Υπόθεση T-565/19
Oltchim SA
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (δέκατο πενταμελές τμήμα) της 15ης Δεκεμβρίου 2021
«Κρατικές ενισχύσεις – Μέτρα στήριξης που έλαβε η Ρουμανία υπέρ επιχείρησης πετροχημικών – Μη είσπραξη, περαιτέρω συσσώρευση και διαγραφή δημοσίων απαιτήσεων – Προσφυγή ακυρώσεως – Προθεσμία ασκήσεως προσφυγής – Έναρξη – Άρθρο 24, παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΕ) 2015/1589 – Έννομο συμφέρον – Ύπαρξη ενός ή περισσοτέρων μέτρων – Κρατικοί πόροι – Καταλογισμός στο κράτος – Δυνατότητα εφαρμογής του κριτηρίου του ιδιώτη πιστωτή – Εφαρμογή του κριτηρίου του ιδιώτη πιστωτή –Υποχρέωση αιτιολογήσεως»
1. Προσφυγή ακυρώσεως – Προθεσμίες – Έναρξη – Ημερομηνία δημοσιεύσεως – Ημερομηνία λήψεως γνώσεως της πράξεως – Επικουρικός χαρακτήρας – Πράξεις οι οποίες αποτελούν το αντικείμενο δημοσιεύσεως στην Επίσημη Εφημερίδα, δυνάμει κανονιστικής διατάξεως – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία περατώνεται επίσημη διαδικασία εξέτασης στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων – Προθεσμία που αρχίζει από την ημερομηνία δημοσιεύσεως – Ασφάλεια δικαίου – Αρχή της ίσης μεταχειρίσεως
(Άρθρο 263, εδ. 6, ΣΛΕΕ· κανονισμός 2015/1589 του Συμβουλίου, άρθρα 9, 24 § 1 και 32 § 3)
(βλ. σκέψεις 33-56, 67)
2. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Έννομο συμφέρον – Απαίτηση υπάρξεως γεγενημένου και ενεστώτος εννόμου συμφέροντος – Προσφυγή δυνάμενη να προσπορίσει όφελος στον προσφεύγοντα – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται ο μη συμβατός χαρακτήρας ενισχύσεως με την εσωτερική αγορά και διατάσσεται η ανάκτησή της – Παραδεκτό
(Άρθρο 263, εδ. 4, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 72-76)
3. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Χορήγηση πλεονεκτημάτων που μπορούν να καταλογισθούν στο κράτος – Διαδοχικές κρατικές παρεμβάσεις που δεν μπορούν να διαχωριστούν λόγω του ότι συνδέονται πολύ στενά μεταξύ τους – Ύπαρξη ενός ή περισσοτέρων μέτρων – Κριτήρια εκτιμήσεως
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 94, 95, 99, 100, 103, 104, 107, 108, 111-113, 116, 117, 120-137)
4. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Ενισχύσεις προερχόμενες από κρατικούς πόρους – Έννοια των κρατικών πόρων – Μερική διαγραφή χρεών παραχωρηθείσα από ιδιωτική επιχείρηση – Κράτος που κατέχει μειοψηφική συμμετοχή στην εν λόγω ιδιωτική εταιρία – Δεν εμπίπτει
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 147-156)
5. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Χορήγηση πλεονεκτημάτων που μπορούν να καταλογισθούν στο κράτος – Σχέδιο αναδιοργάνωσης επιχείρησης υπό εκκαθάριση το οποίο εγκρίθηκε στο πλαίσιο διαδικασίας αφερεγγυότητας – Απόδειξη της δυνατότητας καταλογισμού στο κράτος της πλειοψηφίας των ψήφων που απαιτούνται για την έγκριση του εν λόγω σχεδίου – Δεν συντρέχει – Δεν εμπίπτει
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 160-215)
6. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Εκτίμηση με βάση το κριτήριο του ιδιώτη επενδυτή – Δυνατότητα εφαρμογής του κριτηρίου του ιδιώτη πιστωτή – Ιδιώτες και δημόσιοι πιστωτές οι οποίοι παραχωρούν διευκολύνσεις πληρωμής σε άλλη επιχείρηση – Εκτίμηση βάσει όλων των κρίσιμων στοιχείων της επίδικης πράξεως και του πλαισίου της
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 226-248)
7. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Έννοια – Χορήγηση πλεονεκτήματος στους δικαιούχους – Μη είσπραξη και περαιτέρω συσσώρευση απαιτήσεων έναντι προβληματικής επιχείρησης – Εκτίμηση σύμφωνα με το κριτήριο του ιδιώτη πιστωτή – Απουσία πλεονεκτήματος
(Άρθρο 107 § 1 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 253-298)
8. Πράξεις των οργάνων – Αιτιολόγηση – Υποχρέωση – Περιεχόμενο – Απόφαση της Επιτροπής στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων – Εξέταση του κριτηρίου του ιδιώτη πιστωτή – Επαρκής αιτιολογία
(Άρθρο 296 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 330, 331)
Σύνοψη
Η οικονομική κατάσταση της Oltchim SA, ρουμανικής επιχειρήσεως που δραστηριοποιείται στην παρασκευή πετροχημικών προϊόντων, επιδεινώθηκε σταδιακά κατά την περίοδο από το 2007 έως το 2012.
Τον Ιανουαρίου 2013, η Oltchim υπέβαλε αίτηση για την κίνηση διαδικασίας αφερεγγυότητας. Στο πλαίσιο της διαδικασίας αυτής, οι πιστωτές της Oltchim, δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, ενέκριναν σχέδιο αναδιοργάνωσης το οποίο πρόβλεπε, μεταξύ άλλων, μερική διαγραφή του χρέους της (στο εξής: σχέδιο αναδιοργάνωσης).
Με απόφαση της 17ης Δεκεμβρίου 2018 (1) (στο εξής: προσβαλλομένη απόφαση), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπίστωσε ότι τρία χωριστά μέτρα που ελήφθησαν υπέρ της Oltchim, εξεταζόμενα από κοινού ή χωριστά, συνιστούσαν κρατικές ενισχύσεις ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά. Τα διαλαμβανόμενα στην απόφαση αυτή μέτρα αφορούσαν, πρώτον, τη μη είσπραξη οφειλών και περαιτέρω συσσώρευση χρεών από την Autoritatea pentru Administrarea Activelor Atatului (αρχή για τη διαχείριση της περιουσίας του Δημοσίου, Ρουμανία, στο εξής: AAAS), μεταξύ Σεπτεμβρίου 2012 και Ιανουαρίου 2013, δεύτερον, τον συνεχή εφοδιασμό χωρίς πληρωμή από την επιχείρηση CET Govora κατά την ίδια περίοδο και, τρίτον, τη διαγραφή χρέους που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του σχεδίου αναδιοργάνωσης από την AAAS, την Administrația Națională Apele Române (εθνική εταιρεία διαχείρισης ύδατος, στο εξής: ANE) και τις επιχειρήσεις Salrom SA και Electrica SA (στο εξής: μερική διαγραφή του χρέους).
Η Oltchim άσκησε προσφυγή ακυρώσεως κατά της αποφάσεως αυτής, η οποία έγινε εν μέρει δεκτή από το δέκατο πενταμελές τμήμα του Γενικού Δικαστηρίου. Στο πλαίσιο αυτό, το Γενικό Δικαστήριο παρέχει διευκρινίσεις όσον αφορά, μεταξύ άλλων, τον υπολογισμό της προθεσμίας ασκήσεως προσφυγής ακυρώσεως κατά αποφάσεως της Επιτροπής με την οποία περατώθηκε επίσημη διαδικασία εξετάσεως στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων, καθώς και την εκτίμηση μέτρων που συνίστανται στη μη είσπραξη, την περαιτέρω συσσώρευση και τη διαγραφή απαιτήσεων βάσει του άρθρου 107, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ.
Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου
Πρώτον, το Γενικό Δικαστήριο απορρίπτει την ένσταση απαραδέκτου της Επιτροπής που αφορά τον προβαλλόμενο εκπρόθεσμο χαρακτήρα της προσφυγής ακυρώσεως που άσκησε η Oltchim.
Συναφώς, η Επιτροπή υποστήριξε ότι η προθεσμία που έπρεπε να τηρηθεί από την Oltchim, δυνάμει του άρθρου 263, έκτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, για την άσκηση της προσφυγής ακυρώσεως δεν άρχισε από την ημερομηνία δημοσιεύσεως της προσβαλλομένης αποφάσεως στην Επίσημη Εφημερίδα, αλλά από την ημερομηνία κατά την οποία η Oltchim έλαβε γνώση της αποφάσεως αυτής.
Στηριζόμενο, όμως, σε γραμματική, συστηματική και τελολογική ερμηνεία του άρθρου 263, έκτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, το Γενικό Δικαστήριο επιβεβαιώνει ότι, αντιθέτως προς όσα υποστηρίζει η Επιτροπή, η δημοσίευση αποφάσεως της Επιτροπής με την οποία περατώνεται επίσημη διαδικασία εξετάσεως στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων στην Επίσημη Εφημερίδα είναι εκείνη που αποτελεί το χρονικό σημείο ενάρξεως της προθεσμίας ασκήσεως προσφυγής από πρόσωπο που δεν είναι αποδέκτης της αποφάσεως όπως η Oltchim, ακόμη και όταν η δημοσίευση αυτή δεν αποτελεί προϋπόθεση για την έναρξη ισχύος της εν λόγω πράξεως ή παραγωγής των αποτελεσμάτων της και δεν προβλέπεται από τη Συνθήκη ΛΕΕ
Όσον αφορά το γράμμα του άρθρου 263, έκτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, το οποίο προβλέπει ότι οι προσφυγές ακυρώσεως ασκούνται εντός δύο μηνών, υπολογιζομένων, κατά περίπτωση, από τη δημοσίευση της πράξεως, την κοινοποίησή της στον προσφεύγοντα ή, ελλείψει δημοσιεύσεως ή κοινοποιήσεως, από την ημέρα κατά την οποία ο προσφεύγων έλαβε γνώση της πράξεως, το Γενικό Δικαστήριο επισημαίνει ότι από τη διάταξη αυτή ουδόλως προκύπτει ότι οι συντάκτες της Συνθήκης θέλησαν να περιορίσουν την έννοια της δημοσιεύσεως κατά τη διάταξη αυτή μόνο στην περίπτωση κατά την οποία η δημοσίευση αποτελεί προϋπόθεση για την έναρξη ισχύος ή την παραγωγή αποτελεσμάτων της προσβαλλομένης πράξεως και προβλέπεται από τη Συνθήκη ΛΕΕ. Επιπλέον, λαμβανομένου υπόψη του πλαισίου εντός του οποίου εντάσσεται το άρθρο 263, έκτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, ήτοι των κανόνων που αποσκοπούν στη διασφάλιση του δικαιώματος των πολιτών να προσφεύγουν ενώπιον του δικαστή της Ένωσης, ο δικαστής αυτός δεν μπορεί να ερμηνεύσει συσταλτικώς την έννοια της δημοσιεύσεως της πράξεως κατά της οποίας στρέφεται προσφυγή ακυρώσεως. Τέλος, ο σκοπός της διατάξεως αυτής, η οποία αποβλέπει στην προστασία της ασφάλειας δικαίου, επιβάλλει να προκρίνεται η ημερομηνία δημοσιεύσεως της πράξεως, έναντι της ημερομηνίας κατά την οποία ο ενδιαφερόμενος έλαβε γνώση της πράξεως, καθόσον η δημοσίευση αποτελεί βέβαιο, προβλέψιμο και ευχερώς επαληθεύσιμο χρονικό σημείο ενάρξεως της προθεσμίας ασκήσεως προσφυγής ακυρώσεως.
Μολονότι δεν αποκλείεται να κοινοποιηθεί σε ενδιαφερόμενο στο πλαίσιο διαδικασίας κρατικών ενισχύσεων απόφαση με την οποία περατώνεται η επίσημη διαδικασία εξετάσεως πολύ πριν από τη δημοσίευσή της στην Επίσημη Εφημερίδα και έτσι, ως εκ τούτου να διαθέτει προθεσμία μεγαλύτερη από εκείνη που διαθέτει το οικείο κράτος μέλος για να ασκήσει προσφυγή ακυρώσεως κατά της αποφάσεως αυτής, ο καθορισμός της ημερομηνίας δημοσιεύσεως στην Επίσημη Εφημερίδα ως χρονικού σημείου ενάρξεως της προθεσμίας ασκήσεως της προσφυγής αυτής δεν αντιβαίνει στην αρχή της ισότητας των υποκειμένων δικαίου ενώπιον του νόμου. Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι εναπόκειται στην Επιτροπή η μέριμνα για την τήρηση της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως, αποτρέποντας, στο μέτρο του δυνατού, χρονική απόκλιση μεταξύ της κοινοποιήσεως στους ενδιαφερομένους αποφάσεως με την οποία περατώνεται η επίσημη διαδικασία εξετάσεως και της δημοσιεύσεώς της στην Επίσημη Εφημερίδα.
Δεύτερον, όσον αφορά το βάσιμο της προσφυγής ακυρώσεως που άσκησε η Oltchim, το Γενικό Δικαστήριο διευκρινίζει, καταρχάς, ότι, λαμβανομένων υπόψη των διαφορών ως προς το αντικείμενο, τη φύση και τον σκοπό των μέτρων που αφορά η προσβαλλομένη απόφαση, καθώς και τη χρονολογική σειρά τους, το πλαίσιο εντός τους οποίου εντάσσονται και την κατάσταση της Oltchim κατά τον χρόνο της εφαρμογής τους, και το γεγονός ότι τα μέτρα αυτά δεν προβλέπονταν ή δεν μπορούσαν να προβλεφθούν κατά τον χρόνο της πρώτης παρεμβάσεως και ότι οι χορηγοί τους είναι διαφορετικοί, τα εν λόγω μέτρα πρέπει να θεωρηθούν ως τρεις διακριτές παρεμβάσεις για τους σκοπούς εφαρμογής του άρθρου 107, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ.
Όσον αφορά τη μερική διαγραφή του χρέους, το Γενικό Δικαστήριο επισημαίνει, στη συνέχεια, ότι η διαγραφή αυτή δεν συνεπαγόταν μεταβίβαση κρατικών πόρων καθόσον η εν λόγω διαγραφή παραχωρήθηκε από την εταιρία Electrica. Συγκεκριμένα, το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει ότι η πλειοψηφία των μετοχών της Electrica ανήκε σε ιδιώτες και ότι από κανένα στοιχείο της δικογραφίας δεν μπορούσε να συναχθεί ότι οι πόροι αυτής τελούν διαρκώς υπό τον έλεγχο του κράτους ή στη διάθεσή του. Επιπλέον, μολονότι η Επιτροπή απέδειξε ότι οι ψήφοι της AAAS και της ANE υπέρ του σχεδίου αναδιοργάνωσης μπορούσαν να καταλογιστούν στο Ρουμανικό κράτος, εντούτοις δεν απέδειξε ότι, λαμβανομένων υπόψη των ισχυόντων εθνικών κανόνων, οι εν λόγω ψήφοι εκπροσωπούσαν την απαιτούμενη πλειοψηφία για την έγκριση ή την παρεμπόδιση της εγκρίσεως του σχεδίου αυτού. Επομένως, καθόσον η μερική διαγραφή του χρέους δεν μπορεί, στο σύνολό της, να καταλογιστεί στο κράτος, το μέτρο αυτό δεν συνιστά κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 107 ΣΛΕΕ.
Όσον αφορά, τέλος, τη μη είσπραξη και περαιτέρω συσσώρευση χρεών από την AAAS, καθώς και τον εφοδιασμό χωρίς πληρωμή από την επιχείρηση CET Govora, το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει ότι η Επιτροπή κακώς έκρινε ότι το κριτήριο του ιδιώτη πιστωτή δεν είχε εφαρμογή ως προς τα μέτρα αυτά. Πράγματι, λαμβανομένου υπόψη του αντικειμένου τους και της κατ’ ουσίαν οικονομικής φύσεώς τους και λαμβανομένου υπόψη του πλαισίου και των σκοπών των μέτρων, καθώς και των κανόνων δικαίου στους οποίους υπόκεινται, τα εν λόγω μέτρα εμπίπτουν στην οικονομική και εμπορική σφαίρα και δεν συνδέονται με την εκ μέρους του κράτους άσκηση προνομίων δημόσιας εξουσίας. Επιπλέον, όσον αφορά ειδικότερα τη μη είσπραξη και περαιτέρω συσσώρευση χρεών προς την AAAS, δεν μπορούσε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ένας υποθετικός ιδιώτης πιστωτής ευρισκόμενος σε κατάσταση παρεμφερή εκείνης της AAAS να συμπεριφερθεί όπως η AAAS. Επομένως, το Γενικό Δικαστήριο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, ελλείψει αποδείξεως εκ μέρους της Επιτροπής ότι το εν λόγω μέτρο παρείχε πλεονέκτημα στην Oltchim, ούτε το μέτρο αυτό συνιστά κρατική ενίσχυση.