Sprawa C‑135/15
Republik Griechenland
przeciwko
Grigoriosowi Nikiforidisowi
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Bundesarbeitsgericht)
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Prawo właściwe dla umowy o pracę – Rozporządzenie (WE) nr 593/2008 – Artykuł 28 – Zakres stosowania ratione temporis – Artykuł 9 – Pojęcie „przepisów wymuszających swoje zastosowanie” – Stosowanie wymuszających swoje zastosowanie przepisów państw członkowskich innych niż państwo sądu – Ustawodawstwo państwa członkowskiego przewidujące obniżenie wynagrodzeń w sektorze publicznym ze względu na kryzys budżetowy – Obowiązek lojalnej współpracy
Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 18 października 2016 r.
1. Prawo Unii Europejskiej – Wykładnia – Przepis niezawierający jakiegokolwiek wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich – Wykładnia autonomiczna i jednolita – Możliwość stosowania do pojęcia „umów zawartych po dniu 17 grudnia 2009 r.” w rozumieniu rozporządzenia nr 593/2008
(rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008, art. 28)
2. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Prawo właściwe dla zobowiązań umownych – Rozporządzenie nr 593/2008 – Czasowy zakres stosowania – Umowa zawarta przed rozpoczęciem stosowania tego rozporządzenia, które zostało później zmienione – Wyłączenie – Granice – Zmiany o takiej doniosłości, że powodują zawarcie nowej umowy
(rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008, art. 28)
3. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Prawo właściwe dla zobowiązań umownych – Rozporządzenie nr 593/2008 – Przepis wymuszające – Uwzględnienie jako normy prawne innych przepisów wymuszających niż przewidziane w tym rozporządzeniu – Niedopuszczalność – Uwzględnienie tych przepisów jako okoliczności faktycznej – Dopuszczalność – Naruszenie zasady lojalnej współpracy – Brak
(art. 4 ust. 3 TFUE; rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008, art. 9 ust. 3)
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 28–30)
2. Artykuł 28 rozporządzenia nr 593/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) należy interpretować w ten sposób, że umowny stosunek pracy powstały przed dniem 17 grudnia 2009 r. jest objęty zakresem stosowania tego rozporządzenia, tylko jeśli wskutek obopólnego porozumienia umawiających się stron, które zostało uzewnętrznione począwszy od tego dnia, stosunek ten uległ zmianie o takiej doniosłości, iż należy uznać, że we wspomnianym dniu lub po wspomnianym dniu została zawarta nowa umowa o pracę, czego ustalenie należy do sądu krajowego.
Prawodawca Unii wykluczył bowiem bezpośrednie stosowanie rozporządzenia Rzym I, które powodowałoby objęcie swoim zakresem przyszłych skutków umów zawartych przed dniem 17 grudnia 2009 r. Wynika stąd, że jakiekolwiek pochodzące z okresu po dniu 16 grudnia 2009 r. porozumienie umawiających się stron o kontynuowaniu wykonywania umowy zawartej uprzednio nie może, nie naruszając wyraźnie wyrażonej woli prawodawcy Unii, prowadzić do tego, by rozporządzenie Rzym I miało zastosowanie do tego stosunku umownego. Rozwiązanie to zostałoby podważone – i to z naruszeniem pewności prawa – gdyby jakakolwiek, nawet nieznaczna, zmiana wprowadzona przez strony od dnia 17 grudnia 2009 r. do umowy pierwotnie zawartej przed tym dniem wystarczała do tego, by umowa ta została objęta zakresem stosowania tego rozporządzenia. Nie jest natomiast wykluczone by do zawartej przed dniem 17 grudnia 2009 r. umowy wprowadzono począwszy od tego dnia uzgodnioną pomiędzy umawiającymi się stronami zmianę o takiej doniosłości, że powodowałaby ona nie zwykłą aktualizację lub dopasowanie wspomnianej umowy, lecz powstanie nowego stosunku prawnego pomiędzy tymi umawiającymi się stronami, tak iż należałoby uznać, że pierwotna umowa została zastąpiona nową umową, zawartą począwszy od wspomnianego dnia w rozumieniu art. 28 rozporządzenia Rzym I.
(por. pkt 33–37, 39; pkt 1 sentencji)
3. Artykuł 9 ust. 3 rozporządzenia nr 593/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I), należy interpretować w ten sposób, że wyklucza on, by przepisy wymuszające swoje zastosowanie inne niż tego rodzaju przepisy państwa sądu lub państwa, w którym ma nastąpić lub nastąpiło wykonanie zobowiązań wynikających z umowy, mogły zostać zastosowane jako normy prawne przez sąd orzekający, ale nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu przez sąd orzekający takich innych przepisów wymuszających swoje zastosowanie jako okoliczności faktycznej w zakresie, w jakim przewiduje to prawo krajowe właściwe dla umowy na mocy przepisów tego rozporządzenia.
Wyszczególnienie w art. 9 rozporządzenia Rzym I przepisów wymuszających swoje zastosowanie, którym sąd orzekający może przyznać skuteczność, ma bowiem charakter wyczerpujący. Zatem zezwolenie sądowi orzekającemu na stosowanie przepisów wymuszających swoje zastosowanie należących do porządku prawnego państw członkowskich innych niż te, które są wyraźnie określone w art. 9 ust. 2 i 3 rozporządzenia Rzym I, mogłoby utrudnić pełną realizację głównego celu tego rozporządzenia, jakim jest zgodnie z brzmieniem jego motywu 16 zapewnienie pewności prawa w europejskiej przestrzeni sprawiedliwości.
Natomiast ponieważ rozporządzenie Rzym I harmonizuje normy kolizyjne a nie normy materialne prawa umów, w zakresie, w jakim te ostatnie przewidują, że sąd orzekający uwzględnia jako okoliczność faktyczną przepisy wymuszające swoje zastosowanie należące do porządku prawnego państwa innego niż państwo sądu lub państwo wykonania świadczeń wynikających z umowy, art. 9 wspomnianego rozporządzenia nie może stać na przeszkodzie uwzględnieniu przez sąd orzekający tej okoliczności faktycznej.
Wykładni tej nie podważa ustanowiona w art. 4 ust. 3 TUE zasada lojalnej współpracy. Zasada ta nie upoważnia bowiem państwa członkowskiego do obchodzenia zobowiązań nałożonych na nie prawem Unii i tym samym nie zezwala sądowi krajowemu na pominięcie wyczerpującego charakteru widniejącego w art. 9 rozporządzenia Rzym I wyliczenia przepisów wymuszających swoje zastosowanie, którym można przyznać skuteczność, w celu przyznania skuteczności w charakterze norm prawnych przepisom wymuszającym innego państwa członkowskiego.
(por. pkt 46, 49, 52, 54, 55; pkt 2 sentencji)