Wydanie tymczasowe
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
PRIITA PIKAMÄE
przedstawiona w dniu 13 czerwca 2024 r.(1)
Sprawa C‑379/23
Guldbrev AB
przeciwko
Konsumentombudsmannen
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Svea hovrätt Patent- och marknadsöverdomstolen (sąd apelacyjny z siedzibą w Sztokholmie, działający jako sąd apelacyjny ds. własności intelektualnej i gospodarczych, Szwecja)]
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona konsumentów – Nieuczciwe praktyki handlowe – Dyrektywa 2005/29/WE – Artykuł 2 lit. c), d) i i) oraz art. 3 ust. 1 – Oferta wiązana obejmująca wycenę i skup złota – Pojęcia „produktu” i „praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów”
1. Czy dyrektywa 2005/29/WE dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów(2) ma zastosowanie do sytuacji, w której przedsiębiorca nabywa produkt (w niniejszym przypadku złoto) od konsumenta, przy czym nabycie to wymaga najpierw usługi wyceny tego produktu świadczonej przez samego przedsiębiorcę, który w ten sposób określa cenę nabycia?
2. Takie jest w istocie pytanie, na które Trybunał ma odpowiedzieć w niniejszej sprawie w przedmiocie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonego przez Svea hovrätt, Patent- och marknadsöverdomstolen (sąd apelacyjny z siedzibą w Sztokholmie, działający jako sąd apelacyjny ds. własności intelektualnej i gospodarczych, Szwecja) dotyczącego wykładni art. 2 lit. c), d) i i) oraz art. 3 ust. 1 dyrektywy 2005/29.
3. Ów wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony w ramach sporu pomiędzy Guldbrev AB, będącą spółką akcyjną prawa szwedzkiego, a Konsumentombudsmannen (rzecznikiem praw konsumenta, Szwecja, zwanym dalej „KO”) w przedmiocie złożonej przez KO skargi o nakazanie spółce Guldbrev zaprzestania określonych nieuczciwych praktyk handlowych związanych z wyceną i skupem złota od konsumentów.
4. Niniejsza sprawa daje Trybunałowi możliwość doprecyzowania jego orzecznictwa dotyczącego pojęć „produktu” i „praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów” w rozumieniu dyrektywy 2005/29, w szczególności w niecodziennej sytuacji, w której to przedsiębiorca nabywa produkt od konsumenta, a nie odwrotnie, jak ma to zwykle miejsce.
I. Ramy prawne
A. Prawo Unii
5. Artykuł 2 dyrektywy 2005/29, zatytułowany „Definicje”, ma następujące brzmienie:
„Do celów niniejszej dyrektywy:
[…]
c) »produkt« oznacza każdy towar lub usługę, w tym nieruchomości, prawa i obowiązki [zobowiązania];
d) »praktyki handlowe stosowane przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów« (zwane dalej również »praktykami handlowymi«) oznaczają każde działanie przedsiębiorcy, jego zaniechanie, sposób postępowania, oświadczenie lub komunikat handlowy, w tym reklamę i marketing, bezpośrednio związane z promocją, sprzedażą lub dostawą produktu do konsumentów;
[…]
i) »zaproszenie do dokonania zakupu« oznacza komunikat handlowy, który określa cechy produktu i jego cenę w sposób właściwy dla użytego środka komunikacji handlowej i umożliwia w ten sposób konsumentowi dokonanie zakupu;
[…]”.
6. Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Zakres zastosowania”, przewiduje w ust. 1:
„Niniejszą dyrektywę stosuje się do nieuczciwych praktyk handlowych w rozumieniu art. 5, stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów przed zawarciem transakcji handlowej dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania oraz po jej zawarciu”.
B. Prawo szwedzkie
7. Do szwedzkiego porządku prawnego dyrektywę 2005/29 transponowała marknadsföringslagen (2008:486) [ustawa (2008:486) o praktykach handlowych, zwana dalej „ustawą o praktykach handlowych”].
II. Spór w postępowaniu głównym, pytania prejudycjalne i postępowanie przed Trybunałem
8. Guldbrev jest spółką, która nabywa w Internecie złoto i której działalność polega na wycenie oraz skupie złota od konsumentów. Spółka Guldbrev nie ma żadnych fizycznych sklepów, a działalność w zakresie skupu prowadzi na różnych stronach internetowych, na których oferuje też usługę porównywania cen. Formułowanie twierdzeń i podejmowanie innych praktyk, których dotyczy spór rozpatrywany przez sąd odsyłający, miały miejsce na stronach internetowych spółki Guldbrev, w mediach społecznościowych oraz w listach wysyłanych konsumentom przez spółkę Guldbrev.
9. KO wnosi o zakazanie określonej reklamy spółki Guldbrev i o zobowiązanie tej spółki do udzielenia konsumentom pewnych informacji.
10. KO twierdzi, że reklamowany przez spółkę Guldbrev produkt należy uznać za ofertę wiązaną obejmującą wycenę i skup złota. W tym względzie marketing stosowany przez spółkę Guldbrev przy wykorzystaniu reklam Google oraz na stronach internetowych z porównywarką powinien być regulowany ustawą o praktykach handlowych oraz, jako że zdaniem KO wspomniany marketing wprowadza w błąd i jest nieuczciwy, z zastosowaniem dyrektywy 2005/29(3), a także owej ustawy o praktykach handlowych(4).
11. Zdaniem KO marketing cen złota stanowi reklamę przynętę, co jest niezgodne z szeregiem przepisów załącznika I do dyrektywy 2005/29(5). Spółka Guldbrev nie wskazała wystarczająco wyraźnie, że na stronach internetowych jest prowadzony marketing, ani nie podała, że reklama pochodzi od niej. Reklamowane przez spółkę Guldbrev najwyższe ceny są niedorzeczne i całkowicie niemożliwe do przewidzenia lub uzyskania ze względu na wymogi ustanowione przez spółkę Guldbrev. Co więcej, spółce Guldbrev zarzuca się formułowanie wprowadzających w błąd twierdzeń dotyczących cen, które wpływają na możliwość podjęcia przez konsumenta świadomej decyzji.
12. Spółka Guldbrev zakwestionowała twierdzenia KO, podnosząc w istocie, że nie zachodzą okoliczności faktyczne skutkujące zastosowaniem czy to dyrektywy 2005/29, czy też ustawy o praktykach handlowych, ponieważ rozpatrywane praktyki odnoszą się do usług skupu. W każdym wypadku, zdaniem spółki Guldbrev, marketing nie wprowadzał w błąd ani nie był nieuczciwy.
13. Sąd pierwszej instancji, Patent- och marknadsdomstolen (sąd ds. własności intelektualnej i gospodarczych) orzekł, że praktyki stosowane przez spółkę Guldbrev w ramach jej działalności stanowią praktyki handlowe wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 2005/29. Sąd ten stwierdził, że nie można per se przyjąć, iż praktyki, do których odnoszą się twierdzenia KO, są wyłączone z zakresu stosowania ustawy o praktykach marketingowych. Zakazał tym samym pewnych praktyk marketingowych i zobowiązał spółkę Guldbrev do podawania określonych informacji w jej reklamie.
14. Spółka Guldbrev wniosła częściową apelację od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu odsyłającego oraz wniosła o oddalenie skargi KO.
15. Sąd ów musi rozstrzygnąć między innymi, czy praktyki stosowane przez spółkę Guldbrev stanowią nieuczciwe praktyki handlowe. Aby móc dokonać oceny tej kwestii co do istoty, ów sąd musi najpierw ustalić, czy dyrektywa 2005/29 i ustawa o praktykach handlowych znajdują zastosowanie do rozpatrywanej sytuacji. W związku z tym sąd odsyłający powinien na podstawie art. 2 lit. c), d) i i) oraz art. 3 ust. 1 dyrektywy 2005/29 orzec, w jakim zakresie wycena i skup złota od konsumentów oraz praktyki, które mają znaczenie w niniejszej sprawie, można uznać za praktyki handlowe w rozumieniu dyrektywy 2005/29.
16. W tym względzie rzeczony sąd stwierdza, iż z orzecznictwa Trybunału wynika, że przedmiotowa reklama może stanowić praktykę handlową w rozumieniu dyrektywy 2005/29, pod warunkiem że dotyczy ona produktu w rozumieniu tej dyrektywy. Niemniej wydaje się, że Trybunał nie wypowiedział się dotychczas w przedmiocie kwestii, czy oferta przedsiębiorcy w rozpatrywanej sytuacji dotyczy „produktu” w rozumieniu dyrektywy 2005/29, która to kwestia jest istotna dla ustalenia, czy przepisy krajowe, a mianowicie ustawę o praktykach handlowych, należy interpretować w świetle przepisów materialnych dyrektywy 2005/29.
17. W tej sytuacji Svea hovrätt, Patent- och marknadsöverdomstolen (sąd apelacyjny z siedzibą w Sztokholmie, działający jako sąd apelacyjny ds. własności intelektualnej i gospodarczych, Szwecja) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy wycena i skup złota od konsumentów stanowią produkt (produkt wiązany) w rozumieniu art. 2 lit. c), d) i i) oraz art. 3 ust. 1 [dyrektywy 2005/29] w sytuacji takiej jak rozpatrywana [w postępowaniu głównym]?
2) W razie udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze – czy wycena złota w sytuacji rozpatrywanej [w postępowaniu głównym] stanowi produkt w rozumieniu dyrektywy 2005/29?”.
18. Uwagi na piśmie przedłożyły Trybunałowi spółka Guldbrev, KO, a także Komisja Europejska.
III. Analiza
A. W przedmiocie pytania prejudycjalnego pierwszego
19. Poprzez pierwsze pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 2 lit. c), d) i i) oraz art. 3 ust. 1 dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że czynność handlowa polegająca na ofercie wiązanej wyceny danej rzeczy, w niniejszym przypadku złota, dokonanej przez przedsiębiorcę dla konsumenta oraz skupu tej rzeczy przez tego przedsiębiorcę od tego samego konsumenta stanowi „produkt” w rozumieniu tych przepisów.
20. Sąd odsyłający zadaje to pytanie, aby ustalić, czy dyrektywa 2005/29 ma zastosowanie do zawisłej przed nim sprawy, co oznaczałoby, że właściwe przepisy ustawy o praktykach handlowych należy interpretować w świetle przepisów materialnych owej dyrektywy. To pytanie prejudycjalne dotyczy zatem wyłącznie zakresu stosowania dyrektywy 2005/29, a nie ewentualnego nieuczciwego charakteru praktyk handlowych takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym. Moja analiza skupi się zatem na tej kwestii.
21. Strony, które przedstawiły Trybunałowi swoje uwagi, zajmują różne stanowiska, jeśli chodzi o odpowiedź, jakiej należy udzielić na to pytanie. Podczas gdy KO i Komisja twierdzą, że na pytanie to należy udzielić odpowiedzi twierdzącej, spółka Guldbrev utrzymuje z kolei, że w niniejszej sprawie czynność handlowa polegająca na połączeniu wyceny i skupu złota nie może stanowić „produktu” w rozumieniu dyrektywy 2005/29.
22. W celu udzielenia odpowiedzi na pierwsze pytanie prejudycjalne postawione przez sąd odsyłający należy najpierw przypomnieć, iż, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, zgodnie z art. 1 i motywem 23 dyrektywy 2005/29 dyrektywa ta zmierza do zapewnienia wysokiego wspólnego poziomu ochrony konsumentów, w pełni harmonizując regulacje dotyczące nieuczciwych praktyk handlowych(6).
23. Następnie Trybunał orzekł również, że dyrektywa 2005/29 cechuje się szczególnie szerokim zakresem przedmiotowym, jako że prawodawca Unii przyjął bardzo szeroką koncepcję pojęcia „praktyki handlowej” w rozumieniu tej dyrektywy, gdyż art. 2 lit. d) tejże dyrektywy definiują to pojęcie jako „każde działanie przedsiębiorcy, jego zaniechanie, sposób postępowania, oświadczenie lub komunikat handlowy, w tym reklamę i marketing”(7).
24. W tym względzie Trybunał zauważył, że jedyne kryterium określone w art. 2 lit. d) dyrektywy 2005/29 opiera się na tym, że praktyka przedsiębiorcy musi pozostawać w bezpośrednim związku z promocją, sprzedażą lub dostawą towaru lub usługi konsumentowi(8).
25. W kontekście niniejszej sprawy należy również przypomnieć, iż Trybunał orzekł także, że oferty wiązane, które opierają się na powiązaniu w jednej ofercie co najmniej dwóch różnych produktów lub usług, są działaniami handlowymi wyraźnie wpisującymi się w ramy strategii handlowej podmiotów gospodarczych, a ich bezpośrednim celem jest promocja i zwiększenie sprzedaży prowadzonej przez te podmioty. Wynika z tego, że są one praktykami handlowymi w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy 2005/29, a zatem są objęte jej zakresem stosowania(9).
26. To na podstawie tych wskazówek udzielonych w orzecznictwie należy ustalić, czy czynności handlowe, takie jak rozpatrywane w sprawie zawisłej przed sądem odsyłającym, są objęte zakresem stosowania dyrektywy 2005/29.
27. Tymczasem w niniejszej sprawie te czynności handlowe polegają, z jednej strony, na usłudze wyceny złota świadczonej przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta, a z drugiej strony – na podstawie tej wyceny – na skupie złota przez przedsiębiorcę od tego samego konsumenta.
28. Z postanowienia odsyłającego wynika, że w ofercie handlowej przedmiotowego przedsiębiorcy, te dwie czynności są powiązane i nierozerwalne, w tym sensie, że jedna jest zależna od drugiej. Z tego postanowienia jasno bowiem wynika, że przedsiębiorca jest gotowy skupić złoto od konsumenta tylko pod warunkiem, że konsument zaakceptuje usługę wyceny świadczoną przez tego przedsiębiorcę w celu określenia jakości i ceny skupu przedmiotowego złota. Cena złota jest ustalana w momencie wyceny, a konsument musi zaakceptować tę cenę, aby doszło do sprzedaży złota.
29. W tej sytuacji, jak słusznie twierdzi Komisja, nie ma wątpliwości, że świadczona przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta usługa wyceny złota stanowi „produkt” w rozumieniu art. 2 lit. c) dyrektywy 2005/29, które to pojęcie, z definicji, obejmuje „każdą usługę”. W konsekwencji praktyki handlowe dotyczące takiego produktu wobec konsumentów w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy 2005/29 wyraźnie wchodzą w zakres stosowania tej dyrektywy.
30. Z kolei utrzymywać się mogą wątpliwości co do czynności handlowej polegającej na skupie złota przez przedsiębiorcę od konsumenta. Można by uznać bowiem, że w przypadku zakupu produktu przez przedsiębiorcę od konsumenta nie istnieje „bezpośredni związek z promocją, sprzedażą lub dostawą produktu konsumentom”, jak wymaga tego orzecznictwo wskazane w pkt 24 niniejszej opinii. Taka czynność handlowa polega w rzeczywistości raczej, odwrotnie, na dostawie produktu przez konsumenta na rzecz przedsiębiorcy.
31. Niemniej, ze względu na powiązany i nierozerwalny charakter dwóch rozpatrywanych czynności handlowych, o którym mowa w pkt 28 powyżej, należy moim zdaniem uznać, że w niniejszej sprawie istnieje „bezpośredni związek” między, z jednej strony, czynnością handlową polegającą na skupie złota przez przedsiębiorcę od konsumenta i, z drugiej strony, rozpatrywanym „produktem” zgodnie z art. 2 lit. c) dyrektywy 2005/29, a mianowicie usługą wyceny złota świadczoną przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta.
32. W zakresie, w jakim przedsiębiorca jest gotowy skupić złoto od konsumenta tylko pod warunkiem, że konsument zaakceptuje usługę wyceny świadczoną przez przedsiębiorcę w celu określenia jakości i ceny przedmiotowego złota, należy uznać, że te dwie nierozerwalne czynności handlowe stanowią jeden produkt, który, jak wynika z orzecznictwa wskazanego w pkt 25 niniejszej opinii, wyraźnie wpisuje się w ramy strategii handlowej przedsiębiorcy bezpośrednio ukierunkowanej na promocję i zwiększenie sprzedaży tego produktu. Wynika z tego, że oferta wiązana skupu złota uwarunkowana akceptacją usługi wyceny złota stanowi praktykę handlową w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy 2005/29 i w konsekwencji wchodzi w zakres stosowania tej dyrektywy.
33. W tym względzie uważam, po pierwsze, że powyższa wykładnia jest jedyną wykładnią, która może zapewnić pełną skuteczność dyrektywy 2005/29, gwarantując, by zgodnie z wymogiem wysokiego stopnia ochrony konsumentów nieuczciwe praktyki handlowe były zwalczane w skuteczny sposób(10). Przeciwna wykładnia, mająca na celu wyłączenie stosowania dyrektywy 2005/29, pozostawiłaby bowiem rozpatrywane interesy gospodarcze konsumentów bez ochrony, wyłączając z zakresu stosowania tej dyrektywy praktyki handlowe bezpośrednio związane z wywieraniem wpływu na decyzje konsumentów, co byłoby oczywiście sprzeczne z celami wspomnianej dyrektywy(11).
34. Po drugie, proponowana przeze mnie wykładnia właściwych przepisów dyrektywy 2005/29 jest również zgodna z bardzo szerokim zakresem zastosowania przedmiotowego, jaki – zgodnie z moimi uwagami w pkt 22 niniejszej opinii – został uznany w orzecznictwie w odniesieniu do tej dyrektywy(12).
35. Po trzecie, zaproponowana przeze mnie wykładnia jest zgodna ze stanowiskiem wyrażonym przez Komisję w zawiadomieniu zatytułowanym „Wytyczne dotyczące wykładni i stosowania dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym”(13).
36. W pkt 2.3.2 tych wytycznych, po pierwsze, Komisja bierze pod uwagę, że mogą wystąpić sytuacje podobne do tej w niniejszej sprawie, „w których można ustalić związek między sprzedażą produktu przez konsumenta na rzecz przedsiębiorcy a promocją, sprzedażą lub dostawą (innego) produktu na rzecz konsumenta”. Zdaniem Komisji takie sytuacje wchodzą zaś w zakres dyrektywy 2005/29.
37. Po drugie, w tym samym punkcie rzeczonych wytycznych Komisja wskazuje wyraźnie, że w pewnych okolicznościach można ustalić wystarczająco bezpośredni związek między sprzedażą złota przez konsumenta a sprzedażą lub świadczeniem usługi wyceny złota przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta.
38. Dokumenty takie jak te wytyczne, chociaż nie są w żaden sposób wiążące dla Trybunału, mogą jednak, zgodnie z orzecznictwem, stanowić pomoc przy dokonywaniu wykładni wtórnego prawa Unii, takiego jak dyrektywa 2005/29(14).
39. Podsumowując, z wszystkich powyższych rozważań wynika moim zdaniem, że odpowiedź na pierwsze pytanie prejudycjalne zadane przez sąd odsyłający jest następująca: art. 2 lit. c), d) i i) oraz art. 3 ust. 1 dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że, z jednej strony, usługa wyceny rzeczy świadczona przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta oraz, z drugiej strony, zakup tego produktu przez przedsiębiorcę od tego samego konsumenta, uzależniony od akceptacji ceny ustalonej w wyniku owej wyceny, stanowią „produkt” w rozumieniu tych przepisów.
B. W przedmiocie pytania prejudycjalnego drugiego
40. Biorąc pod uwagę, że pytanie to zostało zadane na wypadek udzielenia przeczącej odpowiedzi na pytanie pierwsze, jeśli Trybunał dokona wykładni art. 2 lit. c), d) i i) oraz art. 3 ust. 1 dyrektywy 2005/29 w sposób zaproponowany przeze mnie w pkt 39 niniejszej opinii, nie ma potrzeby udzielania na nie odpowiedzi.
41. W każdym razie z rozważań, jakie poczyniłem w pkt 29 niniejszej opinii, wynika, że na drugie pytanie prejudycjalne, moim zdaniem, również należy udzielić odpowiedzi twierdzącej.
IV. Wnioski
42. W świetle powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pytania prejudycjalne zadane przez Svea hovrätt, Patent- och marknadsöverdomstolen (sąd apelacyjny z siedzibą w Sztokholmie, działający jako sąd apelacyjny ds. własności intelektualnej i gospodarczych, Szwecja) w następujący sposób:
Artykuł 2 lit. c), d) i i) oraz art. 3 ust. 1 dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady
należy interpretować w ten sposób, że:
z jednej strony, usługa wyceny rzeczy świadczona przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta oraz, z drugiej strony, zakup tego produktu przez tego przedsiębiorcę od tego samego konsumenta, uzależniony od akceptacji ceny ustalonej w wyniku owej wyceny, stanowią „produkt” w rozumieniu tych przepisów.