POSTANOWIENIE TRYBUNAŁU (dziewiąta izba)
z dnia 3 maja 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 99 regulaminu postępowania przed Trybunałem – Odpowiedź, która może zostać w sposób jednoznaczny wyprowadzona z orzecznictwa – Ochrona konsumentów – Dyrektywa 93/13/EWG – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Artykuł 6 ust. 1 i artykuł 7 ust. 1 – Kredyt w walucie obcej na zakup nieruchomości – Nieuczciwe warunki dotyczące wymiany waluty – Nieważność umowy – Skutki prawne – Warunek zawieszający – Status konsumenta
W sprawie C‑348/23
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Sąd Okręgowy w Warszawie (Polska) postanowieniem z dnia 27 stycznia 2023 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 5 czerwca 2023 r., w postępowaniu:
KCB,
MB
przeciwko
BNP Paribas Bank Polska S.A.,
TRYBUNAŁ (dziewiąta izba),
w składzie: O. Spineanu-Matei, prezes izby, J-C. Bonichot i S. Rodin (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: A.M. Collins,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu MB oraz KCB – W. Budzewski, adwokat,
– w imieniu BNP Paribas Bank Polska S.A. – K.J. Bogusz‑Grześkiewicz, T. Duda, M. Frontczak, B. Gessel‑Kalinowska vel Kalisz i W. Korpalska, radcowie prawni, oraz K. Buchta, adwokat,
– w imieniu rządu polskiego – B. Majczyna oraz S. Żyrek, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu portugalskiego – P. Barros da Costa, M.I. Gameiro oraz L. Medeiros, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej – M. Brauhoff, P. Ondrůšek oraz N. Ruiz García, w charakterze pełnomocników,
postanowiwszy, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem, zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania przed Trybunałem,
wydaje następujące
Postanowienie
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29), a także zasad skuteczności i równoważności.
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy KCB i MB, dwoma konsumentami, a BNP Paribas Bank Polska S.A., instytucją bankową, w przedmiocie nieuczciwego charakteru warunków zawartych w zawartej między tymi stronami umowie kredytu na zakup nieruchomości, skutkującego nieważnością tej umowy, oraz żądania tych konsumentów zmierzającego do zwrotu wszystkich świadczeń, które wpłacili oni na podstawie tej umowy.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motywy dziesiąty i dwudziesty czwarty dyrektywy 93/13 mają następujące brzmienie:
„bardziej skuteczną ochronę konsumenta można osiągnąć poprzez przyjęcie jednolitych norm prawnych dotyczących nieuczciwych warunków […];
[…]
sądy i organy administracyjne państw członkowskich muszą mieć do swojej dyspozycji stosowne i skuteczne środki zapobiegające stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich”.
4 Artykuł 6 ust. 1 tej dyrektywy ma następujące brzmienie:
„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.
5 Artykuł 7 ust. 1 owej dyrektywy stanowi:
„Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami”.
Prawo polskie
6 Artykuł 58 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93) w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwany dalej „kodeksem cywilnym”) jest sformułowany w sposób następujący:
„Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy”.
7 Artykuł 3851 §§ 1 i 2 kodeksu cywilnego stanowi:
„§ 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
§ 2. Jeżeli postanowienie umowy nie jest wiążące dla konsumenta zgodnie z ust. 1, strony pozostają związane pozostałymi postanowieniami umowy”.
8 Artykuł 405 tego kodeksu przewiduje:
„Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości”.
9 Artykuł 410 §§ 1 i 2 wspomnianego kodeksu ma następujące brzmienie:
„§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia”.
10 Artykuł 455 tego kodeksu stanowi:
„Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania”.
11 Zgodnie z art. 481 §§ 1 i 2 kodeksu cywilnego:
„§ 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy”.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
12 W dniu 13 marca 2007 r. KCB i MB zawarli z poprzednikiem prawnym BNP Paribas Bank Polska (zwanego dalej „bankiem”) umowę kredytu na kwotę 128 035,51 franków szwajcarskich (CHF) (około 136 890 EUR) na zakup nieruchomości na okres 420 miesięcy w celu sfinansowania nabycia lokalu mieszkalnego w Warszawie (Polska) (zwaną dalej „sporną umową kredytu”). Zgodnie z tą umową kredyt miał zostać uruchomiony w kwocie nie wyższej niż 300 000 złotych polskich (PLN) (około 68 754 EUR) na rachunku bankowym wskazanym przez sprzedawcę mieszkania, a spłata należności z tytułu tej umowy miała następować z rachunku bankowego prowadzonego w CHF i zasilanego wyłącznie środkami pieniężnymi w tej walucie (zwane dalej „warunkami dotyczącymi warunków płatności”).
13 Zgodnie z regulaminem produktów kredytowych obowiązującym w banku w dacie zawarcia przedmiotowej umowy kredytu jeżeli zgodnie z dyspozycją kredytobiorcy wypłata środków związanych z kredytem miała nastąpić w innej walucie niż waluta kredytu, to miało to nastąpić po wymianie waluty na złote polskie. Podobnie w wypadku, gdy na prowadzonym dla kredytobiorcy rachunku prowadzonym w walucie kredytu nie było środków wystarczających na spłatę należności wynikających z umowy kredyt, bank był uprawniony do obciążenia innego rachunku kredytobiorcy, a jeżeli rachunek ten był prowadzony w walucie innej niż waluta kredytu, obciążenie następowało po przeliczeniu danej kwoty na złote polskie (dalej „warunkami przeliczeniowymi”).
14 W dniu 1 lutego 2021 r. KCB i MB złożyli w Sądzie Okręgowym w Warszawie (Polska), który jest sądem odsyłającym, pozew o stwierdzenie nieważności rozpatrywanej umowy kredytu, utrzymując, że warunki przeliczeniowe są nieuczciwe i prowadzą do nieważności umowy, w związku z czym pozwany bank powinien zwrócić im wszystkie świadczenia pobrane na podstawie tej umowy.
15 Bank zakwestionował powództwo KCB i MB, twierdząc, że sporna umowa kredytu nie zawierała żadnego nieuczciwego warunku oraz że KCB i MB nie spełnili żadnego nienależnego świadczenia na jego rzecz.
16 W dniu 29 września 2022 r. KCB i MB złożyli do sądu odsyłającego pisemne oświadczenie, w którym zasadniczo, po pierwsze, potwierdzili, że uważają, że warunki przeliczeniowe mają nieuczciwy charakter, a po drugie, uznali, że są świadomi faktu, iż gdyby w następstwie stwierdzenia nieważności warunków przeliczeniowych stwierdzono nieważność spornej umowy kredytu w całości, strony byłyby zobowiązane do wzajemnego zwrotu świadczonych usług, co oznaczałoby w szczególności, że KCB i MB odzyskaliby kwoty, które wpłacili bankowi, dopiero po zwrocie kwoty kapitału przyznanego im kredytu. Ponadto KCB i MB wskazali, że zostali poinformowani, iż mogą odstąpić od powoływania się na nieważność tej umowy i jej konsekwencje, godząc się na stosowanie tych nieuczciwych warunków z mocą wsteczną od dnia zawarcia wspomnianej umowy. W następstwie tego oświadczenia KCB i MB wskazali, że życzą sobie ustalenia nieważności spornej umowy o kredyt.
17 Na rozprawie przed sądem odsyłającym w dniu 27 stycznia 2023 r. KCB i MB potwierdzili jeszcze, że życzą sobie, by stwierdzono nieważność umowy kredytu, i że zdają sobie sprawę ze skutków tej nieważności i akceptują je.
18 Zdaniem sądu odsyłającego warunki dotyczące sposobów płatności i warunki przeliczeniowe stanowią nieuczciwe warunki umowne. Sąd ten wskazuje, że o ile stwierdzenie nieważności warunków przeliczeniowych niekoniecznie wymaga stwierdzenia nieważności rozpatrywanej umowy kredytu w całości, o tyle uważa on, że powinno tak być w przypadku stwierdzenia nieważności warunków dotyczących sposobów płatności.
19 Sąd odsyłający przypomina, że z orzecznictwa Trybunału wynika, iż gdy sąd krajowy stwierdza istnienie nieuczciwego warunku w umowie, to ma obowiązek stwierdzić z urzędu, że ten warunek nie wiąże konsumenta, chyba że konsument podejmie decyzję, że chce być związany nieuczciwym warunkiem, a wówczas umowa pozostaje w całości utrzymana w mocy. Sąd ten wyjaśnia, że w odniesieniu do przyznanego konsumentowi prawa do potwierdzenia, iż wyraża on zgodę na utrzymanie nieuczciwego warunku umownego, można wyróżnić w orzecznictwie sądów polskich dwa wykluczające się stanowiska.
20 Zgodnie z pierwszym stanowiskiem, opartym na bezwzględnie wiążącym charakterze art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 i bazującym na uchwale Sądu Najwyższego (Polska) z dnia 20 czerwca 2018 r., jeżeli polski sąd stwierdzi, że w umowie zawartej z konsumentem figuruje nieuczciwy warunek, to ma on obowiązek wyłączyć go z tej umowy, chyba że konsument zdecyduje się wyrazić zgodę na związanie go tym warunkiem. W takim przypadku oświadczenie to sprowadzałoby się do konwalidacji ex tunc umowy, która od początku była wadliwa.
21 Drugie stanowisko orzecznicze opiera się w istocie na uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., zgodnie z którą skutki związane ze stwierdzeniem nieważności nieuczciwego warunku pozostają zawieszone do chwili, gdy konsument oświadcza, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie tego warunku w mocy, po drugie, że jest świadomy z jednej strony, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą stwierdzenie nieważności umowy, której jest on częścią, a z drugiej strony – skutków tego stwierdzenia nieważności, oraz po trzecie, wyraża zgodę na stwierdzenie nieważności tej umowy (zwane dalej „sformalizowanym oświadczeniem”). Tymczasem dopóki konsument nie złoży sformalizowanego oświadczenia lub nie potwierdzi, że zgadza się na utrzymanie nieuczciwego warunku, żadna ze stron nie może skutecznie domagać się spełnienia świadczenia wynikającego z umowy ani zwrotu świadczenia wykonanego na podstawie nieuczciwego warunku umownego.
22 Sąd odsyłający uważa jednak, że to drugie stanowisko orzecznicze ogranicza zakres ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13, ponieważ nie pozwala ono sądowi krajowemu na wyciągnięcie z urzędu wszelkich konsekwencji z wprowadzenia nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorcę z konsumentem bez uprzedniego złożenia przez tego ostatniego sformalizowanego oświadczenia.
23 Ten ostatni wymóg skutkowałby tym, że konsument, który nie złożył sformalizowanego oświadczenia, nie byłby w stanie uzyskać ochrony prawnej pomimo zawarcia nieuczciwych warunków w umowie, której jest stroną.
24 Ponadto sądy krajowe uzależniają wymagalność wierzytelności dotyczącej zwrotu świadczeń nienależnie wykonanych przez konsumentów i stwierdzenie opóźnienia przedsiębiorcy w wykonaniu tego zwrotu od złożenia takiego oświadczenia. Poza tym niektóre sądy krajowe odrzucają sformalizowane oświadczenia, które nie odpowiadają konkretnemu modelowi, podczas gdy model ten różni się w poszczególnych sądach. Wreszcie ochrona konsumenta byłaby również zagrożona z tego względu, że dopóki konsument nie złoży sformalizowanego oświadczenia, jego wierzytelność wobec przedsiębiorcy nie jest wymagalna, w związku z czym nie może on jej skompensować z wierzytelnością przedsiębiorcy wobec niego, co utrudnia, a nawet uniemożliwia pozasądowe rozwiązywanie sporów między stronami.
25 W tych okolicznościach Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności i równoważności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą:
1. konsument nie może skutecznie dochodzić od przedsiębiorcy roszczeń wynikających z zawarcia w umowie nieuczciwych warunków dopóki nie złoży oświadczenia, że nie zgadza się na utrzymanie w mocy nieuczciwych warunków umownych, zgadza się na wyłączenie ich stosowania oraz rozumie i akceptuje wynikające z tego konsekwencje, obejmujące potencjalnie nieważność całej umowy,
2. konsument nie może skutecznie dochodzić od przedsiębiorcy zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego na podstawie nieuczciwych warunków umownych, dopóki nie złoży powyższego oświadczenia,
3. roszczenie konsumenta o zwrot świadczenia nienależnego spełnionego na podstawie nieuczciwych warunków umownych nie jest wymagalne, dopóki nie złoży powyższego oświadczenia,
4. przedsiębiorca nie ma wobec konsumenta obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia, dopóki nie zapozna się z powyższym oświadczeniem konsumenta?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
26 Zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania Trybunał może w każdej chwili, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem, jeżeli odpowiedź na pytanie prejudycjalne można wywieść w sposób jednoznaczny z orzecznictwa.
27 Należy również przypomnieć, że współpraca sądowa ustanowiona w art. 267 TFUE opiera się na wyraźnym rozdziale kompetencji pomiędzy sądami krajowymi a Trybunałem. Z jednej strony Trybunał nie jest upoważniony do stosowania przepisów prawa Unii w określonej sprawie, lecz wyłącznie do orzekania w kwestii wykładni traktatów oraz aktów przyjętych przez instytucje Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 18 maja 2021 r., Asociaãia „Forumul Judecătorilor din România” i in., C‑83/19, C‑127/19, C‑195/19, C‑291/19, C‑355/19 i C‑397/19, EU:C:2021:393, pkt 201 i przytoczone tam orzecznictwo). Z drugiej strony, zgodnie z pkt 11 zaleceń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dla sądów krajowych dotyczących składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, (Dz.U. 2019, C 380, s. 1), do sądów krajowych należy wyciągnięcie z wykładni dostarczonej przez Trybunał konkretnych konsekwencji w postępowaniu zawisłym przez tymi sądami.
28 W niniejszej sprawie Trybunał uważa, że wykładnię prawa Unii, o którą zwrócił się sąd odsyłający, można wywieść w sposób jednoznaczny z wyroku z dnia 7 grudnia 2023 r., mBank (Oświadczenie konsumenta) (C‑140/22, EU:C:2023:965). Należy zatem w niniejszej sprawie zastosować art. 99 regulaminu postępowania.
29 Jak wynika z pkt 27 niniejszego postanowienia, do sądu odsyłającego należy wyciągnięcie konkretnych konsekwencji w sporze w postępowaniu głównym z elementów wykładni wynikających z tego orzecznictwa Trybunału.
30 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w kontekście stwierdzenia nieważności w całości umowy kredytu na zakup nieruchomości zawartej z konsumentem przez instytucję bankową ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać, stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą skutki prawne wiążące się ze stwierdzeniem nieważności owej umowy w całości są uzależnione od spełnienia przez tego konsumenta warunku zawieszającego, by ów konsument przed sądem krajowym złożył oświadczenie, w drodze którego wskaże on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy, z jednej strony, iż nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą stwierdzenie nieważności umowy kredytu na zakup nieruchomości, a z drugiej strony – skutków tego stwierdzenia nieważności, oraz po trzecie, że wyraża zgodę na stwierdzenie nieważności tej umowy.
31 W tym względzie Trybunał orzekł w szczególności w wyroku z dnia 7 grudnia 2023 r., mBank (Oświadczenie konsumenta) (C‑140/22, EU:C:2023:965):
„53 [N]ależy należy przypomnieć, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi, iż nieuczciwe warunki nie są wiążące dla konsumentów. Jak wynika zatem z orzecznictwa, jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, który zmierza do zastąpienia ustanowionej przez umowę formalnej równowagi praw i obowiązków stron umowy rzeczywistą równowagą, która przywraca równość stron (wyrok z dnia 17 maja 2018 r., Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, C‑147/16, EU:C:2018:320, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).
54 Ponadto w ramach zadań ciążących na sądzie krajowym zgodnie z przepisami dyrektywy 93/13 jest on obowiązany do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowne mają charakter nieuczciwy, i dokonawszy takiego badania – do zniwelowania braku równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą (wyrok z dnia 17 maja 2018 r., Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, C‑147/16, EU:C:2018:320, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).
55 Zgodnie z art. 6 ust. 1 tej dyrektywy sądy odsyłające są zatem zobowiązane do wyłączenia stosowania nieuczciwych warunków umownych, aby nie wywierały one, w braku sprzeciwu konsumenta, wiążących wobec niego skutków (wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, EU:C:2019:250, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo).
56 Jednakże zastrzeżona dla konsumenta możliwość sprzeciwienia się stosowaniu dyrektywy 93/13 nie może być rozumiana w ten sposób, że nakłada na niego, w celu dochodzenia praw, które wywodzi [on] z tej dyrektywy, pozytywny obowiązek powołania się na przepisy tej dyrektywy w drodze sformalizowanego oświadczenia złożonego przed sądem.
57 Możliwość ta polega bowiem wyłącznie na pozostawionej konsumentowi, po poinformowaniu go przez sąd krajowy, możliwości niepodnoszenia o nieuczciwym i niewiążącym charakterze warunku umownego, wyrażając w ten sposób dobrowolną i świadomą zgodę na dany warunek umowny (zob. podobnie wyrok z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C‑260/18, EU:C:2019:819, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo). Możliwość podjęcia takiej czynności, która stanowi zrzeczenie się możliwości powołania się na ochronę przewidzianą w dyrektywie 93/13, sama w sobie oznacza, że konsument korzysta od razu z tej ochrony.
58 Tak więc, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa przypomnianego w pkt 53 i 55 niniejszego wyroku, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 wymaga, aby nieuczciwe warunki nie były wiążące dla konsumentów, przy czym taki skutek nie może zostać zawieszony albo uzależniony od spełnienia przesłanek przewidzianych przez prawo krajowe lub wynikających z orzecznictwa krajowego.
59 W związku z tym art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoi na przeszkodzie wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą w celu dochodzenia praw, które wywodzi z tej dyrektywy, konsument jest zobowiązany do złożenia przed sądem sformalizowanego oświadczenia.
60 Ponadto takiej wykładni sprzeciwia się również przypomniany w pkt 54 i 55 niniejszego wyroku obowiązek wyłączenia stosowania przez sąd krajowy, w razie potrzeby z urzędu, stosowania nieuczciwych warunków umownych, tak aby nie wywierały one wiążących skutków wobec konsumenta, i to nawet w braku stawiennictwa konsumenta (zob. podobnie wyrok z dnia 4 czerwca 2020 r., Kancelaria Medius, C‑495/19, EU:C:2020:431, pkt 52).
61 Ponadto nałożenie na konsumenta obowiązku złożenia sformalizowanego oświadczenia w celu dochodzenia roszczeń mogłoby podważyć odstraszający skutek, jaki art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy zamierza przypisać stwierdzeniu nieuczciwego charakteru warunków istniejących w umowach zawieranych przez przedsiębiorcę z konsumentami (wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 63), ponieważ zachęcałoby to przedsiębiorców do odrzucania pozasądowych żądań konsumentów mających na celu stwierdzenie nieważności nieuczciwych warunków, zważywszy, że są oni zobowiązani, w celu dochodzenia swoich praw wynikających ze wspomnianej dyrektywy, do złożenia sformalizowanego oświadczenia przed sądem.
[…]
65 W świetle powyższych rozważań art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w kontekście uznania nieważności w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową ze względu na to, iż umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać[,] stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, jest uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w którym twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność wspomnianej umowy, a z drugiej – konsekwencji tego uznania nieważności, i po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną […]”.
32 Podobnie jak art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie temu, by korzystanie z praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, było uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem krajowym oświadczenia takiego jak to, o którym mowa w pkt 65 wyroku z dnia 7 grudnia 2023 r., mBank (Oświadczenie konsumenta) (C‑140/22, EU:C:2023:965), sprzeciwiają się one również, z tych samych powodów, mutatis mutandis, co powody wskazane w pkt 53, 55 i 58–61 tego wyroku, temu, by skutki prawne związane ze stwierdzeniem nieważności w całości umowy zawartej przez konsumenta z przedsiębiorcą były uzależnione od warunku zawieszającego, aby konsument ten złożył takie oświadczenie przed sądem krajowym.
33 W szczególności o ile do państw członkowskich należy określenie za pomocą prawa krajowego warunków, w ramach których następuje stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku zawartego w umowie i w ramach których następują konkretne skutki tego stwierdzenia, o tyle jednak takie stwierdzenie powinno umożliwić przywrócenie sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument znajdowałby się w braku takiego nieuczciwego warunku, uzasadniając w szczególności prawo do zwrotu korzyści nienależnie nabytych przez przedsiębiorcę, ze szkodą dla konsumenta, w oparciu o wspomniany nieuczciwy warunek [wyrok z dnia 15 czerwca 2023 r., Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), C‑520/21, EU:C:2023:478, pkt 61 i przytoczone tam orzecznictwo].
34 Wynika stąd, że fakt podporządkowania skutków prawnych związanych z tym stwierdzeniem warunkowi zawieszającemu, takiemu jak wspomniany w pkt 30 niniejszego postanowienia, jest niezgodne z wysokim poziomem ochrony interesów konsumenta zagwarantowanym w dyrektywie 93/13.
35 W świetle powyższych rozważań na zadane pytanie trzeba odpowiedzieć, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w kontekście stwierdzenia nieważności w całości zawartej z konsumentem przez instytucję bankową umowy kredytu na zakup nieruchomości ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać, stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą skutki prawne wiążące się ze stwierdzeniem nieważności owej umowy w całości są uzależnione od spełnienia przez tego konsumenta warunku zawieszającego, by ów konsument przed sądem krajowym złożył oświadczenie, w drodze którego wskaże, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy, z jednej strony, iż nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą stwierdzenie nieważności umowy kredytu na zakup nieruchomości, a z drugiej strony – skutków tego stwierdzenia nieważności, oraz po trzecie, że wyraża zgodę na stwierdzenie nieważności tej umowy.
W przedmiocie kosztów
36 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.
Z powyższych względów Trybunał (dziewiąta izba) postanawia, co następuje:
Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich
należy interpretować w ten sposób, że:
w kontekście stwierdzenia nieważności w całości zawartej z konsumentem przez instytucję bankową umowy kredytu na zakup nieruchomości ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać, przepisy te stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą skutki prawne wiążące się ze stwierdzeniem nieważności owej umowy w całości są uzależnione od spełnienia przez tego konsumenta warunku zawieszającego, by ów konsument przed sądem krajowym złożył oświadczenie, w drodze którego wskaże, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy, z jednej strony, iż nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą stwierdzenie nieważności umowy kredytu na zakup nieruchomości, a z drugiej strony – skutków tego stwierdzenia nieważności, oraz po trzecie, że wyraża zgodę na stwierdzenie nieważności tej umowy.
Sporządzono w Luksemburgu w dniu 3 maja 2024 r.
A. Calot Escobar | | O. Spineanu-Matei |