OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MANUELA CAMPOSA SÁNCHEZA-BORDONY
przedstawiona w dniu 22 lutego 2024 r.(1)
Sprawa C‑76/22
QI
przeciwko
Santander Bank Polska S.A.
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie (Polska)]
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona konsumentów – Dyrektywa 2014/17/UE – Konsumenckie umowy o kredyt związane z nieruchomościami mieszkalnymi – Artykuł 25 ust. 1 – Przedterminowa spłata kredytu – Obniżenie całkowitego kosztu kredytu – Pojęcie „całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta” – Metoda obliczania obniżki
1. Artykuł 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE(2) ustanawia prawo konsumenta, który zaciągnął kredyt związany z nieruchomością mieszkalną, do jego spłaty w całości lub w części przed wygaśnięciem umowy (z obniżeniem odsetek i kosztów za pozostały okres obowiązywania umowy).
2. Trybunał orzekł już w przedmiocie obniżenia całkowitego kosztu kredytu na rzecz konsumenta w następstwie przedterminowej spłaty w tego rodzaju umowach(3). W niedalekiej przyszłości Trybunał będzie musiał wydać orzeczenie również w przedmiocie drugiej strony równania: (ewentualnej) rekompensaty na rzecz kredytodawcy z tytułu kosztów wynikających bezpośrednio z takiej spłaty(4).
3. Sąd, który złożył wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, zwraca się o udzielenie mu pewnych wyjaśnień w odniesieniu do prawa przysługującego konsumentowi. W szczególności sąd ten zmierza do ustalenia, według jakiej metody oblicza się obniżkę kosztów składających się na całkowity koszt kredytu w przypadku, gdy ma miejsce przedterminowa spłata.
I. Ramy prawne. Dyrektywa 2014/17
4. Motyw 66 tej dyrektywy ma następujące brzmienie:
„Możliwość spłaty przez konsumenta kredytu przed wygaśnięciem umowy o kredyt może odgrywać istotną rolę przy wspieraniu konkurencji na rynku wewnętrznym i swobodnego przepływu obywateli Unii; może się ona również przyczyniać do zapewnienia przez cały okres kredytowania elastyczności potrzebnej do wspierania stabilności finansowej zgodnie z zaleceniami Rady Stabilności Finansowej. Istnieją jednak zasadnicze różnice między poszczególnymi krajami w odniesieniu do zasad i warunków, jakie muszą spełnić konsumenci, aby mieć możliwość spłaty kredytu, i warunków, na jakich może odbywać się taka przedterminowa spłata. O ile uznaje się różnorodność mechanizmów finansowania hipotecznego i gamy oferowanych produktów, to niezbędne są jednak określone standardy na poziomie Unii dotyczące przedterminowej spłaty kredytu, aby zapewnić konsumentom możliwość wywiązania się z ich zobowiązań umownych przed terminem uzgodnionym w umowie o kredyt oraz pewność, że będą mogli porównywać wiele różnych ofert na rynku celem wybrania najlepszego produktu odpowiadającego ich potrzebom. Państwa członkowskie powinny zatem zapewnić konsumentom – poprzez prawo lub inne środki, takie jak klauzule umowne – prawo do przedterminowej spłaty kredytu. Państwa członkowskie powinny być jednak w stanie określić warunki korzystania z tego prawa. Warunki te mogą obejmować ograniczenia czasowe wykonania tego prawa, zróżnicowane traktowanie w zależności od rodzaju stopy oprocentowania kredytu lub ograniczenia co do okoliczności, w jakich prawo to może zostać wykonane. W przypadku gdy przedterminowa spłata przypada w okresie, w którym obowiązuje stała stopa oprocentowania kredytu, skorzystanie z tego prawa może być uzależnione od istnienia uzasadnionego interesu po stronie konsumenta, sprecyzowanego przez dane państwo członkowskie. Taki uzasadniony interes może na przykład wystąpić w przypadku rozwodu lub utraty pracy. Warunki określone przez państwa członkowskie mogą określać, że kredytodawca ma prawo do otrzymania sprawiedliwej i obiektywnie uzasadnionej rekompensaty z tytułu potencjalnych kosztów bezpośrednio związanych z przedterminową spłatą kredytu. W przypadku gdy państwa członkowskie stanowią, że kredytodawca ma prawo do rekompensaty, taka rekompensata powinna być sprawiedliwą i obiektywnie uzasadnioną rekompensatą z tytułu potencjalnych kosztów bezpośrednio związanych z przedterminową spłatą kredytu, zgodnie z krajowymi przepisami dotyczącymi rekompensaty. Kwota rekompensaty nie powinna być wyższa niż strata finansowa kredytodawcy”.
5. Zgodnie z art. 25:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, by konsument miał prawo do pełnego lub częściowego wywiązania się ze swoich zobowiązań na mocy umowy o kredyt przed wygaśnięciem tej umowy. W takich przypadkach konsument jest uprawniony do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy.
2. Państwa członkowskie mogą przewidzieć, że wykonanie prawa, o którym mowa w ust. 1, podlega pewnym warunkom. Warunki te mogą obejmować ograniczenia czasowe wykonania tego prawa, zróżnicowane traktowanie w zależności od rodzaju stopy oprocentowania kredytu lub od momentu, w którym konsument skorzysta z tego prawa, lub ograniczenia co do okoliczności, w jakich prawo to może zostać wykonane.
3. Państwa członkowskie mogą przewidzieć, by kredytodawca miał prawo do otrzymania w uzasadnionych przypadkach sprawiedliwej i obiektywnej rekompensaty z tytułu potencjalnych kosztów bezpośrednio związanych z przedterminową spłatą kredytu, lecz nie mogą nakładać kary na konsumenta. W związku z tym kwota rekompensaty nie może być wyższa niż strata finansowa kredytodawcy. W ramach takich warunków państwa członkowskie mogą przewidzieć, że kwota rekompensaty nie może przekroczyć pewnego poziomu lub może być dopuszczalna tylko w określonym okresie.
4. W przypadku gdy konsument pragnie wywiązać się ze swoich zobowiązań wynikających z umowy o kredyt przed wygaśnięciem umowy, kredytodawca niezwłocznie po otrzymaniu takiego wniosku udziela konsumentowi, w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku, informacji potrzebnych do rozważenia takiej opcji. Informacje takie co najmniej wyliczają konsekwencje, jakie poniesie konsument, wywiązując się ze swoich zobowiązań przed wygaśnięciem umowy o kredyt, i jasno określają wszelkie przyjęte założenia. Wszelkie przyjęte założenia są rozsądne i uzasadnione.
5. Gdy przedterminowa spłata przypada w okresie, w którym obowiązuje stała stopa oprocentowania, państwa członkowskie mogą uzależnić skorzystanie z prawa, o którym mowa w ust. 1, od istnienia uzasadnionego interesu po stronie konsumenta”.
II. Okoliczności faktyczne, postępowanie główne i pytania prejudycjalne
6. W dniu 15 września 2017 r. QI zawarła jako konsument umowę o kredyt w celu nabycia mieszkania z poprzednikiem prawnym spółki Santander Bank Polska S.A. (zwanej dalej „Santander Bank”) na kwotę 106 600 PLN (złotych polskich).
7. Umowa przewidywała okres spłaty kredytu wynoszący 360 miesięcy i zawierała „prowizję z tytułu udzielenia kredytu” w wysokości 2,50 % kwoty kredytu(5). Kwota ta została wskazana jako element całkowitego kosztu kredytu.
8. W dniu 4 kwietnia 2019 r. (to znaczy 19 miesięcy po zawarciu umowy) QI spłaciła przedterminowo kredyt w całości.
9. Zdaniem QI Santander Bank powinien był zwrócić jej część prowizji z tytułu udzielenia kredytu, odpowiadającą okresowi 341 miesięcy. QI oszacowała ją na kwotę 2462,78 PLN, której zażądała od Santander Bank w drodze reklamacji.
10. W dniu 20 lipca 2020 r. Santander Bank odmówił uwzględnienia reklamacji QI. Argumentował on, że prowizja związana z udzieleniem kredytu stanowiła płatność jednorazową i była wyłączona z obowiązku proporcjonalnego zwrotu.
11. Z ostrożności Santander Bank wskazał również, że gdyby prowizja z tytułu udzielenia kredytu podlegała zwrotowi w części, to część podlegająca zwrotowi nie byłaby proporcjonalna do stosunku między okresami, lecz do spodziewanego przez kredytodawcę wynagrodzenia za korzystanie przez konsumenta z finansowania.
12. W tym kontekście Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie (Polska), który musi rozstrzygnąć spór, zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 25 ust. 1 dyrektywy [2014/17] należy interpretować tak samo jak art. 16 ust. 1 dyrektywy [2008/48], tj. czy należy interpretować ten przepis w ten sposób, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu hipotecznego w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu hipotecznego obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta, w tym także prowizję za udzielenie kredytu?
2) Czy przewidziany w art. 25 ust. 1 dyrektywy [2014/17] obowiązek obniżki całkowitego kosztu kredytu hipotecznego w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu hipotecznego należy interpretować tak, że całkowity koszt kredytu hipotecznego powinien być obniżony proporcjonalnie do relacji długości okresu między dniem przedterminowej spłaty kredytu a dniem pierwotnie uzgodnionym jako dzień spłaty kredytu do długości okresu pierwotnie uzgodnionego między dniem wypłaty kredytu a dniem całkowitej spłaty kredytu, czy też obniżka całkowitego kosztu kredytu hipotecznego powinna być proporcjonalna do utraty spodziewanych korzyści przez kredytodawcę, tj. do relacji odsetek pozostałych do spłaty po wcześniejszej spłacie kredytu (należnych za okres od dnia po rzeczywistej całkowitej spłacie do dnia pierwotnie uzgodnionego całkowitej spłaty) do odsetek należnych za cały pierwotnie uzgodniony okres trwania umowy kredytowej (od dnia wypłaty kredytu do dnia uzgodnionej całkowitej spłaty kredytu)?”.
III. Postępowanie przed Trybunałem
13. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wpłynął do Trybunału w dniu 5 lutego 2022 r.
14. Postępowanie przed Trybunałem zostało zawieszone do czasu wydania wyroku w sprawie C‑555/21, UniCredit Bank Austria.
15. Gdy wyrok ten został wydany w dniu 9 lutego 2023 r., Trybunał poinformował o tym fakcie sąd odsyłający, zwracając się z pytaniem, czy w świetle treści owego wyroku podtrzymuje wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
16. W dniu 22 marca 2023 r. sąd odsyłający odpowiedział Trybunałowi, że podtrzymuje swój wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
17. Uwagi na piśmie zostały przedstawione przez QI, Santander Bank, rządy czeski, włoski, polski i portugalski oraz przez Komisję Europejską.
18. Nie uznano za konieczne przeprowadzenia rozprawy.
IV. Analiza
A. Metody obliczania obniżki całkowitego kosztu kredytu przy założeniu, że kwota prowizji z tytułu udzielenia kredytu stanowi część obowiązku zwrotu
19. Zgodnie z zaleceniem Trybunału niniejsza opinia będzie dotyczyć drugiego pytania prejudycjalnego.
20. Logicznie rzecz ujmując, Trybunał będzie musiał odpowiedzieć na to pytanie tylko wtedy, gdy uzna, że prowizja z tytułu udzielenia kredytu stanowi koszt objęty zakresem obniżki przewidzianej w art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17, co jest przedmiotem pierwszego pytania prejudycjalnego.
21. Przyjmę zatem odpowiedź twierdzącą na pytanie pierwsze jako hipotezę roboczą. Jeśli odpowiedź będzie przecząca, moje wywody okażą się zbędne.
22. Sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17 należy interpretować w ten sposób, że ustanawia on metodę obliczenia obniżki(6) całkowitego kosztu kredytu (lub pozycji stanowiącej część tego całkowitego kosztu), w przypadku gdy konsument dokonuje przedterminowej spłaty swojego długu wobec kredytodawcy.
23. W szczególności sąd ten zwraca się z pytaniem, czy dwa kryteria lub metody ustalenia, o ile prowizja z tytułu udzielenia kredytu zostałaby proporcjonalnie obniżona w przypadku przedterminowej spłaty, są zgodne z dyrektywą 2014/17(7).
24. Zgodnie z pierwszym kryterium wskaźnik obniżki jest ilorazem, który otrzymuje się poprzez dzielenie:
– długości (w dniach) okresu od dnia następującego po dniu przedterminowej spłaty do przewidzianego w umowie dnia całkowitej spłaty kredytu,
– przez długość (w dniach) okresu od dnia wypłaty kredytu do pierwotnie ustalonego dnia całkowitej spłaty kredytu(8).
25. Zgodnie z drugim kryterium obniżka jest proporcjonalna do stosunku (ilorazu) między:
– utraconymi przez wierzyciela odsetkami (za okres od dnia przedterminowej spłaty do dnia pierwotnie uzgodnionej całkowitej spłaty); a
– całością odsetek (za okres od dnia wypłaty kredytu do uzgodnionego dnia całkowitej spłaty kredytu)(9).
26. QI opowiada się za pierwszą metodą, twierdząc, że druga z nich jest niemożliwa do zastosowania. QI wskazuje, że na polskim rynku kredyty hipoteczne są oprocentowane według zmiennej stopy procentowej. Nie jest zatem możliwe ustalenie w sposób pewny, jakie są spodziewane przez kredytodawcę korzyści w postaci odsetek pozostałych do spłaty po dniu, w którym nastąpiła przedterminowa spłata kredytu(10).
27. Komisja, która opowiada się za tą samą metodą, opiera swoje stanowisko na tym, że dyrektywa 2014/17 nie zawiera odniesień do żadnej konkretnej metody. Z tego milczenia Komisja wyciąga wniosek, że „prawodawca Unii uznał, że obniżka ta jest pomyślana jako zwykła konsekwencja przedterminowej spłaty i, co za tym idzie, jako coś łatwego do obliczenia”(11).
28. Zdaniem rządów włoskiego, polskiego i portugalskiego dyrektywa 2014/17 nie miała na celu uregulowania tej kwestii, która jest zatem pozostawiona każdemu państwu członkowskiemu(12). W oparciu o tę wspólną uwagę:
– Rząd polski opowiada się za proporcjonalnością liniową, która, będąc metodą „bardziej zrozumiałą i przejrzystą dla konsumentów, łatwą do zastosowania i przewidywalną”, odpowiada celowi polegającemu na zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony konsumenta(13).
– Rząd włoski nie wyraża swojej opinii, z wyjątkiem wykluczenia, że kryterium obliczania musi być jedno dla wszystkich kosztów podlegających obniżeniu na podstawie art. 25 dyrektywy 2014/17; wyklucza on również, że to hipotetyczne jedno kryterium musi odpowiadać proporcjonalności liniowej(14).
– Rząd portugalski pozostawia tę kwestię otwartą(15).
29. Santander Bank opowiada się za zastosowaniem drugiej metody, ponieważ jest ona proporcjonalna do utraty korzyści przez kredytodawcę(16).
30. Z powodów, które wyjaśnię, uważam, że dyrektywa 2014/17 nie przewiduje żadnego z dwóch zaproponowanych kryteriów. W rzeczywistości nie reguluje ona metody obliczania części całkowitego kosztu kredytu, która podlega obniżeniu (lub zwrotowi, w zależności od przypadku) na rzecz konsumenta, w przypadku gdy wywiąże się on ze swoich zobowiązań przed terminem.
31. W pewnym sensie stanowisko to jest zgodne ze stanowiskiem wyrażonym przez sąd odsyłający, gdy podtrzymał on swój wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, jeśli chodzi o pytanie drugie. W odpowiedzi z dnia 22 marca 2023 r. sąd odsyłający stwierdził, że czyni tak, „ponieważ obie przedstawione możliwości obniżenia kosztów można uznać za uzasadnione”, choć dodał, że sam „skłania się ku proporcjonalnej obniżce”.
B. Wykładnia dyrektywy 2014/17
1. Argument oparty na wykładni literalnej
32. Dyrektywa 2014/17 nie zawiera dosłownie żadnych wskazówek dotyczących sposobu obliczania obniżki całkowitego kosztu kredytu, który zostaje spłacony przed uzgodnionym terminem.
33. W art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17 wskazano jedynie przedmiot obniżki (całkowity koszt kredytu); pozycje, których dotyczy obniżka (odsetki i inne koszty); oraz czasowe rozgraniczenie tych pozycji (pozostały okres obowiązywania umowy).
34. W tym samym art. 25 ust. 4 wprowadzono wymóg, zgodnie z którym należy udzielić konsumentowi, który pragnie dokonać przedterminowej spłaty, „informacji potrzebnych do rozważenia takiej opcji”. Następnie wskazano w owym przepisie minimalną treść tych informacji, bez odniesienia do jakiegokolwiek kryterium obliczania.
35. W art. 13 ust. 1 lit. k) dyrektywy 2014/17, dotyczącym podstawowych informacji ogólnych o umowach o kredyt, które musi udostępnić kredytodawca, wskazano, że informacje te obejmują „opis warunków bezpośrednio związanych z przedterminową spłatą”, nie precyzując jednak tych warunków.
36. Nie ma też mowy o żadnej konkretnej metodzie obliczania w europejskim znormalizowanym arkuszu informacyjnym (ESIS)(17), w którego pkt 9 przewidziano prawo do przedterminowej spłaty i zobowiązano do określenia, w odpowiednich przypadkach, warunków wykonania tego prawa(18).
2. Prace przygotowawcze
37. Europejskie regulacje dotyczące kredytu konsumenckiego rozpoczęły się wraz z dyrektywą 87/102/EWG(19), po której przyjęto dyrektywę 2008/48/WE(20). Jednakże dopiero wraz z dyrektywą 2014/17 ustanowiono wspólne ramy prawne dla umów o kredyt konsumencki zabezpieczonych hipoteką lub innym porównywalnym zabezpieczeniem na nieruchomości mieszkalnej.
38. Te trzy wymienione dyrektywy przewidują prawo konsumenta do przedterminowej spłaty kredytu(21). W tym względzie w pracach przygotowawczych do owych dyrektyw panuje zgoda co do tego, że:
– istniał spór co do tego, czy instrument europejski ustanawia takie prawo w świetle różnych rozwiązań w państwach członkowskich, z jednej strony, oraz trudności w znalezieniu równowagi między wszystkimi wchodzącymi w grę interesami, z drugiej strony(22);
– nie było debaty na temat obniżki całkowitego kosztu kredytu, związanej z przedterminową spłatą kredytu. Zmniejszenie to, które w dyrektywie 87/102 zostało uznane za „słuszne”, ma zastosowanie w dwóch pozostałych dyrektywach do odsetek i kosztów, których dokładne ustalenie zostało dokonane przez Trybunał w odniesieniu do każdej z tych dyrektyw(23).
39. Propozycja przyjęcia jednolitego kryterium obliczania wspomnianej obniżki została przedstawiona jedynie w odniesieniu do dyrektywy 87/102 w celu jej ewentualnej reformy(24). O ile się nie mylę, nie została ona uwzględniona w negocjacjach dotyczących dyrektywy 2008/48, ani w dyrektywie 2014/17 w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi(25).
3. Kontekst
40. Wykładnia systemowa również nie prowadzi do określenia konkretnego kryterium obliczania obniżki całkowitego kosztu kredytu w art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17.
41. Wyjaśniłem już w innym miejscu, że dyrektywa 2014/17 zawiera niepełne uregulowanie umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi oraz że poza kilkoma wyjątkami wynikająca z niej harmonizacja jest minimalna(26).
42. W odniesieniu do przedterminowej spłaty kredytu prawodawca europejski uznaje prawo konsumenta do dokonania takiej spłaty i do związanego z nią obniżenia całkowitego kosztu zadłużenia. Natomiast powierza on państwom członkowskim sposób zagwarantowania tego prawa(27) i pozwala im warunkować jego wykonywanie, przyznając im szeroki zakres uznania w tym względzie(28).
43. Chociaż metoda obliczania korekty całkowitego kosztu kredytu nie jest wyraźnie wymieniona wśród dziedzin, które należą do kompetencji każdego ustawodawcy krajowego, uważam, że jest to jedna z takich dziedzin:
– po pierwsze dlatego, że wyliczenie tych dziedzin jest przykładowe(29);
– po drugie dlatego, że brak jakiejkolwiek wzmianki o tym obliczaniu kontrastuje ze szczegółowością, z jaką sama dyrektywa 2014/17 reguluje sposób określania innych wartości(30).
44. Lektura art. 25 dyrektywy 2014/17, rozpatrywanego jako całość, również nie pozwala na wywiedzenie konkretnej metody obliczania spornej obniżki.
45. Nie uważam za właściwe wyciąganie wniosku o ustanowieniu kryterium „krzywej odsetek” z zawartej w art. 25 ust. 3 dyrektywy 2014/17(31) wzmianki o prawie kredytodawcy do rekompensaty(32). Ustęp ten pozwala każdemu ustawodawcy krajowemu zdecydować, czy takie prawo istnieje.
46. Preferowanie drugiej metody, to znaczy proporcjonalności liniowej, ze względu na to, że jest ona (prawdopodobnie) prosta(33), a nawet „najprostsza” dla konsumenta(34), wydaje mi się wykluczone w świetle art. 25 ust. 4 dyrektywy 2014/17.
47. Zgodnie z tym przepisem kredytodawca ma obowiązek udzielić informacji konsumentowi, który wyraża zamiar dokonania przedterminowej spłaty kredytu. W szczególności przedsiębiorca jest zobowiązany wyliczyć „co najmniej […] konsekwencje, jakie poniesie konsument, wywiązując się ze swoich zobowiązań przed wygaśnięciem umowy o kredyt, i jasno określ[ić] wszelkie przyjęte założenia”.
48. Prawodawca europejski, nakładając ten obowiązek na kredytodawcę, uznaje nieodłączną trudność obliczeń związanych z przedterminową spłatą kredytu. Jednocześnie wyklucza on, aby to konsument musiał ich dokonać(35), co moim zdaniem stoi w sprzeczności z preferowaniem w sposób wyłączny określonego kryterium obliczenia tylko dlatego, że jest ono uznawane za proste lub najprostsze.
49. Wreszcie, z szerszego punktu widzenia kontekstowego przypominam, że w dyrektywie 2008/48 również nie przewidziano konkretnej metody obliczania, ani też Trybunał, dokonując wykładni tej dyrektywy, nie wypowiedział się w tym względzie(36).
4. Cel
50. Dyrektywa 2014/17 harmonizuje aspekty umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi, aby „ułatwić powstanie sprawnie funkcjonującego rynku wewnętrznego o wysokim poziomie ochrony konsumentów” w obszarze takich umów. Ma ona również na celu „zapewni[enie], by konsumenci poszukujący ofert takich umów mieli pewność, że instytucje, z którymi nawiązują kontakt, działają w sposób profesjonalny i odpowiedzialny”(37).
51. Podobnie zmierza ona do tego, by „spowodować rozwój […] bardziej przejrzystego, skutecznego i konkurencyjnego rynku wewnętrznego poprzez spójne, elastyczne i uczciwe umowy o kredyt związane z nieruchomościami, a jednocześnie promować zrównoważone udzielanie i zaciąganie kredytów oraz włączenie społeczne pod względem finansowym, zapewniając przez to wysoki stopień ochrony konsumentów”(38).
52. W tych ramach umożliwienie spłaty kredytu przed wygaśnięciem umowy będzie wspierać „konkurencj[ę] na rynku wewnętrznym i swobodn[y] [przepływ] obywateli Unii” oraz zapewni „elastycznoś[ć] potrzebn[ą] do wspierania stabilności finansowej zgodnie z zaleceniami Rady Stabilności Finansowej”. Aby osiągnąć te cele, ułatwia się konsumentowi wyszukiwanie produktów odpowiadających jego potrzebom również w okresie obowiązywania umowy(39).
53. Nie uważam, że z celów tych można wywnioskować bezpośrednio lub pośrednio konkretną metodę obliczania obniżki całkowitego kosztu kredytu. Tym bardziej że w samej dyrektywie 2014/17 uznano istnienie zasadniczych różnic między państwami członkowskimi „w odniesieniu do zasad i warunków, jakie muszą spełnić konsumenci, aby mieć możliwość spłaty kredytu”, oraz wyraźnie wskazano na zamiar ich poszanowania(40).
54. W szczególności nie znajduję w celu polegającym na osiągnięciu „wysokiego poziomu ochrony konsumentów” wystarczającego uzasadnienia dla wyboru jednej metody z wyłączeniem drugiej. Nie widzę konieczności, aby wnioskować z tego celu, że prawodawca europejski preferuje określone kryterium obliczania obniżki (teoretycznie bardziej zrozumiałe i łatwiejsze do zastosowania przez konsumenta) spośród wszystkich dopuszczalnych kryteriów.
55. Inną kwestią jest, że okoliczności związane z tą obniżką, takie jak metoda jej obliczania, nie powinny prowadzić ani de iure, ani de facto do ubezskutecznienia samego prawa do spłaty lub do zniechęcenia konsumenta do jego wykonywania(41).
56. W dyrektywie 2014/17 uznano niski poziom edukacji finansowej konsumentów, którzy zawierają umowy o kredyt związane z nieruchomościami mieszkalnymi(42). Z tego punktu widzenia dyrektywa ta przewiduje, że wysokiej jakości informacje, do których udzielenia zobowiązany jest przedsiębiorca, stają się środkiem ciężkości ochrony konsumenta(43).
57. W szczególności dyrektywa 2014/17 zwalnia konsumenta z obowiązku obliczeń związanych z przedterminową spłatą kredytu i zapewnia jego ochronę w tej dziedzinie poprzez przepisy ustanawiające obowiązek wyjaśnienia konsumentowi w przejrzysty sposób(44), w jaki sposób zostanie ustalona obniżka całkowitego kosztu kredytu.
58. Dyrektywa 2014/17 stanowi wyraźnie, że w przypadku gdy konsument występuje z wnioskiem o wykonanie przysługującego mu prawa do przedterminowej spłaty kredytu, kredytodawca niezwłocznie udziela mu w formie papierowej lub na innym trwałym nośniku informacji potrzebnych do rozważenia takiej opcji. Muszą one zawierać co najmniej wyrażenie konsekwencji finansowych spłaty z wyraźnym wyjaśnieniem, skąd one wynikają(45).
59. Przy wykonywaniu tego obowiązku, podobnie jak każdego innego obowiązku związanego z wykonaniem umowy, przedsiębiorca podlega zasadom zachowania określonym w art. 7 ust. 1 dyrektywy 2014/17(46). Ponadto konsument korzysta z ochrony przyznanej mu przez inne dyrektywy(47).
C. Konieczność określenia metody obliczania obniżki w umowie o kredyt
60. Dyrektywa 2014/17 nie przewiduje, że konsument jest odpowiedzialny za obliczenie obniżki związanej z przedterminową spłatą kredytu. W każdym razie uważam, że kredytobiorca ma prawo wiedzieć z wyprzedzeniem, w jaki sposób operacja ta zostanie dokonana, a po jej przeprowadzeniu sprawdzić, w jaki sposób została ona zrealizowana.
61. Przewidziany w art. 25 ust. 4 dyrektywy 2014/17 obowiązek udzielenia informacji sam w sobie nie gwarantuje tego prawa, ponieważ jest on uruchamiany tylko wtedy, gdy konsument zwraca się z wnioskiem o dokonanie przedterminowej spłaty kredytu. ESIS nie zawiera dosłownie opisu kryterium obliczenia, jakie należy zastosować do obniżki w odpowiednim czasie(48).
62. W dziedzinach podobnych do dziedziny, której dotyczy niniejsza sprawa, takiej jak ta uregulowana w dyrektywie 2008/48, Trybunał:
– stwierdził, że kredytodawca jest zobowiązany do przekazania konsumentowi „egzemplarza umowy o kredyt oraz wszelkich informacji dotyczących spłaty kredytu, które nie zostały zawarte w samej umowie, lecz są niezbędne w celu, po pierwsze, sprawdzenia wyliczenia kwoty odpowiadającej obniżce całkowitego kosztu kredytu, o którą konsument ten może się ubiegać w następstwie wcześniejszej spłaty, a po drugie, umożliwienia mu wytoczenia ewentualnego powództwa o zwrot tej kwoty”(49);
– wskazał, w odniesieniu do rekompensaty związanej z przedterminową spłatą kredytu, że w umowie „należy wskazać sposób obliczania tej rekompensaty w sposób konkretny i łatwy do zrozumienia dla przeciętnego konsumenta, tak aby mógł on ustalić kwotę rekompensaty należnej w przypadku przedterminowej spłaty na podstawie informacji zawartych w tej umowie”(50).
63. Uważam, że orzecznictwo to można zastosować do przewidzianej w art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17 obniżki całkowitego kosztu kredytu. W związku z tym z chwilą zawarcia umowy konsument będzie wiedział z całą pewnością: a) że ma prawo do przedterminowej spłaty kredytu; oraz b) w jaki sposób całkowity koszt kredytu zostanie skorygowany, to znaczy będzie znał kryteria korekty całkowitego kosztu kredytu, jeżeli w przyszłości podejmie decyzję o przedterminowym wywiązaniu się ze swoich zobowiązań.
D. Zastosowanie powyższych rozważań w niniejszej sprawie
64. Jeżeli Trybunał przyjmie podejście, za którym się opowiadam, będzie mógł stwierdzić, że w dyrektywie 2014/17 nie dokonano wyboru (ani nie narzucono, ani też nie zakazano) jednego z kryteriów opisanych przez sąd odsyłający w pytaniu drugim. W konsekwencji rozstrzygnięcie tego sądu będzie musiało opierać się na innego rodzaju argumentach.
65. W postanowieniach odsyłającym i podtrzymującym wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd odsyłający skłania się ku obniżce, która jest „proporcjonalna do relacji okresu, przez który umowa nie będzie wykonywana (wobec wcześniejszej spłaty) do pierwotnie umówionego okresu, przez który miała trwać”(51).
66. Rząd polski wskazuje, że jest to formuła stosowana przez inne sądy w tym państwie członkowskim; a także, że krajowy porządek prawny nie zawiera żadnego przepisu dotyczącego obliczania korekty całkowitego kosztu kredytu(52).
67. Okoliczność, że spośród dwóch wymienionych formuł formuła ta jest najprostsza lub nawet najbardziej zrozumiała dla przeciętnego konsumenta(53), nie sprawia, że jest ona jedyną dozwoloną na mocy dyrektywy 2014/17. Podkreślam, że dyrektywa ta nie narzuca pierwszeństwa jednego rozwiązania przed drugim, ale też nie zakazuje stosowania „domyślnie” tego, które wydaje się preferować sąd odsyłający.
E. Ograniczenie w czasie skutków wyroku Trybunału
68. Zdaniem rządu włoskiego orzeczenie Trybunału przychylające się do wykładni, zgodnie z którą art. 25 dyrektywy 2014/17 ustanawia co najmniej jedno konkretne kryterium obliczania kwoty obniżenia całkowitego kosztu kredytu, mogłoby pociągnąć za sobą natychmiastową nieważność lub nieskuteczność postanowień uzgodnionych w umowach o kredyt na zakup nieruchomości, które przewidywałyby inne kryteria.
69. Zdaniem tego rządu takie stwierdzenie Trybunału doprowadziłoby do powstania nowego nurtu sporów zarówno sądowych, jak i pozasądowych. Rząd włoski wnosi zatem do Trybunału o ograniczenie w czasie skutków takiego wyroku, tak aby wywoływał on skutki ex nunc(54).
70. Jeżeli Trybunał zgodzi się z moją propozycją, wniosek rządu włoskiego stanie się bezprzedmiotowy. W każdym razie uważam, że ograniczenie w czasie, za którym opowiada się ten rząd, nie byłoby dopuszczalne, ponieważ, podobnie jak miało to miejsce w sprawie C‑555/21, UniCredit Bank Austria(55), nie wykazano, że przesłanki wymagane w tym względzie w orzecznictwie Trybunału zostały spełnione(56).
V. Wnioski
71. W świetle powyższych rozważań proponuję odpowiedzieć na drugie pytanie prejudycjalne Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie (Polska) w następujący sposób:
Artykuł 25 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniającej dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 1093/2010
należy interpretować w ten sposób, że
w przypadku gdy konsument wykonuje prawo do pełnego lub częściowego wywiązania się ze swoich zobowiązań na mocy umowy o kredyt przed wygaśnięciem tej umowy, przepis ten nie ustanawia konkretnej metody obliczania obniżki całkowitego kosztu kredytu w odniesieniu do kosztów przypadających na pozostały okres obowiązywania umowy.