Language of document : ECLI:EU:T:2011:68

Sprawa T‑110/07

Siemens AG

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek projektów odnoszących się do rozdzielnic z izolacją gazową – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG – Podział rynku – Skutki wewnątrz wspólnego rynku – Pojęcie naruszenia ciągłego – Czas trwania naruszenia – Przedawnienie – Grzywny – Proporcjonalność – Okoliczności obciążające – Rola przywódcy – Okoliczności łagodzące – Współpraca

Streszczenie wyroku

1.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie

(art. 81 ust. 1 WE; porozumienie EOG, art. 53 ust. 1)

2.      Prawo wspólnotowe – Zasady – Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Stosowanie

(art. 81 ust. 1 WE; art. 6 ust. 2 UE)

3.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Środek dowodowy – Skarga oparta na zbiorze poszlak

(art. 81 ust. 1 WE)

4.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Dowód naruszenia – Przedstawienie przez Komisję oświadczeń innych przedsiębiorstw, którym zarzucono naruszenie – Dopuszczalność

(art. 81 ust. 1 WE; porozumienie EOG, art. 53)

5.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Dowód naruszenia – Ocena wartości dowodowej dokumentu – Kryteria

(art. 81 ust. 1 WE)

6.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji

(art. 81 ust. 1 WE; komunikat Komisji 2002/C 45/03)

7.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Przedstawienie dodatkowych dowodów po przesłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów – Dopuszczalność – Przesłanki

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 25)

8.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu

(art. 81 ust. 1, WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 25)

9.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Zakres zasady – Granice – Prawo przedsiębiorstwa do przesłuchania świadków oskarżenia – Wyłączenie

(art. 81 ust. 1 WE)

10.    Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Udział przedsiębiorstwa w kartelu

(art. 81 ust. 1 WE)

11.    Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie – Jednolity charakter naruszenia – Kryteria oceny

(art. 81 ust. 1 WE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 25 ust. 2)

12.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A, akapity czwarty, szósty)

13.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Brak wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

14.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria –Zakres swobodnego uznania zastrzeżony dla Komisji – Podwyższenie ogólnego wymiaru grzywien

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

15.    Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres

(art. 253 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

16.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Rola przywódcy lub inicjatora naruszenia

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 2 tiret trzecie)

17.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Rola przywódcy naruszenia

(art. 81 ust. 1 WE)

18.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Nienałożenie lub obniżenie grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2002/C 45/03, pkt 22, 29)

1.      Aby ocenić, czy uzgodniona praktyka jest zakazana na mocy art. 81 ust. 1 WE, uwzględnienie jej konkretnych skutków jest zbędne, jeśli jest oczywiste, że ma ona na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku. To samo ma miejsce analogicznie w kontekście art. 53 ust. 1 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG).

(por. pkt 40)

2.      Zasada domniemania niewinności, która wynika w szczególności z art. 6 ust. 2 europejskiej konwencji praw człowieka, składa się na prawa podstawowe, które – zgodnie z orzecznictwem Trybunału, potwierdzonym zresztą w art. 6 ust. 2 UE – stanowią ogólne zasady prawa wspólnotowego.

Zważywszy na charakter omawianych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji, zasada domniemania niewinności stosuje się do postępowań dotyczących naruszeń reguł konkurencji, mających zastosowanie do przedsiębiorstw, mogących prowadzić do wymierzenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych. W ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę należy mieć tę zasadę na względzie. Jeżeli sąd ma wątpliwości, należy je rozpatrywać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie. Sąd nie może zatem uznać, że Komisja wykazała w wymagany prawem sposób istnienie danego naruszenia, jeżeli ma on jeszcze wątpliwości w tym względzie, zwłaszcza w ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę.

(por. pkt 44, 45)

3.      W dziedzinie konkurencji konieczne jest, aby Komisja przedstawiła precyzyjne i spójne dowody w celu wykazania istnienia naruszenia, a także w celu uzasadnienia twierdzenia, że zarzucane naruszenia stanowią odczuwalne ograniczenia konkurencji w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE. Jednakże nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego elementu naruszenia. Wystarczy, by zbiór wskazanych przez instytucję poszlak, rozpatrywany jako całość, odpowiadał temu wymogowi. Istnienie praktyki antykonkurencyjnej lub porozumienia antykonkurencyjnego może więc zostać wyprowadzone z szeregu zbieżnych zdarzeń i poszlak, które – analizowane łącznie – mogą stanowić, w braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji.

Jeśli Komisja opiera się wyłącznie na zachowaniu danych przedsiębiorstw na rynku, aby stwierdzić istnienie naruszenia, wystarczy, że wspomniane przedsiębiorstwa wykażą istnienie okoliczności, które stawiają w innym świetle fakty ustalone przez Komisję i które pozwalają tym samym zastąpić innym przekonywającym wyjaśnieniem faktów wyjaśnienie, jakie Komisja przyjęła w celu stwierdzenia istnienia naruszenia wspólnotowych reguł konkurencji. Jednakże istnienie alternatywnego wyjaśnienia okoliczności faktycznych ma znaczenie jedynie wówczas, gdy Komisja opiera się wyłącznie na zachowaniu danych przedsiębiorstw na rynku. Tak więc takie wyjaśnienie jest bez znaczenia od momentu, gdy istnienie naruszenia nie jest po prostu domniemywane, ale zostało wykazane za pomocą dowodów. Ponadto zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wszystkie środki dowodowe są dopuszczalne, aby wykazać naruszenie, tak że istnienie alternatywnego wyjaśnienia nie ma znaczenia, gdy naruszenie zostało wykazane w sposób wymagany prawem za pomocą innych dowodów niż dowody z dokumentów.

(por. pkt 46–49, 51)

4.      Jeśli chodzi o środki dowodowe, które mogą zostać przedstawione w celu wykazania naruszenia art. 81 WE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), w prawie wspólnotowym istotną rolę odgrywa zasada swobodnej oceny dowodów. W szczególności żaden przepis ani żadna ogólna zasada prawa wspólnotowego nie zakazuje Komisji wykorzystania przeciwko przedsiębiorstwu oświadczeń innych oskarżanych przedsiębiorstw. Gdyby było inaczej, ciężar dowodu zachowań sprzecznych z art. 81 WE i 82 WE, który spoczywa na Komisji, byłby nie do udźwignięcia i nie do pogodzenia z misją nadzoru nad właściwym stosowaniem tych przepisów, którą nakłada na Komisję traktat.

(por. pkt 50)

5.      W dziedzinie konkurencji jedynym kryterium istotnym dla oceny swobodnie przedstawionych dowodów jest ich wiarygodność. Zgodnie z ogólnie obowiązującymi zasadami dotyczącymi przeprowadzenia dowodu wiarygodność, a zatem wartość dowodowa dokumentu zależy od pochodzenia dokumentu, okoliczności jego sporządzenia, jego adresata, a także od tego, czy jego treść jest sensowna i wiarygodna. Należy w szczególności przypisać duże znaczenie okoliczności, że dokument został sporządzony w bezpośrednim związku ze zdarzeniami lub przez bezpośredniego świadka tychże zdarzeń. Ponadto oświadczenia sprzeczne z interesem podmiotu, który je składa, należy z zasady postrzegać jako dowody szczególnie wiarygodne.

Tak więc należy zasadniczo uznać za dowód mający wysoką wartość dowodową zeznanie osoby, która przez prawie cały czas trwania kartelu była w ramach tego kartelu jednym z przedstawicieli jednego z głównych uczestników kartelu, a zatem bezpośrednim świadkiem okoliczności, które w swym zeznaniu omówiła

(por. pkt 54, 75)

6.      W dziedzinie konkurencji fakt wystąpienia o zastosowanie komunikatu w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli w celu uzyskania zmniejszenia wysokości grzywny nie stanowi koniecznie zachęty do przedstawienia nieprawdziwych dowodów. Wszelka próba wprowadzenia Komisji w błąd mogłaby bowiem podać w wątpliwość szczerość wnioskodawcy, jak również kompletność współpracy, a tym samym wystawić na niebezpieczeństwo szansę skorzystania przez niego w pełni z komunikatu w sprawie współpracy.

Jednakże w zakresie, w jakim oświadczenia przedsiębiorstwa, pozwanego o naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji są kwestionowane przez inne przedsiębiorstwa, którym również zarzuca się wzięcie udziału we wspólnym uzgodnieniu, owe oświadczenia winny zostać poparte innymi dowodami, aby móc stanowić wystarczający dowód istnienia i zakresu tego wspólnego uzgodnienia.

(por. pkt 65, 66)

7.      Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów winno umożliwić zainteresowanym rzeczywiste zapoznanie się z zachowaniami zarzucanymi im przez Komisję, a wymóg ten jest zachowany wówczas, gdy ostateczna decyzja nie obciąża zainteresowanych odpowiedzialnością za naruszenia inne niż te, które były przedmiotem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, oraz uwzględnia jedynie fakty, co do których zainteresowani mieli możliwość wypowiedzenia się. Tak więc wprawdzie naruszenia zarzucane przedsiębiorstwu w decyzji nie mogą różnić się od naruszeń wskazanych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, inaczej jest jednak w przypadku uwzględnionych okoliczności faktycznych, ponieważ w odniesieniu do tych ostatnich wystarczy, że zainteresowane przedsiębiorstwa miały możliwość zajęcia stanowiska w przedmiocie wszystkich faktów, które są im zarzucane. Żaden przepis bowiem nie zakazuje Komisji przekazania stronom, po wysłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, nowych dokumentów, które według niej potwierdzają jej tezę, pod warunkiem że zapewni ona przedsiębiorstwom czas niezbędny do przedstawienia ich opinii w tej kwestii.

(por. pkt 86, 87)

8.      Strona lub organ zarzucające naruszenie reguł konkurencji powinny dowieść zaistnienia tego naruszenia, przedstawiając w sposób wymagany prawem fakty noszące znamiona naruszenia. Ponadto przedsiębiorstwo podnoszące środek obrony przed zarzutem naruszenia jest zobowiązane wykazać, że przesłanki skorzystania z takiego środka obrony są spełnione, w związku z czym organ ten będzie musiał przedstawić inne dowody.

Ogólna zasada, zgodnie z którą Komisja powinna wykazać wszystkie elementy składowe naruszenia, w tym czas jego trwania, mogące mieć wpływ na jej końcowe wnioski co do wagi naruszenia, nie zostaje podważona przez fakt, iż zainteresowane przedsiębiorstwo podniosło środek obrony oparty na przedawnieniu, którego udowodnienie spoczywa zasadniczo na tym ostatnim.

Podniesienie takiego środka obrony oznacza bowiem koniecznie, że czas trwania naruszenia, jak również data, w której naruszenie ustało, są ustalone. Okoliczności te nie mogą same w sobie uzasadnić przerzucenia ciężaru dowodu w tym zakresie na niekorzyść zainteresowanego przedsiębiorstwa. Po pierwsze, czas trwania naruszenia, którego data końcowa powinna być znana, stanowi jeden z istotnych elementów naruszenia, co do którego ciężar dowodu spoczywa na Komisji, bez względu na fakt, iż podważenie tych elementów stanowi również część środka obrony opartego na przedawnieniu. Po drugie, wniosek ten uzasadniony jest tym, że nieprzedawnienie się dochodzenia prowadzonego przez Komisję na podstawie art. 25 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi obiektywne kryterium prawne wynikające z zasady pewności prawa, a zatem przesłankę ważności każdej decyzji o nałożeniu kary. Komisja jest zobowiązana do przestrzegania tej przesłanki, nawet jeśli przedsiębiorstwo nie podniosło środka obrony w tym zakresie.

Jednakże ów rozkład ciężaru dowodu może się zmienić w zakresie, w jakim okoliczności faktyczne, na które strona powołuje się, są tego rodzaju, że druga strona będzie musiała przedstawić wyjaśnienie lub uzasadnienie, a w przypadku ich braku będzie można uznać, że dowód został przedstawiony. W szczególności jeśli Komisja przedstawiła dowód na istnienie porozumienia, to na uczestniczącym w nim przedsiębiorstwie spoczywa obowiązek dostarczenia dowodu na to, iż zdystansowało się ono od tego porozumienia, to jest dowodu, który winien świadczyć o wyraźnej i podanej do wiadomości innych uczestniczących w nim przedsiębiorstw woli wycofania się z tego porozumienia.

(por. pkt 173–176)

9.      Podstawowa zasada poszanowania prawa do obrony nakłada wymóg, by umożliwić – już na etapie postępowania administracyjnego – przedsiębiorstwom i związkom przedsiębiorstw objętym dochodzeniem Komisji w dziedzinie konkurencji przedstawienie w skuteczny sposób ich stanowiska w kwestii prawdziwości i znaczenia faktów, zarzutów i okoliczności podnoszonych przez Komisję. Zatem odpowiedź przedsiębiorstwa na pismo Komisji w sprawie przedstawienia zarzutów nie może być podnoszona na niekorzyść innego przedsiębiorstwa, którego dotyczy dochodzenie, jeżeli to ostatnie nie miało dostępu do tej odpowiedzi przed wydaniem decyzji przez Komisję

Natomiast wspomniana zasada nie wymaga, by zapewnić przedsiębiorstwu możliwość przesłuchania przez nie samo w ramach postępowania administracyjnego świadków przesłuchanych przez Komisję.

(por. pkt 189, 199)

10.    Fakt, iż przedsiębiorstwo nie zdystansowało się publicznie od naruszenia, w którym uczestniczyło, ani nie zawiadomiło o nim organów administracyjnych, zachęca do kontynuowania naruszenia i utrudnia jego wykrycie, tak że taka milcząca zgoda może zostać uznana za współudział lub bierny rodzaj uczestnictwa w naruszeniu

(por. pkt 222)

11.    Przy ocenie jednolitego charakteru naruszenia art. 81 WE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG)stosownych jest szereg kryteriów, mianowicie jednakowość lub różnorodność celów objętych omawianymi praktykami, jednakowość produktów i usług objętych naruszeniem, jednakowość przedsiębiorstw, które wzięły w nim udział, oraz identyczność zasad jego realizacji. Innymi stosownymi kryteriami są identyczność osób fizycznych uczestniczących w naruszeniu na rzecz przedsiębiorstw oraz identyczność geograficznego zakresu stosowania omawianych praktyk.

Jeżeli chodzi w szczególności o pojęcie wspólnego celu praktyk antykonkurenyjnych, kwestia, czy wszystkie porozumienia i praktyki sprzeczne z art. 81 ust. 1 WE stanowią jednolite i ciągłe naruszenie, jest kwestią, która zależy wyłącznie od czynników obiektywnych, wśród których znajduje się wspólny cel tychże porozumień i praktyk. Ów cel jest kryterium, które winno być oceniane jedynie w świetle treści tych porozumień i praktyk i które nie powinno być mylone z subiektywnym zamiarem różnych przedsiębiorstw uczestniczenia w jednolitym i ciągłym kartelu. Natomiast ten subiektywny zamiar może i powinien być brany pod uwagę tylko w ramach oceny indywidualnego udziału przedsiębiorstwa w takim jednolitym i ciągłym porozumieniu. W tym względzie wystarczy, że gdy po wycofaniu się dane przedsiębiorstwo podejmuje na nowo swój udział w kartelu, by było ono świadome tego, że uczestniczy w tym samym kartelu co wcześniej. Wystarczy nawet, że owe przedsiębiorstwo jest świadome zasadniczych kryteriów wskazanych powyżej, uzasadniających stwierdzenie jednolitego charakteru naruszenia, aby można było mu zarzucić ów jednolity charakter, nawet zakładając, że nie wysnuło samo wniosku co do jego istnienia.

(por. pkt 241, 246, 253)

12.    Punkt 1A akapity czwarty i szósty wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS przewiduje uwzględnienie rzeczywistych ekonomicznych możliwości sprawców naruszeń spowodowania znaczących szkód innym podmiotom na rynku oraz wzięcie pod uwagę określonego wpływu zachowania każdego z przedsiębiorstw na konkurencję, w szczególności tam gdzie istnieje znaczna dysproporcja w zakresie wielkości przedsiębiorstw popełniających naruszenie. Natomiast wytyczne nie przewidują, że rzeczywiste ekonomiczne możliwości przedsiębiorstw lub określona waga ich zachowania winny być oceniane na podstawie szczególnego kryterium, takiego jak ich udział w rynku dotyczący rozpatrywanego produktu w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG)lub na rynku wewnętrznym. Dlatego też Komisja ma prawo zastosować w tym względzie kryterium odpowiednie w świetle okoliczności każdego szczególnego przypadku.

(por. pkt 279)

13.    Wagę naruszeń wspólnotowych reguł konkurencji należy ustalić na podstawie licznych okoliczności, do których należą szczególne okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszające działanie grzywien, przy czym nie ma potrzeby ustalania wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów, które należy obowiązkowo uwzględnić. Wśród okoliczności, które mogą wpływać na ocenę wagi naruszeń, znajduje się zachowanie każdego przedsiębiorstwa, rola odgrywana przez każde z nich w ustalaniu uzgodnionych praktyk, korzyść, jaką odniosły z tych praktyk, ich rozmiary i wartość odnośnych towarów oraz zagrożenie, jakie stanowi ten rodzaj naruszeń dla celów Wspólnoty.

Wynika z tego z jednej strony, że w celu wymierzenia kwoty grzywny można brać pod uwagę zarówno całkowity obrót przedsiębiorstwa, który stanowi wskazówkę, aczkolwiek przybliżoną i niedoskonałą, wielkości tego przedsiębiorstwa i jego siły gospodarczej, jak i obrót uzyskany z towarów będących przedmiotem naruszenia, który może zatem stanowić wskazówkę co do rozmiaru tego naruszenia. Z drugiej strony wynika z tego, że ani jednemu, ani drugiemu obrotowi nie należy przypisywać nieproporcjonalnie dużego znaczenia w porównaniu z innymi kryteriami oceny i w konsekwencji, że wymierzenie stosownej grzywny nie może być wynikiem zwykłego rachunku opartego na całkowitym obrocie. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy odnośne towary mają jedynie ułamkowy udział w tym obrocie.

Wyliczenie elementów, które mogą mieć znaczenie przy ocenie wagi naruszenia nie jest zatem ani wiążące, ani wyczerpujące. Dlatego też Komisja może wziąć pod uwagę inne elementy lub przypisać mniejsze znaczenie jednemu z elementów wskazanych powyżej, a nawet w ogóle nie brać ich pod uwagę, jeśli wydaje się jej to stosowne w świetle okoliczności danej sprawy.

Ponadto pojęcie wartości odnośnych towarów winno być rozumiane jako środek wskazujący część całkowitego obrotu danych przedsiębiorstw uzyskaną z produktów będących przedmiotem kartelu, a nie jako nawiązujący do wielkości tego rynku produktowego w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG)

(por. pkt 286–288)

14.    Wcześniejsza praktyka decyzyjna Komisji nie stanowi sama w sobie ram prawnych dla grzywien nakładanych w dziedzinie konkurencji. W ramach rozporządzenia nr 1/2003 Komisja dysponuje zakresem uznania przy ustalaniu wysokości grzywien celem doprowadzenia do tego, aby zachowania przedsiębiorstw były zgodne z regułami konkurencji. Dlatego też fakt, iż Komisja wymierzała w przeszłości grzywny w określonej wysokości za określone rodzaje naruszeń, nie może pozbawić jej możliwości podwyższenia tej wysokości w granicach wyznaczonych w rozporządzeniu nr 1/2003, jeśli jest to konieczne, aby zapewnić realizację wspólnotowej polityki konkurencji. Wymóg skutecznego stosowania wspólnotowych reguł konkurencji oznacza przeciwnie, że Komisja ma prawo dostosowania w każdym czasie poziomu grzywien do potrzeb tej polityki.

Wynika stąd, że przedsiębiorstwa uczestniczące w postępowaniu administracyjnym, które może zakończyć się nałożeniem grzywny, nie mogą mieć uzasadnionych oczekiwań co do tego, że grzywny wymierzane przez Komisję nie przekroczą wysokości wcześniej nakładanych grzywien. W konsekwencji przedsiębiorstwa te muszą brać pod uwagę możliwość, że w każdej chwili Komisja postanowi podnieść wysokość grzywien w stosunku do poziomu stosowanego w przeszłości.

(por. pkt 290, 291)

15.    Jeżeli chodzi o obliczanie kwoty grzywien nakładanych przez Komisję za naruszenie wspólnotowego prawa konkurencji, istotne wymogi formalne, do których należy obowiązek uzasadnienia, są spełnione wtedy, gdy Komisja wskaże w swej decyzji elementy oceny, które umożliwiły jej zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia, przy czym nie ma ona obowiązku umieszczania w niej bardziej szczegółowego wyjaśnienia lub danych liczbowych dotyczących sposobu obliczenia grzywny.

W szczególności wskazanie danych liczbowych, którymi Komisja kierowała się, zwłaszcza w odniesieniu do zamierzonego skutku odstraszającego, korzystając ze swobodnego uznania przy określaniu grzywien, jest uprawnieniem, którego wykorzystanie przez Komisję jest pożądane, ale które to wskazanie wykracza poza wymogi wynikające z obowiązku uzasadniania.

(por. pkt 311, 312)

16.    Aby dane przedsiębiorstwo mogło zostać uznane za „przywódcę” kartelu, powinno ono stanowić istotną siłę napędową tego kartelu lub winno ponosić szczególną i konkretną odpowiedzialność za jego funkcjonowanie. Okoliczność ta musi być oceniana z ogólnego punktu widzenia w świetle kontekstu danego przypadku. Uznanie za „przywódcę” jest zwłaszcza przyjęte wówczas, gdy wykazano, że owo przedsiębiorstwo pełniło funkcje koordynacyjne w ramach kartelu, a zwłaszcza organizowało prace sekretariatu odpowiedzialnego za rzeczywiste wprowadzenie kartelu w życie i zapewniało personel temu sekretariatowi, a także wówczas gdy rzeczone przedsiębiorstwo odgrywało centralną rolę w konkretnym funkcjonowaniu kartelu, na przykład organizując liczne spotkania, zbierając i dystrybuując informacje wewnątrz kartelu, zobowiązując się do reprezentowania niektórych członków w ramach kartelu lub przedstawiając najczęściej propozycje dotyczące funkcjonowania kartelu. W dodatku jest zupełnie możliwe uznanie jednocześnie dwóch przedsiębiorstw, a nawet kilku przedsiębiorstw za przywódcę, w szczególności w ramach kartelu, w którym bierze udział duża liczba uczestników.

Ponadto jak wynika z samej treści pkt 2 tiret trzecie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, należy odróżnić pojęcie przywódcy od pojęcia inicjatora naruszenia. O ile bowiem rola inicjatora dotyczy momentu ustanowienia lub poszerzania kartelu, rola przywódcy dotyczy jego funkcjonowania. Dlatego też przywódca naruszenia i inicjator tego naruszenia nie znajdują się w porównywalnej sytuacji, tak że fakt zróżnicowanego potraktowania przedsiębiorstwa uznanego za inicjatora kartelu i za jego przywódcę nie stanowi naruszenia zasady równego traktowania.

(por. pkt 337, 345, 348)

17.    Zakładając nawet, że Komisja popełniła błąd, gdy nie uznała przedsiębiorstwa za przywódcę kartelu pomimo znaczącej roli odegranej przez to przedsiębiorstwo w ramach kartelu, takie niezgodne z prawem działanie podjęte na rzecz innej osoby nie uzasadnia tego, by uwzględnić zarzut nieważności decyzji Komisji. Poszanowanie bowiem zasady równego traktowania lub niedyskryminacji musi iść w parze z poszanowaniem zasady legalności, co oznacza, że nikt nie może powoływać się na swoją korzyść na niezgodne z prawem działanie podjęte na rzecz innej osoby.

(por. pkt 358)

18.    Obniżenie kwoty grzywien w przypadku współpracy przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniach wspólnotowego prawa konkurencji jest uzasadnione tym, że taka współpraca ułatwia Komisji wykonanie zadania polegającego na stwierdzeniu istnienia naruszenia, a w stosownym przypadku na doprowadzeniu do jego zakończenia.

Jak wskazano w pkt 29 komunikatu w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli, daje on podstawę do uzasadnionych oczekiwań przedsiębiorstwom chcącym poinformować Komisję o istnieniu kartelu. Zważywszy na uzasadnione oczekiwania, jakie przedsiębiorstwa chcące współpracować z Komisją mogły mieć na podstawie tego komunikatu, Komisja jest zobowiązana stosować się do niego, gdy ocenia – w ramach określenia kwoty grzywny nałożonej na dane przedsiębiorstwo – współpracę tego przedsiębiorstwa.

W granicach ustanowionych przez komunikat w sprawie współpracy Komisja dysponuje jednak szerokim zakresem uznania przy ocenie, czy dowody przekazane przez przedsiębiorstwo stanowią wartość dodaną w rozumieniu pkt 22 wspomnianego komunikatu i czy należy przyznać przedsiębiorstwu obniżkę grzywny na podstawie tego komunikatu.

(por. pkt 374–376)