Language of document : ECLI:EU:T:2016:369

Sprawa T‑216/13

Telefónica, SA

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynki telekomunikacyjne portugalski i hiszpański – Klauzula o zakazie konkurencji na rynku iberyjskim w umowie dotyczącej nabycia przez Telefónikę należącego do Portugal Telecom udziału w brazylijskim operatorze telefonii mobilnej Vivo – Ochrona prawna „w zakresie dozwolonym przez prawo” – Naruszenie ze względu na cel – Ograniczenie akcesoryjne – Autonomia zachowania skarżącej – Potencjalna konkurencja – Naruszenie ze względu na skutki – Obliczanie kwoty grzywny – Wniosek o przesłuchanie świadków

Streszczenie – wyrok Sądu (druga izba) z dnia 28 czerwca 2016 r.

1.      Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawo do skutecznej ochrony sądowej – Sądowa kontrola decyzji wydanych przez Komisję w dziedzinie konkurencji – Kontrola zgodności z prawem i nieograniczone prawo orzekania zarówno w odniesieniu do kwestii prawnych jak i stanu faktycznego – Załączniki do skargi przedstawione na poparcie zarzutów podważających stwierdzenie naruszenia i wysokość grzywny, nieprzedłożone w toku postępowania administracyjnego przewidzianego w art. 101 TFUE – Dopuszczalność

(art. 263 TFUE)

2.      Skarga o stwierdzenie nieważności – Właściwość sądu Unii – Wykładnia uzasadnienia aktu administracyjnego – Granice

(art. 263 TFUE)

3.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Stosowność – Kontrola sądowa – Okoliczności, które mogą zostać uwzględnione przez sąd Unii – Informacje niezawarte w decyzji nakładającej grzywnę – Włączenie

(art. 263 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 1, art. 31)

4.      Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawo do obrony – Zasada kontradyktoryjności – Przestrzeganie w ramach postępowania sądowego – Zakres – Niemożność uzyskania przez stronę skarżącą dostępu do pism procesowych drugiej strony złożonych w ramach skargi równoległej i przytaczanych przez Komisję – Naruszenie tej zasady

5.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Pojęcie – Zgodność oświadczeń woli w odniesieniu do postępowania na rynku

(art. 101 ust. 1 TFUE)

6.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Treść i cel porozumienia, a także kontekst prawny i gospodarczy jego rozwoju – Rozróżnienie naruszeń ze względu na cel i naruszeń ze względu na skutek – Zamiar ograniczenia konkurencji przez strony porozumienia – Kryterium niestanowiące koniecznej przesłanki – Naruszenie ze względu na cel – Wystarczający stopień szkodliwości – Kryteria oceny

(art. 101 ust. 1 TFUE)

7.      Konkurencja – Reguły Unii – Przedmiotowy zakres stosowania – Działanie narzucone przez uregulowania państwowe – Wykluczenie – Przesłanki

(art. 101 TFUE)

8.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie polegające na zawarciu porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym – Decyzja opierająca się na dowodach z dokumentów lub na dowodach bezpośrednich – Obowiązek przedstawienia dowodów przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Komisji nr 1/2003, art. 2)

9.      Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Stosowanie

(art. 101 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1)

10.    Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie art. 101 TFUE – Obowiązek określenia rynku – Brak obowiązku określenia rynku w przypadku porozumienia mającego na celu podział rynków

(art. 101 ust. 1 TFUE)

11.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Kwalifikacja przedsiębiorstwa jako potencjalnego konkurenta – Kryteria – Zasadniczy czynnik – Zdolność przedsiębiorstwa do wejścia na rynek właściwy

(art. 101 ust. 1 TFUE)

12.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Brak wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów – Zakres uznania przysługujący Komisji

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

13.    Akty instytucji – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych za naruszenie reguł konkurencji – Akt o charakterze generalnym – Skutki

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)

14.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania sądu Unii – Zakres

(art. 261 TFUE; rozporządzenia Rady nr 17, art. 17; nr 1/2003, art. 31)

15.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Przestrzeganie zasad równego traktowania i proporcjonalności – Kryteria – Obrót

(art. 101 TFUE, 102 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 13)

16.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Obowiązek postępowania przez Komisję zgodnie z wcześniejszą praktyką decyzyjną – Brak

(art. 101 TFUE, 102 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 13)

17.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Naruszenia zakwalifikowane jako bardzo poważne jedynie na podstawie ich charakteru – Konieczność określenia ich wpływu i zakresu geograficznego – Brak

(art. 101 TFUE, 102 TFUE; rozporządzenia Rady: nr 17, art 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 13)

18.    Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja nakładająca grzywny – Wskazanie elementów oceny, które umożliwiły Komisji zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia – Wystarczające wskazanie

(art. 296 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 3; komunikaty Komisji: 2006/C 210/02; 2006/C 298/11)

19.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Całkowity obrót danego przedsiębiorstwa – Obrót osiągnięty z towarów będących przedmiotem naruszenia – Odpowiednie uwzględnienie – Granice – Ustalenie wartości zrealizowanej sprzedaży mającej bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem – Kryteria

(art. 101 TFUE, 102 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 6, 13)

20.    Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawo do skutecznej ochrony sądowej – Sądowa kontrola decyzji wydanych przez Komisję w dziedzinie konkurencji – Nieograniczone prawo orzekania – Zakres – Kontrola wiążąca się z przeprowadzeniem czynności dochodzeniowych w celu usunięcia braków, których dopuściła się w tym dochodzeniu Komisja – Wykluczenie

(art. 101 TFUE, 261 TFUE, 263 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47; rozporządzenie Rady, art. 23 ust. 2, art. 31)

21.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Metoda obliczania zdefiniowana przez wydane przez Komisję wytyczne – Dostosowanie kwoty podstawowej – Obowiązek uwzględnienia innych indywidualnych okoliczności dotyczących każdego z uczestniczących przedsiębiorstw

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)

22.    Postępowanie sądowe – Środki dowodowe – Przesłuchanie świadków – Swobodna ocena przysługująca Sądowi – Wpływ zasady prawa do rzetelnego procesu sądowego

(regulamin postępowania przed Sądem, art. 91)

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 87)

2.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 87)

3.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 89)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 93–95)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 98)

6.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 100, 102–105, 120, 212, 229, 230)

7.      Artykuły 101 TFUE i 102 TFUE dotyczą tylko działań antykonkurencyjnych podjętych przez przedsiębiorstwa z ich własnej inicjatywy. Jeśli działanie antykonkurencyjne zostaje narzucone przedsiębiorstwom przez ustawodawstwo krajowe lub jeśli ustawodawstwo to tworzy ramy prawne, które same z siebie eliminują wszelkie możliwości działania zgodnego z regułami konkurencji z ich strony, to art. 101 TFUE i 102 TFUE nie znajdują zastosowania. W takiej sytuacji ograniczenie konkurencji nie znajduje swej przyczyny w niezależnych działaniach przedsiębiorstw. Powyższą możliwość wykluczenia określonego antykonkurencyjnego zachowania z zakresu stosowania art. 101 TFUE i 102 TFUE dopuszcza się jedynie w sposób ograniczony. Chociaż bowiem zachowanie przedsiębiorstwa może zostać wyłączone ze stosowania art. 101 ust. 1 TFUE ze względu na brak autonomii, to nie znaczy to jednak, że każde zachowanie pożądane lub kierowane przez władze krajowe pozostaje poza zakresem stosowania tego przepisu. I tak, jeżeli środek państwowy zawiera elementy kartelu zawartego miedzy przedsiębiorcami z danego sektora lub zostaje przyjęty po konsultacjach i za zgodą przedsiębiorców, których dotyczy, przedsiębiorcy ci nie mogą powołać się na wiążący charakter uregulowania w celu uniknięcia stosowania art. 101 ust. 1 TFUE.

W przypadku gdy nie ma wiążącego przepisu nakazującego antykonkurencyjne zachowanie, Komisja może stwierdzić brak autonomii oskarżanych przedsiębiorców jedynie wtedy, gdy na podstawie obiektywnych, właściwych i spójnych przesłanek okazuje się, że to zachowanie zostało im narzucone przez władze krajowe poprzez wywieranie nacisków, którym musiały się poddać, takich jak groźba przyjęcia środków państwowych mogących spowodować po ich stronie znaczne straty. Ponadto, aby spowodować uniknięcie stosowania art. 101 ust. 1 TFUE, takie naciski muszą być wywierane w sposób pozbawiający odnośnych przedsiębiorców wszelkiej autonomii przy wykonywaniu decyzji władz publicznych. Jeżeli nie nastąpiła utrata autonomii, to okoliczność, że władze publiczne sprzyjały antykonkurencyjnemu zachowaniu lub do niego zachęcały, sama w sobie nie ma wpływu na stosowanie art. 101 TFUE.

(por. pkt 114–118)

8.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 124, 125, 128–130, 163, 164, 190, 191)

9.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 126, 127)

10.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 213, 214, 216)

11.    W kontekście postępowania mającego na celu stwierdzenie naruszenia reguł konkurencji, aby wykazać istnienie na danym rynku potencjalnej konkurencji między dwoma przedsiębiorstwami, które zawarły porozumienie o zakazie konkurencji w stosunku do zliberalizowanego rynku, Komisja nie musi dokonywać analizy struktury odnośnego rynku ani tego, czy wejście na ów rynek stanowiłoby dla każdej ze stron racjonalną strategię gospodarczą, lecz jest zobowiązana zbadać, czy istnieją nieprzekraczalne bariery wejścia na rynek, wykluczające wszelką potencjalną konkurencję. W tym względzie choć zamiar wejścia przez przedsiębiorstwo na rynek ma w danym przypadku znaczenie dla celów zbadania, czy może być ono zaliczone do potencjalnych konkurentów na tym rynku, to zasadniczy czynnik, na którym musi się opierać taka kwalifikacja, stanowi jednak jego zdolność do wejścia na taki rynek.

(por. pkt 221, 226)

12.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 233, 234, 318)

13.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 236–238)

14.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 243, 244)

15.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 260–262)

16.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 264)

17.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 269–272)

18.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 275–277)

19.    Co się tyczy określania kwoty grzywien nakładanych za naruszenie reguł konkurencji, celem pkt 13 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 jest przyjęcie za punkt wyjścia przy obliczaniu kwoty grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo kwoty odzwierciedlającej gospodarcze znaczenie naruszenia i stopień zaangażowania tego przedsiębiorstwa w to naruszenie. W konsekwencji pojęcie wartości sprzedaży, o której mowa w pkt 13 wspomnianych wytycznych, obejmuje sprzedaż dokonaną w Europejskim Obszarze Gospodarczym na rynku, którego dotyczy naruszenie, bez konieczności określania, czy to naruszenie rzeczywiście miało wpływ na ową sprzedaż, ponieważ część obrotu pochodząca ze sprzedaży produktów będących przedmiotem naruszenia najlepiej odzwierciedla znaczenie gospodarcze tego naruszenia.

Chociaż naruszeniem celu realizowanego przez ów przepis byłoby niewątpliwie rozumienie pojęcia wartości sprzedaży, o którym jest w nim mowa, jako dotyczącego wyłącznie obrotów osiąganych ze sprzedaży, co do której wykazano, że miała związek z zarzucanym kartelem, to jednak pojęcie to nie może rozciągać się do tego stopnia, żeby obejmowało osiągniętą przez dane przedsiębiorstwo sprzedaż niewchodzącą bezpośrednio lub pośrednio w zakres działania rozpatrywanego kartelu.

W tym kontekście nie można wymagać, aby Komisja, wobec ograniczenia ze względu na cel, przeprowadzała z urzędu badanie potencjalnej konkurencji dla wszystkich rynków i usług objętych zakresem wystąpienia naruszenia, gdyż w przeciwnym wypadku prowadziłoby to do wprowadzenia, poprzez określenie wartości sprzedaży uwzględnianej przy obliczaniu grzywny, obowiązku badania potencjalnej konkurencji, chociaż takie badanie nie jest wymagane w przypadku ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

Nałożenie na Komisję obowiązku ustalenia sprzedaży mającej bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem nie oznacza jednak nałożenia na nią, w ramach określania kwoty grzywny, obowiązku, którego nie ma ona w ramach stosowania art. 101 TFUE w odniesieniu do naruszenia mającego cel antykonkurencyjny. Takie rozwiązanie polega na wyciągnięciu konsekwencji z faktu, że wartość sprzedaży powinna mieć bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem w rozumieniu pkt 13 wytycznych i nie może obejmować sprzedaży niewchodzących bezpośrednio lub pośrednio w zakres działania ukaranego kartelu. Jak z tego wynika, z chwilą, kiedy w celu określenia kwoty grzywny Komisja postanawia oprzeć się na wartości sprzedaży mającej bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem, musi określić tę wartość w sposób dokładny.

(por. pkt 297–299, 302–307)

20.    Co się tyczy określania kwoty grzywien nakładanych za naruszenie reguł konkurencji, nieograniczone prawo orzekania przysługujące Sądowi na mocy art. 31 rozporządzenia 1/2003 upoważnia Sąd, poza zwykłą kontrolą zgodności sankcji z prawem, do zastąpienia oceny Komisji własną oceną. Jednak w przypadku gdy Komisja nie przeprowadziła analizy elementów podniesionych przez stronę skarżącą w celu wykazania braku potencjalnej konkurencji pomiędzy stronami porozumienia mającego cel antykonkurencyjny w odniesieniu do niektórych usług w celu określenia wartości sprzedaży, jaką należy uwzględnić przy obliczaniu kwoty grzywny, określenie wartości tej sprzedaży przez Sąd oznaczałoby, że musiałby on uzupełnić braki w przeprowadzonym przez Komisję dochodzeniu.

Tymczasem wykonanie nieograniczonego prawa orzekania nie może prowadzić do przeprowadzenia przez Sąd takiego dochodzenia, które wykraczałoby poza zastąpienie oceną Sadu oceny Komisji, ponieważ ocena Sądu byłaby jedyną i pierwszą oceną elementów, które Komisja powinna była uwzględnić przy określeniu wartości sprzedaży bezpośrednio lub pośrednio związanych z naruszeniem w rozumieniu pkt 13 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 i których przeanalizowanie jest obowiązkiem Komisji.

(por. pkt 314, 315)

21.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 331)

22.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 344–350)