Υπόθεση C‑135/15

Republik Griechenland

κατά

Γρηγορίου Νικηφορίδη

(αίτηση του Bundesarbeitsgericht για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή – Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Εφαρμοστέο δίκαιο στη σύμβαση εργασίας – Κανονισμός (ΕΚ) 593/2008 – Άρθρο 28 – Πεδίο εφαρμογής ratione temporis – Άρθρο 9 – Έννοια των “διατάξεων άμεσης εφαρμογής” – Εφαρμογή διατάξεων άμεσης εφαρμογής άλλων κρατών μελών πλην του κράτους του forum – Νομοθεσία κράτους μέλους περί μείωσης αποδοχών των εργαζομένων του δημοσίου τομέα εξαιτίας δημοσιονομικής κρίσης – Καθήκον καλόπιστης συνεργασίας»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως)
της 18ης Οκτωβρίου 2016

1.        Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Ερμηνεία – Διάταξη που δεν περιέχει ρητή παραπομπή στο δίκαιο των κρατών μελών – Αυτοτελής και ενιαία ερμηνεία – Δυνατότητα εφαρμογής στην έννοια των «συμβάσεων που συνάπτονται μετά τις 17 Δεκεμβρίου 2009» κατά την έννοια του κανονισμού 593/2008

(Κανονισμός 593/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 28)

2.        Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές – Κανονισμός 593/2008 – Χρονικό πεδίο εφαρμογής – Σύμβαση συναφθείσα πριν τεθεί σε ισχύ ο κανονισμός αυτός και τροποποιηθείσα μεταγενέστερα – Δεν εμπίπτει – Όρια – Εκτεταμένες τροποποιήσεις που συνεπάγονται σύναψη νέας σύμβασης

(Κανονισμός 593/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 28)

3.        Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές – Κανονισμός 593/2008 – Διατάξεις άμεσης εφαρμογής – Δυνατότητα να συνεκτιμηθούν, ως νομικοί κανόνες, άλλες διατάξεις άμεσης εφαρμογής πλην των προβλεπόμενων στον εν λόγω κανονισμό – Αποκλείεται – Συνεκτίμηση των διατάξεων αυτών ως πραγματικών στοιχείων – Επιτρέπεται – Παραβίαση της αρχής της καλόπιστης συνεργασίας – Δεν συντρέχει

(Άρθρο 4 § 3, ΣΕΕ· Κανονισμός 593/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 9 § 3)

1.      Βλ. το κείμενο της απόφασης.

(βλ. σκέψεις 28-30)

2.      Το άρθρο 28 του κανονισμού 593/2008, για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές (Ρώμη Ι), έχει την έννοια ότι συμβατική σχέση εργασίας γεννηθείσα πριν από τις 17 Δεκεμβρίου 2009 εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του εν λόγω κανονισμού μόνον εφόσον η σχέση αυτή έχει τροποποιηθεί σε τέτοια έκταση, κατόπιν αμοιβαίας συναίνεσης των αντισυμβαλλομένων εκδηλωθείσας κατά ή μετά την ημερομηνία αυτή, ώστε να πρέπει να θεωρηθεί ότι η αρχική σύμβαση αντικαταστάθηκε με νέα, συναφθείσα κατά ή μετά την εν λόγω ημερομηνία, πράγμα που απόκειται στο εθνικό δικαστήριο να καθορίσει.

Συγκεκριμένα, ο νομοθέτης της Ένωσης απέκλεισε τη δυνατότητα άμεσης εφαρμογής του κανονισμού Ρώμη Ι που θα είχε ως συνέπεια να καλυφθούν από το πεδίο εφαρμογής του τα μελλοντικά αποτελέσματα συμβάσεων οι οποίες έχουν συναφθεί πριν από τις 17 Δεκεμβρίου 2009. Επομένως, κάθε συναίνεση των συμβαλλομένων μερών η οποία είναι μεταγενέστερη της 16ης Δεκεμβρίου 2009 και αφορά τη συνέχιση σύμβασης συναφθείσας προηγουμένως δεν μπορεί να συνεπάγεται την εφαρμογή του κανονισμού Ρώμη Ι στην οικεία συμβατική σχέση, καθόσον τούτο προσκρούει στη σαφώς εκπεφρασμένη βούληση του νομοθέτη της Ένωσης. Η επιλογή αυτή θα υπονομευόταν αν οποιαδήποτε τροποποίηση, ακόμη και η ελάχιστη, την οποία επιφέρουν οι συμβαλλόμενοι από τις 17 Δεκεμβρίου 2009 και μετά σε σύμβαση συναφθείσα πριν από την ημερομηνία αυτή αρκούσε ώστε να θεωρηθεί ότι η οικεία σύμβαση εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του εν λόγω κανονισμού, τούτο δε κατά παραβίαση της αρχής της ασφάλειας δικαίου. Αντιθέτως, δεν αποκλείεται μια σύμβαση συναφθείσα πριν από τις 17 Δεκεμβρίου 2009 να υποστεί τέτοιας έκτασης τροποποίηση, συμφωνημένη μεταξύ των αντισυμβαλλομένων κατά ή μετά την ημερομηνία αυτή, ώστε να πρόκειται όχι για απλή επικαιροποίηση ή προσαρμογή της εν λόγω σύμβασης, αλλά για δημιουργία νέας έννομης σχέσης μεταξύ των εν λόγω αντισυμβαλλομένων, με αποτέλεσμα να πρέπει να θεωρηθεί ότι η αρχική σύμβαση αντικαταστάθηκε με νέα, συναφθείσα από την εν λόγω ημερομηνία, κατά την έννοια του άρθρου 28 του κανονισμού Ρώμη Ι.

(βλ. σκέψεις 33-37, 39, διατακτ. 1)

3.      Το άρθρο 9, παράγραφος 3, του κανονισμού 593/2008, για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές (Ρώμη Ι), έχει την έννοια ότι αποκλείει τη δυνατότητα του δικαστή του forum να εφαρμόζει, ως νομικούς κανόνες, άλλες διατάξεις άμεσης εφαρμογής πλην εκείνων του κράτους του forum ή του κράτους στο οποίο πρέπει να εκπληρωθούν ή έχουν εκπληρωθεί οι υποχρεώσεις που απορρέουν από τη σύμβαση, αλλά δεν απαγορεύει την εκ μέρους του εν λόγω δικαστή συνεκτίμηση, ως πραγματικό στοιχείο, τέτοιων άλλων διατάξεων άμεσης εφαρμογής, εφόσον τούτο προβλέπεται από ουσιαστικό κανόνα του δικαίου που είναι εφαρμοστέο στη σύμβαση δυνάμει των διατάξεων του ίδιου κανονισμού.

Συγκεκριμένα, η απαρίθμηση, στο άρθρο 9 του κανονισμού Ρώμη Ι, των διατάξεων άμεσης εφαρμογής στις οποίες μπορεί να δοθεί ισχύς από τον δικαστή του forum είναι εξαντλητική. Συνεπώς, η δυνατότητα του δικαστή του forum να εφαρμόζει διατάξεις άμεσης εφαρμογής που ανήκουν στην έννομη τάξη κρατών μελών άλλων από εκείνα που ορίζει ρητώς το άρθρο 9, παράγραφοι 2 και 3, του κανονισμού Ρώμη Ι ενδέχεται να υπονομεύσει την πλήρη επίτευξη του γενικού σκοπού που επιδιώκει ο κανονισμός αυτός και ο οποίος έγκειται, κατά το γράμμα της αιτιολογικής του σκέψης 16, στην ασφάλεια δικαίου στον ευρωπαϊκό χώρο δικαιοσύνης.

Αντιθέτως, δεδομένου ότι ο κανονισμός Ρώμη Ι εναρμονίζει κανόνες σύγκρουσης νόμων και όχι τους ουσιαστικούς κανόνες του δικαίου των συμβάσεων, στο μέτρο που οι τελευταίοι αυτοί κανόνες προβλέπουν τη δυνατότητα του δικαστή του forum να λαμβάνει υπόψη, ως πραγματικό στοιχείο, διάταξη άμεσης εφαρμογής που ανήκει στην έννομη τάξη άλλου κράτους μέλους πλην του κράτους του forum ή του κράτους εκπλήρωσης των συμβατικών παροχών, το άρθρο 9 του κανονισμού αυτού δεν μπορεί να εμποδίσει το επιληφθέν δικαστήριο να συνεκτιμήσει το εν λόγω πραγματικό στοιχείο.

Την ερμηνεία αυτή δεν αναιρεί η επίκληση της αρχής της καλόπιστης συνεργασίας, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 4, παράγραφος 3, ΣΕΕ. Συγκεκριμένα, η αρχή αυτή δεν εξουσιοδοτεί τα κράτη μέλη να παρακάμπτουν τις υποχρεώσεις που τους επιβάλλονται από το δίκαιο της Ένωσης και, ως εκ τούτου, δεν επιτρέπει στο εθνικό δικαστήριο να αγνοήσει τον εξαντλητικό χαρακτήρα της κατά το άρθρο 9 του κανονισμού Ρώμη Ι απαρίθμησης των διατάξεων άμεσης εφαρμογής στις οποίες μπορεί να δοθεί ισχύς, προκειμένου να δοθεί ισχύς νομικού κανόνα στις διατάξεις άμεσης εφαρμογής άλλου κράτους μέλους.

(βλ. σκέψεις 46, 49, 52, 54, 55, διατακτ. 2)