Sprawa T‑404/08
Fluorsid SpA
i
Minmet financing Co.
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Światowy rynek fluorku glinu – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG – Skarga o stwierdzenie nieważności – Termin na wniesienie skargi – Przekroczenie terminu – Niedopuszczalność – Ustalanie cen i podział rynków – Dowód naruszenia – Prawo do obrony – Definicja rynku właściwego – Grzywny – Waga naruszenia – Wytyczne z 2006 r. w sprawie obliczania grzywien
Streszczenie – wyrok Sądu (pierwsza izba) z dnia 18 czerwca 2013 r.
1. Skarga o stwierdzenie nieważności – Interes prawny – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie reguł konkurencji i nakładająca grzywnę – Przedsiębiorstwo wyznaczone wraz z innymi podmiotami jako odpowiedzialne solidarnie – Dopuszczalność – Wniesienie jednej wspólnej skargi przez dwóch skarżących – Dopuszczalność skargi jednego ze skarżących – Konieczność zbadania dopuszczalności skargi w odniesieniu do drugiego skarżącego – Brak
(art. 81 WE, art. 230 akapit czwarty WE)
2. Skarga o stwierdzenie nieważności – Termin – Charakter bezwzględnie wiążący – Badanie z urzędu przez sąd Unii – Skarga wniesiona z przekroczeniem terminu – Prekluzja – Wystosowanie, po upływie terminu, żądania konwalidacji przez Sąd – Brak wpływu
[art. 230 akapit piąty WE; regulamin postępowania przed Sądem, art. 101 § 1 lit. a), art. 102 § 2]
3. Skarga o stwierdzenie nieważności – Termin – Różne decyzje skierowane do odrębnych osób prawnych tworzących jednostkę gospodarczą – Osobne obliczenie terminu dla każdej decyzji
(art. 81 ust. 1 WE, art. 230 akapit piąty WE)
4. Skarga o stwierdzenie nieważności – Przedmiot – Decyzja stwierdzająca naruszenie reguł konkurencji popełnione przez kilku adresatów – Elementy dotyczące adresatów innych niż skarżący, niezaskarżone lub zaskarżone po upływie terminu – Wykluczenie
5. Postępowanie sądowe – Termin do wniesienia skargi – Prekluzja – Odstępstwa – Nieprzewidywalne okoliczności lub siła wyższa – Pojęcie
(statut Trybunału, art. 45 akapit drugi)
6. Postępowanie sądowe – Termin do wniesienia skargi – Prekluzja – Odstępstwa – Usprawiedliwiony błąd – Pojęcie
7. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Dowód – Stopień dokładności wymagany od dowodów przyjętych przez Komisję
(art. 81 ust. 1 WE)
8. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Złożone naruszenie wykazujące elementy porozumienia i elementy uzgodnionej praktyki – Pojedyncze zakwalifikowanie jako „porozumienie lub uzgodniona praktyka” – Dopuszczalność
(art. 81 ust. 1 WE)
9. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczając charakter w celu stwierdzenia naruszenia
(art. 81 ust. 1 WE)
10. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja stwierdzająca naruszenie reguł konkurencji
(art. 81 WE, 253 WE)
11. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść – Poszanowanie prawa do obrony – Zakres
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 1)
12. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Prawo dostępu do akt – Naruszenie – Odmowa dostępu do dokumentów mogących przynieść korzyść dla obrony przedsiębiorstwa
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003)
13. Skarga o stwierdzenie nieważności – Akty podlegające zaskarżeniu – Pojęcie – Akty wywołujące wiążące skutki prawne – Akty przygotowawcze do aktów czysto wykonawczych – Wyłączenie
(art. 230 WE)
14. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Nienałożenie lub obniżenie grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie – Obowiązek zajęcia stanowiska w przedmiocie wniosku o złagodzenie sankcji na etapie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów – Brak
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2002/C 45/03, pkt 26, 27)
15. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga i czas trwania naruszenia – Elementy oceny
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 3)
16. Konkurencja – Grzywny – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien – Charakter prawny – Będąca wskazówką norma postępowania implikująca wyznaczenie przez samą Komisję granic uznania – Obowiązek przestrzegania zasad równego traktowania, ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)
1. Przedsiębiorstwo będące adresatem decyzji Komisji stwierdzającej naruszenie art. 81 WE posiada interes prawny w zaskarżeniu decyzji Komisji nakładającej grzywnę na inne przedsiębiorstwo, za którą pociągnięto pierwsze przedsiębiorstwo do odpowiedzialności solidarnej zarówno w tej decyzji, jak i w decyzji, która została mu doręczona indywidualnie. Jest tak również dlatego, że decyzja skierowana do drugiego przedsiębiorstwa stanowi pierwotną podstawę prawną owej odpowiedzialności solidarnej pierwszego przedsiębiorstwa, która jest nierozerwalnie związana z odpowiedzialnością drugiego przedsiębiorstwa i z nałożoną na to przedsiębiorstwo grzywną.
W każdym razie w wypadku wniesienia jednej wspólnej skargi przez te przedsiębiorstwa na tego rodzaju decyzje, sąd Unii może zrezygnować z badania legitymacji procesowej jednego lub drugiego ze skarżących.
(por. pkt 48, 49)
2. Wynoszący 2 miesiące od daty notyfikowania danego aktu, w rozumieniu art. 230 akapit piąty WE, termin do wniesienia skargi ma charakter bezwzględnie wiążący i został ustanowiony w celu zapewnienia jasności i pewności stanów prawnych oraz uniknięcia dyskryminacji lub arbitralnego traktowania w procesie wymiaru sprawiedliwości. Dlatego zadaniem sądu Unii jest sprawdzenie z urzędu, czy został on dotrzymany. Termin ten jest bowiem stały, bezwzględny i nie może być przedłużony.
W tym względzie ani wystosowane przez Sąd żądanie konwalidowania skargi ani wyrażenie przez Sąd zgody na taką konwalidację nie może mieć znaczenia dla upływu terminu do wniesienia skargi. Dopuszczalność skargi należy bowiem oceniać na podstawie sytuacji, jaka istniała w chwili jej wniesienia, tak że jeżeli w owej chwili wymogi dotyczące wniesienia skargi nie są spełnione, skarga jest niedopuszczalna. Konwalidacja możliwa jest tylko wtedy, gdy nastąpi przed upływem terminu do wniesienia skargi.
(por. pkt 51, 53)
3. W sytuacji gdy dwie różne decyzje stwierdzające naruszenie reguł konkurencji Unii i nakładające grzywny są skierowane do dwóch odrębnych podmiotów prawa i notyfikowane w różnych datach, wniesienie przez zainteresowane przedsiębiorstwo, jako jednostkę gospodarczą, wspólnej skargi przeciwko tym decyzjom bez rozróżniania decyzji indywidualnych nie może skutkować tym, że jednemu z tych przedsiębiorstw przysługuje ten sam termin do wniesienia skargi co drugiemu. Chodzi tu bowiem o dwie różne decyzje podlegające terminom zaskarżenia, które należy obliczać osobno dla każdej z nich.
W tym względzie pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE należy wprawdzie rozumieć jako oznaczające jednostkę gospodarczą, nawet jeśli z prawnego punktu widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub prawnych, jednak jeżeli tego rodzaju podmiot gospodarczy narusza zasady konkurencji, to zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej naruszenie prawa musi być przypisane bez wątpienia podmiotowi prawa, który będzie mógł ponieść grzywnę; również do tego podmiotu winno być skierowane przedstawienie zarzutów, a tym bardziej ostateczna decyzja, przy czym należy wskazać, w jakim charakterze temu podmiotowi prawa zarzucane są określone okoliczności.
(por. pkt 56, 57, 59)
4. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 58)
5. Od stosowania uregulowań dotyczących terminów procesowych można odstąpić jedynie w zupełnie wyjątkowych okolicznościach, w razie wystąpienia nieprzewidywalnych okoliczności lub przypadku siły wyższej, zgodnie z art. 45 akapit drugi statutu Trybunału Sprawiedliwości, ponieważ ścisłe stosowanie tych norm odpowiada wymogom pewności prawa oraz konieczności zapobieżenia jakiejkolwiek dyskryminacji lub arbitralnemu traktowaniu w ramach wymiaru sprawiedliwości.
Pojęcia siły wyższej i nieprzewidywalnych okoliczności obejmują obiektywny element dotyczący niezwykłego i niezależnego od woli zainteresowanego zdarzenia oraz element subiektywny, polegający na obowiązku przeciwdziałania przez zainteresowanego skutkom takiego zdarzenia poprzez przedsięwzięcie odpowiednich środków, niewymagających jednak podjęcia nieproporcjonalnych do zamierzonego skutku działań. Zainteresowany powinien w szczególności wykazać się starannością w celu dochowania przewidzianych terminów. Powinno tu zatem chodzić o trudności nietypowe, niezależne od woli skarżącego i postrzegane jako niemożliwe do uniknięcia mimo podjęcia wszelkich należytych starań.
(por. pkt 60)
6. W ramach kontroli przestrzegania terminu do wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności pojęcie usprawiedliwionego błędu dotyczy jedynie wyjątkowych okoliczności, w których w szczególności dana instytucja dopuściła się zachowania, które samo w sobie lub w określonym stopniu może powodować zrozumiałe wątpliwości w świadomości osoby będącej w dobrej wierze i wykazującej się wszelką starannością wymaganą od osoby przeciętnie zorientowanej, na przykład w sytuacji, gdy strona skarżąca napotkała na szczególne trudności interpretacyjne w zakresie określenia właściwego organu władzy lub długości terminu.
(por. pkt 61)
7. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 72–74)
8. W wypadku złożonego naruszenia o skutkach antykonkurencyjnych art. 81 ust. 1 WE nie można wymagać od Komisji, by precyzyjnie zakwalifikowała naruszenie jako porozumienie lub uzgodnioną praktykę, skoro i tak obie formy naruszenia są przewidziane w art. 81 WE. Podwójne zakwalifikowanie naruszenia jako porozumienia lub uzgodnionej praktyki należy rozumieć jako oznaczające złożoną całość obejmującą okoliczności faktyczne, z których jedne zostały zakwalifikowane jako porozumienie, a inne jako uzgodniona praktyka w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE, który nie przewiduje szczególnej kwalifikacji dla tego typu złożonego naruszenia.
(por. pkt 75, 97)
9. W kontekście oceny ewentualnego naruszenia art. 81 ust. 1 WE przez dane porozumienie przesłanki antykonkurencyjnego celu i skutku mają charakter nie kumulatywny, lecz alternatywny. Alternatywny charakter tych przesłanek wyrażony za pomocą spójnika „lub” skutkuje w pierwszej kolejności koniecznością zbadania samego celu porozumienia z uwzględnieniem kontekstu gospodarczego, w jakim ma być ono stosowane. Jednakże nie jest konieczne badanie skutków porozumienia, jeżeli został stwierdzony jego antykonkurencyjny cel.
(por. pkt 96)
10. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 100, 101)
11. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 107–109)
12. W ramach postępowania administracyjnego w zakresie stosowania reguł konkurencji do naruszenia prawa do obrony dochodzi wówczas, gdy możliwe jest, że ze względu na nieprawidłowości ze strony Komisji prowadzone przez nią postępowanie administracyjne mogło zakończyć się innym wynikiem. Skarżące przedsiębiorstwo wykazuje, że tego typu naruszenie miało miejsce, jeżeli wystarczająco udowodni nie to, że treść decyzji Komisji byłaby inna, lecz to, że gdyby ta nieprawidłowość nie zaistniała, mogłoby lepiej zorganizować swoją obronę, na przykład posługując się na swoją obronę dokumentami, do których odmówiono mu dostępu w toku postępowania administracyjnego.
Co się tyczy konkretniej prawa dostępu do akt, wystarczy, aby dane przedsiębiorstwo wykazało, że mogłoby wykorzystać ten dokument do swej obrony. Przedsiębiorstwo to nie musi udowadniać, że owa nieprawidłowość wpłynęła na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji na niekorzyść tego przedsiębiorstwa, lecz jedynie że mogła ona wpłynąć na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji. W przypadku nieujawnienia dokumentów zainteresowane przedsiębiorstwo nie musi zatem dostarczać dowodu na to, że wynik postępowania administracyjnego byłby inny, gdyby dokumenty te zostały ujawnione, lecz wystarczy, aby przedsiębiorstwo to wykazało szansę, nawet ograniczoną, że niedostępne w postępowaniu administracyjnym dokumenty mogły być przydatne do jego obrony.
W sytuacji gdy w określonym przypadku skarżącym, po pierwsze, zapewniono dostęp do dokumentów dotyczących kontaktów wraz z wystosowaniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, przy czym skarżący nie wywiedli z tych dokumentów żadnej okoliczności łagodzącej, ani w ramach postępowania administracyjnego, ani w toku postępowania przed Sądem, gdy co więcej, po drugie, na etapie postępowania administracyjnego zrezygnowali oni z zajęcia stanowiska w przedmiocie kontaktów utrzymywanych później i gdy, po trzecie, podobnie w trakcie postępowania przed Sądem nie wyjaśnili oni, ani nie udowodnili, w jakim sensie brak wyraźnej wzmianki o tych dokumentach w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów niekorzystnie wpłynął na skuteczność ich obrony w postępowaniu administracyjnym i w jaki sposób mogliby się skuteczniej bronić, gdyby zostali wyraźnie poinformowani o tym, że Komisja zamierza wykorzystać dane dokumenty jako dowody obciążające, skarżący ci nie byli w stanie wykazać, że okoliczność, iż w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów nie zostali poinformowani o tym, że Komisja zamierza wykorzystać omawiane dokumenty jako dowody obciążające mogła mieć wpływ na skuteczność ich obrony, a w konsekwencji na wnioski, do których Komisja doszła w tej decyzji.
(por. pkt 110, 111, 125)
13. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 132)
14. Z komunikatu w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli wynika, że w ramach programu łagodzenia sankcji ustanowionego w tym komunikacie postępowanie zmierzające do przyznania przedsiębiorstwu zwolnienia z grzywien lub ich obniżki składa się z kilku odrębnych etapów. Dopiero na ostatnim etapie, na końcu postępowania administracyjnego, gdy Komisja wydaje ostateczną decyzję, udziela lub odmawia przyznania zwolnienia z grzywny lub jej obniżki. Z systemu, jaki przewidziano w komunikacie wynika zatem, że przed wydaniem ostatecznej decyzji przedsiębiorstwo, które ubiega się o zwolnienie z grzywny lub obniżenie jej kwoty, nie otrzymuje zwolnienia z grzywien ani obniżki kwoty grzywien w pełnym tego słowa znaczeniu, lecz korzysta wyłącznie ze statusu procesowego, który może przekształcić się po zakończeniu postępowania administracyjnego w zwolnienie z grzywien lub obniżenie ich kwot, jeżeli spełnione zostały wymagane warunki.
Punkt 26 komunikatu w sprawie współpracy stanowi, że jeżeli Komisja dojdzie do wstępnego wniosku, że dowody przedłożone przez przedsiębiorstwo zwiększają wartość dowodów już przez nią posiadanych, poinformuje przedsiębiorstwo na piśmie, najpóźniej z dniem notyfikowania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, o swoim zamiarze obniżenia kwoty grzywny. Oznacza to również, że jeśli Komisja nie zamierza uwzględnić wniosku o złagodzenie sankcji, to nie musi ona wcale informować o tym zainteresowanego przedsiębiorstwa na etapie notyfikowania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Z kolei pkt 27 komunikatu w sprawie współpracy stanowi, że Komisja oceni ostateczne stanowisko każdego przedsiębiorstwa, które złożyło wniosek o zmniejszenie grzywny, na końcu procedury administracyjnej w każdej przyjętej na końcu postępowania administracyjnego decyzji. Tak więc jedynie w decyzji kończącej postępowanie administracyjne przed Komisją instytucja ta winna przedstawić swe stanowisko w przedmiocie złożonych jej wniosków o złagodzenie sankcji.
(por. pkt 134, 135)
15. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 144–147)
16. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 149–151)