tar-Regolament Brussell I, meta s-sentenza barranija tkun iddeċidiet fuq diversi kapijiet tat-talba u d-dikjarazzjoni li tikkonstata s-saħħa eżekuttiva ma tkunx tista’ tingħata għal kulħadd, il-qorti jew l-awtorità kompetenti għandha tawtorizza l-eżekuzzjoni għal wieħed minnhom jew iktar.
VI. Konklużjoni
193. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi kif ġej għad-domandi preliminari magħmula mill-Cour de cassation (il-Qorti tal-Kassazzjoni, Franza):
L-Artikolu 45(1) tar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 44/2001 tat‑22 ta’ Diċembru 2000 dwar ġurisdizzjoni u rikonoxximent u eżekuzzjoni ta’ sentenzi f’materji ċivili u kummerċjali, moqri flimkien mal-punt 1 tal-Artikolu 34 u l-Artikolu 45(2) ta’ dan ir-regolament, kif ukoll mal-Artikolu 11 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea,
għandhom jiġu interpretati fis-sens li:
Stat Membru li jintalab jeżegwixxi sentenza mogħtija fi Stat Membru ieħor, li tirrigwarda kundanna ta’ kumpannija editriċi ta’ gazzetta u ta’ ġurnalist minħabba l-ħsara lir-reputazzjoni ta’ klabb sportiv u ta’ membru tat-tim mediku tiegħu permezz ta’ informazzjoni ppubblikata f’din il-gazzetta, għandu jirrifjuta jew jirrevoka dikjarazzjoni li tikkonstata s-saħħa eżekuttiva ta’ din is-sentenza meta l-eżekuzzjoni tagħha twassal għal ksur manifest tal-libertà tal-espressjoni ggarantita mill-Artikolu 11 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea.
Tali ksur ikun jeżisti meta l-eżekuzzjoni tal-imsemmija sentenza tipproduċi effett dissważiv potenzjali fir-rigward tal-parteċipazzjoni fid-dibattitu fuq suġġett ta’ interess ġenerali kemm tal-persuni milquta bil-kundanna kif ukoll ta’ kumpanniji tal-istampa u ġurnalisti oħra fl-Istat Membru mitlub. Tali effett dissważiv potenzjali jimmanifestaw ruħu meta s-somma globali li l-ħlas tagħha qed jintalab il-ħlas tagħha tkun manifestament irraġonevoli fid-dawl tan-natura u s-sitwazzjoni ekonomika tal-persuna kkonċernata. Fil-każ ta’ ġurnalist, l-effett dissważiv potenzjali jkun jeżisti, b’mod partikolari, meta din is-somma tikkorrispondi għal diversi għexieren ta’ pagi minimi standard fl-Istat Membru mitlub. Fil-każ ta’ kumpannija editriċi ta’ gazzetta, l-effett dissważiv potenzjali għandu jinftiehem bħala t-theddid manifest tal-bilanċ finanzjarju tal-gazzetta. Il-qorti tal-Istat Membru mitlub tista’ tieħu inkunsiderazzjoni l-gravità tal-ksur u l-portata tad-dannu biss biex tiddetermina li, minkejja n-natura a priori manifestament irraġonevoli tas-somma globali ta’ kundanna, din hija xierqa biex tiġġieled l-effetti tal-kummenti malafamanti.