Sprawa T‑360/09

E.ON Ruhrgas AG

i E.ON AG

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Niemiecki i francuski rynek gazu ziemnego – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Podział rynku – Czas trwania naruszenia – Grzywny

Streszczenie wyroku

1.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Wyłączenie – Klauzula określona jako ograniczenie akcesoryjne – Pojęcie ograniczenia akcesoryjnego – Zakres – Ograniczenie bezpośrednio związane z operacją główną i konieczne do jej realizacji – Charakter obiektywny i proporcjonalny – Złożona ocena ekonomiczna – Kontrola sądowa – Granice – Konsekwencje tej kwalifikacji

(art. 81 ust. 1, 3 WE)

2.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Kwalifikacja przedsiębiorstwa jako potencjalnego konkurenta – Kryteria – Zasadniczy czynnik – Zdolność przedsiębiorstwa do wejścia na rynek właściwy – Rynek charakteryzujący się monopolem prawnym lub faktycznym – Wpływ

(art. 81 ust. 1 WE)

3.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie

(art. 81 ust. 1 WE)

4.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Zamiar ograniczenia konkurencji przez strony porozumienia – Kryterium niestanowiące koniecznej przesłanki – Uwzględnienie tego zamiaru przez Komisję lub sąd Unii – Dopuszczalność

(art. 81 ust. 1 WE)

5.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Porozumienie mające na celu ograniczenie konkurencji – Równoczesne dążenie do uzasadnionych celów – Brak wpływu

(art. 81 ust. 1 WE)

6.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Wpływ na handel między państwami członkowskimi – Kryteria oceny – Porozumienia lub praktyki odnoszące się do rynku, który cechuje brak wszelkiej potencjalnej konkurencji

(art. 81 ust. 1 WE)

7.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu

(art. 81 ust. 1 WE)

8.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Kontrola sądowa – Granice

(art. 81 WE, 82 WE, 230 WE)

9.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uczestnictwo przedsiębiorstwa w antykonkurencyjnej inicjatywie – Wystarczający do powstania odpowiedzialności przedsiębiorstwa charakter milczącej zgody bez otwartego zdystansowania się

(art. 81 ust. 1 WE)

10.    Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie polegające na zawarciu porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym – Decyzja oparta na dowodzie z dokumentów – Obowiązek przedstawienia dowodu przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia

(art. 81 ust. 1 WE)

11.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki, których skutki utrzymują się po ich formalnym zaprzestaniu – Zastosowanie art. 81 WE

(art. 81 ust. 1 WE)

12.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Zasada równego traktowania – Praktyka decyzyjna Komisji – Charakter informacyjny

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3)

13.    Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Spółka zależna należąca do spółki holdingowej – Okoliczność niewystarczająca do obalenia domniemania

(art. 81 WE, 82 WE)

14.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania – Skutek

(art. 229 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31)

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 62–70)

2.      Artykuł 81 ust. 1 WE ma zastosowanie jedynie do sektorów otwartych na konkurencję, ze względu na postawione w nim wymogi dotyczące wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi oraz następstwa dla konkurencji. Badanie warunków konkurencji opiera się nie tylko na rzeczywistej konkurencji między przedsiębiorstwami już obecnymi na rynku właściwym, lecz także na konkurencji potencjalnej.

W tym względzie, jeżeli chodzi o rynek krajowy, którego cechuje istnienie faktycznych monopoli terytorialnych, okoliczność, że na tym rynku nie istnieje monopol prawny, jest bez znaczenia. Aby ustalić, czy na danym rynku istnieje potencjalna konkurencja, Komisja powinna bowiem zbadać rzeczywiste i konkretne możliwości, by dane przedsiębiorstwa mogły ze sobą konkurować lub by na rynek mógł wejść nowy uczestnik i konkurować z już działającymi na nim przedsiębiorstwami. Badanie to Komisja powinna przeprowadzać, oceniając te możliwości w sposób obiektywny, tak że okoliczność że te możliwości są wykluczone ze względu na istnienie monopolu mającego swe źródło bezpośrednio w przepisach krajowych lub pośrednio w sytuacji faktycznej powstałej w wyniku stosowania tychże przepisów ma niewielkie znaczenie.

Ponadto czysto teoretyczna możliwość wejścia danej spółki na taki rynek nie wystarcza do wykazania istnienia takiej konkurencji.

(por. pkt 84, 85, 102, 105, 106)

3.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 141)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 142)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 143)

6.      Artykuł 81 ust. 1 WE ma zastosowanie tylko w odniesieniu do porozumień, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi.

Wpływ na wymianę wewnątrz Wspólnoty wynika zwykle z kombinacji wielu czynników, które wzięte z osobna niekoniecznie byłyby decydujące. W celu zbadania, czy porozumienie ma znaczący wpływ na handel między państwami członkowskimi, należy zbadać je w jego kontekście gospodarczym i prawnym. Niewielkie znaczenie w tym względzie ma okoliczność, że wpływ kartelu na wymianę handlową jest niekorzystny, obojętny lub korzystny. W rzeczywistości ograniczenie konkurencji jest w stanie wpływać na handel między państwami członkowskimi, kiedy może ono zmieniać kierunki wymiany handlowej, które rozwijałyby się przy braku tego ograniczenia.

Poza tym zdolność kartelu do wywierania wpływu na handel między państwami członkowskimi, to znaczy potencjalny skutek kartelu, wystarczy, aby kartel ten był objęty zakresem zastosowania art. 81 WE, a wykazywanie rzeczywistego zakłócenia wymiany handlowej nie jest potrzebne. Jednakże konieczne jest, by potencjalny wpływ kartelu na handel międzypaństwowy był odczuwalny lub, innymi słowy, by nie był mało znaczący.

Zresztą skutkiem kartelu rozciągającego się na całe terytorium danego państwa członkowskiego jest, z samej jego istoty, umacnianie podziałów rynków na poziomie krajowym, a tym samym utrudnianie wzajemnej penetracji gospodarczej, której ma służyć traktat.

Jeżeli chodzi o rynki krajowe, które cechuje monopol prawny lub faktyczny, ponieważ Komisja nie wykazała istnienia potencjalnej konkurencji na takich rynkach, nie może ona uznać, że rynki te są w stanie wywrzeć odczuwalny wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi

(por. pkt 151–155)

7.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 169, 170, 173–175, 247)

8.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 171, 172)

9.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 176, 177)

10.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 234, 252)

11.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 251)

12.    Wcześniejsza praktyka decyzyjna Komisji nie stanowi ram prawnych dla grzywien w zakresie konkurencji i że te ramy prawne zostały określone wyłącznie w rozporządzeniu nr 1/2003 i w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003. Decyzje dotyczące innych spraw mają więc jedynie charakter informacyjny, jeżeli chodzi o ewentualne istnienie dyskryminacji, zważywszy że jest mało prawdopodobne, by okoliczności charakteryzujące te sprawy, takie jak rynki, towary, zainteresowane przedsiębiorstwa i brane pod uwagę okresy, były identyczne.

Jednakże przy nakładaniu na przedsiębiorstwa grzywien za naruszenia reguł konkurencji Komisja, tak jak każda instytucja w ramach wszystkich jej działań, zobowiązana jest do poszanowania zasady równego traktowania, która sprzeciwia się temu, aby sytuacje porównywalne traktowane były w odmienny sposób, zaś sytuacje odmienne traktowane były w sposób podobny, o ile traktowanie takie nie jest obiektywnie uzasadnione.

Niemniej jednak wcześniejsze decyzje Komisji w przedmiocie grzywien mogą mieć znaczenie dla przestrzegania zasady równego traktowania jedynie w przypadku wykazania, że okoliczności w sprawach związanych z tymi decyzjami, takie jak rynki, produkty, państwa, przedsiębiorstwa i właściwe okresy są porównywalne z okolicznościami niniejszego przypadku.

(por. pkt 260–262)

13.    W szczególnym przypadku, gdy spółka dominująca posiada 100% kapitału swej spółki zależnej, która popełniła naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji, po pierwsze, ta spółka dominująca może wywierać decydujący wpływ na zachowanie swej spółki zależnej, a po drugie, istnieje wzruszalne domniemanie, że spółka dominująca rzeczywiście wywiera taki decydujący wpływ na swą spółkę zależną. W tych okolicznościach wystarczy, że Komisja wykaże, iż cały kapitał spółki zależnej znajduje się w posiadaniu spółki dominującej, aby przyjąć, że ta ostatnia wywiera decydujący wpływ na politykę handlową swej spółki zależnej. Komisja będzie zatem mogła uznać spółkę dominującą za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na spółkę zależną, chyba że spółka dominująca, na której spoczywa ciężar obalenia domniemania, przedstawi wystarczające dowody mogące wykazać, że jej spółka zależna działa na rynku w sposób autonomiczny.

W tym zakresie należy uwzględnić wszystkie istotne okoliczności dotyczące związków gospodarczych, organizacyjnych i prawnych wiążących tę spółkę zależną ze spółką dominującą, które mogą różnić się w poszczególnych przypadkach.

Nie należy zwłaszcza ograniczać tej oceny wyłącznie do okoliczności odnoszących się do sensu stricto polityki handlowej spółki zależnej, takich jak strategia dystrybucyjna lub cenowa. W szczególności samo wykazanie, że to spółka zależna zarządza tymi szczególnymi aspektami swojej polityki handlowej, nie otrzymując żadnych wytycznych w tym zakresie, nie może wystarczyć do uznania, że spółka zależna postępuje w sposób autonomiczny. A fortiori bez znaczenia jest to, czy spółka dominująca wmieszała się w bieżącą działalność swojej spółki zależnej.

Sama okoliczność, że spółka dominująca jest spółką holdingową, która nie ingeruje w działalność eksploatacyjną swej spółki zależnej, nie może wystarczyć do wykluczenia, że wywiera ona decydujący wpływ na tę spółkę zależną. W kontekście grupy spółek holding jest bowiem spółką mającą na celu gromadzenie udziałów w różnych spółkach, której zadaniem jest zapewnienie jednolitego kierowania tymi spółkami.

(por. pkt 277–280, 283)

14.    Poza zwykłą kontrolą zgodności z prawem sankcji pozwalającą jedynie na oddalenie skargi o stwierdzenie nieważności albo stwierdzenie nieważności zaskarżonego aktu, nieograniczone prawo orzekania przyznane Sądowi na podstawie art. 229 WE w art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 uprawnia go do zastąpienia swoją oceną oceny dokonanej przez Komisję, a w konsekwencji do zmiany zaskarżonego aktu, nawet jeżeli nie stwierdza jego nieważności, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności faktycznych, poprzez zmianę w szczególności wysokości nałożonej grzywny, w przypadku gdy kwestia jej wysokości zostaje mu przedłożona do rozważenia.

W tym względzie należy zaznaczyć, że Sąd nie jest związany obliczeniami dokonanymi przez Komisję ani wytycznymi tej instytucji, gdy orzeka na podstawie przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania, lecz powinien przeprowadzić własną ocenę z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy.

(por. pkt 300, 301)