WYROK TRYBUNAŁU (czwarta izba)
z dnia 19 października 2023 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Egzekwowanie praw własności intelektualnej – Dyrektywa 2004/48/WE – Artykuł 13 – Postępowanie karne – Zakres stosowania – Szkoda poniesiona przez właściciela znaku towarowego jako znamię przestępstwa – Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS) – Artykuł 61 – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 51 ust. 1 – Stosowanie prawa Unii – Kompetencja – Artykuł 49 ust. 1 i 3 – Zasada ustawowej określoności i proporcjonalności czynów zabronionych i kar
W sprawie C‑655/21
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Rayonen sad – Nesebar (sąd rejonowy w Nesebyrze, Bułgaria) postanowieniem z dnia 14 października 2021 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 27 października 2021 r., w postępowaniu karnym przeciwko:
G. ST.T.,
przy udziale:
Rayonna prokuratura Burgas, TO Nesebar,
TRYBUNAŁ (czwarta izba),
w składzie: O. Spineanu-Matei (sprawozdawczyni), J.-C. Bonichot, S. Rodin i L.S. Rossi, sędziowie,
rzecznik generalny: G. Pitruzzella,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu rządu austriackiego – A. Posch, J. Schmoll i A. Kögl, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej – S.L. Kalėda i I. Zaloguin, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 27 kwietnia 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 13 dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (Dz.U. 2004, L 157, s. 45) i art. 49 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą praw podstawowych”).
2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach postępowania karnego wszczętego przeciwko G. ST.T. w związku z naruszeniem praw do znaków towarowych.
Ramy prawne
Prawo międzynarodowe
3 Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (zwane dalej „porozumieniem TRIPS”), stanowiące załącznik 1 C do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO), podpisanego w Marrakeszu w dniu 15 kwietnia 1994 r. i zatwierdzonego decyzją Rady 94/800/WE z dnia 22 grudnia 1994 r. dotyczącą zawarcia w imieniu Wspólnoty Europejskiej w dziedzinach wchodzących w zakres jej kompetencji porozumień, będących wynikiem negocjacji wielostronnych w ramach Rundy Urugwajskiej (1986–1994) (Dz.U. 1994, L 336, s. 1), zawiera część III, zatytułowaną „Dochodzenie i egzekwowanie praw własności intelektualnej”.
4 W skład części III porozumienia TRIPS wchodzi sekcja 5, zatytułowana „Procedury karne”, zawierająca art. 61, w myśl którego:
„Członkowie ustanowią procedury karne i kary, które będą stosowane przynajmniej w przypadkach umyślnego podrabiania znaku towarowego lub piractwa praw autorskich, dokonanego na skalę handlową. Dostępne środki zaradcze będą obejmowały uwięzienie [lub] kary pieniężne wystarczające dla odstraszenia zgodnie z wymiarem kar stosowanych za przestępstwa o odpowiadającym im ciężarze. W stosownych przypadkach dostępne środki zaradcze będą obejmowały także konfiskatę, przepadek i zniszczenie towarów stanowiących naruszenie oraz wszelkich materiałów i narzędzi, które były głównie stosowane dla popełnienia przestępstwa. Członkowie mogą ustanowić procedury karne i kary, które będą stosowane w innych przypadkach naruszania praw własności intelektualnej, w szczególności jeżeli naruszenia dokonywane są umyślnie i na skalę handlową”.
Prawo Unii
5 Zgodnie z motywem 28 dyrektywy 2004/48:
„Oprócz środków cywilnych i administracyjnych, procedur oraz środków naprawczych przewidzianych niniejszą dyrektywą, we właściwych przypadkach środkami zapewniającymi stosowanie [egzekwowanie] prawa własności intelektualnej są sankcje karne”.
6 Zgodnie z art. 1 omawianej dyrektywy, zatytułowanym „Przedmiot”, dyrektywa ta „dotyczy środków, procedur i środków naprawczych, niezbędnych do realizacji [egzekwowania] praw własności intelektualnej”.
7 Artykuł 2 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Zakres”, głosi:
„1. Bez uszczerbku dla środków przewidzianych lub środków, które mogą być przewidziane w prawie wspólnotowym lub krajowym w zakresie, w jakim te środki mogą dawać właścicielom praw większe korzyści, przewidziane niniejszą dyrektywą [środki], procedury i środki naprawcze stosuje się, zgodnie z art. 3, do wszelkich naruszeń praw własności intelektualnej określonych w prawie wspólnotowym [lub] prawie wewnętrznym zainteresowanego państwa członkowskiego.
2. Niniejsza dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla przepisów szczególnych w sprawie stosowania praw oraz w sprawie wyjątków zawartych w prawodawstwie wspólnotowym dotyczącym praw autorskich i praw pokrewnych, w szczególności praw podanych w dyrektywie [Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz.U. 1991, L 122, s. 42)], a zwłaszcza w jej art. 7, lub w dyrektywie 2001/29/WE [Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.U. 2001, L 167, s. 10; sprostowania: Dz.U. 2007, L 216, s. 24; Dz.U. 2010, L 263, s. 15; Dz.U. 2021, L 33, s. 9), a zwłaszcza w jej art. 2–6 i art. 8.
3. Niniejsza dyrektywa nie wpływa na:
[…]
b) zobowiązania międzynarodowe państw członkowskich, w szczególności porozumienie TRIPS, włącznie ze zobowiązaniami odnoszącymi się do postępowania karnego i kar;
c) wszelkie przepisy krajowe w państwach członkowskich, odnoszące się do postępowania karnego lub kar za naruszanie praw własności intelektualnej”.
8 Artykuł 13 tej dyrektywy, zatytułowany „Odszkodowania”, stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, że na wniosek poszkodowanej strony właściwe organy sądowe nakazują naruszającemu, który świadomie lub mając rozsądne podstawy do posiadania takiej wiedzy zaangażował się w naruszającą działalność, wypłacenie podmiotowi uprawnionemu odszkodowań odpowiednich do rzeczywistego uszczerbku, jaki ten poniósł w wyniku naruszenia.
Ustanawiając wysokość odszkodowań, organy sądowe:
a) biorą pod uwagę wszystkie właściwe aspekty, także poniesione przez poszkodowaną stronę negatywne skutki gospodarcze z utraconymi zyskami włącznie, wszelkie nieuczciwe zyski uzyskane przez naruszającego oraz, we właściwych przypadkach, elementy inne niż czynniki ekonomiczne, w rodzaju np. uszczerbku moralnego, jaki naruszenie spowodowało dla właściciela praw;
lub
b) jako alternatywa dla lit. a) mogą one, we właściwych przypadkach, ustanowić odszkodowania ryczałtowe na podstawie elementów takich jak przynajmniej suma opłat licencyjnych, honorariów autorskich lub opłat należnych w razie poproszenia przez naruszającego o zgodę na wykorzystywanie praw własności intelektualnej, o którą chodzi.
2. Jeśli naruszający zaangażował się w działanie naruszające bez swojej wiedzy lub nie mając rozsądnych podstaw do posiadania takiej wiedzy, państwa członkowskie mogą stanowić, że organy sądowe mogą zarządzać albo zwrot zysków, albo wypłacenie odszkodowań, zależnie od ustalenia”.
9 Artykuł 16 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Sankcje ze strony państw członkowskich”, stanowi:
„W sprawach o naruszenie prawa własności intelektualnej państwa członkowskie mogą zastosować inne właściwe sankcje bez uszczerbku dla przewidzianych w niniejszej dyrektywie środków cywilnych i administracyjnych, procedur oraz środków naprawczych”.
Prawo bułgarskie
Kodeks karny
10 Artykuł 172b Nakazatelen kodeks (kodeksu karnego), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych rozpatrywanych w postępowaniu głównym (zwanego dalej „kodeksem karnym”), stanowi:
„1. Kto bez zgody właściciela prawa wyłącznego używa w działalności gospodarczej znaku towarowego […], podlega karze pozbawienia wolności do lat 5 i karze grzywny w wysokości do 5000 [BGN, lewów bułgarskich].
2. Jeśli czyn określony w ust. 1 został popełniony wielokrotnie lub spowodowano nim szkodę znacznej wartości, czyn taki podlega karze pozbawienia wolności od 5 do 8 lat i karze grzywny w wysokości od 5000 do 8000 BGN.
3. Przedmiot przestępstwa, niezależnie od tego, czyją jest własnością, podlega przepadkowi na rzecz państwa, a następnie zniszczeniu”.
Poprzednia ZMGO i obecna ZMGO
11 Artykuł 13 zakon za markite i geografskite oznachenia (ustawy o znakach towarowych i oznaczeniach geograficznych, DV nr 81 z dnia 14 września 1999 r.), w brzmieniu obowiązującym w sporze w postępowaniu głównym (zwanej dalej „poprzednią ZMGO”), przewidywał:
„1. Prawo ochronne na znak towarowy obejmuje prawo uprawnionego do używania znaku towarowego, dysponowania nim i uniemożliwienia wszelkim osobom trzecim używania w obrocie handlowym bez jego zgody każdego oznaczenia, które:
1) jest identyczne ze znakiem towarowym dla towarów lub usług, które są identyczne z tymi, dla których znak towarowy został zarejestrowany;
2) jest identyczne ze znakiem towarowym lub do niego podobne oraz jest używane dla towarów lub usług, które są identyczne lub podobne do towarów lub usług, dla których znak towarowy został zarejestrowany, jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo wprowadzenia odbiorców w błąd, w tym prawdopodobieństwo skojarzenia oznaczenia ze znakiem towarowym;
3) jest identyczne ze znakiem towarowym lub do niego podobne dla towarów lub usług, które nie są identyczne ani podobne do tych, dla których znak towarowy został zarejestrowany, jeżeli cieszy się on renomą na terytorium Republiki Bułgarii i jeżeli używanie tego oznaczenia bez uzasadnionej przyczyny powoduje nienależną korzyść z powodu odróżniającego charakteru lub renomy wspólnotowego znaku towarowego […] lub powoduje dla nich uszczerbek.
2. Używanie w obrocie handlowym w rozumieniu ust. 1 oznacza:
1) umieszczanie oznaczenia na towarach lub ich opakowaniach;
2) oferowanie towarów pod takim oznaczeniem, wprowadzanie ich do obrotu lub magazynowanie w tych celach bądź oferowanie lub świadczenie usług pod takim oznaczeniem;
3) przywóz lub wywóz towarów pod takim oznaczeniem;
[…]”.
12 Artykuł 76b tej ustawy, zatytułowany „Szczególne przypadki odszkodowania”, przewidywał:
„1. Jeżeli żądanie jest zasadne, lecz w pozwie nie wskazano konkretnej kwoty żądanego odszkodowania, wnioskodawcy przysługuje odszkodowanie:
1) w wysokości od 500 BGN do 100 000 BGN, przy czym ustalenia dokładnej kwoty dokonuje sąd na warunkach przewidzianych w art. 76a ust. 2 i 3, lub
2) w wysokości równej cenom detalicznym towarów wytworzonych zgodnie z prawem, które są identyczne z towarami będącymi przedmiotem naruszenia lub do nich podobne.
2. Przy ustalaniu odszkodowania w rozumieniu ust. 1 uwzględnia się również zyski osiągnięte w wyniku naruszenia”.
13 Artykuł 81 omawianej ustawy, zatytułowany „Naruszenia i kary administracyjne”, stanowił:
„1. Kto używa w obrocie handlowym w rozumieniu art. 13 towarów lub usług opatrzonych oznaczeniem identycznym z zarejestrowanym znakiem towarowym lub do niego podobnym, bez zgody jego właściciela, podlega karze grzywny w wysokości od 500 do 1500 BGN; osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą i osoba prawna podlegają karze pieniężnej w wysokości od 1000 do 3000 BGN.
2. Kto dopuszcza się powtórnego naruszenia w rozumieniu ust. 1 podlega karze grzywny w wysokości od 1500 do 3000 BGN; osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą i osoba prawna dopuszczające się ponownego naruszenia podlegają karze pieniężnej w wysokości od 3000 do 5000 BGN.
3. Do powtórnego naruszenia dochodzi, jeżeli zostało ono popełnione w ciągu jednego roku od dnia wejścia w życie decyzji nakładającej na sprawcę naruszenia karę administracyjną za ten sam rodzaj naruszenia.
[…]
5. Towary, o których mowa w ust. 1, niezależnie od tego, czyją jest [są] własnością, podlegają przepadkowi na rzecz skarbu państwa i zniszczeniu; przy zniszczeniu mogą być obecni właściciel znaku towarowego lub osoba przez niego upoważniona.
[…]”.
14 Poprzednia ZMGO została uchylona i zastąpiona przez zakon za markite i geografskite oznachenia (ustawę o znakach towarowych i oznaczeniach geograficznych, DV nr 98 z dnia 13 grudnia 2019 r., zwaną dalej „obecną ZMGO”). Artykuł 13 obecnej ZMGO ma takie samo brzmienie jak art. 13 poprzedniej ZMGO, która została uchylona.
15 Artykuł 127 obecnej ZMGO, zatytułowany „Naruszenia i kary administracyjne”, stanowi w ust. 1:
„Kto używa w obrocie handlowym w rozumieniu art. 13 ust. 1 i 2 towarów lub [korzysta z] usług opatrzonych oznaczeniem identycznym z zarejestrowanym znakiem towarowym lub do niego podobnym, bez zgody jego właściciela, podlega karze grzywny w wysokości od 2000 do 10 000 BGN; osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą i osoba prawna podlegają karze pieniężnej w wysokości od 3000 do 20 000 BGN”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
16 G. ST. T. prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą obejmującą sprzedaż odzieży.
17 W 2016 r. urzędnicy bułgarskiego ministerstwa spraw wewnętrznych przeprowadzili kontrolę w lokalu handlowym wynajmowanym przez to przedsiębiorstwo w gminie Nesebyr (Bułgaria) i zajęli wystawione tam na sprzedaż towary. Opinia biegłego wykazała, że umieszczone na tych towarach oznaczenia są podobne do zarejestrowanych znaków towarowych, przy czym całkowitą wartość wspomnianych towarów oszacowano w tej opinii na 1 404 590 BGN (około 718 000 EUR) w przypadku towarów „oryginalnych” i na 80 201 BGN (około 41 000 EUR) w przypadku towarów „podrobionych”.
18 Rayonna prokuratura Burgas, TO Nesebar (prokuratura rejonowa w Burgas, jednostka terytorialna w Nesebyrze, Bułgaria) stwierdziła, że G. ST. T., bez zgody właścicieli praw wyłącznych, używała w ramach działalności gospodarczej znaków towarowych objętych tymi prawami wyłącznymi oraz że działalność ta spowodowała „szkodę znacznej wartości”, w związku z czym skierowała do Rayonen sad – Nesebar (sądu rejonowego w Nesebyrze, Bułgaria), będącego sądem odsyłającym, akt oskarżenia, w którym zarzuciła G. ST. T. popełnienie kwalifikowanego przestępstwa naruszenia znaków towarowych, przewidzianego w art. 172b ust. 2 kodeksu karnego.
19 Żadna z poszkodowanych osób prawnych nie wystąpiła z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko G. ST. T. ani też nie wystąpiła w ramach tego postępowania z powództwem adhezyjnym.
20 Sąd odsyłający wyjaśnia w istocie, że Republika Bułgarii uchwaliła art. 172b ust. 1 i 2 kodeksu karnego w ramach przysługującej państwom członkowskim, zgodnie z motywem 28 dyrektywy 2004/48, kompetencji do stanowienia sankcji karnych za naruszenia praw własności intelektualnej. W art. 172b ust. 1 kodeksu karnego wprowadzono przestępstwo używania znaku towarowego w obrocie handlowym bez zgody właściciela prawa wyłącznego, zaś w ust. 2 tego artykułu określono kwalifikowaną postać tego przestępstwa, to znaczy, przypadek, w którym czyn został popełniony wielokrotnie lub spowodował „szkodę znacznej wartości”. W art. 81 ust. 1 poprzedniej ZMGO, który został następnie zastąpiony przez art. 127 ust. 1 obecnej ZMGO, wskazane państwo członkowskie wprowadziło również delikt administracyjny mający na celu karanie tych samych czynów.
21 W pierwszej kolejności sąd odsyłający zastanawia się, czy przepis krajowy taki jak art. 172b ust. 2 kodeksu karnego, zgodnie z którym szkody poniesione przez właściciela znaku towarowego stanowią składnik znamion przestępstwa, które przepis ten wprowadza, jest zgodny z normami dotyczącymi szkód wynikających z niezgodnego z prawem wykonywania praw własności intelektualnej ustanowionymi w dyrektywie 2004/48, a jeśli tak, to czy wypracowany w bułgarskim orzecznictwie mechanizm określania wysokości szkód oparty na domniemaniu bazującym na wartości towarów oferowanych do sprzedaży, obliczonej po cenach detalicznych wytworzonych zgodnie z prawem towarów, jest zgodny z tymi standardami.
22 W drugiej kolejności sąd odsyłający przypomina, że w myśl zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar, ustanowionej w art. 49 ust. 1 karty praw podstawowych, przepisy wchodzące w zakres stosowania prawa Unii jasno określają granice zachowania stanowiącego przestępstwo, a w szczególności określają jego znamiona. Tymczasem w ustawodawstwie bułgarskim istnieją przepisy kwalifikujące to samo zachowanie, a mianowicie używanie w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego, jako delikt administracyjny (art. 81 ust. 1 poprzedniej ZMGO i art. 127 ust. 1 obecnej ZMGO) oraz jako przestępstwo (art. 172b kodeksu karnego). Przepisy te nie zawierają jednak żadnego kryterium pozwalającego odróżnić kwalifikację zachowania jako przestępstwa od jego kwalifikacji jako deliktu administracyjnego. Ten brak jasnego i precyzyjnego kryterium prowadzi do sprzecznych praktyk i nierównego traktowania jednostek, które dopuściły się praktycznie tych samych czynów.
23 W trzeciej kolejności sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy zasada proporcjonalności ustanowiona w art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych stoi na przeszkodzie przepisom takim jak bułgarskie ze względu na surowość sankcji, którymi zagrożone jest przestępstwo, o jakim mowa w art. 172b ust. 2 kodeksu karnego, a mianowicie wysoką karą pozbawienia wolności orzekaną łącznie z wysoką karą grzywny. Sąd ten wyjaśnia w tym kontekście, że nie ma zbyt wielu możliwości obniżenia lub zawieszenia wykonania tych kar, a ponadto karom tym towarzyszy przepadek i zniszczenie podrobionych produktów.
24 W tych okolicznościach Rayonen sad – Nesebar (sąd rejonowy w Nesebyrze) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy ustawodawstwo i orzecznictwo, zgodnie z którymi wyrządzone właścicielowi szkody należą do znamion przestępstw określonych w art. 172b ust. 1 i 2 [kodeksu karnego], są zgodne ze standardami dotyczącymi szkód wynikających z niezgodnego z prawem wykonywania praw własności intelektualnej, ustanowionymi w dyrektywie [2004/48]?
2) Na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze, czy ustanowiony w orzecznictwie w Republice Bułgarii oparty na domniemaniu mechanizm określania szkód – w wysokości wartości oferowanych do sprzedaży towarów, obliczonej po cenach detalicznych wytworzonych zgodnie z prawem towarów – jest zgodny ze standardami określonymi w dyrektywie [2004/48]?
3) Czy ustawodawstwo, w którym brakuje rozróżnienia między deliktem administracyjnym (art. 127 ust. 1 [poprzedniej ZMGO] i art. 81 ust. 1 [obecnej ZMGO), a przestępstwem określonym w art. 172b ust. 1 [kodeksu karnego] i, na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze, również przestępstwem określonym w art. 172b ust. 2 [kodeksu karnego], jest zgodne ze wskazaną w art. 49 karty praw podstawowych zasadą ustawowej określoności czynów zabronionych [i kar]?
4) Czy przewidziane w art. 172b ust. 2 [kodeksu karnego] kary – od 5 do 8 lat pozbawienia wolności i grzywny od 5000 do 8000 BGN – są zgodne z ustanowioną w art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych zasadą, by ciężar nakładanych kar nie był nieproporcjonalnie surowy w stosunku do popełnionego przestępstwa?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytań pierwszego i drugiego
25 Poprzez pytania pierwsze i drugie, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 13 dyrektywy 2004/48 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym i orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którymi wartość poniesionej szkody należy do znamion kwalifikowanego przestępstwa naruszenia praw do znaku towarowego. W przypadku udzielenia na to pytanie odpowiedzi przeczącej sąd ten zastanawia się, czy oparty na domniemaniu mechanizm wstępnego określania wartości szkody jest zgodny z normami ustanowionymi w tej dyrektywie.
26 W tym względzie należy zauważyć, że art. 2 dyrektywy 2004/48, dotyczący jej zakresu stosowania, przewiduje w ust. 1 i 2, iż przewidziane w niej środki, procedury i środki naprawcze stosuje się do wszelkich naruszeń praw własności intelektualnej określonych w prawie Unii lub prawie krajowym danego państwa członkowskiego oraz że dyrektywa ta pozostaje bez uszczerbku dla przepisów szczególnych w sprawie egzekwowania praw oraz w sprawie wyjątków przewidzianych w prawie Unii w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych.
27 Jednakże w art. 2 ust. 3 lit. b) i c) dyrektywy 2004/48 dodano, że dyrektywa ta nie wpływa ani na zobowiązania międzynarodowe państw członkowskich, w szczególności porozumienie TRIPS, włącznie ze zobowiązaniami odnoszącymi się do postępowania karnego i kar, ani na wszelkie przepisy krajowe w państwach członkowskich, odnoszące się do postępowania karnego lub kar za naruszanie praw własności intelektualnej.
28 W art. 16 tej dyrektywy uściślono ponadto, że w sprawach o naruszenie prawa własności intelektualnej państwa członkowskie mogą zastosować inne właściwe sankcje bez uszczerbku dla przewidzianych w tej dyrektywie środków cywilnych i administracyjnych, procedur oraz środków naprawczych.
29 Wreszcie w myśl motywu 28 wspomnianej dyrektywy oprócz przewidzianych w niej środków cywilnych i administracyjnych, procedur oraz środków naprawczych, we właściwych przypadkach środkami zapewniającymi egzekwowanie prawa własności intelektualnej są też sankcje karne.
30 Z powyższych przepisów i motywu wynika, że dyrektywa 2004/48 nie reguluje problematyki procedur i sankcji karnych znajdujących zastosowanie w przypadku naruszeń praw własności intelektualnej, przyznając jednocześnie państwom członkowskim kompetencję do ustanawiania norm na mocy prawa krajowego lub międzynarodowego w celu wprowadzania sankcji, w szczególności sankcji karnych, które uznają one za odpowiednie w przypadku naruszenia tych praw.
31 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem do Trybunału należy zbadanie okoliczności, w jakich sąd krajowy kieruje do niego wniosek, w celu zweryfikowania swojej właściwości lub dopuszczalności przedłożonego mu wniosku. W tym względzie Trybunał konsekwentnie podkreśla, że procedura ustanowiona w art. 267 TFUE jest instrumentem współpracy pomiędzy Trybunałem i sądami krajowymi, dzięki któremu Trybunał dostarcza sądom krajowym elementów wykładni prawa Unii, które są im niezbędne do rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów, oraz że odesłanie prejudycjalne nie ma służyć wydawaniu opinii doradczych w przedmiocie pytań ogólnych i hipotetycznych, lecz ma być podyktowane potrzebą skutecznego rozstrzygnięcia sporu. Jak wynika z samego brzmienia art. 267 TFUE, orzeczenie w trybie prejudycjalnym musi być „niezbędne”, aby umożliwić sądowi odsyłającemu „wydanie wyroku” w zawisłej przed nim sprawie [wyrok z dnia 22 marca 2022 r., Prokurator Generalny i in. (Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego – Powołanie), C‑508/19, EU:C:2022:201, pkt 59–61 i przytoczone tam orzecznictwo].
32 Tymczasem, ponieważ dyrektywa 2004/48 nie ma zastosowania do krajowych przepisów regulujących postępowanie karne i sankcji karnych znajdujących zastosowanie w przypadku naruszenia praw własności intelektualnej, wykładnia tej dyrektywy, o którą zwrócił się sąd odsyłający w pytaniach pierwszym i drugim, nie jest konieczna dla wydania rozstrzygnięcia w postępowaniu głównym, które jest postępowaniem wyłącznie karnym.
33 Z powyższego wynika, że pytania pierwsze i drugie są niedopuszczalne.
W przedmiocie pytań trzeciego i czwartego
W przedmiocie właściwości Trybunału
34 Poprzez pytania trzecie i czwarte sąd odsyłający zwraca się o dokonanie wykładni art. 49 karty praw podstawowych w celu zbadania zgodności z tym postanowieniem art. 172b ust. 2 kodeksu karnego.
35 Na wstępie należy przypomnieć, że Trybunał jest właściwy do udzielenia odpowiedzi na przedstawione pytania prejudycjalne, jeżeli sytuacja prawna leżąca u podstaw sprawy rozpatrywanej w postępowaniu głównym jest objęta zakresem stosowania prawa Unii. W tym zakresie zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przytaczane ewentualnie postanowienia karty praw podstawowych same w sobie nie mogą uzasadniać takiej właściwości (wyrok z dnia 24 lutego 2022 r., Viva Telecom Bulgaria, C‑257/20, EU:C:2022:125, pkt 128 i przytoczone tam orzecznictwo).
36 Rząd austriacki twierdzi, że Trybunał nie jest właściwy do udzielenia odpowiedzi na pytania trzecie i czwarte. Według niego przepisy karne rozpatrywane w postępowaniu głównym nie stanowią przejawu stosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych, a zatem nie mogą być oceniane w świetle jej art. 49.
37 W tym względzie zgodnie z art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych jej postanowienia mają zastosowanie do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Wobec tego, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, prawa podstawowe gwarantowane w karcie praw podstawowych mają zastosowanie we wszystkich sytuacjach podlegających prawu Unii, ale nie poza takimi sytuacjami (wyroki: z dnia 26 lutego 2013 r., Åkerberg Fransson, C‑617/10, EU:C:2013:105, pkt 17, 19 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 5 maja 2022 r., BPC Lux 2 i in., C‑83/20, EU:C:2022:346, pkt 25, 26).
38 Trybunał uznał już, że gdy państwa członkowskie wykonują zobowiązania wynikające z umowy międzynarodowej zawartej przez Unię Europejską, która od chwili jej wejścia w życie stanowi integralną część prawa Unii, należy uznać, że stosują one prawo Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych [zob. podobnie wyrok z dnia 6 października 2020 r., Komisja/Węgry (Szkolnictwo wyższe), C‑66/18, EU:C:2020:792, pkt 69, 213].
39 Tymczasem porozumienie ustanawiające WTO, które obejmuje porozumienie TRIPS, zostało zawarte przez Unię i wobec tego od chwili jego wejścia w życie, czyli od dnia 1 stycznia 1995 r., stanowi integralną część prawa Unii [zob. podobnie wyroki: z dnia 15 marca 2012 r., SCF, C‑135/10, EU:C:2012:140, pkt 39, 40 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 6 października 2020 r., Komisja/Węgry (Szkolnictwo wyższe), C‑66/18, EU:C:2020:792, pkt 69–71].
40 Celem porozumienia TRIPS jest w szczególności ograniczenie wypaczeń w handlu międzynarodowym, gwarantujące na terytorium każdego członka WTO skuteczną i wystarczającą ochronę praw własności intelektualnej. Część II tego porozumienia przyczynia się do realizacji tego celu, stanowiąc, dla każdej z głównych kategorii praw własności intelektualnej, normy mające być stosowane przez każdego członka WTO (wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Daiichi Sankyo i Sanofi-Aventis Deutschland, C‑414/11, EU:C:2013:520, pkt 58). Co się tyczy części III tego porozumienia, która również realizuje wspomniany cel, to dotyczy ona „dochodzenia i egzekwowania praw własności intelektualnej” i wymienia w szczególności procedury i środki, które członkowie WTO są w tym celu zobowiązani wprowadzić do swojego prawodawstwa.
41 I tak zawarty w części III obejmującej sekcję 5, zatytułowaną „Procedury karne”, art. 61 porozumienia TRIPS stanowi, że „[członkowie WTO] ustanowią procedury karne i kary, które będą stosowane przynajmniej w przypadkach umyślnego podrabiania znaku towarowego lub piractwa praw autorskich, dokonanego na skalę handlową”, że „dostępne środki zaradcze będą obejmowały uwięzienie albo kary pieniężne wystarczające dla odstraszenia zgodnie z wymiarem kar stosowanych za przestępstwa o odpowiadającym im ciężarze” oraz że „[w] stosownych przypadkach dostępne środki zaradcze będą obejmowały także konfiskatę, przepadek i zniszczenie towarów stanowiących naruszenie oraz wszelkich materiałów i narzędzi, które były głównie stosowane dla popełnienia przestępstwa”.
42 Wynika z tego, że, jak trafnie zauważył rzecznik generalny w pkt 30 opinii, w sytuacji gdy państwa członkowskie wykonują zobowiązania wynikające z porozumienia TRIPS, w tym zobowiązania nałożone w jego art. 61, należy uznać, że stosują one prawo Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych.
43 Wynikający z art. 61 porozumienia TRIPS obowiązek ustanowienia procedur karnych, które, przynajmniej w przypadku umyślnych naruszeń praw do znaków towarowych lub piractwa praw autorskich, dokonywanych na skalę handlową, mogą doprowadzić do zastosowania skutecznych, odstraszających i proporcjonalnych sankcji, wiąże każdego z członków WTO, w tym Unię i jej państwa członkowskie, i stanowi, jak wynika z orzecznictwa przypomnianego w pkt 39 niniejszego wyroku, część prawa Unii niezależnie od aktów harmonizacji wewnętrznej. W takim wypadku zastosowanie znajduje orzecznictwo Trybunału, zgodnie z którym jeżeli państwo członkowskie wypełnia ustanowiony w przepisie prawa Unii obowiązek ustanowienia skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji wobec osób odpowiedzialnych za naruszenia, o których mowa w tym postanowieniu, stosuje ono prawo Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych (zob. podobnie wyrok z dnia 20 marca 2018 r., Garlsson Real Estate i in., C‑537/16, EU:C:2018:193, pkt 22, 23). Jak wynika z orzecznictwa przypomnianego w pkt 38 niniejszego wyroku, okoliczność, że obowiązek ten został ustanowiony w zawartej przez Unię umowie międzynarodowej, a nie w wewnętrznym akcie prawodawczym Unii, jest w tym względzie pozbawiona znaczenia.
44 W konsekwencji, jeżeli państwo członkowskie wypełnia obowiązek ustanowiony w art. 61 porozumienia TRIPS, to stosuje ono prawo Unii, a w rezultacie powoduje zastosowanie karty praw podstawowych.
45 W niniejszej sprawie, z zastrzeżeniem weryfikacji tego stwierdzenia przez sąd odsyłający, art. 172b ust. 1 i 2 kodeksu karnego wydaje się stanowić przejaw wykonywania przez prawo bułgarskie zobowiązań wynikających z art. 61 porozumienia TRIPS.
46 Wynika stąd, że Trybunał jest właściwy do udzielenia odpowiedzi na pytania trzecie i czwarte.
Co do istoty
– W przedmiocie pytania trzeciego
47 Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 49 ust. 1 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar stoi na przeszkodzie przepisom krajowym, które w przypadku używania w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego przewidują, że to samo zachowanie może być kwalifikowane zarówno jako delikt administracyjny, jak i przestępstwo, bez wskazania kryteriów pozwalających na dokładne rozgraniczenie deliktu administracyjnego od przestępstwa, nawet w przypadku jego kwalifikowanej postaci.
48 Sąd odsyłający wyjaśnia, że zgodnie z prawem bułgarskim pewne zachowania mogą stanowić zarówno delikt administracyjny, jak i przestępstwo. Tak właśnie jest w przypadku używania znaku towarowego w obrocie handlowym bez zgody właściciela prawa wyłącznego, które jest czynem stanowiącym nie tylko delikt administracyjny, o którym mowa w art. 81 ust. 1 poprzedniej ZMGO, mającej zastosowanie do okoliczności faktycznych rozpatrywanych w postępowaniu głównym, lecz również przestępstwo określone w art. 172b ust. 1 kodeksu karnego. Ponadto przestępstwo określone w art. 172b ust. 2 tego kodeksu częściowo pokrywa się, jeśli chodzi o jego znamiona, z art. 172b ust. 1 tego kodeksu w zakresie, w jakim ten ostatni również zmierza do ukarania niedozwolonego używania znaku towarowego.
49 W tym względzie, zgodnie z zasadą ustawowej określoności czynów zabronionych i kar określoną w art. 49 ust. 1 karty praw podstawowych, przepisy ustawy karnej powinny przestrzegać określonych wymogów dostępności i przewidywalności w odniesieniu zarówno do definicji przestępstwa, jak i określenia kary (wyrok z dnia 11 czerwca 2020 r., Prokuratura Rejonowa w Słupsku, C‑634/18, EU:C:2020:455, pkt 48).
50 Zgodnie z orzecznictwem Trybunału zasada ta stanowi szczególny wyraz ogólnej zasady pewności prawa i oznacza w szczególności, że czyny zabronione i grożące za nie kary powinny być jasno określone w ustawie [zob. podobnie wyrok z dnia 8 marca 2022 r., Bezirkshauptmannschaft Hartberg-Fürstenfeld (Bezpośrednia skuteczność), C‑205/20, EU:C:2022:168, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo].
51 Warunek ten jest spełniony, jeśli na podstawie treści przepisu i w razie potrzeby na podstawie wykładni dokonanej przez sądy bądź opinii prawnej jednostka jest w stanie określić, jakie działania i zaniechania grożą pociągnięciem jej do odpowiedzialności karnej (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B., C‑42/17, EU:C:2017:936, pkt 56; a także z dnia 5 maja 2022 r., BV, C‑570/20, EU:C:2022:348, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).
52 W niniejszym przypadku art. 172b kodeksu karnego przewiduje, że każde używanie w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego stanowi czyn zabroniony pod groźbą określonych w tym przepisie kar.
53 Nie ulega wątpliwości, że zgodnie z bułgarską ustawą o znakach towarowych – ZMGO – to samo zachowanie jest również kwalifikowane jako delikt administracyjny i może prowadzić do nałożenia grzywny.
54 Z przepisów tych wynika zatem, że to samo zachowanie, polegające na używaniu w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego, podlega kwalifikacji jako przestępstwo oraz jako delikt administracyjny, a więc może prowadzić zarówno do nałożenia sankcji karnych, jak i sankcji administracyjnych.
55 Jednakże, z zastrzeżeniem poszanowania ogólnych zasad prawa Unii, w tym zasady proporcjonalności, której dotyczy pytanie czwarte, państwa członkowskie mogą zdecydować, że ten sam czyn będzie zagrożony łącznie sankcją administracyjną i sankcją karną (zob. podobnie wyroki: z dnia 26 lutego 2013 r., Åkerberg Fransson, C‑617/10, EU:C:2013:105, pkt 34; z dnia 24 lipca 2023 r., Lin, C‑107/23 PPU, EU:C:2023:606, pkt 84 i przytoczone tam orzecznictwo).
56 Z powyższego wynika, że choć sam przepis ustawy karnej musi spełniać wymogi wynikające z zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar przypomniane w pkt 50 i 51 niniejszego wyroku, to zasada ta nie stoi na przeszkodzie temu, aby przepisy krajowe kwalifikowały to samo zachowanie zarówno jako przestępstwo, jak i delikt administracyjny, a tym samym opisywały zachowanie podlegające karze w podobny lub nawet identyczny sposób.
57 Tymczasem używanie w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego zostało jednoznacznie wskazane w art. 172b kodeksu karnego jako czyn zabroniony pod groźbą określonych w nim kar. W tych okolicznościach, zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 50 i 51 niniejszego wyroku i z zastrzeżeniem weryfikacji tego stwierdzenia przez sąd odsyłający, należy uznać, że zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar ustanowiona w art. 49 ust. 1 karty praw podstawowych jest przestrzegana.
58 Co się tyczy podniesionej przez sąd krajowy okoliczności, że przepisy krajowe, w szczególności art. 81 ust. 1 poprzedniej ZMGO i art. 172b kodeksu karnego, nie zawierają kryteriów pozwalających na dokładne rozgraniczenie deliktu administracyjnego od przestępstwa, należy zauważyć, że zasada ta nie wymaga, aby przepisy krajowe określały te kryteria.
59 W świetle powyższego na pytanie trzecie należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 49 ust. 1 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar nie stoi na przeszkodzie przepisom krajowym, które w przypadku używania w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego przewidują, że to samo zachowanie może być kwalifikowane zarówno jako delikt administracyjny, jak i przestępstwo, bez wskazania kryteriów pozwalających na dokładne rozgraniczenie deliktu administracyjnego od przestępstwa, gdyż ustawa karna i ustawa o znakach towarowych opisują czyn w podobny, a nawet identyczny sposób.
– W przedmiocie pytania czwartego
60 Poprzez pytanie czwarte sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który w przypadku używania w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego, przewiduje zagrożenie sankcją karną w postaci kary pozbawienia wolności łącznie z karą grzywny, przy czym jeżeli owo używanie miało charakter wielokrotny lub spowodowało szkodę znacznej wartości, jest ono zagrożone karą pozbawienia wolności w wymiarze od 5 do 8 lat.
61 W tym względzie sąd odsyłający wskazuje, że dolna granica tej kary pozbawienia wolności jest wyjątkowo wysoka i że kara ta łączy się ponadto z równie wysoką karą grzywny. Ponadto przysługujące sądowi możliwości zmniejszenia lub zawieszenia wykonania kary są bardzo ograniczone. Do zwiększenia ogólnej surowości grożących kar przyczynia się też dodatkowy środek polegający na przepadku i zniszczeniu mienia będącego przedmiotem przestępstwa.
62 Zgodnie z art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych, który, jak wskazano w pkt 44 i 45 niniejszego wyroku, ma zastosowanie w zakresie, w jakim przepis krajowy rozpatrywany w postępowaniu głównym wykonuje art. 61 porozumienia TRIPS, kary nie mogą być nieproporcjonalnie surowe w stosunku do czynu zabronionego pod groźbą kary.
63 W tym względzie należy przypomnieć, że art. 61 porozumienia TRIPS, pozostawiając wybór i tryb postępowania karnego oraz stosowanych sankcji w gestii członków WTO, nakłada na nich obowiązek karania przynajmniej niektórych naruszeń praw własności intelektualnej, takich jak umyślne naruszanie praw do znaków towarowych dokonywane na skalę handlową. W myśl tego artykułu sankcje muszą obejmować „uwięzienie albo kary pieniężne wystarczające dla odstraszenia” i muszą pozostawać w zgodzie „z wymiarem kar stosowanych za przestępstwa o odpowiadającym im ciężarze”. W stosownych przypadkach możliwe sankcje powinny obejmować „konfiskatę, przepadek i zniszczenie towarów stanowiących naruszenie oraz wszelkich materiałów i narzędzi, które były głównie stosowane dla popełnienia przestępstwa”.
64 Jak trafnie zauważył rzecznik generalny w pkt 46 opinii, w braku wewnętrznych środków ustawodawczych Unii w dziedzinie mających zastosowanie sankcji państwa członkowskie są uprawnione do określenia charakteru i wysokości tych sankcji z poszanowaniem w szczególności zasady proporcjonalności [zob. podobnie wyrok z dnia 11 lutego 2021 r., K.M. (Sankcje nałożone na kapitana statku), C‑77/20, EU:C:2021:112, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo].
65 Na gruncie orzecznictwa Trybunału zgodnie z tą ostatnią zasadą środki karne dozwolone przez prawo krajowe nie mogą wykraczać poza granice tego, co jest konieczne do realizacji prawnie uzasadnionych celów wyznaczonych przez to prawodawstwo. Jednak surowość sankcji powinna być adekwatna do wagi naruszeń, które są nimi zagrożone, w szczególności poprzez zapewnienie rzeczywiście odstraszającego skutku, bez wykraczania przy tym poza to, co jest niezbędne do realizacji tego celu [zob. podobnie wyroki: z dnia 11 lutego 2021 r., K.M. (Sankcje nałożone na kapitana statku), C‑77/20, EU:C:2021:112, pkt 37, 38 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 14 października 2021 r., Landespolizeidirektion Steiermark (Automaty do gier), C‑231/20, EU:C:2021:845, pkt 45].
66 W związku z tym w przypadku gdy przepisy krajowe przewidują zbieg sankcji o charakterze karnym, takich jak zbieg kar pieniężnych i kar pozbawienia wolności, właściwe organy mają obowiązek upewnić się, że surowość wszystkich zastosowanych sankcji nie przewyższa wagi stwierdzonego naruszenia, gdyż w przeciwnym razie doszłoby do naruszenia zasady proporcjonalności (zob. podobnie wyrok z dnia 5 maja 2022 r., BV, C‑570/20, EU:C:2022:348, pkt 49, 50).
67 Trybunał stwierdził również, że zasada proporcjonalności wymaga, aby przy określaniu sankcji zostały uwzględnione indywidualne okoliczności danego przypadku (zob. podobnie wyrok z dnia 4 października 2018 r., Link Logistik N&N, C‑384/17, EU:C:2018:810, pkt 45).
68 Przy ocenie proporcjonalności kar należy również wziąć pod uwagę możliwość zmiany przez sąd krajowy kwalifikacji w stosunku do kwalifikacji zawartej w akcie oskarżenia – co może prowadzić do zastosowania kary łagodniejszej – oraz możliwość dostosowania kary do wagi stwierdzonego naruszenia [zob. podobnie wyroki: z dnia 16 lipca 2015 r., Chmielewski, C‑255/14, EU:C:2015:475, pkt 26; z dnia 11 lutego 2021 r., K.M. (Sankcje nałożone na kapitana statku), C‑77/20, EU:C:2021:112, pkt 51].
69 W niniejszej sprawie, w pierwszej kolejności, z postanowienia odsyłającego wynika, że art. 172b ust. 2 kodeksu karnego, na podstawie którego wszczęto postępowanie karne przeciwko G. ST. T., ma na celu karanie używania znaku towarowego w obrocie handlowym bez zgody właściciela prawa wyłącznego, jeżeli używanie to ma określony ciężar gatunkowy – bądź z uwagi na wielokrotność jego popełniania, bądź z uwagi na spowodowanie szkody znacznej wartości.
70 W zakresie, w jakim zgodnie z tym przepisem owo naruszenie jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 5 do 8 lat oraz karą grzywny w wysokości od 5000 do 8000 BGN, wydaje się on odpowiedni do osiągnięcia prawnie uzasadnionych celów realizowanych przez art. 61 porozumienia TRIPS, który wymaga, aby przynajmniej umyślne naruszenia praw do znaków towarowych dokonywane na skalę handlową podlegały sankcjom karnym, które są wystarczająco odstraszające.
71 W drugiej kolejności, co się tyczy kwestii, czy omawiany środek nie wykracza poza to, co jest konieczne do realizacji zamierzonych celów, z postanowienia odsyłającego wynika, że dolna granica kary pozbawienia wolności, którą zagrożone jest kwalifikowane przestępstwo naruszenia praw do znaku towarowego, o którym mowa w art. 172b ust. 2 kodeksu karnego, została ustalona na 5 lat, który to wymiar sąd odsyłający uważa za „niezwykle wysoki”.
72 Ten sam przepis przewiduje ponadto, że karę pozbawienia wolności orzeka się łącznie z karą grzywny w wysokości od 5000 do 8000 BGN, którą sąd ten również uznaje za wysoką.
73 Sąd ten zwraca też uwagę na określony w art. 172b ust. 3 kodeksu karnego obowiązek orzeczenia dodatkowego środka w postaci przepadku i zniszczenia mienia stanowiącego przedmiot przestępstwa. Zdaniem tego sądu wszystkie te środki przyczyniają się do zwiększenia surowości całkowitej orzeczonej kary.
74 W tym względzie należy zauważyć, jak przypomniano w pkt 63 niniejszego wyroku, że art. 61 porozumienia TRIPS przewiduje, iż stosowane przez członków WTO sankcje muszą przybrać postać „uwięzienia [lub] kary pieniężnej wystarczającej dla odstraszenia”. Poprzez użycie alternatywy „lub” przepis ten upoważnia tych członków do wprowadzenia w ich ustawodawstwie przepisów przewidujących możliwość orzeczenia kary pozbawienia wolności łącznie z karą grzywny w celu ukarania takiego zachowania.
75 Wspomniany art. 61 porozumienia TRIPS zobowiązuje też członków WTO do wprowadzenia w stosownych przypadkach sankcji w postaci „konfiskaty, przepadku i zniszczenia towarów stanowiących naruszenie oraz wszelkich materiałów i narzędzi, które były głównie stosowane dla popełnienia przestępstwa”. Oprócz konsekwencji finansowych dla sprawcy naruszenia takie środki mogą przyczynić się do zwiększenia skuteczności kary, ponieważ usuwają z rynku towary naruszające prawo intelektualne i zapobiegają ich późniejszemu wykorzystywaniu.
76 A zatem wspomniane postanowienia art. 61 porozumienia TRIPS wymagają wystarczająco surowego stopnia surowości sankcji, aby zapobiegać dopuszczaniu się bezprawnych zachowań lub ich powtarzaniu się.
77 Nie można wobec tego twierdzić, że przepisy karne wprowadzone przez państwo członkowskie w celu karania naruszeń praw do znaków towarowych o określonym ciężarze gatunkowym są nieproporcjonalne ze względu na sam fakt, że w odpowiednich przypadkach przewidują one, poza wymierzeniem kary grzywny i zniszczeniem danych towarów, a także narzędzi, które posłużyły do popełnienia przestępstwa, możliwość wymierzenia kary pozbawienia wolności.
78 Niezależnie od powyższego, ze wspomnianego art. 61 porozumienia TRIPS, który odzwierciedla w tym względzie wymóg proporcjonalności ustanowiony też w art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych, wynika również, że każda sankcja karna przewidziana przez te przepisy musi być współmierna do wagi danego przestępstwa.
79 Tymczasem, z zastrzeżeniem weryfikacji tego stwierdzenia przez sąd odsyłający, przestępstwo, o którym mowa w art. 172b kodeksu karnego, polegające na „używaniu” w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego, wydaje się obejmować wszystkie czyny, o których mowa w art. 13 ust. 1 i 2 zarówno poprzedniej, jak i obecnej ZMGO. Te ostatnie przepisy odpowiadają w istocie art. 10 ust. 2 i 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2436 z dnia 16 grudnia 2015 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. 2015, L 336, s. 1; sprostowanie Dz.U. 2016, L 110, s. 5).
80 Okazuje się zatem, że art. 172b kodeksu karnego może dotyczyć każdego czynu polegającego na używaniu znaku towarowego w obrocie handlowym bez zgody właściciela prawa wyłącznego. Ponadto zgodnie z art. 172b ust. 2 tego kodeksu każdy czyn odpowiadający temu opisowi, który został popełniony wielokrotnie lub który spowodował szkodę znacznej wartości, jest zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat.
81 Chociaż w przypadku niektórych naruszeń praw do znaku towarowego taka sankcja niekoniecznie jest nieproporcjonalna, to jednak należy stwierdzić, że przepis taki jak art. 172b ust. 2 kodeksu karnego, który w przypadku przestępstwa o wyjątkowo szeroko określonych znamionach przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat, nie pozwala zagwarantować, że właściwe organy w każdym konkretnym przypadku będą w stanie zapewnić, iż surowość nałożonych sankcji nie będzie niewspółmierna do wagi stwierdzonego naruszenia, zgodnie z obowiązkiem wynikającym z art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych, przypomnianym w pkt 66 niniejszego wyroku.
82 Może się bowiem zdarzyć, że owe organy będą musiały zajmować się czynami polegającymi na używaniu znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego, których skutki w obrocie handlowym są nieznaczne, nawet mimo umyślnego i wielokrotnego ich popełniania.
83 Wspomniane organy mogą również rozpatrywać czyny polegające na używaniu znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego, które, choć popełnione umyślnie, wielokrotnie i prowadzące do powstania istotnych skutków w obrocie handlowym, okazują się być niezgodne z prawem dopiero po przeprowadzeniu kompleksowej oceny treści prawa wyłącznego.
84 Przewidując zagrożenie karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat we wszystkich przypadkach używania znaku towarowego w obrocie handlowym bez zgody właściciela prawa wyłącznego, przepis prawa krajowego taki jak ten, o którym mowa w pytaniu czwartym, znacznie utrudnia zadanie właściwych organów polegające na ustaleniu, w świetle wszystkich istotnych okoliczności danego przypadku, kary, której surowość nie będzie niewspółmierna do wagi stwierdzonego naruszenia.
85 Jak bowiem wskazał sąd odsyłający, przewidziana w bułgarskim prawie karnym możliwość orzeczenia kary niższej od minimalnego wymiaru kary przewidzianego w art. 172b ust. 2 kodeksu karnego, jest ograniczona do przypadków, w których zachodzą wyjątkowe bądź liczne okoliczności łagodzące. Sąd ten wskazał również, że możliwość zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności jest dostępna tylko wtedy, gdy wymiar takiej kary nie przekracza 3 lat. Biorąc pod uwagę, że w myśl art. 172b ust. 2 kodeksu karnego wszelkie przypadki używania znaku towarowego w obrocie handlowym bez zgody właściciela prawa wyłącznego są zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat, ograniczone możliwości zmniejszenia kary i zawieszenia jej wykonania mogą okazać się niewystarczające do ustalenia wymiaru kary w każdym konkretnym przypadku, tak aby był on współmierny do wagi popełnionego czynu.
86 W świetle powyższych rozważań na pytanie czwarte należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który w przypadku używania w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego, wielokrotnie lub prowadzącego do powstania szkody znacznej wartości, ustala dolną granicę kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat.
W przedmiocie kosztów
87 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 49 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej
należy interpretować w ten sposób, że:
zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar nie stoi na przeszkodzie przepisom krajowym, które w przypadku używania w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego przewidują, że to samo zachowanie może być kwalifikowane zarówno jako delikt administracyjny, jak i przestępstwo, bez wskazania kryteriów pozwalających na rozgraniczenie deliktu administracyjnego i przestępstwa, gdyż ustawa karna i ustawa o znakach towarowych opisują czyn w podobny, a nawet identyczny sposób.
2) Artykuł 49 ust. 3 karty praw podstawowych
należy interpretować w ten sposób, że:
stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który w przypadku używania w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego, wielokrotnie lub prowadzącego do powstania szkody znacznej wartości, ustala dolną granicę kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat.
Podpisy