Υπόθεση T‑79/21
(δημοσίευση αποσπασμάτων)
Ryanair DAC
και
Airport Marketing Services Ltd
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (ένατο τμήμα) της 14ης Ιουνίου 2023
«Κρατικές ενισχύσεις – Συμφωνίες συναφθείσες με την αεροπορική εταιρία Ryanair και τη θυγατρική της Airport Marketing Services – Υπηρεσίες εμπορικής προώθησης – Απόφαση κηρύσσουσα την ενίσχυση μη συμβατή προς την εσωτερική αγορά και διατάσσουσα την ανάκτησή της – Πλεονέκτημα – Κριτήριο της πραγματικής ανάγκης – Άρθρα 41 και 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων – Δικαίωμα προσβάσεως στον φάκελο της υποθέσεως – Δικαίωμα ακροάσεως»
1. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Διοικητική διαδικασία – Υποχρεώσεις της Επιτροπής – Δυνατότητα του δικαιούχου των ενισχύσεων να προβάλει δικαιώματα εξίσου ευρέα με τα δικαιώματα άμυνας αυτά καθεαυτά – Δεν υφίσταται – Δικαίωμα του δικαιούχου των ενισχύσεων να μετάσχει σε προσήκοντα βαθμό στη διαδικασία – Περιεχόμενο – Δικαίωμα προσβάσεως στον διοικητικό φάκελο που έχει σχηματίσει η Επιτροπή και δικαίωμα ακροάσεως από την Επιτροπή – Δεν υφίσταται
(Άρθρο 108 § 2 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41)
(βλ. σκέψεις 36-51)
2. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Εξέτασή τους από την Επιτροπή – Διοικητική διαδικασία – Υποχρέωση της Επιτροπής να οχλήσει τους ενδιαφερομένους για να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους – Περιεχόμενο
(Άρθρο 108 § 2 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 52-59)
3. Πράξεις των οργάνων – Αιτιολογία – Υποχρέωση αιτιολόγησης – Περιεχόμενο – Απόφαση της Επιτροπής στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων – Εκτίμηση της τηρήσεως της υποχρέωσης αιτιολόγησης ανάλογα με το περιεχόμενο της προσβαλλομένης αποφάσεως – Μεταβολή της θέσης της Επιτροπής σχετικά με τη δυνατότητα εφαρμογής του κριτηρίου του ιδιώτη επενδυτή κατά τη διάρκεια της διοικητικής διαδικασίας – Δεν ασκεί επιρροή
(Άρθρο 296 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 77-84)
4. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Μέτρα που σκοπούν την αντιστάθμιση του κόστους εκπληρώσεως των συνισταμένων στην παροχή δημόσιας υπηρεσίας αποστολών τις οποίες έχει αναλάβει μια επιχείρηση – Πρώτη προϋπόθεση τεθείσα με την απόφαση Altmark – Σαφώς καθορισμένες υποχρεώσεις παροχής δημόσιας υπηρεσίας – Απουσία δικαιούχου επιχειρήσεως πράγματι επιφορτισμένης με την εκπλήρωση υποχρεώσεων παροχής δημόσιας υπηρεσίας
(Άρθρα 107 και 108 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 93-102)
5. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Εκτίμηση βάσει της αρχής του ιδιώτη επενδυτή – Εκτίμηση βάσει όλων των κρίσιμων στοιχείων της επίδικης πράξεως και του πλαισίου της – Προσδιορισμός της κρίσιμης για τους σκοπούς της εφαρμογής της αρχής του ιδιώτη επενδυτή δημόσιας οντότητας
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 108-125)
6. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Εκτίμηση βάσει της αρχής του ιδιώτη επενδυτή – Δημόσια οντότητα που επιδιώκει σκοπούς δημόσιας πολιτικής – Αγαθά ή υπηρεσίες που απέκτησε η δημόσια οντότητα και δεν ανταποκρίνονταν σε πραγματική ανάγκη – Περιστάσεις που δεν αποκλείουν τη δυνατότητα εφαρμογής της αρχής του ιδιώτη επενδυτή
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 139-155)
7. Πράξεις των οργάνων – Αιτιολογία – Υποχρέωση αιτιολόγησης – Περιεχόμενο – Απόφαση της Επιτροπής στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων – Αντίφαση στην αιτιολογία – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις – Γνώση, εκ μέρους του αποδέκτη, της πραγματικής αιτιολογίας της αποφάσεως και ύπαρξη νομικού ερείσματος όσον αφορά τις ουσιαστικές διατάξεις της εν λόγω αποφάσεως
(Άρθρα 107 § 1 και 296 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 156-159)
8. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Εκτίμηση βάσει της αρχής του ιδιώτη επενδυτή – Συνεκτίμηση της πραγματικής ανάγκης να αποκτηθούν τα οικεία αγαθά ή οι οικείες υπηρεσίες – Επιτρέπεται
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 164-175)
9. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Εκτίμηση βάσει της αρχής του ιδιώτη επενδυτή – Περίπλοκη οικονομική εκτίμηση – Εξουσία εκτιμήσεως της Επιτροπής – Δικαστικός έλεγχος – Όρια
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 179-181, 192-195)
10. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Εκτίμηση βάσει του άρθρου 107, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ – Συνεκτίμηση προγενέστερης πρακτικής – Αποκλείεται
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 182, 318)
11. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Εκτίμηση βάσει της αρχής του ιδιώτη επενδυτή – Υπηρεσίες εμπορικής προώθησης – Καθορισμός της αγοραίας τιμής – Απόκτηση υπηρεσιών κατόπιν διαδικασίας διαγωνισμού – Αγοραία τιμή αντιστοιχούσα στην υψηλότερη προσφορά – Προϋποθέσεις
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 284-296)
12. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Επιλεκτικός χαρακτήρας του μέτρου – Διάκριση μεταξύ της προϋποθέσεως περί επιλεκτικού χαρακτήρα και της συνακόλουθης διαπιστώσεως περί υπάρξεως οικονομικού πλεονεκτήματος, καθώς και μεταξύ καθεστώτος ενισχύσεων και ατομικής ενισχύσεως – Ατομική ενίσχυση – Συμβάσεις εμπορικής προώθησης με τις οποίες παρέχεται πλεονέκτημα σε αεροπορική εταιρία – Τεκμήριο επιλεκτικότητας
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 324-333)
13. Ένδικη διαδικασία – Μέτρα οργανώσεως της διαδικασίας – Αίτηση προσκομίσεως εγγράφων – Εξουσία εκτιμήσεως του δικαστή της Ένωσης – Υποχρεώσεις του αιτούντος – Μνεία των λόγων που δύνανται να δικαιολογήσουν τη λήψη των ζητούμενων μέτρων
(Κανονισμός Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου, άρθρο 88 § 2)
(βλ. σκέψεις 344-346)
Σύνοψη
Το 2017 η Air France υπέβαλε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταγγελία στην οποία ισχυριζόταν ότι η αεροπορική εταιρία Ryanair DAC είχε λάβει παράνομη κρατική ενίσχυση για την υποστήριξη των δραστηριοτήτων αερομεταφοράς προς και από τον αερολιμένα του Μονπελιέ.
Μετά το πέρας της επίσημης διαδικασίας έρευνας, η Επιτροπή διαπίστωσε ότι είχε χορηγηθεί κρατική ενίσχυση στη Ryanair και στη θυγατρική της Airport Marketing Services Ltd (στο εξής: AMS) με τη μορφή συμβάσεων υπηρεσιών εμπορικής προώθησης που είχαν συναφθεί μεταξύ των τελευταίων και της ένωσης για την αύξηση των τουριστικών και οικονομικών ροών (στο εξής: APFTE), οι αποφάσεις της οποίας καταλογίζονταν στο γαλλικό κράτος. Εκτιμώντας ότι η χορηγηθείσα κατ’ αυτόν τον τρόπο ενίσχυση ήταν παράνομη και μη συμβατή προς την εσωτερική αγορά, με απόφαση της 2ας Αυγούστου 2019 (1), η Επιτροπή διέταξε την ανάκτησή της από τη Γαλλία.
Η Ryanair και η AMS άσκησαν προσφυγή με αίτημα την ακύρωση της ανωτέρω αποφάσεως, την οποία ωστόσο απορρίπτει το Γενικό Δικαστήριο. Στο πλαίσιο αυτό, το Γενικό Δικαστήριο παρέχει διευκρινίσεις σχετικά με τη δυνατότητα εφαρμογής του κριτηρίου του ιδιώτη επενδυτή υπό συνθήκες οικονομίας της αγοράς προκειμένου να εκτιμηθεί το ζήτημα κατά πόσον κρατικό μέτρο παρέχει πλεονέκτημα κατά την έννοια του άρθρου 107, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ.
Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου
Προς στήριξη της προσφυγής ακυρώσεως, η Ryanair και η AMS, ήτοι οι προσφεύγουσες, αμφισβήτησαν, μεταξύ άλλων, την ανάλυση που περιλαμβάνεται στην προσβαλλόμενη απόφαση, σύμφωνα με την οποία οι συμβάσεις υπηρεσιών εμπορικής προώθησης που είχαν συναφθεί με την APFTE τους παρείχαν οικονομικό πλεονέκτημα.
Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι ως κρατικές ενισχύσεις, κατά την έννοια του άρθρου 107, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ, μπορούν να χαρακτηριστούν μόνον οι κρατικές παρεμβάσεις οι οποίες δύνανται να ευνοήσουν, άμεσα ή έμμεσα, επιχειρήσεις ή οι οποίες πρέπει να θεωρηθούν ως οικονομικό πλεονέκτημα που δεν θα μπορούσε να αποκομίσει η δικαιούχος επιχείρηση υπό κανονικές συνθήκες της αγοράς. Οι συνθήκες υπό τις οποίες χορηγήθηκε ένα τέτοιο πλεονέκτημα εκτιμώνται, κατ’ αρχήν, κατ’ εφαρμογήν της αρχής του ιδιώτη επενδυτή υπό συνθήκες οικονομίας της αγοράς.
Εντούτοις, με την προσβαλλόμενη απόφαση, η Επιτροπή έκρινε ότι το κριτήριο του ιδιώτη επενδυτή υπό συνθήκες οικονομίας της αγοράς δεν είχε εφαρμογή για δύο λόγους που αφορούσαν, κατ’ ουσίαν, ο μεν πρώτος, το γεγονός ότι η APFTE συνήψε τις συμβάσεις υπηρεσιών εμπορικής προώθησης ενεργώντας ως δημόσια αρχή, ο δε δεύτερος, το γεγονός ότι η αγορά, εκ μέρους της APFTE, των εν λόγω υπηρεσιών δεν ανταποκρινόταν σε πραγματική της ανάγκη.
Όπως όμως διατείνονταν οι προσφεύγουσες, κανένας από τους προαναφερθέντες λόγους δεν ήταν ικανός να αποκλείσει τη δυνατότητα εφαρμογής, εν προκειμένω, της αρχής του ιδιώτη επενδυτή υπό συνθήκες οικονομίας της αγοράς.
Συγκεκριμένα, όσον αφορά, αφενός, τον λόγο που συνδέεται με το γεγονός ότι η APFTE ενεργούσε ως δημόσια αρχή, από τη νομολογία προκύπτει ότι, μολονότι η εφαρμογή του κριτηρίου του ιδιώτη επενδυτή υπό συνθήκες οικονομίας της αγοράς πρέπει να εξετάζεται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη στόχοι δημόσιας πολιτικής, η επιδίωξη τέτοιου είδους στόχων δεν αποκλείει τη δυνατότητα εφαρμογής του κριτηρίου αυτού.
Όσον αφορά, αφετέρου, τον λόγο που σχετίζεται με την αγορά υπηρεσιών εμπορικής προώθησης που δεν ανταποκρίνονταν σε πραγματική ανάγκη της APFTE, το Γενικό Δικαστήριο παρατηρεί ότι το ζήτημα του κατά πόσον το κράτος έχει πραγματική ανάγκη να αγοράσει αγαθά και υπηρεσίες προϋποθέτει εξ ορισμού να εξεταστεί αν ένας ιδιώτης επενδυτής ο οποίος βρίσκεται σε όσο το δυνατόν παραπλήσια κατάσταση με εκείνη του Δημοσίου θα είχε υιοθετήσει την ίδια συμπεριφορά υπό κανονικές συνθήκες της αγοράς. Κατά συνέπεια, τέτοιου είδους εκτίμηση εμπίπτει στην εφαρμογή του κριτηρίου του ιδιώτη επενδυτή υπό συνθήκες οικονομίας της αγοράς.
Επομένως, η Επιτροπή υπέπεσε σε πλάνη περί το δίκαιο καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι δεν είχε εφαρμογή εν προκειμένω το κριτήριο του ιδιώτη επενδυτή υπό συνθήκες οικονομίας της αγοράς.
Εντούτοις, στο μέτρο που, αφενός, η Επιτροπή είχε επίσης εξετάσει, με την προσβαλλόμενη απόφαση, αν η αγορά των υπηρεσιών εμπορικής προώθησης ανταποκρινόταν σε πραγματική ανάγκη της APFTE και, αφετέρου, η σχετική εκτίμησή της δεν ήταν εσφαλμένη, η διαπιστωθείσα πλάνη περί το δίκαιο δεν ήταν ικανή να επιφέρει την ακύρωση της αποφάσεως αυτής.
Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει, πρώτον, ότι η αμφισημία στην ανάλυση που διαλαμβάνεται στην προσβαλλόμενη απόφαση σχετικά με την ύπαρξη οικονομικού πλεονεκτήματος δεν ήταν ικανή να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι έχει παρεισφρήσει, στην προσβαλλόμενη απόφαση, αντίφαση ικανή να θίξει το κύρος της, στο μέτρο που, σύμφωνα με τη νομολογία, οι προσφεύγουσες ήταν σε θέση να γνωρίζουν την πραγματική αιτιολογία της προσβαλλομένης αποφάσεως και να αμφισβητήσουν το βάσιμό της, ιδίως στο πλαίσιο της ασκηθείσας προσφυγής ακυρώσεως. Δεύτερον, απορρίπτοντας τις διάφορες αιτιάσεις με τις οποίες αμφισβητούνταν το γεγονός ότι η APFTE δεν είχε πραγματική ανάγκη να αγοράσει από τις προσφεύγουσες τις υπηρεσίες εμπορικής προώθησης, το Γενικό Δικαστήριο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αιτιολογία αυτή ήταν ικανή να στηρίξει το διατακτικό της προσβαλλομένης αποφάσεως όσον αφορά την ύπαρξη οικονομικού πλεονεκτήματος το οποίο οι προσφεύγουσες δεν θα είχαν αποκομίσει υπό κανονικές συνθήκες της αγοράς.
Δεδομένου ότι οι λοιποί λόγοι ακυρώσεως τους οποίους προέβαλαν οι προσφεύγουσες κρίθηκαν επίσης αβάσιμοι, το Γενικό Δικαστήριο απορρίπτει την προσφυγή στο σύνολό της.