OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
JEANA RICHARDA DE LA TOURA
przedstawiona w dniu 22 kwietnia 2021 r.(1)
Sprawa C‑30/20
RH
przeciwko
AB Volvo,
Volvo Group Trucks Central Europe GmbH,
Volvo Lastvagnar AB,
Volvo Group España SA
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Juzgado de lo Mercantil n° 2 de Madrid (sąd gospodarczy nr 2 w Madrycie, Hiszpania)]
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Rozporządzenie (UE) nr 1215/2012 – Jurysdykcja szczególna – Artykuł 7 pkt 2 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego – Miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę – Miejsce, w którym szkoda się urzeczywistniła – Żądanie naprawienia szkody spowodowanej przez kartel uznany za niezgodny z art. 101 TFUE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym – Bezpośrednie wskazanie właściwego sądu – Miejsce nabycia dóbr – Miejsce siedziby – Możliwość ustanowienia przez państwa członkowskie koncentracji właściwości
I. Wprowadzenie
1. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Juzgado de lo Mercantil n° 2 de Madrid (sąd gospodarczy nr 2 w Madrycie, Hiszpania), dotyczy wykładni art. 7 pkt 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych(2).
2. Wniosek ten złożono w ramach rozpatrywania powództwa wytoczonego przez RH, z siedzibą w Kordobie (Hiszpania), o naprawienie szkody wyrządzonej mu naruszeniem art. 101 TFUE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym z dnia 2 maja 1992 r.(3), przeciwko czterem spółkom grupy Volvo, z których trzy mają siedziby w państwach członkowskich innych niż Królestwo Hiszpanii.
3. Do Trybunału zwrócono się o wyjaśnienie, czy art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 wskazuje bezpośrednio sąd właściwy, bez odsyłania do przepisów wewnętrznych państw członkowskich.
4. Chociaż odpowiedź na to pytanie można prawdopodobnie wywieść z niektórych orzeczeń Trybunału, a w szczególności z najnowszych orzeczeń w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego, to wydaje się jednak, w szczególności w świetle wątpliwości wyrażonych przez sąd odsyłający, że odpowiedź tę należałoby uzupełnić w odniesieniu do trzech innych, ściśle ze sobą powiązanych zagadnień.
5. W odniesieniu bowiem do złożonego sporu, którego przedmiot stanowi żądanie naprawienia szkód spowodowanych praktykami antykonkurencyjnymi, cele pewności prawa i skuteczności uzasadniają udzielenie sądom krajowym użytecznych wskazówek w kwestii wskazania sądu właściwego miejscowo i współistnienia szeregu łączników przyjętych w orzeczeniach Trybunału. Przy tej okazji należy również zbadać kwestię swobody państw członkowskich, podniesioną przez niektóre z nich w uwagach na piśmie, w odniesieniu do koncentracji rozpoznawania tego rodzaju sporów przed wyspecjalizowanymi sądami.
6. Przedstawię w związku z tym powody, które skłaniają mnie do uznania w istocie, że:
– art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 określa zarówno jurysdykcję krajową sądu, do którego wniesiono powództwo, jak i jego właściwość w ramach rozdziału właściwości na szczeblu krajowym pomiędzy sądami danego państwa członkowskiego;
– w okolicznościach sprawy rozpoznawanej w postępowaniu głównym sądem właściwym miejscowo jest sąd, w którego obszarze właściwości znajduje się miejsce nabycia odnośnych dóbr;
– państwa członkowskie mogą w ramach krajowej organizacji sądownictwa zdecydować o skoncentrowaniu rozpoznawania sporów dotyczących praktyk antykonkurencyjnych przed określonymi wyspecjalizowanymi sądami, z zastrzeżeniem poszanowania zasad równoważności i skuteczności.
II. Rozporządzenie nr 1215/2012
7. Motywy 15, 16 i 34 rozporządzenia nr 1215/2012 mają następujące brzmienie:
„(15) Przepisy o jurysdykcji powinny być w wysokim stopniu przewidywalne i opierać się na zasadzie, że jurysdykcję w ogólności [co do zasady] mają sądy miejsca zamieszkania [względnie siedziby] pozwanego. Tak ustalona jurysdykcja powinna mieć miejsce zawsze [być zawsze dostępna], z wyjątkiem kilku dokładnie określonych przypadków, w których ze względu na przedmiot sporu lub autonomię stron uzasadnione jest inne kryterium powiązania [uzasadniony jest inny łącznik]. Siedziba osób prawnych musi być zdefiniowana wprost [w sposób autonomiczny] w rozporządzeniu celem wzmocnienia przejrzystości wspólnych przepisów i uniknięcia konfliktów kompetencyjnych.
(16) Jurysdykcja oparta na łączniku miejsca zamieszkania [lub siedziby] powinna zostać uzupełniona jurysdykcją opartą na innych łącznikach, które powinny zostać dopuszczone ze względu na ścisły związek pomiędzy sądem a sporem prawnym lub w interesie prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Istnienie ścisłego związku powinno zagwarantować pewność prawną oraz uniknięcie możliwości pozywania pozwanego przed sąd państwa członkowskiego, którego pozwany nie mógł rozsądnie przewidzieć. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza w przypadku sporów dotyczących zobowiązań pozaumownych wynikających z naruszenia prywatności i innych dóbr osobistych, w tym zniesławienia.
[…]
(34) W celu zapewnienia ciągłości pomiędzy [Konwencją z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych(4), zmienioną późniejszymi konwencjami o przystąpieniu nowych państw członkowskich do tej konwencji(5)], rozporządzeniem [Rady] (WE) nr 44/2001 [z dnia 22 grudnia 2000 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych(6)] a niniejszym rozporządzeniem powinny być przewidziane przepisy przejściowe. Dotyczy to również wykładni postanowień [tej] konwencji […] oraz zastępujących ją rozporządzeń dokonywanej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej”.
8. Artykuł 1 rozporządzenia nr 1215/2012, należący do jego rozdziału I, noszącego tytuł „Zakres stosowania i definicje”, przewiduje w ust. 1:
„Niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu. […]”
9. Rozdział II tego rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja”, zawiera w sekcji 1, której przedmiotem są „[p]rzepisy ogólne”, art. 4–6.
10. Artykuł 4 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia stanowi:
„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.
11. Zgodnie z art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012:
„Osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego tylko zgodnie z przepisami ustanowionymi w sekcjach 2–7 niniejszego rozdziału”.
12. Sekcja 2 wspomnianego rozdziału, zatytułowana „Jurysdykcja szczególna”, obejmuje art. 7–9.
13. Artykuł 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012 ma następujące brzmienie:
„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego może być pozwana w innym państwie członkowskim:
[…]
2) w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego – przed sądy miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę”.
14. Artykuł 26 wspomnianego rozporządzenia, znajdujący się w sekcji 7 rozdziału II, zatytułowanej „Umowa dotycząca jurysdykcji”, przewiduje w ust. 1:
„Jeżeli sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji na podstawie innych przepisów niniejszego rozporządzenia, uzyskuje on jurysdykcję, jeżeli pozwany przed tym sądem wda się w spór. Niniejszy przepis nie ma zastosowania, jeżeli pozwany wdaje się w spór w tym celu, aby podnieść zarzut braku jurysdykcji lub jeżeli inny sąd ma na podstawie art. 24 jurysdykcję wyłączną”.
III. Stan faktyczny w postępowaniu głównym i pytanie prejudycjalne
15. Jak wynika z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, RH z siedzibą w Kordobie nabyło w latach 2004–2009 od dealera Volvo Group España, SA na potrzeby swojej działalności w zakresie transportu drogowego pięć samochodów ciężarowych. Własność jednego z samochodów ciężarowych została przeniesiona na RH w 2008 r. po zakończeniu umowy leasingu.
16. W dniu 19 lipca 2016 r. Komisja Europejska wydała decyzję C(2016) 4673 final dotyczącą postępowania przewidzianego w art. 101 [TFUE] oraz art. 53 Porozumienia EOG (sprawa AT.39824 – Samochody ciężarowe), której streszczenie opublikowano w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 6 kwietnia 2017 r.(7).
17. W decyzji tej Komisja stwierdziła istnienie kartelu pomiędzy piętnastoma producentami samochodów ciężarowych, w tym AB Volvo, Volvo Lastvagnar AB i Volvo Group Trucks Central Europe GmbH w okresie od dnia 17 stycznia 1997 r. do dnia 18 stycznia 2011 r. w odniesieniu do dwóch kategorii towarów, mianowicie samochodów ciężarowych o masie od 6 do 16 ton (średnie samochody ciężarowe) i samochodów ciężarowych o masie przekraczającej 16 ton (duże samochody ciężarowe), zarówno samochodów ciężarowych skrzyniowych, jak i ciągników siodłowych.
18. Zgodnie z tą decyzją(8) „[n]aruszenie to polegało na dokonaniu ustaleń w zmowie dotyczących określania cen i podwyższania cen brutto samochodów ciężarowych na terytorium [Europejskiego Obszaru Gospodarczego, zwanego dalej »EOG«]; oraz harmonogramu i przenoszenia kosztów wprowadzania technologii emisji dla średnich i dużych samochodów ciężarowych, co jest wymagane przez standardy EURO 3–6. Główne siedziby przedsiębiorstw, o których mowa, były bezpośrednio zaangażowane w dyskusje na temat cen, podwyższania cen i wprowadzania nowych standardów emisji do 2004 r. Począwszy co najmniej od sierpnia 2002 r., dyskusje te odbywały się za pośrednictwem niemieckich spółek zależnych, które w różnym stopniu informowały główne siedziby o tych dyskusjach. Dyskusje prowadzono w ramach stosunków wielostronnych i dwustronnych. Ustalenia dokonane w zmowie obejmowały porozumienia i praktyki uzgodnione dotyczące określania cen i podwyżek cen brutto w celu wyrównania ich na terytorium EOG oraz harmonogramu i przenoszenia kosztów wprowadzenia technologii emisji, wymaganej przez standardy EURO 3–6. Naruszenie dotyczyło całego EOG i trwało od dnia 17 stycznia 1997 r. do dnia 18 stycznia 2011 r.”.
19. W konsekwencji Komisja nałożyła grzywny na wszystkie przedsiębiorstwa biorące udział w kartelu, w tym na Volvo, Volvo Lastvagnar i Volvo Group Trucks Central Europe, z wyjątkiem przedsiębiorstwa, które korzystało ze zwolnienia(9).
20. RH pozwało Volvo, Volvo Lastvagnar i Volvo Group Trucks Central Europe oraz hiszpańską spółkę zależną tych spółek dominujących, Volvo Group España (zwane dalej „spółkami Volvo”).
21. Spółki te zakwestionowały jedynie jurysdykcję krajową(10) sądu odsyłającego. Powołały się one na art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 i na orzecznictwo Trybunału, z których wynika, że ustanowiony w nim łącznik jurysdykcyjny, a mianowicie „miejsce, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę”, jest pojęciem prawa Unii i oznacza miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące powstanie szkody, w niniejszym przypadku miejsce, w którym zawarto kartel dotyczący samochodów ciężarowych. Nie można go utożsamić z miejscem siedziby powoda, a ponadto znajdowało się ono poza Hiszpanią, w innych państwach członkowskich.
22. Sąd odsyłający wskazuje, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału jurysdykcja krajowa sądu hiszpańskiego może być uzasadniona ze względu na miejsce zaistnienia szkody. Przypomina, że zgodnie z wyrokiem z dnia 21 maja 2015 r., CDC Hydrogen Peroxide(11), miejscem tym jest miejsce siedziby osoby poszkodowanej. Sąd ów dodaje, że w wyroku z dnia 29 lipca 2019 r., Tibor-Trans(12), który dotyczył powództwa wniesionego na Węgrzech przeciwko innemu członkowi tego samego kartelu, mającego taki sam przedmiot jak powództwo RH, Trybunał orzekł, że „jeżeli rynek, na który ma wpływ antykonkurencyjne zachowanie, stanowi rynek państwa członkowskiego, na którego terytorium miała wystąpić podnoszona szkoda, należy uznać, że do celów zastosowania art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 miejsce urzeczywistnienia się szkody znajduje się w tym państwie członkowskim”(13).
23. Sąd odsyłający wyraża wątpliwości co do tego, czy orzecznictwo to odnosi się do jurysdykcji krajowej sądów państwa członkowskiego, w którym wystąpiła szkoda, czy też ustala również bezpośrednio sąd właściwy miejscowo w tym państwie członkowskim.
24. Sąd odsyłający wyjaśnia, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Tribunal Supremo (sądu najwyższego, Hiszpania)(14) norma ustanowiona w art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 nie reguluje rozdziału właściwości miejscowej między sądami danego państwa. W związku z tym, w braku szczególnego przepisu krajowego określającego właściwość miejscową sądu w sprawach mających za przedmiot powództwo z zakresu prawa prywatnego konkurencji, właściwymi przepisami jurysdykcyjnymi są te, które mają zastosowanie w dziedzinie nieuczciwej konkurencji, ustanowione w art. 52 ust. 1 pkt 12 ustawy o postępowaniu cywilnym 1/2000. W konsekwencji sądem właściwym jest sąd miejsca, w którym szkoda zaistniała, czyli miejsce nabycia samochodu lub zawarcia umowy leasingu.
25. Sąd odsyłający uważa, że art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 można interpretować w ten sam sposób, w który czyni to Trybunał w orzecznictwie dotyczącym jurysdykcji do rozpoznania powództwa dotyczącego odpowiedzialności umownej. W wyrokach z dnia 3 maja 2007 r., Color Drack(15), i z dnia 9 lipca 2009 r., Rehder(16), Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 1 lit. b) rozporządzenia nr 44/2001 wskazuje bezpośrednio właściwy sąd, bez odsyłania do przepisów wewnętrznych państw członkowskich. Jeżeli tak jest, to sądem właściwym byłby sąd miejsca siedziby poszkodowanego w wyniku kartelu.
26. W tych okolicznościach Juzgado de lo Mercantil n° 2 de Madrid (sąd gospodarczy nr 2 w Madrycie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy art. 7 pkt 2 rozporządzenia [nr 1215/2012], zgodnie z którym osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego może być pozwana w innym państwie członkowskim: »w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego – przed sądy miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę«, należy interpretować w ten sposób, że określa on jedynie jurysdykcję krajową sądów państwa członkowskiego, w którym znajduje się miejsce zdarzenia wywołującego szkodę, zatem dla ustalenia sądu krajowego właściwego miejscowo na terytorium tego państwa stosuje się krajowe przepisy postępowania cywilnego, czy też należy go interpretować jako przepis mieszany, który określa w sposób bezpośredni zarówno jurysdykcję krajową, jak i właściwość miejscową sądu krajowego bez potrzeby odwoływania się do uregulowań krajowych?”.
27. Uwagi na piśmie przedłożyły Trybunałowi spółki Volvo, rządy hiszpański, francuski i niderlandzki oraz Komisja.
28. Rozprawa, która została pierwotnie wyznaczona na dzień 17 grudnia 2020 r., została odwołana ze względu na kryzys sanitarny, a pytanie zadane w celu uzyskania odpowiedzi ustnej przekształcono w pytanie wymagające odpowiedzi na piśmie i uzupełniono innymi pytaniami. Spółki Volvo oraz rząd hiszpański i Komisja udzieliły odpowiedzi na te pytania w wyznaczonych terminach.
IV. Analiza
A. W przedmiocie dopuszczalności
29. Spółki Volvo wniosły o stwierdzenie niedopuszczalności wniosku ze względu na to, że odpowiedź na pytanie postawione przez sąd odsyłający jest jasna.
30. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w ramach współpracy pomiędzy Trybunałem a sądami krajowymi ustanowionej w art. 267 TFUE, po pierwsze, jedynie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i na którym spoczywa odpowiedzialność za przyszłe orzeczenie sądowe, należy, przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy, zarówno ocena, czy dla wydania wyroku niezbędne jest uzyskanie orzeczenia prejudycjalnego, jak i ocena znaczenia pytań, z którymi ów sąd zwraca się do Trybunału. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia. Po drugie, pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się sąd krajowy na gruncie stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny, przy czym prawidłowość tych ustaleń nie podlega ocenie Trybunału, korzystają z domniemania, iż mają one znaczenie dla sprawy(17).
31. W niniejszej sprawie sąd odsyłający przedstawił szczegółowo powody, dla których powziął wątpliwości co do swojej właściwości miejscowej, uzasadniające złożenie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Są one oparte na braku wyraźnego orzeczenia Trybunału wydanego w sprawie dotyczącej czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego, które wyjaśniałoby zakres art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, oraz na utrwalonym orzecznictwie Tribunal Supremo (sądu najwyższego), zgodnie z którym przepis ten nie wyklucza stosowania wewnętrznych przepisów jurysdykcyjnych.
32. W tych okolicznościach pytanie przedstawione przez sąd odsyłający jest moim zdaniem dopuszczalne.
B. Co do istoty
33. Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w sprawach, których przedmiotem jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego, określa on nie tylko jurysdykcję krajową sądów państwa członkowskiego, na które wskazuje łącznik przewidziany w tym przepisie, lecz dokonuje również rozdziału właściwości miejscowej między sądy tego państwa.
1. Uwagi wstępne
34. W uzasadnieniu swojego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd odsyłający słusznie przypomniał, że na tle takich samych okoliczności faktycznych, jak te leżące u podstawy postępowania głównego, a mianowicie okoliczności dotyczących kartelu samochodów ciężarowych, Trybunał wypowiedział się w wyroku Tibor-Trans w przedmiocie jurysdykcji sądu, do którego wniesiono powództwo o naprawienie szkody spowodowanej naruszeniem prawa konkurencji. Sąd ten wskazał również, że odpowiedź udzielona przez Trybunał w tym wyroku nie dotyczy w sposób wyraźny „mieszanego” charakteru normy jurysdykcyjnej przewidzianej w art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, w odróżnieniu od orzeczeń wydanych w sprawach dotyczących odpowiedzialności umownej, a mianowicie wyroków z dnia 3 maja 2007 r., Color Drack(18), i z dnia 9 lipca 2009 r., Rehder(19).
35. Pragnę zauważyć, po pierwsze, że nie jest to jedyny przypadek pojawienia się tego wcześniej niespotykanego zagadnienia(20). Wydaje się zatem, że sądy krajowe oczekują bardziej precyzyjnej wykładni przepisów rozporządzenia nr 1215/2012. Po drugie, należy moim zdaniem rozważyć udzielenie sądowi odsyłającemu odpowiedzi w świetle wyroku Verein für Konsumenteninformation i wyroku z dnia 24 listopada 2020 r., Wikingerhof(21), wydanych po wniesieniu niniejszej sprawy do Trybunału.
36. Dlatego też moją analizę poświęcę najpierw postawionemu pytaniu dotyczącemu zakresu przepisu jurysdykcyjnego przewidzianego w art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012. Następnie przedstawię rozważania mające na celu doprecyzowanie kryteriów służących ustaleniu sądu właściwego miejscowo. Wreszcie, zbadam sugestię rządu francuskiego i Komisji dotyczącą uprawnienia państw członkowskich do ustanowienia organizacji sądownictwa opartej na kryterium meritum sprawy, w sposób umożliwiający na koncentrację rozpoznawania określonych sporów przed wyspecjalizowanymi sądami.
37. Na potrzeby analizy wszystkich tych zagadnień pragnę przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w zakresie, w jakim rozporządzenie nr 1215/2012 uchyla i zastępuje rozporządzenie nr 44/2001, które z kolei zastąpiło konwencję brukselską, dokonana przez Trybunał wykładnia przepisów tych ostatnich instrumentów prawnych obowiązuje także w odniesieniu do przepisów rozporządzenia nr 1215/2012, jeżeli przepisy te można uznać za im „równoważne”(22). Jest tak w przypadku art. 5 pkt 3 wspomnianej konwencji i art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 z jednej strony oraz art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 z drugiej strony(23).
2. W przedmiocie ustalenia zarówno jurysdykcji krajowej, jak i właściwości konkretnego sądu w ramach danego państwa członkowskiego
38. Jestem zdania, że od czasu wydania wyroku Wikingerhof wątpliwości wyrażone przez sąd odsyłający co do przedmiotu art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 można łatwo rozwiać. Trybunał uznał, że „sąd właściwy na podstawie art. 7 pkt 2 [tego rozporządzenia], a mianowicie […] ten sąd, w którego obszarze właściwości leży rynek, na który miało wpływ zarzucane zachowanie antykonkurencyjne, jest […] najbardziej odpowiedni do wydania orzeczenia”(24).
39. W konsekwencji uważam, podobnie jak wszystkie strony i uczestnicy postępowania, którzy przedstawili Trybunałowi uwagi na piśmie, oraz rzecznicy generalni, którzy wypowiedzieli się incydentalnie w tej kwestii przy okazji poprzednich spraw(25), że można w sposób wyraźny uściślić, iż art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 ma na celu uregulowanie nie tylko rozdziału jurysdykcji pomiędzy państwami członkowskimi, ale również rozdziału właściwości na szczeblu krajowym, pomiędzy sądami danego państwa członkowskiego, przy czym pozostałe kwestie proceduralne podlegają w dalszym ciągu prawu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma sąd rozpatrujący sprawę(26).
40. Tak więc wystarczające mogłoby być stwierdzenie, po pierwsze, jak w wyroku z dnia 9 lipca 2009 r., Rehder(27), wydanym w sprawie dotyczącej umowy, w odniesieniu do przepisów rozporządzenia nr 44/2001, że względy, na których oparł się Trybunał, dokonując interpretacji przedstawionej w wyroku z dnia 3 maja 2007 r., Color Drack(28), odnoszą się również do równoważnych przepisów o jurysdykcji szczególnej zawartych w rozporządzeniu nr 1215/2012 z uwagi na ich genezę, cel i miejsce zajmowane przez nie w systemie ustanowionym na mocy tego rozporządzenia. Po drugie, powody te doprowadziły Trybunał do dokonania takiej samej wykładni przepisów jurysdykcyjnych w dziedzinie zobowiązań alimentacyjnych.
41. Jednakże w celu ułatwienia zrozumienia powiązań pomiędzy wszystkimi przepisami rozporządzenia nr 1215/2012 dobrze byłoby, jak sądzę, wyszczególnić elementy przydatne do celów wykładni art. 7 pkt 2 tego rozporządzenia przy uwzględnieniu nie tylko jego brzmienia, ale także systemu, który ustanawia, i celów, do których zmierza(29).
42. Po pierwsze, co się tyczy brzmienia art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, warto porównać je z brzmieniem art. 4 ust. 1 tego rozporządzenia. Artykuł ten dotyczy „sądów” państwa członkowskiego, na którego terytorium mają miejsce zamieszkania pozwani. To ogólne wyrażenie określa jurysdykcję sądów państwa członkowskiego rozumianych jako całość(30). Wskazanie sądu właściwego miejscowo jest zatem regulowane przepisami krajowymi.
43. Natomiast w art. 7 rozporządzenia nr 1215/2012, z wyjątkiem pkt 6, prawodawca Unii przyjął wyrażenie „przed sądy miejsca”(31) lub „przed sąd”, ponieważ chodzi tu o wybór, którego może dokonać powód, stosownie do konkretnego miejsca, w drodze wyjątku od normy jurysdykcji ogólnej(32), w zależności od przedmiotu powództwa. I tak, w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego art. 7 pkt 2 tego rozporządzenia posługuje się łącznikiem „miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę”. Podobnie na podstawie art. 7 pkt 1 lit. a) rzeczonego rozporządzenia pozwany może być także pozwany „przed sądy miejsca wykonania danego zobowiązania”.
44. Po drugie trzeba wskazać na przewidujący odstępstwa od zasady ogólnej charakter systemu ustanowionego przez rozporządzenie nr 1215/2012, który umożliwia powodowi powołanie się na jeden z przepisów o jurysdykcji szczególnej przewidzianych w tym rozporządzeniu(33), który to charakter wynika z faktu, że system ten jest zastrzeżony dla niektórych dziedzin lub ma na celu ochronę słabszej strony.
45. Po trzecie, należy podkreślić, że sformułowanie tych przepisów o jurysdykcji szczególnej jest uzasadnione, jak wyjaśniono w motywie 16 rozporządzenia nr 1215/2012, celem prawodawcy polegającym na zezwoleniu na wybór sądu państwa członkowskiego ze względu na ścisły związek pomiędzy sądem a sporem prawnym lub w interesie prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości(34). Trybunał zawsze kierował się tymi zasadami przy dokonywaniu wykładni przepisów o jurysdykcji szczególnej z myślą o określeniu łączników pozwalających na ujednolicenie jurysdykcyjnych norm kolizyjnych(35) i wskazanie sądu najbardziej odpowiedniego do orzeczenia w sprawie.
46. Analizę tę potwierdza sprawozdanie P. Jenarda w sprawie konwencji brukselskiej(36), którego analiza została potwierdzona w sprawozdaniu P. Schlossera dotyczącym konwencji w sprawie przystąpienia Danii, Irlandii i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej do konwencji brukselskiej oraz do protokołu dotyczącego jej interpretacji przez Trybunał Sprawiedliwości(37).
47. W tych okolicznościach, jak można było już wywnioskować z uzasadnienia wcześniejszych wyroków Trybunału wydanych zarówno w sprawach dotyczących umowy(38), jak i w dziedzinie zobowiązań alimentacyjnych(39), nie ulega wątpliwości, że art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 wskazuje – ze względu na cele realizowane przez to rozporządzenie – bezpośrednio sąd właściwy(40).
48. Taką odpowiedź, nakładającą na sąd państwa członkowskiego, do którego wniesiono powództwo na podstawie art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, obowiązek niestosowania krajowych przepisów o właściwości miejscowej, należy moim zdaniem, w szczególności ze względu na ewolucję orzecznictwa Trybunału dotyczącego kwestii jurysdykcji w przypadku naruszenia prawa konkurencji, uzupełnić poprzez wyjaśnienia na temat miejsca urzeczywistnienia się podnoszonej szkody(41) oraz na temat wskazania konkretnego sądu mającego jurysdykcję szczególną.
3. W przedmiocie ustalenia miejsca urzeczywistnienia się podnoszonej szkody i wskazania sądu właściwego
49. W uzasadnieniu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd odsyłający powołał się na wyrok CDC Hydrogen Peroxide(42) i wyrok Tibor-Trans, dotyczące ustalenia sądu właściwego do orzekania w przedmiocie powództw o naprawienie szkód wyrządzonych przez kartele, z powodu których Komisja nałożyła grzywny(43), przy czym sąd odsyłający nie dokonał między nimi rozróżnienia, mimo że Trybunał przyjął dwa różne miejsca wystąpienia szkody, a okoliczności faktyczne sprawy w postępowaniu głównym są bliższe drugiemu wyrokowi.
50. W konsekwencji moim zdaniem Trybunał ma przy okazji niniejszej sprawy okazję dostarczyć wszelkich przydatnych sądom krajowym wyjaśnień w przedmiocie zakresu wyroku Tibor-Trans w świetle wyroku Verein für Konsumenteninformation i wyroku Wikingerhof wydanych przez Trybunał po złożeniu rozpatrywanego niniejszym wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Trybunał powinien również wyjaśnić, czy w celu osiągnięcia celu uzasadniającego istnienie łączników jurysdykcyjnych, a mianowicie uprzywilejowania bliskiego związku jurysdykcji ze sporem, można stosować kilka łączników.
a) Wyrok Tibor-Trans
51. Nawet jeśli wyrok Tibor-Trans został wydany w kontekście niemal identycznym z kontekstem, w jaki wpisuje się spór rozpatrywany w postępowaniu głównym, zasługuje on pod wieloma względami na szczegółową analizę.
52. Po pierwsze, w sprawie, która doprowadziła do wydania wyroku Tibor-Trans, do sądu odsyłającego, tak jak w postępowaniu głównym, wniesiono powództwo o naprawienie szkód polegających na zapłaceniu nadwyżki z powodu sztucznie zawyżonych cen samochodów ciężarowych w wyniku zastosowania tych samych praktyk antykonkurencyjnych.
53. O ile w sprawie, w której wydano wyrok Tibor-Trans, skarżąca spółka postanowiła skierować swoje powództwo przeciwko jednemu tylko z uczestników omawianego kartelu, u którego się nie zaopatrywała(44), o tyle w niniejszym przypadku RH pozwało spośród podmiotów odpowiedzialnych za rozpatrywany kartel szereg spółek posiadających siedziby poza Hiszpanią, od których nie nabyło bezpośrednio produkowanych przez nie samochodów ciężarowych. Ponadto RH pozwało hiszpańską spółkę zależną tych spółek(45), od której zależny jest hiszpański dealer samochodów, u którego RH dokonywało kupna samochodów, jak można wywnioskować z akt sprawy(46).
54. Po drugie, w sprawie, w której wydano wyrok Tibor-Trans, sąd odsyłający miał wątpliwości co do analogicznego zastosowania wyroku CDC Hydrogen Peroxide, w którym Trybunał wskazał jako sąd właściwy sąd miejsca siedziby spółki powodowej ze względu na brak bezpośredniej więzi umownej między stronami i obowiązek pominięcia normy jurysdykcyjnej faworyzującej forum actoris(47).
55. Trybunał orzekł, że „art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w ramach powództwa o naprawienie szkody spowodowanej przez naruszenie w rozumieniu art. 101 TFUE, polegające w szczególności na mających znamiona zmowy uzgodnieniach w kwestii ustalania cen i podwyższania cen brutto samochodów ciężarowych, »miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę« oznacza – w sytuacji takiej jak zaistniała w postępowaniu głównym – miejsce [położenia]rynku, na które naruszenie to miało wpływ, czyli miejsce, gdzie ceny zostały zniekształcone, w którym poszkodowany, jak twierdzi, poniósł szkodę, nawet jeśli powództwo zostało skierowane przeciwko uczestnikowi rozpatrywanego kartelu, z którym poszkodowany nie nawiązał stosunków umownych”(48).
56. W odniesieniu do ustalenia szkody Trybunał wskazał, że „[s]zkoda podnoszona w postępowaniu głównym wynika zasadniczo z nadwyż[ek] w zapłaconej cenie, która została sztucznie zawyżona, i z tego względu wydaje się […] bezpośrednim następstwem naruszenia w rozumieniu art. 101 TFUE, a w związku z tym stanowi szkodę bezpośrednią, umożliwiającą co do zasady uzasadnienie jurysdykcji sądów państwa członkowskiego, na którego terytorium szkoda ta się urzeczywistniła”(49).
57. Co się tyczy miejsca wystąpienia bezpośrednio poniesionej szkody, Trybunał orzekł, że „[j]eżeli rynek, na który ma wpływ antykonkurencyjne zachowanie, stanowi rynek państwa członkowskiego, na którego terytorium miała wystąpić podnoszona szkoda, należy uznać, że do celów zastosowania art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 miejsce urzeczywistnienia się szkody znajduje się w tym państwie członkowskim”(50).
58. Na poparcie tego rozstrzygnięcia Trybunał przytoczył pkt 40 wyroku flyLAL-Lithuanian Airlines. W konsekwencji pragnę stwierdzić, po pierwsze, że w sprawie kartelu cenowego o tym samym charakterze, obłożonego sankcjami na takich samych warunkach jak kartel, który posłużył za podstawę powództwa odszkodowawczego w wyroku CDC Hydrogen Peroxide(51), Trybunał rozszerzył rozwiązanie przyjęte przez niego w sprawie, w której krajowy urząd ochrony konkurencji stwierdził nadużycie pozycji dominującej i w której zarzucono istnienie porozumienia antykonkurencyjnego(52). Po drugie, rozwiązanie to opiera się na zbieżności dwóch elementów, a mianowicie miejsca położenia rynku, na który ma wpływ naruszenie, i miejsca, w którym miała wystąpić podnoszona szkoda(53).
59. Ogólniej rzecz ujmując, w wyroku Tibor-Trans liczne inne odniesienia do wyroku flyLAL-Lithuanian Airlines odzwierciedlają ewolucję orzecznictwa Trybunału, zmierzającą do harmonizacji łączników z miejscem, w którym szkoda została bezpośrednio poniesiona, niezależnie od tego, czy chodzi o nadwyżkę w cenie płaconą przy zakupie(54) czy też o utratę sprzedaży(55), i niezależnie od tego, czy antykonkurencyjne zachowania zostały stwierdzone w drodze wcześniejszej decyzji władz, czy nie(56).
60. Ta linia orzecznictwa sprzyjająca odesłaniu do rynku, na który wpływ miały praktyki antykonkurencyjne, w związku z którymi wystąpiono do sądu o odszkodowanie, znalazła niedawno potwierdzenie w wyroku Wikingerhof, w którym Trybunał orzekł, że do zakresu spraw dotyczących czynów niedozwolonych i czynów podobnych do czynu niedozwolonego w rozumieniu art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy powództwo o zaniechanie określonego zachowania podejmowanego w ramach stosunku umownego łączącego powoda i pozwanego, oparte na zarzucie nadużycia przez pozwanego pozycji dominującej z naruszeniem prawa konkurencji(57).
61. Trybunał uznał, że w okolicznościach sprawy rozpatrywanej w postępowaniu głównym „sąd właściwy na podstawie art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, a mianowicie […] ten sąd, w którego obszarze właściwości leży rynek, na który miało wpływ zarzucane zachowanie antykonkurencyjne, jest […] najbardziej odpowiedni do wydania orzeczenia w przedmiocie głównej kwestii zasadności tego twierdzenia, w szczególności w zakresie zbierania i oceny istotnych w tym względzie dowodów”(58).
62. Pragnę zauważyć, po pierwsze, że w wyroku Wikingerhof Trybunał przywiązał szczególną wagę do tego uściślenia w odniesieniu do ustalenia miejsca wystąpienia zdarzenia wywołującego szkodę, które nastąpiło lub może nastąpić, przy okazji rozważań nad możliwością zastosowania art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 w zależności od kwalifikacji roszczeń powoda(59), a nie nad ustaleniem jednego z łączników jurysdykcji wynikających z tego artykułu(60).
63. Po drugie, wydaje mi się, że z odesłań do wyroku Tibor-Trans i wyroku Verein für Konsumenteninformation, zawartych w pkt 37 wyroku Wikingerhof, należy wyciągnąć wnioski pozwalające uzasadnić przez analogię rozstrzygnięcie Trybunału w przedmiocie jurysdykcji.
b) Uzasadnienie wyboru dla celów określenia miejsca wystąpienia szkody miejsca położenia rynku, na który naruszenie ma wpływ
64. W pkt 34 wyroku Tibor-Trans, do którego odsyła wyrok Wikingerhof(61), który należy odczytywać w związku z pkt 33 i 35 tego pierwszego wyroku, Trybunał uznał, że wybór miejsca, gdzie znajduje się rynek, na który wpływ miało naruszenie i na którym poszkodowany, jak twierdzi, poniósł szkodę, wynika z konieczności ustalenia sądu najbardziej odpowiedniego do rozpatrzenia powództw odszkodowawczych związanych z czynem ograniczającym konkurencję, zapewnienia przewidywalności takiej normy dla danego podmiotu gospodarczego i spełnienia wymogów spójności z prawem właściwym dla takich powództw odszkodowawczych(62).
65. W pkt 38 wyroku Verein für Konsumenteninformation, do którego również odsyła wyrok Wikingerhof(63), Trybunał uzasadnił wykładnię, która doprowadziła go do przyjęcia, że miejscem urzeczywistnienia się szkody jest miejsce, w którym kupiono sporny pojazd(64), tym, że jest ona „również zgodna z celami bliskości i prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, o których mowa w motywie 16 rozporządzenia nr 1215/2012, ponieważ w celu ustalenia wymiaru poniesionej szkody sąd krajowy może musieć dokonać oceny warunków panujących na rynku danego państwa członkowskiego, na którego terytorium został kupiony ów pojazd, przy czym sądy tego ostatniego państwa członkowskiego mają łatwiejszy dostęp do materiału dowodowego koniecznego dla celów dokonania takiego ustalenia”(65).
66. Ewolucja uzasadnienia łącznika przyjętego przez Trybunał w tych trzech wyrokach wskazuje moim zdaniem na uwzględnienie w sposób konkretny szczególnego wymiaru sporów z zakresu konkurencji. W przypadku bowiem bezprawnych zachowań mających wpływ na rynek gospodarczy ułatwiony dostęp do środków dowodowych koniecznych do oceny warunków panujących na tym rynku i konsekwencji takich zachowań przyczynia się do sprawnej organizacji postępowania(66). Jest to zatem czynnik decydujący o wyborze sądu najbardziej odpowiedniego do zagwarantowania przestrzegania reguł zdrowej konkurencji, co wymaga karania wszelkich naruszeń konkurencji i zapewnienia skuteczności prawa do ochrony osoby poszkodowanej.
67. Tak więc orzecznictwo Trybunału, powtórzone z uwzględnieniem takich pragmatycznych względów dowodowych, należy umiejscowić w kontekście, którego znaczenie niedawno podkreślono ponownie(67). Praktyka orzecznicza Trybunału bezustannie przyczynia się bowiem do wdrażania prawa konkurencji, a w szczególności stosowania art. 101 TFUE w kontekście prywatno-prawnym(68), ponieważ sprzyja ona rozwojowi i konsolidacji powództw odszkodowawczych wnoszonych przed sądami krajowymi(69). W tym względzie należy podkreślić, że Trybunał powierzył ochronę tego prawa rzeczonym sądom, co wzmacnia rzeczywiste działanie zasad konkurencji Unii(70). Ponadto Trybunał wyjaśnił, że powództwa o odszkodowanie z tytułu naruszenia reguł konkurencji Unii Europejskiej, wnoszone do sądów krajowych Unii, stanowią integralną część systemu służącego egzekwowaniu tych reguł, który ma na celu zwalczanie działań sprzecznych z regułami konkurencji i zapobieganie ich ponownemu popełnianiu(71).
68. Wreszcie, uzupełniające działanie organów ochrony konkurencji państw członkowskich i sądów krajowych zostało potwierdzone rozporządzeniem Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu(72). Ponadto w celu uregulowania dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii, objętych przepisami prawa krajowego, dyrektywa 2014/104 określiła nowe przepisy proceduralne i materialne, które powinny zostać transponowane we wszystkich państwach członkowskich najpóźniej do dnia 27 grudnia 2016 r.(73).
69. Jednakże, chociaż normy te mają na celu umożliwienie poszkodowanym przedsiębiorstwom otrzymania pełnego odszkodowania dzięki temu, że przewidują w szczególności reguły dowodowe mające na celu przezwyciężenie poważnych trudności wynikających z przesłanek dochodzenia odpowiedzialności w sporach o naprawienie szkód na gruncie prawie konkurencji, to nie przewidują one jednak przepisów szczególnych w dziedzinie jurysdykcji.
70. W konsekwencji, o ile co do zasady określenie przez Trybunał w wyroku Tibor-Trans miejsca urzeczywistnienia się szkody jako miejsca położenia rynku, na który naruszenie miało wpływ – czyli miejsca, w którym ceny rynkowe zostały zniekształcone – i na którym poszkodowany, jak twierdzi, poniósł szkodę(74), jest odpowiednie, mając na uwadze przypomniany przeze mnie kontekst towarzyszący ustaleniu, który sąd ma jurysdykcję krajową(75), o tyle wydaje mi się, że odesłanie do tego miejsca nie jest wystarczająco precyzyjne, aby określić sąd właściwy miejscowo w danym państwie członkowskim(76). W świetle zaś innych wyroków Trybunału moim zdaniem stanowi to źródło niepewności prawnej przy korzystaniu z przysługującej powodowi możliwości wyboru jurysdykcji, przewidzianej w art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012(77).
71. Wydaje mi się zatem właściwe, aby w tej kwestii odpowiedź Trybunału na pytanie sądu odsyłającego, która ze względu na okoliczności sprawy w postępowaniu głównym powinna stanowić kontynuację linii orzeczniczej, do której należy wyrok Tibor-Trans, została uzupełniona w taki sposób, aby sądy krajowe otrzymały odpowiedź wykraczającą poza ścisłe ramy sprawy będącej źródłem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Należy również wziąć pod uwagę liczbę postępowań, które mogą zostać wszczęte ze względu na wagę rozpatrywanego kartelu.
c) Dokładne ustalenie miejsca wystąpienia podnoszonej szkody w obrębie rynku, na który naruszenie ma wpływ, w celu wyznaczenia sądu właściwego
72. W wyroku flyLAL-Lithuanian Airlines, stanowiącym fundament wyroku Tibor-Trans, Trybunał orzekł, że „w ramach powództwa o naprawienie szkody spowodowanej w wyniku zachowań antykonkurencyjnych »miejsce, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę«, obejmuje – w sytuacji takiej jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym – w szczególności miejsce urzeczywistnienia się utraty dochodu polegającej na utracie sprzedaży, to jest miejsce [położenia] rynku, na który miały wpływ owe zachowania, i na którym – jak twierdzi osoba poszkodowana – poniosła ona te straty”(78).
73. Z wykładni tej można łatwo wywnioskować dokładne miejsce wystąpienia podnoszonej szkody. Spór ten wynikał bowiem z antykonkurencyjnych zachowań podmiotu gospodarczego na rynku, na którym poszkodowane w ich wyniku przedsiębiorstwo lotnicze prowadziło zasadniczą część swojej działalności, a mianowicie loty organizowane z Wilna (Litwa) i do Wilna, stolicy państwa członkowskiego, w którym przewoźnik ten miał siedzibę. Trybunał stwierdził, że jest to rynek, „na który miały głównie wpływ [antykonkurencyjne] zachowania”(79).
74. Ponadto w pkt 40 wyroku flyLAL-Lithuanian Airlines Trybunał wskazał, że rozwiązanie to jest oparte na zbieżności dwóch elementów: miejsca [położenia] rynku, na który mają wpływ praktyki naruszające konkurencję, oraz miejsca, w którym wystąpiła podnoszona szkoda, spowodowana przez owe praktyki. W ten sposób zapewnione zostaje ograniczenie właściwości do szkody poniesionej na terytorium jednego tylko państwa członkowskiego oraz istnienie związku między naruszeniem interesu ogólnego a naruszeniem interesu przedsiębiorstwa lub, mówiąc ogólnie, interesu prywatnego.
75. Jednakże ze względu na to, że rynek, na który naruszenie ma wpływ, był rynkiem, na którym poszkodowany prowadził zasadniczą część swojej działalności polegającej na sprzedaży przewozów lotniczych i utracił dochody(80), owa przesłanka zbieżności dwóch elementów była siłą rzeczy spełniona(81). To z kolei powinno doprowadzić – ze względu na charakter podnoszonej szkody – do konkretnego wskazania jako sądu właściwego miejscowo sądu miejsca, w którym ma siedzibę przedsiębiorstwo poszkodowane w wyniku praktyk antykonkurencyjnych(82).
76. W wyroku Tibor-Trans zastosowano rozumowanie podobne do przyjętego w wyroku flyLAL-Lithuanian Airlines. Trybunał mógł stwierdzić istnienie związku pomiędzy rynkiem, na który ma wpływ naruszenie, a rynkiem, na którym poszkodowany miał zapłacić nadwyżkę w cenie, ze względu na fakt, że – tak jak w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym – rynek, na który miał wpływ kartel dotyczący cen samochodów ciężarowych, to rynek państwa członkowskiego, w którym poszkodowane przedsiębiorstwo kupiło samochody za pośrednictwem dealera mającego siedzibę w tym samym państwie, które jest również państwem, gdzie prowadzi ono działalność transportową(83).
77. W rezultacie w wyroku Tibor-Trans Trybunał uznał za miejsce urzeczywistnienia się szkody „miejsce, gdzie ceny zostały zniekształcone, w którym poszkodowany, jak twierdzi, poniósł szkodę”(84), a nie miejsce, w którym zapłacono nadwyżkę w cenie(85), które mogło by wynikać z bezpośredniego dostosowania pkt 43 wyroku flyLAL-Lithuanian Airlines(86), nie precyzując jednak, że chodzi o miejsce urzeczywistnienia się szkody(87).
78. Tymczasem należy stwierdzić, po pierwsze, że tak wskazanego sądu właściwego miejscowo w państwie członkowskim nie da się wyraźnie zidentyfikować, w odróżnieniu od rozwiązania przyjętego przez Trybunał w wyroku CDC Hydrogen Peroxide, w podobnym przypadku naruszenia, z powodu którego Komisja nałożyła grzywny, które to rozwiązanie polegało na zastosowaniu łącznika miejsca siedziby osoby poszkodowanej.
79. Po drugie, aby wyjść poza okoliczności faktyczne, w odniesieniu do których zwrócono się do Trybunału, należy wziąć pod uwagę różnorodność okoliczności, w których możliwe jest poniesienie szkody w przypadku istnienia kartelu cenowego, która to różnorodność stanowi istotną różnicę w porównaniu z przypadkami utrudnienia prowadzonej działalności gospodarczej. Miejsce [położenia] rynku, na który wpływ mają praktyki antykonkurencyjne, powodujące konieczność zapłaty nadwyżki w cenie, nie musi bowiem, w szczególności w sektorze sprzedaży pojazdów i transportu, być zbieżne z miejscem zakupu danych dóbr ani z miejscem wykonywania działalności nabywcy końcowego, w odróżnieniu od sytuacji nabywcy bezpośredniego.
80. Z tych względów, w świetle zasady, zgodnie z którą pojęcie „miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę”, należy interpretować w sposób ścisły(88), trzeba określić kryteria pozwalające na zidentyfikowanie sądu, do którego powód może wnieść powództwo.
81. W tym celu zwracam się do Trybunału, podobnie jak spółki Volvo, rząd hiszpański i Komisja, o zastosowanie podejścia zbliżonego do przyjętego w wyroku Verein für Konsumenteninformation ze względu na to, że wyrok ów został wydany w sprawie, która ma szereg punktów wspólnych ze sprawą rozpatrywaną w postępowaniu głównym, a także ze sprawą, która doprowadziła do wydania wyroku Tibor-Trans, i stanowi kontynuację tej samej linii orzeczniczej(89). Przedmiotem rozpatrywanego powództwa było bowiem naprawienie szkody spowodowanej nabyciem samochodów od osoby trzeciej po cenie wyższej od ich rzeczywistej wartości(90) z powodu bezprawnego zachowania ich producentów(91).
82. Trybunał orzekł, że szkoda, którą ponosi ostateczny nabywca, nie ma charakteru pośredniego ani też czysto majątkowego i urzeczywistnia się w momencie zakupu owego pojazdu od osoby trzeciej(92). Kryterium to stanowi jedyny istotny łącznik z uwagi na istnienie związku z dobrem materialnym, który uzasadnia odstąpienie od poszukiwania innych szczególnych okoliczności, jak w sprawach, w których inwestycje finansowe spowodowały zmniejszenie środków zainteresowanych osób(93).
83. Po pierwsze, jest wobec tego od tej pory jasne, że w przypadku szkody materialnej wynikającej z utraty wartości dobra(94), która nie jest zatem szkodą czysto majątkową, miejscem urzeczywistnienia się szkody jest miejsce nabycia tego dobra(95).
84. Ponadto zdarzeniem, z którego wynika szkoda materialna, jest to, że – wraz z informacją o bezprawnym zachowaniu producenta – zapłacie dokonanej z tytułu nabycia danego dobra odpowiada dobro o niższej wartości(96).
85. Po drugie, okoliczności sprawy rozpatrywanej w postępowaniu głównym powodują, że trzeba zastanowić się nad znaczeniem pojęcia „nabycia”, ponieważ RH zawarło umowy leasingu, w ramach których stało się właścicielem samochodów ciężarowych.
86. Okoliczność, że roszczenie odszkodowawcze opiera się na prawie konkurencji, uzasadnia moim zdaniem gospodarczo zorientowane podejście(97) do pojęcia „nabycia”, ponieważ owo nabycie prowadzi do zaksięgowania po stronie aktywów bilansu dobra będącego przedmiotem umowy leasingu.
87. Podzielam w tym względzie pogląd wyrażony przez rzecznika generalnego M. Camposa Sáncheza-Bordonę, zgodnie z którym „[w]łaściwy punkt wyjścia znajduje się […] w czynności, na podstawie której dobro stało się częścią majątku poszkodowanego i spowodowało uszczerbek tego majątku. Miejsce urzeczywistnienia się szkody znajduje się tam, gdzie transakcja została zawarta”(98).
88. Miejsce zawarcia transakcji można zatem rozumieć szeroko, jako miejsce, w którym doszło do porozumienia w przedmiocie dobra i ceny(99), a nie miejsce zapłaty ceny(100) lub udostępnienia dobra, które to czynności mogą nastąpić w innych miejscach na etapie późniejszym niż rzeczone porozumienie(101).
89. Wymóg przewidywalności(102) dla pozwanego wydaje mi się spełniony, ponieważ z jego punktu widzenia decydujące znaczenie ma miejsce sprzedaży dobra, a w niniejszym przypadku sprzedaż samochodów przez dealerów lub przez dowolnego innego pośrednika zajmującego się ich sprzedażą, niezależnie od przeniesienia własności w sensie prawnym.
90. Spełniony jest również wymóg prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, z uwagi na ważny interes, jaki może wynikać z faktu, że dany sąd będzie właściwy na tej samej podstawie do zbadania również ewentualnych roszczeń pośrednika zajmującego się transakcją lub kwestii ewentualnego przerzucenia przez niego nadwyżki w cenie na podmiot stanowiący wcześniejsze ogniwo w łańcuchu dostaw, co stanowi częsty środek obrony(103).
91. Wskazanie miejsca urzeczywistnienia się szkody w miejscu zawarcia transakcji, bez zaistnienia innych szczególnych okoliczności w przypadku braku przeniesienia własności, pozwala również, jak mi się wydaje, osiągnąć cele rozporządzenia nr 1215/2012, doprecyzowane przez Trybunał w najnowszych wyrokach w odniesieniu do wywiązania się w odnośnych sporach z obowiązków dowodowych w jak najlepszych warunkach(104).
92. W odróżnieniu bowiem od sporów, w których czysto majątkowy charakter podnoszonej szkody uzasadnia przyjęcie, że brakowi związku z dobrem materialnym można zaradzić poprzez zastosowanie szeregu konkretnych elementów, łącznik miejsca zawarcia transakcji wystarcza co do zasady do wskazania sądu, który obiektywnie jest najbardziej odpowiedni do dokonania analizy konstytutywnych elementów odpowiedzialności pozwanego(105).
93. W konsekwencji wskazanie jako sądu właściwego sądu miejsca nabycia samochodów ciężarowych, których ceny zostały sztucznie zawyżone, odpowiada potrzebom dowodowym sporu, ponieważ osoba poszkodowana twierdzi, że poniosła szkodę związaną z nadwyżką zapłaconą w cenie samochodów ciężarowych w miejscu znajdującym się na rynku, na który naruszenie ma wpływ, czyli w miejscu jej działalności, z tych samych powodów, które zostały uwzględnione w wyroku Verein für Konsumenteninformation(106). W niniejszej sprawie tak właśnie jest w przypadku RH.
94. W związku z tym w wyniku pierwszej części mojej analizy dotyczącej wyznaczenia właściwego sądu na rynku, na który wpływ mają praktyki antykonkurencyjne, proponuję, aby Trybunał uznał, że sądem właściwym do rozpoznania powództwa o naprawienie szkód spowodowanych przez fakt zapłacenia nadwyżki w cenie przez osobę poszkodowaną w wyniku kartelu cenowego jest co do zasady sąd miejsca nabycia rozpatrywanych dóbr.
95. Niemniej jednak, jak już wspomniałem(107), należy moim zdaniem zastrzec wyjątek w odniesieniu do sytuacji, w której miejsce wystąpienia podnoszonej szkody nie jest zbieżne z miejscem prowadzenia działalności przez osobę poszkodowaną w wyniku praktyk zakłócających ceny(108), na przykład w przypadku nabycia samochodów w więcej niż jednym państwie członkowskim lub w szeregu punktów sprzedaży w tym samym państwie członkowskim czy jeszcze w przypadku nabycia u sprzedawcy mającego siedzibę poza rynkiem, na który naruszenie ma wpływ(109).
96. Chociaż w miejscu zawarcia każdej transakcji na danym rynku lub rynkach, na które naruszenie ma pływ, warunki jego lub ich analizy są identyczne, to inaczej jest w przypadku oceny szkody poniesionej przez powoda, który został bezpośrednio poszkodowany(110). Z założenia analiza ta może okazać się trudniejsza, jeśli właściwym sądem nie jest sąd, w którego obszarze właściwości poszkodowany prowadzi działalność gospodarczą. Jak już Trybunał podkreślił, w przypadku bezprawnego kartelu stwierdzonego w sposób wiążący ocena ta stanowi zasadniczą część zadań sądu, do którego wniesiono powództwo o naprawienie wynikającej stąd szkody(111).
97. W tych okolicznościach uważam, że należy bliżej przyjrzeć się zagadnieniu, czy nadal celowe może być stosowanie łącznika miejsca siedziby poszkodowanego przedsiębiorstwa, przyjęte przez Trybunał w szczególnych okolicznościach(112).
d) Ustalenie miejsca wystąpienia szkody w miejscu siedziby poszkodowanego
98. W świetle ustalonego w rozporządzeniu nr 1215/2012 celu bliskości(113) niektóre okoliczności uzasadniają moim zdaniem dalsze stosowanie łącznika miejsca siedziby poszkodowanego wskutek praktyk antykonkurencyjnych w celu zagwarantowania skutecznego rozpatrzenia odnośnych powództw odszkodowawczych, które w przypadku naruszenia bardzo rozproszonego geograficznie(114) są złożone ze względu na swój charakter(115) i przedmiot.
99. W praktyce nie widzę bowiem, w jaki sposób cel bliskości, który pojawia się bardzo konkretnie w orzecznictwie Trybunału(116), miałby zostać zrealizowany poprzez wybór łącznika zobowiązującego przedsiębiorstwo, które nabyło kilka samochodów ciężarowych w różnych państwach członkowskich, do wniesienia sprawy do sądu, w którego obszarze właściwości znajduje się każde miejsce nabycia i ponadto w którym przedsiębiorstwo poszkodowane nie prowadzi działalności(117). Poza tym, gdyby uznać, że sąd może rozpoznać jedynie szkodę, która wystąpiła w jego obszarze właściwości, przewidziane w art. 30 rozporządzenia nr 1215/2012 normy kolizyjne dla spraw, które pozostają ze sobą w związku, nie dają zadowalających rozwiązań ze względu na warunek ustanowiony w ust. 2(118).
100. W tych okolicznościach rozstrzygnięcie Trybunału w wyroku CDC Hydrogen Peroxide zasługuje na nowe spojrzenie. Sprawa, która doprowadziła do wydania tego wyroku, dotyczyła roszczeń o naprawienie wszystkich szkód wyrządzonych przez kartel cenowy w odniesieniu do nadtlenku wodoru w kilku państwach członkowskich w różnych terminach i w różnych miejscach(119), stwierdzony przez Komisję(120), przedsiębiorstwom prowadzącym działalność w sektorze obróbki celulozy i papieru, które w latach 1994–2006 kupiły znaczne ilości nadtlenku wodoru w różnych państwach członkowskich Unii lub EOG. Ponadto w przypadku niektórych z nich nadtlenek wodoru został dostarczony do fabryk położonych w różnych państwach członkowskich(121).
101. W tych okolicznościach, cechujących się wielością miejsc nabycia na różnych rynkach objętych rozpatrywanym kartelem, Trybunał orzekł, że sąd miejsca, w którym znajduje się siedziba pozywającego przedsiębiorstwa, jest właściwy do rozpoznania powództwa wytoczonego przeciwko czy to jednemu uczestnikowi tego kartelu, czy to kilku spośród nich – w odniesieniu do całej szkody spowodowanej u tego przedsiębiorstwa w związku z zawyżoną ceną zapłaconą za zaopatrzenie w produkt stanowiący przedmiot odnośnego kartelu(122). W pkt 52 tego wyroku Trybunał uznał, że miejscem, gdzie szkoda się materializuje, jest w przypadku szkody polegającej na nadpłacie „co do zasady” siedziba danego przedsiębiorstwa.
102. W konsekwencji, po pierwsze, wydaje mi się, że wykładnię przyjętą w wyroku CDC Hydrogen Peroxide można pogodzić z interpretacją wyroków wydanych później w przypadku zbieżności między miejscem położenia rynku, na który wpływ ma zakłócenie konkurencji, a miejscem wystąpienia szkody urzeczywistnionej w postaci nadwyżki zapłaconej w cenie lub utraty sprzedaży, to znaczy zarówno wyroku flyLAL-Lithuanian Airlines, jak i wyroku Tibor-Trans, ponieważ w sprawie, w której zapadł ten wyrok, samochody nabyto w jednym tylko państwie członkowskim, mianowicie tym, w którym poszkodowany prowadził działalność(123). Innymi słowy, jeśli wymóg bliskości uzasadnia uprzywilejowanie forum actoris, nie widzę w tym problemu(124).
103. Po drugie, co się tyczy miejsca siedziby lub głównego przedsiębiorstwa, zdefiniowanego w art. 63 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012, miejsce to musi mieć ścisły związek z miejscem powstania szkody(125). Dokładniej rzecz ujmując, działalność prowadzona w tym miejscu, mająca związek ze sporem, musi stanowić źródło transakcji, na której opiera się powództwo o odszkodowanie. Jestem również zdania, że decydujące znaczenie ma miejsce, w którym wywierany jest wpływ na działalność przedsiębiorstwa, lub miejsce, z którego działalność jest prowadzona.
104. Po trzecie, różnorodność miejsc powstawania szkód, która charakteryzuje działalność antykonkurencyjną na rynku wewnętrznym(126), jak również rozwój transakcji zawieranych przez Internet(127), przemawiają za przyjęciem, że miejscem urzeczywistnienia się szkody jest miejsce siedziby spółki. W tym względzie wydaje mi się, że warto zastanowić się nad osiągnięciem pewnej spójności z orzecznictwem Trybunału, które uwzględnia szeroki wachlarz naruszeń praw w kontekście Internetu(128). Trybunał wyjaśnił, że owa możliwość wytoczenia przez osobę uważającą się za poszkodowaną przed sądami państwa członkowskiego, w którym znajduje się centrum jej interesów życiowych, powództwa dotyczącego całości doznanych krzywd i poniesionych szkód jest uzasadniona interesem w postaci prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, a nie zamiarem ochrony konkretnie powoda(129).
105. Po czwarte, nie sądzę, aby w dziedzinie praktyk konkurencyjnych ryzyko sukcesu postępowań stanowiących nadużycie, które, jak się uważa, łatwiej jest wszczynać w miejscu siedziby (lub w miejsca zamieszkania) osoby poszkodowanej, które to ryzyko częściowo uzasadnia decyzję o nadaniu pierwszeństwa miejscu zamieszkania pozwanego(130), było krytyczne. Należy bowiem uwzględnić fakt, że w większości przypadków powództwo odszkodowawcze opiera się na wcześniejszym stwierdzeniu naruszenia prawa konkurencji(131).
106. Ponadto wydaje mi się, że należy wziąć pod uwagę propozycje ze strony doktryny, przemawiające za możliwością wniesienia sprawy do sądu miejsca siedziby powoda, ponieważ wynikają one ze stwierdzenia, że naruszenia mają wpływ na wiele rynków(132), lub z ryzyka wytoczenia powództwa przed sądem państwa członkowskiego, na który ma wpływ kartel międzynarodowy, lecz w którym nie ma siedziby żadna ze stron sporu(133), lub też z mniejszego nacisku na cel, jakim jest określenie identycznego łącznika, a mianowicie łącznika rynku, na który naruszenie ma wpływ, w kontekście ustalania prawa właściwego i jurysdykcji(134).
107. Mówiąc ogólniej, bardzo interesująca wydaje mi się również propozycja, aby przy ustalaniu jurysdykcji sądów zdefiniować jako myśl przewodnią kwestię ułatwienia satysfakcjonującego naprawienia szkody wynikającej z czynów niedozwolonych lub naruszenia podstawowych zasad(135). Wyraża ona bowiem ideę, że wzmocnienie skutecznego wykonywania praw w tych szczególnych dziedzinach przyczynia się do realizacji ogólnych polityk prewencyjnych.
108. Z całości powyższych rozważań wynika, że dwa łączniki pozwalające na ustalenie miejsca wystąpienia szkody i służące ustaleniu jurysdykcji mogą, jak mi się wydaje, współistnieć, jeśli chodzi o powództwa odszkodowawcze związane z praktykami antykonkurencyjnymi, ze względu na realizowany cel bliskości, a w szczególności na cel polegający na ułatwieniu dostępu do środków dowodowych. Takie rozwiązanie pozwala zapewnić spójność z celami dyrektywy 2014/104, która obejmuje liczne przepisy dotyczące dowodów, ze względu na trudności w zdobywaniu danych księgowych i finansowych dotyczących przedsiębiorstw oraz danego rynku(136). Przyczynia się ono również do skuteczniejszego rozwiązywania sporów, o których złożoności świadczą dokumenty opracowane przez Komisję, pomyślane jako praktyczna pomoc dla sądów krajowych(137).
109. W tych okolicznościach wydaje mi się, że taka wykładnia przepisów jurysdykcyjnych przyczynia się do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej prawa konkurencji Unii(138).
110. Po przeprowadzeniu mojej kompleksowej analizy dotyczącej ustalenia miejsca urzeczywistnienia się podnoszonej szkody oraz wskazania sądu właściwego na terytorium państwa członkowskiego, w którym miejsce to się znajduje, proponuję, aby Trybunał uznał, że art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w ramach powództwa o naprawienie szkody spowodowanej przez naruszenie w rozumieniu art. 101 TFUE, polegające w szczególności na mających znamiona zmowy uzgodnieniach w kwestii ustalania cen i podwyższania cen dóbr, miejsce urzeczywistnienia się szkody znajduje się w państwie członkowskim, na którego terytorium znajduje się rynek, na który naruszenie to miało wpływ i na którym została zapłacona nadwyżka w cenie. Sądem właściwym miejscowo jest co do zasady sąd, w którego obszarze właściwości znajduje się miejsce nabycia tych dóbr przez przedsiębiorstwo prowadzące działalność w tym samym państwie członkowskim, które należy ustalić na podstawie kryteriów gospodarczych. W braku zbieżności pomiędzy miejscem, w którym urzeczywistniła się szkoda, a miejscem prowadzenia działalności przez poszkodowanego, powództwo można wytoczyć przed sądem, w którego obszarze właściwości poszkodowany ma siedzibę.
111. Wyjaśnię teraz powody skłaniające mnie do zaproponowania Trybunałowi, aby uściślił, że zidentyfikowanie konkretnego sądu, wskazanego w oparciu o zastosowanie art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 podlega wewnętrznym przepisom dotyczącym organizacji sądów, które państwa członkowskie mogą sformułować z myślą o ewentualnej specjalizacji sądów.
4. W przedmiocie koncentracji właściwości
112. W przedstawionych Trybunałowi uwagach na piśmie rząd francuski i Komisja podkreślają w istocie, że nawet jeśli art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 określa jurysdykcję krajową i właściwość miejscową sądów właściwych do rozpoznawania transgranicznych sporów dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego, to jednak wyłącznie do państw członkowskich należy, w ramach organizacji krajowego sądownictwa, zdefiniowanie zakresu właściwości właściwych sądów, w szczególności sądów wyspecjalizowanych w dziedzinie powództw o odszkodowanie za naruszenia przepisów prawa konkurencji. W odpowiedzi na pisemne pytanie Trybunału dotyczące tej kwestii rząd hiszpański popiera tę analizę.
113. Ja również jestem tego zdania ze względu na system ustanowiony przez rozporządzenie nr 1215/2012 oraz specyfikę powództw o naprawienie szkód wyrządzonych przez praktyki antykonkurencyjne(139).
a) Analiza systemowa
114. W odniesieniu do niektórych aspektów możliwe wydaje mi się przyjęcie rozumowania analogicznego do przyjętego przez Trybunał w wyroku Sanders i Huber(140) oraz, w mniejszym stopniu, w wyroku z dnia 9 stycznia 2015 r., RG(141).
115. W wyroku Sanders i Huber Trybunał rozpatrywał pytania dotyczące koncentracji właściwości w sprawach dotyczących transgranicznych zobowiązań alimentacyjnych na rzecz sądu pierwszej instancji właściwego dla siedziby sądu odwoławczego(142).
116. Trybunał dokonał w ten sposób wykładni art. 3 lit. b) rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych(143), zgodnie z którym sądem właściwym do orzekania w przedmiocie sporów transgranicznych dotyczących zobowiązań alimentacyjnych jest sąd „zwykłego miejsca pobytu wierzyciela”.
117. Jest to jeden z przepisów jurysdykcyjnych, które zastąpiły przepisy rozporządzenia nr 44/2001, stanowiącego kontynuację konwencji brukselskiej(144). Trybunał orzekł, że „[p]rzepis ten, który określa zarówno jurysdykcję krajową, jak i właściwość miejscową, ma na celu ujednolicenie przepisów o jurysdykcji (zob. podobnie wyrok Color Drack, C‑386/05, EU:C:2007:262, pkt 30)”(145).
118. W wyroku Sanders i Huber Trybunał stwierdził, że o ile przepisy o jurysdykcji zostały zharmonizowane za pomocą określenia wspólnych łączników, o tyle zidentyfikowanie konkretnego sądu właściwego należy do kompetencji państw członkowskich, z zastrzeżeniem, iż te przepisy krajowe nie podważają celów rozporządzenia nr 4/2009 lub nie pozbawiają go jego skuteczności (effet utile)(146).
119. Trybunał uściślił, że wdrożenie celów bliskości i prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości nie wymaga, by państwa członkowskie ustanawiały sądy właściwe w każdym miejscu(147), natomiast istotne jest, by sądem właściwym był sąd, który zapewnia szczególnie bliski związek z miejscem, w którym wierzyciel alimentacyjny ma miejsce zwykłego pobytu, o którym mowa w art. 3 lit. b) rozporządzenia nr 4/2009(148).
120. W tym względzie Trybunał pozytywnie ocenił koncentrację właściwości, ponieważ takie rozwiązanie organizacyjne może przyczyniać się do rozwinięcia szczególnej wiedzy fachowej, odpowiadającej niektórym celom realizowanym przez rozporządzenie nr 4/2009, i do prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości(149).
121. W konsekwencji moim zdaniem z tych samych względów wystarczy uznać w odniesieniu do art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, że sąd, do którego wniesiono powództwo, stwierdza w tym zakresie swoją właściwość ze względu na odpowiedni łącznik wskazujący na obszar jego właściwości(150), czyli na część terytorium kraju, w odniesieniu do której wykonuje swoje kompetencje(151). Chodzi również o to, by nie czynić z kryterium geograficznego łącznika rozumianego ściśle, który uprzywilejowuje bliskość, ze szkodą dla prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości(152).
122. Jednakże w wyroku Sanders i Huber Trybunał uznał, że w przypadku koncentracji właściwości konieczna jest konkretna analiza sytuacji istniejącej w danym państwie członkowskim, aby mieć pewność, że przepisy krajowe nie pozbawiają rozporządzenia mającego zastosowanie do sporu jego skuteczności (effet utile)(153).
123. Zastrzeżenie to wyrażono ponownie w wyroku z dnia 9 stycznia 2015 r., RG(154), dotyczącym przyznania wyspecjalizowanemu sądowi właściwości do badania kwestii powrotu dziecka lub pieczy nad dzieckiem mimo zawisłości przed innym sądem postępowania co do istoty w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej wobec dziecka(155), przy okazji badania przepisów dotyczących określenia właściwego sądu krajowego, co stanowi pochodną wyboru państw członkowskich. Warto zauważyć, że w tym przypadku Trybunał opowiedział się za celem szybkości postępowania wynikającym z rozporządzenia nr 2201/2003(156).
124. Tymczasem w dziedzinie naruszenia prawa konkurencji ramy prawne, w których zostaje ustanowiona koncentracja właściwości w państwie członkowskim(157), są całkowicie odmienne. Należy moim zdaniem wskazać na to, że w dziedzinie czynów niedozwolonych lub czynów podobnych do czynów niedozwolonych brak jest ograniczeń takich, jak wynikające ze szczególnego przedmiotu, między innymi, rozporządzenia nr 4/2009(158), a jeśli chodzi o sprawę zakończoną wyrokiem Sanders i Huber, szczególnych cech rozpatrywanego ustawodawstwa krajowego w świetle celów tego rozporządzenia(159).
125. Podzielam w tym względzie opinie wyrażone wcześniej przez innych rzeczników generalnych na temat autonomii państw członkowskich w dziedzinie koncentracji właściwości miejscowej wynikającej ewentualnie z podziału właściwości rzeczowej, która to autonomia ograniczona jest wymogiem nienaruszania skuteczności (effet utile) rozporządzenia nr 1215/2012 i zasadą równoważności(160).
126. Ponadto ze względu na to, że w analizie Trybunału istotną rolę odgrywa przedmiot omawianych powództw(161), należy podkreślić elementy, które charakteryzują w sposób szczególny spory dotyczące odszkodowań z tytułu praktyk antykonkurencyjnych.
b) Szczególny charakter powództw o odszkodowanie z tytułu praktyk antykonkurencyjnych
127. Po pierwsze, należy przypomnieć, że brak jest uregulowań dotyczących przesłanek proceduralnych wnoszenia powództw w dziedzinie prawa konkurencji, co pozwala zasadnie uznać, iż państwa członkowskie w ramach swojej organizacji sądownictwa określają, który sąd jest właściwy rzeczowo i jaki jest zakres jego właściwości, z zastrzeżeniem poszanowania zasad równoważności(162) i skuteczności(163).
128. Po drugie, uważam, podobnie jak Komisja, że należy wziąć pod uwagę wejście w życie i transpozycję dyrektywy 2014/104(164), a także techniczną złożoność przepisów mających zastosowanie do powództw o odszkodowanie za naruszenia przepisów prawa konkurencji(165).
129. Z tych względów wydaje mi się niezbędne, aby odpowiadając sądowi odsyłającemu, Trybunał oparł się na brzmieniu wyroku z dnia 16 maja 2013 r., Melzer(166), lub wyroku CDC Hydrogen Peroxide, dotyczących jurysdykcji w sprawach, których przedmiotem jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego, w których użyto wyrażenia „sąd, w którego obszarze właściwości”.
130. W świetle wszystkich powyższych rozważań dotyczących koncentracji właściwości sądów proponuję, aby Trybunał dokonał wykładni art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 w ten sposób, że chociaż w odniesieniu do sądu właściwego do rozpoznawania sporów transgranicznych w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego przepis ten określa właściwość miejscową zarówno na poziomie rozdziału jurysdykcji międzynarodowej pomiędzy państwami członkowskimi, jak i w ramach rozdziału właściwości na szczeblu krajowym pomiędzy sądami danego państwa członkowskiego, państwa członkowskie mogą zdecydować o skoncentrowaniu rozpoznawania tych sporów przed pewnymi sądami w ramach krajowej organizacji sądownictwa, z zastrzeżeniem poszanowania zasad równoważności i skuteczności. W szczególności w dziedzinie prawa konkurencji państwa członkowskie powinny czuwać, by przepisy, które stanowią lub stosują, nie podważały skutecznego stosowania art. 101 i 102 TFUE.
V. Wnioski
131. Mając na względzie całość powyższych rozważań, proponuję Trybunałowi, by na pytanie przedstawione przez Juzgado de lo Mercantil n° 2 de Madrid (sąd gospodarczy nr 2 w Madrycie, Hiszpania) odpowiedział następująco:
Artykuł 7 pkt 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że:
– wskazuje jako sąd właściwy sąd państwa członkowskiego, w którego obszarze właściwości w szczególności urzeczywistniła się szkoda bezpośrednia;
– w ramach powództwa o naprawienie szkody spowodowanej przez naruszenie w rozumieniu art. 101 TFUE, polegające w szczególności na mających znamiona zmowy uzgodnieniach w kwestii ustalania cen i podwyższania cen dóbr, miejsce urzeczywistnienia się szkody znajduje się w państwie członkowskim, na terytorium którego znajduje się rynek, na który naruszenie to miało wpływ i na którym została zapłacona nadwyżka w cenie. Sądem właściwym miejscowo jest co do zasady sąd, w którego obszarze właściwości znajduje się miejsce nabycia tych dóbr przez przedsiębiorstwo prowadzące działalność w tym samym państwie członkowskim, które należy ustalić na podstawie kryteriów gospodarczych. W braku zbieżności pomiędzy miejscem, w którym urzeczywistniła się szkoda, a miejscem prowadzenia działalności przez poszkodowanego, powództwo można wytoczyć przed sądem, w którego obszarze właściwości poszkodowany ma siedzibę;
– państwa członkowskie mogą zdecydować o skoncentrowaniu rozpoznawania tych sporów przed pewnymi sądami w ramach krajowej organizacji sądownictwa, z zastrzeżeniem poszanowania zasad równoważności i skuteczności. W szczególności w dziedzinie prawa konkurencji państwa członkowskie powinny czuwać, by przepisy, które stanowią lub stosują, nie podważały skutecznego stosowania art. 101 i 102 TFUE.