WYROK TRYBUNAŁU (czwarta izba)
z dnia 22 lutego 2024 r.(*)
Odwołanie – Pomoc państwa – Artykuł 107 TFUE – Pojęcie „pomocy” – Korzyść – Kryterium prywatnego inwestora – Orzeczenie sądu arbitrażowego ustalające obniżone taryfy opłat za energię elektryczną – Możliwość przypisania orzeczenia sądu arbitrażowego państwu – Rozporządzenie (UE) 2015/1589 – Artykuł 4 ust. 2 – Decyzja, w której uznano, że środek nie stanowi pomocy
W sprawach połączonych C‑701/21 P i C‑739/21 P
mających za przedmiot dwa odwołania w trybie art. 56 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wniesione, odpowiednio, w dniu 19 listopada 2021 r. i 1 grudnia 2021 r.,
Mytilinaios AE – Omilos Epicheiriseon, z siedzibą w Amarusion (Grecja), którą reprezentowali V. Christianos, D. Diakopoulos, G. Karydis, A. Politis, P. Selekos i M. Ch. Vlachou, dikigoroi,
wnosząca odwołanie w sprawie C‑701/21 P,
w której pozostałymi uczestnikami postępowania są:
Dimosia Epicheirisi Ilektrismou AE (DEI), z siedzibą w Atenach (Grecja), którą reprezentowali początkowo E. Bourtzalas, A. Oikonomou, E. Salaka, C. Synodinos i H. Tagaras, dikigoroi, oraz D. Waelbroeck, adwokat, a następnie E. Bourtzalas, E. Salaka, C. Synodinos i H. Tagaras, dikigoroi,
strona skarżąca w pierwszej instancji,
Komisja Europejska, którą reprezentowali A. Bouchagiar, I. Georgiopoulos i P.-J. Loewenthal, w charakterze pełnomocników,
strona pozwana w pierwszej instancji,
popierana przez:
Republikę Federalną Niemiec, którą reprezentowali początkowo J. Möller i D. Klebs, a następnie J. Möller, w charakterze pełnomocników,
interwenient w postępowaniu odwoławczym,
oraz
Komisja Europejska, którą reprezentowali A. Bouchagiar i P.‑J. Loewenthal, w charakterze pełnomocników,
wnosząca odwołanie w sprawie C‑739/21 P,
popierana przez:
Republikę Federalną Niemiec, którą reprezentowali początkowo J. Möller i D. Klebs, a następnie J. Möller, w charakterze pełnomocników,
interwenient w postępowaniu odwoławczym,
w której pozostałymi uczestnikami postępowania są:
Dimosia Epicheirisi Ilektrismou AE (DEI), z siedzibą w Atenach, którą reprezentowali początkowo E. Bourtzalas, A. Oikonomou, E. Salaka, C. Synodinos, H. Tagaras, dikigoroi, oraz D. Waelbroeck, adwokat, a następnie E. Bourtzalas, E. Salaka, C. Synodinos i H. Tagaras, dikigoroi,
strona skarżąca w pierwszej instancji,
Mytilinaios AE – Omilos Epicheiriseon, z siedzibą w Amarusion, którą reprezentowali D. Diakopoulos, N. Keramidas i N. Korogiannakis, dikigoroi,
interwenient w pierwszej instancji,
TRYBUNAŁ (czwarta izba),
w składzie: C. Lycourgos, prezes izby, O. Spineanu-Matei, J.‑C. Bonichot, S. Rodin i L.S. Rossi (sprawozdawczyni), sędziowie,
rzecznik generalny: M. Szpunar,
sekretarz: L. Carrasco Marco, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 27 kwietnia 2023 r.,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 7 września 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 W swoich odwołaniach Mytilinaios AE – Omilos Epicheiriseon (zwana dalej „spółką Mytilinaios”) i Komisja Europejska wnoszą o uchylenie wyroku Sądu Unii Europejskiej z dnia 22 września 2021 r., DEI/Komisja (T‑639/14 RENV, T‑352/15 i T‑740/17, zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”, EU:T:2021:604), w którym Sąd stwierdził nieważność pisma Komisji COMP/E3/ΟΝ/AB/ark *2014/61460 z dnia 12 czerwca 2014 r., informującego Dimosia Epicheirisi Ilektrismou AE (DEI) o umorzeniu postępowania w sprawie jej skarg złożonych do Komisji (zwanego dalej „spornym pismem”), decyzji Komisji C(2015) 1942 final z dnia 25 marca 2015 r. w sprawie SA.38101 (2015/NN) (ex 2013/CP) dotyczącej domniemanej pomocy państwa w postaci taryf opłat za energię elektryczną niższych od kosztów przyznanej spółce Alouminion SA w następstwie orzeczenia sądu arbitrażowego (Dz.U. 2015, C 219, s. 2, zwanej dalej „pierwszą sporną decyzją”) oraz decyzji Komisji C(2017) 5622 final z dnia 14 sierpnia 2017 r. w sprawie SA.38101 (2015/NN) (ex 2013/CP) dotyczącej domniemanej pomocy państwa w postaci taryf opłat za energię elektryczną niższych od kosztów przyznanej spółce Alouminion SA w następstwie orzeczenia sądu arbitrażowego (Dz.U. 2017, C 291, s. 2, zwanej dalej „drugą sporną decyzją”).
Ramy prawne
2 Artykuł 1 rozporządzenia Rady (UE) 2015/1589 z dnia 13 lipca 2015 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 [TFUE] (Dz.U. 2015, L 248, s. 9), zatytułowany „Definicje”, przewiduje:
„Do celów niniejszego rozporządzenia stosuje się następujące definicje:
[…]
h) »zainteresowana strona« oznacza którekolwiek państwo członkowskie oraz jakiekolwiek osoby, przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw, na których interesy może mieć wpływ przyznanie pomocy, w szczególności beneficjentów pomocy, konkurujące ze sobą przedsiębiorstwa lub stowarzyszenia handlowe”.
3 Artykuł 4 tego rozporządzenia, noszący tytuł „Badanie wstępne zgłoszenia i decyzje Komisji”, stanowi:
„1. Komisja bada zgłoszenie bezzwłocznie po jego otrzymaniu. Bez uszczerbku dla art. 10 Komisja podejmuje decyzję zgodnie z ust. 2, 3 lub 4 niniejszego artykułu.
2. W przypadku gdy Komisja po przeprowadzeniu badania wstępnego stwierdza, że środek będący przedmiotem zgłoszenia nie stanowi pomocy, ustalenie to zostaje stwierdzone w formie decyzji.
3. W przypadku gdy Komisja po przeprowadzeniu badania wstępnego stwierdza, że nie ma żadnych wątpliwości co do zgodności środka będącego przedmiotem zgłoszenia z rynkiem wewnętrznym, w stopniu, w jakim mieści się on w zakresie art. 107 ust. 1 TFUE, Komisja podejmuje decyzję, że środek jest zgodny z rynkiem wewnętrznym (»decyzja o niewnoszeniu zastrzeżeń«). W decyzji określone zostaje, który z przewidzianych w [traktacie FUE] wyjątków zastosowano.
4. W przypadku gdy po przeprowadzeniu badania wstępnego Komisja stwierdza, że zaistniały wątpliwości co do zgodności środka będącego przedmiotem zgłoszenia z rynkiem wewnętrznym, Komisja podejmuje decyzję o wszczęciu postępowania zgodnie z art. 108 ust. 2 TFUE (»decyzja o wszczęciu formalnej procedury dochodzenia [formalnego postępowania wyjaśniającego]«).
[…]”.
4 Powyższe przepisy zostały przejęte z rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. [108 TFUE] (Dz.U. 1999, L 83, s. 1), które zostało uchylone rozporządzeniem 2015/1589.
Okoliczności powstania sporu i zaskarżony wyrok
5 Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu zostały opisane w pkt 1–53 zaskarżonego wyroku i na potrzeby niniejszego postępowania można je streścić w podany niżej sposób.
6 Sprawy przed Sądem dotyczą trzech powiązanych i następujących po sobie sporów, które dotyczą zasadniczo kwestii, czy taryfa opłat za dostawę energii elektrycznej (zwana dalej „sporną taryfą”), którą spółka DEI, producent i dostawca energii elektrycznej, kontrolowany przez państwo greckie, jest zobowiązana stosować na podstawie orzeczenia sądu arbitrażowego wobec swojego głównego klienta, którym jest spółka Mytilinaios, producent aluminium, wiąże się z przyznaniem pomocy państwa.
7 W dniu 4 sierpnia 2010 r. spółki DEI i Mytilinaios podpisały umowę ramową dotyczącą taryfy opłat za dostawę energii elektrycznej, która miała być stosowana w okresie od 1 lipca 2010 r. do 31 grudnia 2013 r., jak również warunków polubownego uregulowania żądanego długu spółki Mytilinaios wobec spółki DEI, który skumulował się w okresie od 1 lipca 2008 r. do 30 czerwca 2010 r.
8 Na podstawie kryteriów przewidzianych w tej umowie ramowej spółki Mytilinaios i DEI bezskutecznie negocjowały treść projektu umowy o dostawę energii elektrycznej, ponieważ strony te nie były w stanie uzgodnić taryfy opłat mającej zastosowanie do dostaw energii elektrycznej, którą spółka DEI miała zapewnić spółce Mytilinaios.
9 W ramach klauzuli arbitrażowej podpisanej w dniu 16 listopada 2011 r. spółki Mytilinaios i DEI porozumiały się w kwestii powierzenia rozstrzygnięcia sporu stałemu arbitrażowi Rythmistiki Archi Energeias (greckiemu organowi regulacyjnemu ds. energii, Grecja) (zwanemu dalej „RAE”), zgodnie z art. 37 nomos 4001/2011, gia ti leitourgia Energeiakon Agoron Ilektrismou kai fysikou Aeriou, gia Erevna, Paragogi kai diktya metaforas Ydrogonanthrakon kai alles rythmiseis (ustawy 4001/2011 w sprawie funkcjonowania rynków energii elektrycznej i gazu oraz badań, produkcji i sieci przesyłowych węglowodorów oraz innych regulacji)) (FEK A’ 179/22.8.2011, zwanej dalej „ustawą 4001/2011”).
10 Zgodnie z tą klauzulą arbitrażową zadanie powierzone sądowi arbitrażowemu polegało na ustaleniu, na podstawie negocjacji, które miały miejsce między spółkami DEI a Mytilinaios, taryfy opłat za dostawę energii elektrycznej odpowiadającej specyfice spółki Mytilinaios i pokrywającej co najmniej koszty ponoszone przez spółkę DEI.
11 Orzeczeniem z dnia 31 października 2013 r. (zwanym dalej „orzeczeniem sądu arbitrażowego”) sąd arbitrażowy RAE rozstrzygnął ten spór.
12 Wyrokiem z dnia 18 lutego 2016 r. Efeteio Athinon (sąd apelacyjny w Atenach, Grecja) oddalił skargę o uchylenie orzeczenia sądu arbitrażowego wniesioną przez spółkę DEI.
13 W dniu 23 grudnia 2013 r. spółka DEI złożyła do Komisji skargę (zwaną dalej „skargą z 2013 r.”), podnosząc, że orzeczenie sądu arbitrażowego stanowi pomoc państwa.
14 Spornym pismem Komisja poinformowała spółkę DEI o umorzeniu postępowania w sprawie złożonej do niej skargi z 2013 r.
15 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 22 sierpnia 2014 r. spółka DEI wniosła skargę zarejestrowaną pod numerem T‑639/14, mającą na celu stwierdzenie nieważności spornego pisma.
16 W dniu 25 marca 2015 r. Komisja wydała pierwszą sporną decyzję, w której ograniczyła się do oceny, czy ustalenie i wprowadzenie w życie spornej taryfy było równoznaczne z przyznaniem spółce Mytilinaios korzyści w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE. W tym celu Komisja zbadała, czy wyrażając zgodę na rozstrzygnięcie sporu ze spółką Mytilinaios w drodze postępowania arbitrażowego i poddając się orzeczeniu sądu arbitrażowego, spółka DEI, będąca przedsiębiorstwem publicznym, działała zgodnie z wymogami wynikającymi z kryterium inwestora prywatnego. Komisja uznała, po pierwsze, że przesłanki zastosowania tego kryterium zostały w niniejszym przypadku spełnione i że w związku z tym spółka Mytilinaios nie uzyskała żadnej korzyści, a po drugie, że ponieważ pierwsza sporna decyzja odzwierciedla ostateczne stanowisko Komisji w tym względzie, należy uznać, iż sporne pismo zostało zastąpione tą decyzją.
17 Komisja stwierdziła zatem, że orzeczenie sądu arbitrażowego nie stanowiło pomocy państwa.
18 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 29 czerwca 2015 r. spółka DEI wniosła skargę zarejestrowaną pod numerem T‑352/15, mającą na celu stwierdzenie nieważności pierwszej spornej decyzji.
19 Postanowieniem z dnia 9 lutego 2016 r., DEI/Komisja (T‑639/14, EU:T:2016:77), Sąd umorzył postępowanie w przedmiocie skargi w sprawie T‑639/14, w szczególności ze względu na to, że pierwsza sporna decyzja formalnie zastąpiła sporne pismo.
20 W dniu 22 kwietnia 2016 r. spółka DEI wniosła odwołanie od tego postanowienia.
21 Wyrokiem z dnia 31 maja 2017 r., DEI/Komisja (C‑228/16 P, EU:C:2017:409), Trybunał uchylił postanowienie z dnia 9 lutego 2016 r., DEI/Komisja (T‑639/14, EU:T:2016:77), oraz przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi i orzekł, że rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
22 W następstwie ogłoszenia tego wyroku sprawa T‑639/14 nosi obecnie sygnaturę T‑639/14 RENV.
23 W dniu 14 sierpnia 2017 r. Komisja wydała drugą sporną decyzję, w której ponownie zdecydowała, uchylając i zastępując w sposób wyraźny zarówno sporne pismo, jak i pierwszą sporną decyzję, że orzeczenie sądu arbitrażowego nie wiązało się z przyznaniem pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE. Uzasadnienie przedstawione na poparcie tego wniosku, oparte na spełnieniu kryterium rozważnego inwestora prywatnego i braku korzyści, jest identyczne z uzasadnieniem przedstawionym w pierwszej spornej decyzji.
24 Pismami z dnia 24 sierpnia 2017 r., tj. po wydaniu drugiej spornej decyzji, Komisja wniosła do Sądu o stwierdzenie, że skargi w sprawach T‑639/14 RENV i T‑352/15 stały się bezprzedmiotowe i że należy umorzyć postępowania.
25 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 3 listopada 2017 r. spółka DEI wniosła skargę zarejestrowaną pod numerem T‑740/17, zmierzającą do stwierdzenia nieważności drugiej spornej decyzji.
26 Postanowieniem prezesa trzeciej izby Sądu w składzie powiększonym z dnia 26 lutego 2020 r. sprawy T‑639/14 RENV, T‑352/15 i T‑740/17 zostały połączone do celów ustnego etapu postępowania i wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.
27 W zaskarżonym wyroku Sąd stwierdził nieważność spornego pisma oraz pierwszej i drugiej spornej decyzji, obciążył Komisję jej własnymi kosztami i kosztami poniesionymi przez spółkę DEI oraz obciążył spółkę Mytilinaios jej własnymi kosztami.
Żądania stron przed Trybunałem
Sprawa C‑701/21 P
28 W swoim odwołaniu spółka Mytilinaios, popierana przez Komisję, wnosi do Trybunału o:
– uchylenie zaskarżonego wyroku;
– w razie konieczności, przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi;
– obciążenie spółki DEI kosztami postępowania.
29 Spółka DEI wnosi do Trybunału o:
– oddalenie odwołania;
– wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia w przedmiocie niniejszego sporu oraz
– obciążenie spółki Mytilinaios kosztami postępowania w pierwszej instancji i postępowania odwoławczego.
Sprawa C‑739/21 P
30 W swoim odwołaniu Komisja, popierana przez spółkę Mytilinaios, wnosi do Trybunału o:
– uchylenie zaskarżonego wyroku;
– oddalenie skargi w sprawie T‑740/17 lub, tytułem żądania ewentualnego, oddalenie zarzutów trzeciego i czwartego oraz części pierwszej i drugiej zarzutu piątego tej skargi i przekazanie tej sprawy Sądowi do ponownego rozpoznania w celu wydania orzeczenia w przedmiocie pozostałych zarzutów nieważności;
– stwierdzenie, że skargi w sprawach T‑639/14 RENV i T‑352/15 stały się bezprzedmiotowe i że należy umorzyć postępowania, oraz
– obciążenie spółki DEI kosztami postępowania.
31 Spółka DEI wnosi do Trybunału o:
– odrzucenie odwołania w całości jako niedopuszczalnego, a tytułem żądania ewentualnego ‑ oddalenie go jako bezzasadnego oraz obciążenie Komisji całością kosztów postępowania w pierwszej instancji i postępowania odwoławczego; lub
– tytułem żądania ewentualnego, w przypadku uwzględnienia odwołania przez Trybunał, wydanie ostatecznego orzeczenia w przedmiocie skargi w sprawach T‑639/14 RENV, T‑352/15 i T‑740/17 oraz oddalenie wniosku Komisji o umorzenie postępowania w sprawach T‑639/14 RENV i T‑352/15.
Postępowanie przed Trybunałem
32 Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 7 kwietnia 2022 r. Republika Federalna Niemiec została dopuszczona do spraw C‑701/21 P i C‑739/21 P w charakterze interwenienta popierającego żądania Komisji.
33 Po wysłuchaniu stron Trybunał, postanowieniem z dnia 28 lutego 2023 r., połączył sprawy C‑701/21 P i C‑739/21 P do celów ustnego etapu postępowania i wydania wyroku.
W przedmiocie odwołań
34 Na poparcie odwołania w sprawie C‑701/21 P spółka Mytilinaios, popierana przez Komisję, podnosi trzy zarzuty.
35 Zarzut pierwszy dotyczy naruszenia prawa przez Sąd przy ocenie dopuszczalności skargi o stwierdzenie nieważności i dotyczy zasad nemo auditur propriam turpitudinem allegans oraz nemo potest venire contra factum proprium.
36 Zarzut drugi dotyczy naruszenia art. 107 ust. 1 TFUE w odniesieniu do zastosowania kryterium inwestora prywatnego oraz uznania sądu arbitrażowego za organ państwowy.
37 Zarzut trzeci dotyczy naruszenia art. 4 rozporządzenia 2015/1589 w odniesieniu, po pierwsze, do istnienia wątpliwości lub poważnych trudności co do istnienia pomocy państwa na etapie wstępnego badania skarg do Komisji, a po drugie, do ciężaru dowodu.
38 Na poparcie odwołania w sprawie C‑739/21 P Komisja, popierana przez spółkę Mytilinaios i Republikę Federalną Niemiec, podnosi jedyny zarzut, dotyczący naruszenia art. 107 ust. 1 TFUE z uwagi na to, że Sąd błędnie zinterpretował i zastosował przesłankę „korzyści”, jaką musi spełnić środek państwowy, aby móc stanowić pomoc państwa.
W przedmiocie zarzutu pierwszego w sprawie C‑701/21 P, dotyczącego naruszenia zasad nemo auditur propriam turpitudinem allegans oraz nemo potest venire contra factum proprium
39 Zarzut pierwszy podniesiony przez spółkę Mytilinaios składa się z dwóch części i dotyczy tej części zaskarżonego wyroku, w której Sąd orzekł, że skarga jest dopuszczalna.
Argumentacja stron
40 W części pierwszej zarzutu pierwszego spółka Mytilinaios zarzuca Sądowi, że ten nie ustosunkował się do jej argumentów zmierzających do wykazania, że wniesienie przez spółkę DEI skargi o stwierdzenie nieważności było sprzeczne z zasadami nemo auditur propriam turpitudinem allegans oraz nemo potest venire contra factum proprium, które to zasady zakazują zachowania polegającego na tym, że skarżący kwestionuje jako niezgodne z prawem to, co wcześniej dobrowolnie uczynił.
41 Spółka Mytilinaios twierdzi, że okoliczność, iż spółka DEI ma status zainteresowanej strony w rozumieniu art. 1 lit. h) rozporządzenia 2015/1589, niekoniecznie oznacza, że miała ona w niniejszym przypadku interes prawny. Otóż spółka Mytilinaios i Komisja podnosiły w tym względzie, że wykonywanie przez spółkę DEI jej uprawnień procesowych stanowiło nadużycie, ponieważ naruszało wspomniane zasady. Nie ustosunkowując się do ich argumentów, Sąd błędnie orzekł w pkt 92 zaskarżonego wyroku, że spółka DEI miała w niniejszym przypadku interes prawny.
42 Spółka Mytilinaios wyjaśnia, że argumenty te, streszczone w pkt 68 zaskarżonego wyroku, dotyczą szczególnej strategii proceduralnej spółki DEI i jej interesu prawnego i nie wynikają, wbrew temu, co orzekł Sąd w pkt 91 zaskarżonego wyroku, ze stworzenia niejasności pomiędzy sytuacją spółki DEI jako przedsiębiorstwa kontrolowanego przez państwo greckie a sytuacją tego państwa.
43 Spółka Mytilinaios przypomina w tym względzie, że zakresu zastosowania rozporządzeń Unii Europejskiej nie można rozciągać na nieuczciwe praktyki przedsiębiorców (zob. podobnie wyrok z dnia 11 stycznia 2007 r., Vonk Dairy Products, C‑279/05, EU:C:2007:18, pkt 31).
44 W części drugiej zarzutu pierwszego spółka Mytilinaios podnosi, że w pkt 91 zaskarżonego wyroku Sąd oddalił argument dotyczący naruszenia zasady nemo potest venire contra factum proprium, opierając się na błędnym uzasadnieniu.
45 Sąd odsunął bowiem na boczny tor kwestię dotyczącą tej zasady, która jest związana z interesem prawnym spółki DEI, w celu zbadania kwestii pozostającej bez związku z tym argumentem, a dotyczącej stworzenia niejasności pomiędzy sytuacją spółki DEI a sytuacją państwa greckiego. W ten sposób przeinaczył on treść tego argumentu.
46 Spółka DEI odpowiada przede wszystkim, że zarzut pierwszy spółki Mytilinaios jest oczywiście niedopuszczalny i oczywiście bezzasadny.
47 Argumentacja na poparcie tego zarzutu pierwszego została sformułowana w sposób niejasny i niejednoznaczny. Spółka Mytilinaios nie wskazała ani wniesionej przez spółkę DEI skargi o stwierdzenie nieważności, na którą się powołuje, ani rzekomego naruszenia prawa, jakim miałby być obarczony zaskarżony wyrok, ani tego, w jaki sposób zachowanie spółki DEI miałoby stanowić nadużycie i być wewnętrznie sprzeczne.
48 Posiłkowo spółka DEI podnosi, że obie części zarzutu pierwszego są bezzasadne.
Ocena Trybunału
49 Aby orzec w przedmiocie zarzutu pierwszego odwołania podniesionego przez spółkę Mytilinaios w sprawie C‑701/21 P, należy w pierwszej kolejności zbadać kwestionowaną przez spółkę DEI dopuszczalność tego zarzutu.
50 W tym względzie należy, po pierwsze, zauważyć, że zarzut ten jest skierowany przeciwko pkt 91 zaskarżonego wyroku, który stanowi część uzasadnienia znajdującego się w pkt 64–195 tego wyroku, poświęconego skardze w sprawie T‑740/17. W konsekwencji, wbrew temu, co twierdzi spółka DEI, z odwołania jasno wynika, że wspomniany zarzut dotyczy owej skargi o stwierdzenie nieważności.
51 Po drugie, sposób sformułowania zarzutu pierwszego jest wystarczająco jasny, aby umożliwić zrozumienie, że w obu częściach zarzut ten zmierza do zakwestionowania, po pierwsze, braku uzasadnienia zaskarżonego wyroku w odniesieniu do oddalenia argumentu opartego na naruszeniu zasad nemo auditur propriam turpitudinem allegans oraz nemo potest venire contra factum proprium, a po drugie, do krytyki naruszenia prawa, jakiego dopuścił się Sąd, oddalając ten argument na podstawie rozważań niezwiązanych z kwestią zachowania spółki DEI stanowiącego jakoby nadużycie. Wnosząca odwołanie wyjaśnia w swoim odwołaniu, że wnosząc skargę, spółka DEI usiłowała w sposób stanowiący nadużycie wykorzystać domniemaną niezgodność z prawem pomocy państwa, do której ustanowienia przyczyniła się ona sama, jako przedsiębiorstwo kontrolowane przez państwo greckie.
52 W konsekwencji zarzut pierwszy odwołania w sprawie C‑701/21 P jest dopuszczalny.
53 Co się tyczy w drugiej kolejności tego zarzutu co do istoty, należy stwierdzić, że – jak wskazał zasadniczo rzecznik generalny w pkt 54 opinii – Sąd, wbrew twierdzeniom powołanym na poparcie części pierwszej tego zarzutu, w pkt 91 zaskarżonego wyroku uzasadnił oddalenie argumentu opartego na zasadzie nemo auditur propriam turpitudinem allegans. W tym pkt 91 Sąd uznał bowiem, że „Komisja nie ma […] podstaw, by przywoływać naruszenie zasady prawa, zgodnie z którą nikt nie może powoływać się na swoje własne zawinione zachowanie. Argument ten jest jedynie innym wariantem argumentu zmierzającego do stworzenia niejasności pomiędzy sytuacją skarżącej a sytuacją państwa greckiego i przypisania jej ewentualnego uwzględnienia interesów władz greckich w wyniku postępowania arbitrażowego, w związku z czym również nie może zostać uwzględniony”. Uzasadnienie to, choć zwięzłe, jest wystarczające, aby umożliwić spółce Mytilinaios poznanie powodów, dla których Sąd nie uwzględnił jej argumentu, a Trybunałowi – przeprowadzenie kontroli sądowej w tym zakresie.
54 Część pierwszą zarzutu pierwszego, opartą na braku uzasadnienia, należy zatem oddalić jako bezzasadną.
55 W części drugiej zarzutu pierwszego odwołania spółka Mytilinaios podnosi, że Sąd naruszył prawo w tym samym pkt 91 zaskarżonego wyroku.
56 Prawdą jest, że w odpowiedzi na argument naruszenia przez spółkę DEI zasady, zgodnie z którą nikt nie może powoływać się na swoje własne zawinione zachowanie, Sąd ograniczył się zasadniczo w owym pkt 91 do stwierdzenia, że nie można utożsamiać sytuacji spółki DEI z sytuacją Republiki Greckiej. Tymczasem – jak wskazała spółka Mytilinaios – podnosząc przed Sądem, że spółka DEI naruszyła tę zasadę, spółka Mytilinaios nie twierdziła, że sytuacje spółki DEI i Republiki Greckiej pokrywały się, lecz że spółka DEI nie mogła skutecznie zakwestionować wyniku postępowania arbitrażowego, na które przedsiębiorstwo to wyraziło zgodę.
57 Niemniej jednak należy zaznaczyć, że Sąd zbadał w pkt 86–92 zaskarżonego wyroku kwestię, czy wbrew twierdzeniom Komisji i spółki Mytilinaios spółka DEI miała interes prawny we wniesieniu skargi na drugą sporną decyzję, wobec czego pkt 91 tego wyroku należy interpretować w kontekście, w jaki się on wpisuje.
58 Otóż w pkt 89 zaskarżonego wyroku, którego wnosząca odwołanie nie kwestionuje w ramach swojego odwołania, Sąd oddalił argumentację Komisji i spółki Mytilinaios dotyczącą utożsamienia państwa greckiego ze spółką DEI w celu przypisania jej ewentualnego uwzględnienia interesów władz greckich w wyniku postępowania arbitrażowego oraz porównania sytuacji spółki DEI z sytuacją organu lokalnego. W tym względzie Sąd stwierdził w tym samym punkcie, że spółka DEI przedstawiła w sposób szczegółowy powody, dla których uznała, po pierwsze, że orzeczenie sądu arbitrażowego wywarło wpływ na jej sytuację gospodarczą, ponieważ nałożyło na nią obowiązek ustalenia taryfy za dostawę energii elektrycznej spółce Mytilinaios poniżej jej kosztów produkcji, a po drugie, że sporne pismo oraz sporne decyzje pierwsza i druga, umarzające postępowanie w sprawie jej skarg do Komisji, uniemożliwiły jej przedstawienie uwag w toku formalnego postępowania wyjaśniającego na podstawie art. 108 ust. 2 TFUE. W świetle tej argumentacji zdaniem Sądu ewentualne stwierdzenie nieważności w szczególności drugiej spornej decyzji ze względu na to, że Komisja napotkała wątpliwości lub poważne trudności w kwestii istnienia pomocy państwa, mogło przynieść korzyść spółce DEI właśnie dlatego, że mogło ono zobowiązać Komisję do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego, w ramach którego spółka DEI mogłaby skorzystać z gwarancji proceduralnych przyznanych jej na podstawie art. 108 ust. 2 TFUE.
59 W pkt 90 zaskarżonego wyroku, którego wnosząca odwołanie również nie kwestionuje, Sąd oddalił także argument Komisji i spółki Mytilinaios, zgodnie z którym wiążące skutki prawne niekorzystne dla spółki DEI, związane z sporną taryfą, należy przypisywać nie drugiej spornej decyzji, lecz orzeczeniu sądu arbitrażowego. Sąd oddalił ten argument, po pierwsze, ze względu na to, że w decyzji tej Komisja odmówiła uznania wyniku postępowania arbitrażowego za środek pomocy, o co wnosiła spółka DEI, a po drugie, ze względu na to, że spółka DEI zarzuciła właśnie Komisji, iż ta bezprawnie nie zbadała w tej decyzji kwestii, czy owa taryfa wiązała się z przyznaniem korzyści. Zdaniem Sądu oceny tej nie podważa fakt, że spółka DEI dobrowolnie poddała spór ze spółką Mytilinaios rozstrzygnięciu w ramach arbitrażu, ponieważ takie działanie niekoniecznie oznacza, że a priori przyjmuje ona orzeczenie sądu arbitrażowego, które zresztą bezskutecznie zakwestionowała przed Efeteio Athinon (sądem apelacyjnym w Atenach).
60 Z tych dwóch punktów zaskarżonego wyroku wynika zatem, że Sąd oddalił argumenty Komisji i spółki Mytilinaios zmierzające do wykazania, że ze względu na sprawowanie przez państwo greckie kontroli nad spółką DEI jej stanowisko pokrywa się ze stanowiskiem tego państwa, które nie miało żadnego interesu w podważeniu decyzji Komisji o niewszczynaniu formalnego postępowania wyjaśniającego w przedmiocie środka, który państwo to samo przyjęło, podobnie jak argument, zgodnie z którym spółka DEI nie może kwestionować wyniku postępowania arbitrażowego, na które przedsiębiorstwo to wyraziło zgodę.
61 Wynika z tego, że Sąd, nie naruszając prawa, uzasadnił w pkt 90 zaskarżonego wyroku, dlaczego należy oddalić argumenty Komisji i spółki Mytilinaios, które – przedstawione w pkt 68 tego wyroku i niezakwestionowane w odwołaniu – zmierzały jedynie do poparcia ich stanowiska, zgodnie z którym spółka DEI nie mogła zakwestionować z tytułu pomocy państwa umowy, której nie uważała już za rentowną, w celu zwolnienia się ze swego zobowiązania.
62 Ponadto spółka Mytilinaios nie zakwestionowała stwierdzenia zawartego w pkt 85 zaskarżonego wyroku, zgodnie z którym druga sporna decyzja wpływa na sytuację prawną i interesy spółki DEI jako zainteresowanej strony w rozumieniu art. 1 lit. h) rozporządzenia 2015/1589.
63 Tymczasem w skardze z 2013 r. spółka DEI podniosła, że Komisja powinna uznać, że środek mogący stanowić pomoc państwa, tj. nie decyzja o odwołaniu się do arbitrażu, ale orzeczenie sądu arbitrażowego, wymagał od niej stosowania taryf poniżej jej kosztów oraz że w związku z tym decyzji o stosowaniu takich taryf nie można przypisać jej – jako przedsiębiorstwu kontrolowanemu przez państwo greckie – lecz bezpośrednio temu państwu za pośrednictwem sądu arbitrażowego.
64 O ile niewątpliwie do Komisji należało sprawdzenie, czy miało to miejsce w niniejszej sprawie, o tyle nie może to podważyć istnienia interesu prawnego tego przedsiębiorstwa we wniesieniu skargi na decyzję Komisji odrzucającą tę skargę bez wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego. Przyjęcie odmiennego rozumowania prowadziłoby do osłabienia skuteczności kontroli środków państwowych w dziedzinie pomocy państwa.
65 W świetle tych rozważań należy oddalić część drugą zarzutu pierwszego jako bezzasadną, a tym samym oddalić zarzut pierwszy odwołania w całości.
W przedmiocie zarzutu drugiego w sprawie C‑701/21 P i jedynego zarzutu w sprawie C‑739/21 P, dotyczących naruszenia art. 107 ust. 1 TFUE
66 Zarzut drugi podniesiony przez spółkę Mytilinaios w sprawie C‑701/21 P składa się z dwóch części, z których druga odpowiada w istocie jedynemu zarzutowi podniesionemu przez Komisję w sprawie C‑739/21 P.
67 W części pierwszej zarzutu drugiego spółka Mytilinaios twierdzi w istocie, że w pkt 160–163 i 185–191 zaskarżonego wyroku Sąd naruszył art. 107 TFUE oraz kryterium inwestora prywatnego.
68 W tym względzie należy zauważyć, że punkty zaskarżonego wyroku kwestionowane w tej części pierwszej opierają się na założeniu, przedstawionym w pkt 150–159 zaskarżonego wyroku, że środkiem państwowym mogącym stanowić pomoc państwa było orzeczenie sądu arbitrażowego.
69 Ponieważ punkty te zostały zakwestionowane w części drugiej zarzutu drugiego spółki Mytilinaios oraz w jedynym zarzucie Komisji, należy w pierwszej kolejności rozpatrzyć tę część drugą zarzutu i ten zarzut.
Argumentacja stron
70 W części drugiej zarzutu drugiego spółka Mytilinaios utrzymuje, że Sąd błędnie uznał w pkt 150–159 zaskarżonego wyroku, iż rozpatrywany sąd arbitrażowy należy uznać „za organ wykonujący uprawnienia wchodzące w zakres prerogatyw władzy publicznej”.
71 W tym względzie przypomina ona, że arbitraż przewidziany w art. 37 ust. 1 ustawy 4001/2011 jest arbitrażem umownym. Artykuł ten stanowi bowiem, że przez RAE organizowany jest stały arbitraż, w którym możliwe jest rozstrzyganie sporów powstałych w dziedzinie energetyki w następstwie zawarcia na piśmie specjalnej umowy, czyli klauzuli arbitrażowej sporządzonej między zainteresowanymi stronami zgodnie z art. 37 ust. 2 tej ustawy.
72 Zdaniem spółki Mytilinaios przede wszystkim okoliczność, że ewentualna interwencja sądu arbitrażowego w rozstrzyganiu sporu jest przewidziana przez ustawę, nie oznacza, że sąd ten został ustanowiony na podstawie tej ustawy, jak błędnie orzekł Sąd w pkt 153 zaskarżonego wyroku.
73 Następnie dokonana przez Sąd w pkt 156 tego wyroku ocena dotycząca charakteru orzeczeń sądów arbitrażowych, o których mowa w ustawie 4001/2011, nie jest w niniejszej sprawie decydująca dla oceny, czy sądy te mogą zostać uznane za sądy państwowe, ponieważ dotyczy ona wiążącego charakteru tych orzeczeń, które Sąd myli z obowiązkowym charakterem jurysdykcji sądów arbitrażowych, czyli obowiązkiem poddania sporu ich arbitrażowi.
74 Ponadto treść pkt 157 wspomnianego wyroku, dotycząca możliwości zaskarżenia do sądów powszechnych orzeczeń sądów arbitrażowych, o których mowa w ustawie 4001/2011, również nie jest wystarczająca aby uznać je za sądy państwowe. Orzeczenie sądu arbitrażowego nie podlega bowiem zwykłym środkom odwoławczym, a mianowicie apelacji i skardze kasacyjnej, którym podlegają orzeczenia sądów powszechnych, lecz skardze o uchylenie, która została ustanowiona specjalnie na mocy art. 897 Kodikas politikis dikonomias (greckiego kodeksu postępowania cywilnego). Podstawy wniesienia owej skargi o uchylenie są ograniczone. W konsekwencji greckie postępowanie cywilne przewiduje ograniczoną kontrolę sądową orzeczeń sądów arbitrażowych w stosunku do kontroli orzeczeń sądów powszechnych, co skutkuje tym, że w postępowaniu cywilnym rozróżnia się dwa mechanizmy rozstrzygania sporów. Biorąc za podstawę te rozważania, ocena dokonana w pkt 157 zaskarżonego wyroku wskazuje na istotne różnice między sądami arbitrażowymi – ze względu na ich charakter i funkcjonowanie – a sądami powszechnymi.
75 Wreszcie spółka Mytilinaios zarzuca Sądowi, że ten nie zbadał, czy rozpatrywany sąd arbitrażowy miał obowiązkową jurysdykcję. Otóż zgodnie z orzecznictwem jurysdykcja nie ma takiego charakteru w przypadku organów arbitrażowych, które zostały ustanowione na mocy umowy, ponieważ strony umowy nie mają ani prawnego, ani faktycznego obowiązku powierzania sporów arbitrażowi, a organy władzy publicznej danego państwa członkowskiego ani nie są zaangażowane w wybór drogi arbitrażu, ani nie są zobowiązane do interweniowania z urzędu w przebieg postępowania przed arbitrem. Natomiast jedynie przepis ustawowy przewidujący możliwość jednostronnego poddania sporu jurysdykcji sądu arbitrażowego może nadać organowi arbitrażowemu charakter sądu państwowego. W niniejszej sprawie, po pierwsze, ustawa 4001/2011 nie zawiera żadnego takiego przepisu, a po drugie, odwołanie się do arbitrażu opierało się wyłącznie na porozumieniu stron, bez którego spółki DEI lub Mytilinaios mogłyby zwrócić się do sądów powszechnych w celu rozstrzygnięcia sporu.
76 Na poparcie swojego jedynego zarzutu Komisja podnosi ze swej strony, że przede wszystkim kryteria wymienione w pkt 153, 155 i 156 zaskarżonego wyroku, a mianowicie wykonywanie przez sądy arbitrażowe ustanowione na mocy ustawy 4001/2011 funkcji sądowniczych identycznych z funkcjami sądów powszechnych, stosowanie przez te sądy przepisów greckiego kodeksu postępowania cywilnego oraz prawnie wiążący charakter ich wyroków, które są tytułami wykonawczymi i korzystają z powagi rzeczy osądzonej, mają zastosowanie do każdego arbitrażu mającego miejsce w Grecji i podlegającego prawu greckiemu.
77 Następnie kryterium wymienione w pkt 157 tego wyroku, a mianowicie możliwość zaskarżenia orzeczenia sądu arbitrażowego ustanowionego na podstawie art. 37 ustawy 4001/2011 do sądu powszechnego, również nie wskazuje na jakikolwiek szczególny charakter tych sądów arbitrażowych w stosunku do jakiegokolwiek innego arbitrażu mającego miejsce w Grecji. W tym względzie Komisja podnosi, że o ile orzeczenie takiego sądu arbitrażowego można zaskarżyć, na konkretnych podstawach, do sądu powszechnego w drodze żądania stwierdzenia nieważności lub uznania orzeczenia sądu arbitrażowego za niebyłe, o tyle dotyczy to również każdego innego orzeczenia sądu arbitrażowego wydanego w Grecji. Tym samym okoliczność ta nie tylko nie wskazuje na szczególny charakter sądów arbitrażowych ustanowionych na podstawie art. 37 ustawy 4001/2011, ale wręcz przeciwnie – ograniczona możliwość zaskarżenia orzeczeń sądów arbitrażowych tych sądów odróżnia je od orzeczeń sądów powszechnych, od których zasadniczo przysługuje odwołanie w celu zakwestionowania ustaleń faktycznych lub prawnych dokonanych przez sąd pierwszej instancji.
78 Wreszcie Komisja przyznaje, że okoliczność wymieniona w pkt 154 tego wyroku, a mianowicie ciążący na stronach, które zgadzają się poddać arbitrażowi na podstawie art. 37 ustawy 4001/2011, obowiązek wyboru arbitrów na podstawie listy sporządzonej decyzją prezesa RAE, rzeczywiście odróżnia ten arbitraż od każdego innego arbitrażu, ponieważ nie istnieje ogólny obowiązek wymagający od stron, które odwołują się do arbitrażu w Grecji, wyznaczania arbitrów na podstawie określonej listy. Jednakże taka okoliczność stanowi jedynie szczegół proceduralny i nie ma żadnego szczególnego charakteru, który uzasadniałaby zrównanie sądów arbitrażowych przewidzianych we wspomnianym art. 37 z greckimi sądami powszechnymi.
79 Komisja dodaje, że zrównanie rozpatrywanego sądu arbitrażowego z greckim sądem powszechnym jest sprzeczne z orzecznictwem dotyczącym art. 267 TFUE.
80 Orzecznictwo to rozróżnia bowiem dwie kategorie sądów arbitrażowych.
81 Pierwsza z tych kategorii obejmuje umowne sądy arbitrażowe, których jurysdykcja opiera się na porozumieniu między stronami, a które nie są uznawane za sądy państwa członkowskiego. Te sądy arbitrażowe są normą, ponieważ odwołanie się do arbitrażu wymaga zazwyczaj zgody stron. W tym kontekście Trybunał odmówił uznania za sądy państwa członkowskiego organów odpowiedzialnych za arbitraż handlowy, innego rodzaju arbitrażu opartego na zgodzie stron lub arbitrażu opartego na dwustronnej umowie inwestycyjnej.
82 Druga z tych kategorii obejmuje sądy arbitrażowe, których jurysdykcja jest obowiązkowa na mocy prawa i niezależnie od woli stron, które można by uznać za sądy państwa członkowskiego, jeżeli spełnione są pozostałe przesłanki określone w art. 267 TFUE. W tym względzie Trybunał przyznał w wyjątkowych przypadkach, że sąd arbitrażowy, którego orzeczenia są wiążące dla stron i którego jurysdykcja nie zależy od ich zgody, może zostać uznany za sąd państwa członkowskiego.
83 Tymczasem zdaniem Komisji sądy arbitrażowe, o których mowa w art. 37 ustawy 4001/2011, należą do pierwszej kategorii sądów, ponieważ aby móc przedłożyć spór tym sądom, strony muszą wyrazić zgodę na piśmie, co zresztą Sąd wyjaśnił w szczególności w pkt 9, 90 i 232 zaskarżonego wyroku. Ponadto greckie organy władzy publicznej nie interweniowały ani przy wyborze drogi arbitrażu przez spółki DEI i Mytilinaios, ani z urzędu w przebieg postępowania arbitrażowego. Wynika z tego, że wspomniane sądy arbitrażowe nie mają obowiązkowej jurysdykcji, to znaczy jurysdykcji niezależnej od woli stron.
84 Opierając się na błędnym zrównaniu rozpatrywanego sądu arbitrażowego z powszechnymi sądami greckimi, Sąd również błędnie uznał, że orzeczenie sądu arbitrażowego – jako orzeczenie sądowe – stanowiło środek państwowy i że Komisja powinna była zatem ocenić, badając wysokość spornej taryfy w stosunku do ceny rynkowej, czy orzeczenie to przysporzyło korzyści spółce Mytilinaios. W rzeczywistości Sąd powinien był uznać skargę do sądu arbitrażowego za prywatny sposób rozstrzygania sporów i w związku z tym stwierdzić, że do decyzji spółki DEI o wyrażeniu zgody na rozstrzygnięcie sporu ze spółką Mytilinaios w drodze arbitrażu miało zastosowanie kryterium inwestora prywatnego, ponieważ ta decyzja spółki DEI jako przedsiębiorstwa publicznego była jedynym środkiem państwowym w niniejszej sprawie.
85 Spółka DEI odpowiada, że część druga zarzutu drugiego opiera się na błędnym zrozumieniu zaskarżonego wyroku.
86 Po pierwsze bowiem, Sąd nie „zrównał” rozpatrywanego sądu arbitrażowego i orzeczenia sądu arbitrażowego, odpowiednio, z sądem powszechnym i ze zwykłym orzeczeniem sądowym. W rzeczywistości w pkt 150 zaskarżonego wyroku Sąd wyraźnie odróżnił orzeczenie sądów arbitrażowych od orzeczeń greckich sądów powszechnych i ograniczył się w pkt 159 tego wyroku do zakwalifikowania sądu arbitrażowego jako „organu wykonującego uprawnienia wchodzące w zakres prerogatyw władzy publicznej”. Ponadto prerogatywy władzy publicznej mogą być wykonywane przez wiele innych organów państwa, i nie są one z tego powodu „zrównane” z sądami arbitrażowymi lub powszechnymi. Co więcej, jak wynika z pkt 149 zaskarżonego wyroku, Sąd zbadał, w jakim zakresie sąd arbitrażowy „jest równoznaczny z greckim sądem powszechnym”, podczas gdy w pkt 231 zaskarżonego wyroku wskazał on, że „orzeczenie sądu arbitrażowego jest porównywalne z wyrokami greckich sądów powszechnych”.
87 W każdym wypadku, nawet przy założeniu, że Sąd rzeczywiście utożsamił rozpatrywany sąd arbitrażowy z greckim sądem powszechnym, dokonał on jedynie porównania między sądami powszechnymi a sądami arbitrażowymi w odniesieniu do konkretnej i precyzyjnej kwestii kontroli orzeczeń sądów arbitrażowych w świetle reguł dotyczących pomocy państwa i kwestii, czy pomoc państwa może zostać przyznana w drodze orzeczeń sądów arbitrażowych.
88 Po drugie, jeśli chodzi o cechy charakterystyczne rozpatrywanego sądu arbitrażowego zbadane przez Sąd w pkt 153–157 zaskarżonego wyroku, spółka DEI wyjaśnia, że spółka Mytilinaios kwestionuje jedynie cechy, o których mowa w pkt 153 i 157 tego wyroku, a także okoliczność, że Sąd nie wziął pod uwagę nieobowiązkowego charakteru jurysdykcji sądu arbitrażowego.
89 W tym względzie spółka DEI zauważa przede wszystkim, że spółka Mytilinaios zaprzecza, jakoby sąd arbitrażowy został ustanowiony na podstawie art. 37 ustawy 4001/2011. W rzeczywistości jednak w pkt 153 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, że cechą charakterystyczną, ze względu na którą sąd arbitrażowy przypomina sąd powszechny, jest fakt, że sprawuje on „funkcję sądowniczą identyczną z funkcją sądów powszechnych” i że „wszczęcie postępowania arbitrażowego pozbawia je ich jurysdykcji”. Odesłanie w owym pkt 153, w zdaniu podrzędnym, do „ustanowionych na podstawie art. 37 ustawy 4001/2011 sądów arbitrażowych” miało jedynie na celu ograniczenie oceny Sądu do rozpatrywanego w niniejszej sprawie sądu arbitrażowego.
90 Następnie, jeśli chodzi o cechę charakterystyczną sądu arbitrażowego związaną z ograniczoną kontrolą sądową orzeczeń sądów arbitrażowych, zbadaną w pkt 157 zaskarżonego wyroku, spółka DEI uważa, że argument spółki Mytilinaios jest niedopuszczalny, ponieważ nie wyjaśnia ona, z jakiego powodu „ograniczona kontrola sądowa” odróżnia kontrolę sprawowaną w odniesieniu do orzeczeń sądów arbitrażowych na podstawie reguł dotyczących pomocy państwa od kontroli orzeczeń sądów powszechnych.
91 W każdym wypadku argument ten jest bezzasadny. Po pierwsze, okoliczność, że kontrola sprawowana przez Efeteio Athinon (sąd apelacyjny w Atenach) w odniesieniu do orzeczenia sądu arbitrażowego jest bardziej ograniczona niż kontrola sprawowana w ramach „zwykłego” odwołania, nie ma znaczenia dla oceny, czy w drodze tego orzeczenia może zostać przyznana pomoc państwa. W wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r., Mytilinaios Anonymos Etairia – Omilos Epicheiriseon/Komisja (C‑332/18 P, EU:C:2019:1065, pkt 68), Trybunał orzekł bowiem, że pomoc państwa może zostać przyznana w drodze postanowienia w przedmiocie środków tymczasowych wydanego przez grecki sąd powszechny, pomimo ograniczonego charakteru kontroli sądowej sprawowanej w ramach postępowania w przedmiocie środków tymczasowych. Po drugie, spółka DEI zauważa, że naruszenie porządku publicznego przez orzeczenie sądu arbitrażowego jest jedną z ograniczonych podstaw, na których można domagać się uchylenia takiego orzeczenia. Ponieważ zakaz pomocy państwa jest właśnie kwestią porządku publicznego, argument spółki Mytilinaios jest bezskuteczny. Po trzecie, okoliczność, że prawo greckie przewiduje kontrolę sądową orzeczeń sądów arbitrażowych przez sąd powszechny w następstwie skargi wniesionej przez stronę przegrywającą przed sądem arbitrażowym, dowodzi, że orzeczenia te nie mogą zostać wykonane bez „zatwierdzenia” ich przez państwowy sąd powszechny. Tak więc orzeczenie arbitrażowe nie podlega po prostu wykonaniu jako takie, ale raczej jako orzeczenie zatwierdzone przez sąd powszechny. Ponadto przesłanka możliwości przypisania środka pomocy jest spełniona w przypadku „zaangażowania” „organów władzy publicznej” w przyjęcie tego środka. Otóż Efeteio Athinon (sąd apelacyjny w Atenach), który w niniejszej sprawie orzekł i oddalił skargę o uchylenie orzeczenia sądu arbitrażowego, bezsprzecznie stanowi taki organ władzy publicznej.
92 Wreszcie, co się tyczy okoliczności, że Sąd nie uwzględnił kryterium dotyczącego obowiązkowej jurysdykcji sądu arbitrażowego, spółka DEI utrzymuje, że spółka Mytilinaios nie wyjaśnia, dlaczego kryterium to, które jest uzasadnione do celów stosowania art. 267 TFUE, powinno być również spełnione, aby orzeczenia sądów arbitrażowych były traktowane w sposób analogiczny do orzeczeń sądów powszechnych w ramach stosowania reguł pomocy państwa.
93 W każdym wypadku argument ten jest bezzasadny.
94 Po pierwsze bowiem, art. 267 TFUE odnosi się do „sądu jednego z państw członkowskich”, podczas gdy art. 107 ust. 1 TFUE wymienia pomoc przyznawaną „przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych”. Trybunał orzekł, że szeroki krąg podmiotów, które wykonują prerogatywy władzy publicznej, mieści się w pojęciu „państwa” w rozumieniu tego ostatniego przepisu, jednak bez możliwości wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym. W niniejszej sprawie nie chodzi o to, czy rozpatrywany sąd arbitrażowy działał jako „sąd państwa członkowskiego”, lecz o to, czy można go uznać za „organ wykonujący uprawnienia wchodzące w zakres prerogatyw władzy publicznej”. Aby przeprowadzić to badanie, Sąd dokonał porównania z przypadkiem przyznania pomocy państwa w drodze orzeczenia sądu powszechnego. Ponadto cechą charakterystyczną organów, które wykonują „uprawnienia wchodzące w zakres prerogatyw władzy publicznej”, jest to, że ich wola jest narzucana jednostronnie, podobnie jak wola wyrażona w orzeczeniu sądu arbitrażowego, potwierdzonym przez Efeteio Athinon (sąd apelacyjny w Atenach).
95 Po drugie, orzeczenia sądów arbitrażowych, niezależnie od tego, czy zostały one utworzone na mocy prawa krajowego, czy na mocy dwustronnej umowy inwestycyjnej, stanowią środki, za pomocą których może zostać przyznana pomoc państwa. W tym względzie spółka DEI podnosi, że w sprawie, w której zapadł wyrok z dnia 25 stycznia 2022 r., Komisja/European Food i in. (C‑638/19 P, EU:C:2022:50), dotyczącej orzeczenia sądu arbitrażowego, które można przypisać państwu, jak w niniejszej sprawie, jurysdykcja sądu arbitrażowego nie była obowiązkowa.
Ocena Trybunału
96 Należy przypomnieć, że w pkt 151 zaskarżonego wyroku Sąd uznał, po pierwsze, że „w orzeczeniu tym sąd arbitrażowy wydał prawnie wiążącą decyzję w sprawie ustalenia spornej taryfy, która mogła przysporzyć korzyści [spółce Mytilinaios], w przypadku gdyby nie odpowiadała ona normalnym warunkom rynkowym, a tym samym stanowić pomoc państwa niezgłoszoną przez Republikę Grecką na podstawie art. 108 ust. 3 TFUE”, a po drugie, że „specyfika sądu arbitrażowego ustanowionego przy RAE na podstawie art. 37 [ustawy 4001/2011], toczącego się przed nim postępowania arbitrażowego, a także jego orzeczeń wykazuje podobieństwo do specyfiki powszechnych sądów greckich, do toczących się przed nimi sporów oraz do ich orzeczeń”.
97 Na poparcie tego wniosku Sąd przeanalizował w pkt 153–157 tego wyroku pięć kryteriów w celu stwierdzenia w pkt 158 tego wyroku, że „sądy arbitrażowe ustanowione i działające zgodnie z art. 37 [ustawy 4001/2011] stanowią integralną część systemu sądowniczego państwa greckiego”, a w pkt 159 tego wyroku, że rozpatrywany sąd arbitrażowy „należy uznać, podobnie jak powszechny sąd grecki, za organ wykonujący uprawnienia wchodzące w zakres prerogatyw władzy publicznej”.
98 W świetle oceny zawartej w pkt 151–159 zaskarżonego wyroku Sąd mógł zatem stwierdzić w pkt 160 tego wyroku, że sporna taryfa, tak jak została ona ustalona w orzeczeniu sądu arbitrażowego, stanowiła niezgłoszony środek państwowy.
99 Wynika z tego, że Sąd orzekł, iż sąd arbitrażowy RAE należy uznać za organ wykonujący uprawnienia wchodzące w zakres prerogatyw władzy publicznej i że w związku z tym jego orzeczenia można przypisać Republice Greckiej w rozumieniu art. 107 TFUE wyłącznie na tej podstawie, że sąd ten stanowi integralną część systemu sądowniczego państwa greckiego w zakresie, w jakim można go zrównać z greckim sądem powszechnym. Otóż takie rozumowanie jest obarczone naruszeniami prawa.
100 Co się tyczy w pierwszej kolejności kryteriów przyjętych przez Sąd w pkt 153–157 zaskarżonego wyroku w celu zrównania rozpatrywanego sądu arbitrażowego z państwowym sądem powszechnym, to są one następujące: po pierwsze, sądy arbitrażowe ustanowione na mocy art. 37 ustawy 4001/2011 sprawują funkcję sądowniczą identyczną z funkcją sądów powszechnych, a nawet zastępują te sądy w zakresie, w jakim wszczęcie postępowania arbitrażowego pozbawia je ich jurysdykcji; po drugie, sędziowie, wybierani z listy sporządzonej decyzją prezesa RAE, muszą wykazać swoją niezawisłość i bezstronność, zanim zostaną wyznaczeni; po trzecie, postępowania przed sądami arbitrażowymi regulują w szczególności przepisy greckiego kodeksu postępowania cywilnego oraz, uzupełniająco, regulamin arbitrażowy RAE; po czwarte, orzeczenia sądów arbitrażowych są prawnie wiążące, mają powagę rzeczy osądzonej oraz status tytułów wykonawczych zgodnie z właściwymi przepisami tego kodeksu; i po piąte, orzeczenia sądów arbitrażowych mogą być zaskarżane do sądów powszechnych.
101 Jednakże, jak podnosi Komisja i jak zauważył rzecznik generalny w pkt 95 opinii, żadne z tych kryteriów nie pozwala na odróżnienie sądów arbitrażowych przewidzianych w art. 37 ustawy 4001/2011 od jakiegokolwiek innego umownego sądu arbitrażowego.
102 Po pierwsze bowiem, każdy umowny sąd arbitrażowy zastępuje sądy powszechne, po drugie, postępowanie przed takim sądem jest zwykle uregulowane w ustawie, która, po trzecie, może nadać orzeczeniom tych sądów wiążący charakter, powagę rzeczy osądzonej i status tytułów wykonawczych, a po czwarte, orzeczenia te mogą pod pewnymi warunkami być zaskarżane do sądów powszechnych.
103 W tym kontekście prawdą jest, jak przyznaje Komisja, że okoliczność, iż w niniejszym przypadku arbitrzy są wybierani z listy sporządzonej decyzją prezesa RAE i muszą wykazać swoją niezawisłość i bezstronność, zanim zostaną wyznaczeni, charakteryzuje sąd arbitrażowy RAE w porównaniu z innymi umownymi sądami arbitrażowymi, których arbitrzy niekoniecznie są wybierani z listy takiej jak ta sporządzona przez tego prezesa. Jednakże okoliczność ta sama w sobie nie pozwala uznać, że ów sąd arbitrażowy różni się od jakiegokolwiek innego umownego sądu arbitrażowego, ponieważ stanowi ona jedynie element czysto proceduralny, który nie wpływa na funkcję lub charakter wspomnianego sądu.
104 W drugiej kolejności, jak podnoszą spółka Mytilinaios i Komisja, Sąd naruszył prawo, nie ustalając, czy sąd arbitrażowy RAE posiadał – jak ma to co do zasady miejsce w przypadku sądów należących do państwowego systemu sądownictwa – obowiązkową jurysdykcję, która nie zależała zatem wyłącznie od woli stron.
105 Okoliczność ta mogłaby rzeczywiście skłonić Sąd do uznania, że sąd arbitrażowy RAE różni się od umownego sądu arbitrażowego, którego właściwość opiera się na klauzuli arbitrażowej, to znaczy od konkretnej umowy odzwierciedlającej autonomię woli zainteresowanych stron (zob. podobnie wyroki: z dnia 12 czerwca 2014 r., Ascendi Beiras Litoral e Alta, Auto Estradas das Beiras Litoral e Alta, C‑377/13, EU:C:2014:1754, pkt 27; a także z dnia 25 stycznia 2022 r., Komisja/European Food i in., C‑‑638/19 P, EU:C:2022:50, pkt 144 i przytoczone tam orzecznictwo).
106 W świetle powyższego i niezależnie od wszelkich innych względów Sąd naruszył prawo, orzekając, że sąd arbitrażowy RAE można zrównać z sądem powszechnym i że orzeczenie sądu arbitrażowego jest środkiem państwowym mogącym stanowić pomoc państwa.
107 Oceny tej nie mogą podważyć argumenty podniesione przez spółkę DEI.
108 Przede wszystkim niniejszą sprawę należy odróżnić od sprawy, w której zapadł wyrok z dnia 25 stycznia 2022 r., Komisja/European Food i in. (C‑638/19 P, EU:C:2022:50).
109 Po pierwsze bowiem, sąd arbitrażowy, który wydał orzeczenie arbitrażowe rozpatrywane w sprawie, w której zapadł ten wyrok, nie był umownym sądem arbitrażowym, lecz został ustanowiony na podstawie dwustronnej umowy inwestycyjnej. Tymczasem, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa przypomnianego zasadniczo w pkt 143 i 144 tego wyroku, zgoda państwa członkowskiego na wytoczenie przeciwko niemu sprawy w ramach postępowania arbitrażowego przewidzianego w dwustronnej umowie inwestycyjnej, w odróżnieniu od zgody, której udzielono by w ramach umownego postępowania arbitrażowego, nie ma swej genezy w konkretnej umowie odzwierciedlającej autonomię woli zainteresowanych stron, lecz wynika z umowy zawartej między dwoma państwami członkowskimi, w której zgodziły się one w sposób ogólny, z góry, na wyłączenie sporów mogących dotyczyć stosowania lub wykładni prawa Unii spod właściwości ich własnych sądów na rzecz wprowadzenia postępowania arbitrażowego.
110 Po drugie, w wyroku z dnia 25 stycznia 2022 r., Komisja/European Food i in. (C‑638/19 P, EU:C:2022:50), Trybunał ograniczył się do ustalenia, czy Komisja była w tej sprawie właściwa ratione temporis do wykonywania swoich kompetencji na podstawie art. 108 TFUE. W tym celu w pkt 123 tego wyroku Trybunał uznał, że decydujący czynnik przy ustalaniu dnia, w którym beneficjenci uzyskali prawo do otrzymania pomocy państwa w drodze określonego środka, dotyczy nabycia przez tych beneficjentów pewnego prawa do otrzymania tej pomocy oraz wynikającego z tego zobowiązania państwa członkowskiego do przyznania wspomnianej pomocy. O ile w pkt 124 tego wyroku Trybunał stwierdził zasadniczo, że takie prawo zostało przyznane dopiero w rozpatrywanym orzeczeniu arbitrażowym, o tyle w żaden sposób nie wywiódł on z tego, że to orzeczenie arbitrażowe jako takie stanowiło pomoc państwa. Przeciwnie, jak wynika z pkt 80 i 131 owego wyroku, Trybunał wyjaśnił, że w ramach sprawy, w której zapadł ten wyrok, nie jest on właściwy do orzekania w kwestii, czy środek rozpatrywany w tej sprawie, a mianowicie orzeczenie arbitrażowe, stanowi pod względem przedmiotowym „pomoc państwa” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE.
111 Następnie okoliczność, że w niniejszej sprawie skarga o uchylenie orzeczenia sądu arbitrażowego została oddalona przez sąd grecki taki jak Efeteio Athinon (sąd apelacyjny w Atenach), nie może oznaczać, że orzeczenie to można przypisać z tego tylko powodu państwu greckiemu. Kontrola sądowa sprawowana przez ten sąd dotyczy bowiem jedynie zgodności z prawem orzeczenia sądu arbitrażowego, które pozostaje aktem, jaki można przypisać wyłącznie kolegium arbitrażowemu, które je wydało. Ponadto z orzeczenia Trybunału wynika, że samo ustanowienie pomocy państwa nie może nastąpić w drodze orzeczenia sądowego, gdyż takie ustanowienie wchodzi w zakres oceny celowości, która nie jest związana z wykonywaniem obowiązków sędziego (wyrok z dnia 12 stycznia 2023 r., DOBELES HES, C‑702/20 i C‑17/21, EU:C:2023:1, pkt 76). W związku z tym istnienie takiego orzeczenia sądowego nie może w żadnym wypadku wystarczyć do zakwalifikowania orzeczenia sądu arbitrażowego potwierdzonego tym orzeczeniem jako środka mogącego stanowić pomoc państwa.
112 Wreszcie twierdzenie spółki DEI, zgodnie z którym Sąd w rzeczywistości nie zrównał sądu arbitrażowego RAE z sądem, jest w oczywisty sposób sprzeczne z pkt 160 zaskarżonego wyroku, w którym wyraźnie stwierdzono, że „sąd arbitrażowy należy traktować jak państwowy sąd powszechny”.
113 W niniejszej sprawie wynika z tego, że w świetle w szczególności specyfiki sporu pomiędzy spółkami DEI i Mytilinaios oraz specyfiki zadania powierzonego dobrowolnie przez te strony sądowi arbitrażowemu RAE Komisja słusznie uznała, po pierwsze, że jedynym środkiem państwowym mogącym stanowić pomoc państwa była decyzja spółki DEI o zawarciu klauzuli arbitrażowej ze spółką Mytilinaios, biorąc pod uwagę fakt, że spółka DEI jest kontrolowana przez państwo greckie, a po drugie, że w celu ustalenia, czy decyzja ta przysporzyła korzyści spółce Mytilinaios, należało zbadać, czy prywatny podmiot gospodarczy w normalnych warunkach rynkowych podjąłby wspomnianą decyzję na tych samych warunkach.
114 W tym względzie należy zauważyć, że mogłoby być inaczej, gdyby całe postępowanie arbitrażowe, od chwili zawarcia klauzuli arbitrażowej aż do wydania orzeczenia sądu arbitrażowego, było wynikiem planu narzuconego przez państwo greckie zainteresowanym przedsiębiorstwom w celu wykorzystania tego postępowania do obejścia reguł w dziedzinie pomocy państwa. Prywatny podmiot gospodarczy nie zgodziłby się bowiem w normalnych warunkach rynkowych na uczestniczenie w takim planie. Jednakże spółka DEI nie twierdziła, że zawarcie klauzuli arbitrażowej ze spółką Mytilinaios zostało jej narzucone wbrew jej woli przez państwo greckie w celu przyznania tej ostatniej spółce pomocy państwa.
115 W świetle powyższych rozważań część druga zarzutu drugiego spółki Mytilinaios i jedyny zarzut Komisji są zasadne i należy je uwzględnić.
116 W tych okolicznościach należy uchylić zaskarżony wyrok bez potrzeby badania zarówno części pierwszej zarzutu drugiego, jak i zarzutu trzeciego spółki Mytilinaios.
W przedmiocie skarg wniesionych do Sądu
117 Zgodnie z art. 61 akapit pierwszy zdanie drugie statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wypadku uchylenia orzeczenia Sądu Trybunał może wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala.
118 W niniejszej sprawie dotyczy to zarzutów trzeciego i czwartego oraz części pierwszej i drugiej zarzutu piątego w sprawie T‑740/17, w których spółka DEI zarzuciła zasadniczo Komisji, że naruszyła ona art. 107 TFUE, ponieważ w drugiej spornej decyzji, przed wykluczeniem istnienia korzyści, nie zbadała spornej taryfy wynikającej z orzeczenia sądu arbitrażowego i ograniczyła się do sprawdzenia, czy w normalnych warunkach rynkowych prywatny podmiot gospodarczy zawarłby w tych samych okolicznościach klauzulę arbitrażową na tych samych warunkach.
119 Wystarczy bowiem zauważyć, że w pkt 9, 90 i 232 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł zasadniczo, iż spółki DEI i Mytilinaios dobrowolnie zwróciły się do sądu arbitrażowego RAE, które to stwierdzenie nie zostało zakwestionowane w ramach niniejszego odwołania. W związku z tym, ze względów wskazanych w pkt 96–105 niniejszego wyroku, w okolicznościach niniejszej sprawy Komisja nie była w żadnym razie zobowiązana do przeanalizowania treści orzeczenia sądu arbitrażowego w celu sprawdzenia, czy decyzja spółki DEI o zawarciu umowy o arbitraż przysporzyła spółce Mytilinaios korzyści w rozumieniu art. 107 TFUE.
120 Należy zatem oddalić zarzuty trzeci i czwarty oraz części pierwszą i drugą zarzutu piątego w sprawie T‑740/17.
121 Sąd nie zbadał natomiast pozostałych części owego zarzutu piątego ani pozostałych zarzutów skargi w sprawie T‑740/17, z których pierwszy dotyczy błędnej wykładni wyroku z dnia 31 maja 2017 r., DEI/Komisja (C‑228/16 P, EU:C:2017:409); drugi – naruszenia przez Komisję obowiązków ciążących na niej na mocy art. 24 ust. 2 rozporządzenia 2015/1589, a w szczególności prawa spółki DEI do bycia wysłuchaną, które to prawo jest zagwarantowane w art. 41 ust. 2 lit. a) Karty praw podstawowych Unii Europejskiej; szósty – naruszenia przez Komisję art. 107 ust. 1 i art. 108 ust. 2 TFUE ze względu na oczywiste błędy w ocenie okoliczności faktycznych, która to ocena dotyczyła możliwości stosowania kryterium rozważnego inwestora prywatnego działającego w warunkach gospodarki rynkowej oraz zastosowania tego kryterium; a siódmy – oczywistego błędu w wykładni i zastosowaniu art. 107 ust. 1 TFUE, naruszenia obowiązku uzasadnienia i oczywistego błędu w ocenie okoliczności faktycznych ze względu na to, że Komisja nie nadała dalszego biegu pierwszej skardze złożonej do Komisji przez spółkę DEI w 2012 r. na podstawie art. 108 ust. 2 TFUE z uwagi na to, że stała się ona bezprzedmiotowa w następstwie wydania orzeczenia sądu arbitrażowego.
122 Ponieważ badanie tych części zarzutu i zarzutów wymaga przeprowadzenia złożonej oceny okoliczności faktycznych, a Trybunał nie dysponuje wszystkimi niezbędnymi okolicznościami faktycznymi, aby ją przeprowadzić, stan postępowania nie pozwala w odniesieniu do wspomnianych części zarzutu i zarzutów na wydanie orzeczenia w sprawie, w związku z czym należy skierować sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd.
123 Wreszcie do Sądu należy wyciągnięcie konsekwencji z uchylenia zaskarżonego wyroku w odniesieniu do skarg będących przedmiotem spraw T‑639/14 RENV i T‑740/17, w tym w odniesieniu do wniosków Komisji o umorzenie postępowania w tych sprawach.
W przedmiocie kosztów
124 Ze względu na to, że sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania przez Sąd, rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów niniejszego postępowania odwoławczego nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:
1) Wyrok Sądu Unii Europejskiej z dnia 22 września 2021 r., DEI/Komisja (T‑639/14 RENV, T‑352/15 i T‑740/17, EU:T:2021:604), zostaje uchylony.
2) Sprawy T‑639/14 RENV, T‑352/15 i T‑740/17 zostają przekazane do ponownego rozpoznania Sądowi Unii Europejskiej, aby ten wydał rozstrzygnięcie w przedmiocie podniesionych przed nim zarzutów i argumentów, co do których Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie zajął stanowiska.
3) Rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
Podpisy