Sprawa T‑194/22
JF
przeciwko
EUCAP Somalia
Wyrok Sądu (siódma izba w składzie powiększonym) z dnia 13 lipca 2022 r.
Klauzula arbitrażowa – Międzynarodowy pracownik kontraktowy zatrudniony w EUCAP Somalia – Misja w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa – Nieprzedłużenie umowy o pracę w następstwie wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii – Prawo do bycia wysłuchanym – Równość traktowania – Zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową – Okres przejściowy określony w umowie o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z Unii – Skarga o stwierdzenie nieważności – Skarga o odszkodowanie – Akty nierozerwalnie związane z umową – Niedopuszczalność
1. Skarga o stwierdzenie nieważności – Akty podlegające zaskarżeniu – Pojęcie – Akty wywołujące wiążące skutki prawne – Akty dotyczące nieprzedłużenia umowy o pracę międzynarodowego pracownika kontraktowego zatrudnionego w misji w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w następstwie wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii – Wyłączenie – Akty niewywołujące takich skutków poza wiążącym strony stosunkiem umownym i niezmierzające do wykonywania prerogatyw władzy publicznej przyznanych instytucji będącej stroną umowy – Niedopuszczalność
[art. 50 ust. 3 TUE; art. 263 TFUE; decyzja Rady 2012/389/WPZiB, zmieniona decyzją (WPZiB) 2018/1942, art. 7 ust. 4]
(zob. pkt 27, 29, 40, 41)
2. Skarga o odszkodowanie – Właściwość sądu Unii – Granice – Charakter podnoszonej odpowiedzialności – Badanie przez sąd – Żądanie stwierdzenia odpowiedzialności pozaumownej Unii za działania misji w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w kontekście umowy o pracę – Niedopuszczalność
[art. 268 TFUE; decyzja Rady 2012/389/WPZiB, zmieniona decyzją (WPZiB) 2018/1942]
(zob. pkt 42–47)
3. Postępowanie sądowe – Wniesienie sprawy do Sądu na podstawie klauzuli arbitrażowej – Akty dotyczące nieprzedłużenia umowy o pracę międzynarodowego pracownika kontraktowego zatrudnionego w misji w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w następstwie wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii – Skarga o stwierdzenie odpowiedzialności umownej – Ustalenie prawa właściwego – Umowa o pracę nieokreślająca tego prawa – Rozpatrywanie skargi jedynie na podstawie tej umowy i karty praw podstawowych oraz w świetle ogólnych zasad prawa – Dopuszczalność
[art. 50 TUE; art. 272, art. 340 akapit pierwszy TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej; rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008; decyzja Rady 2012/389/WPZiB, zmieniona decyzją (WPZiB) 2018/1942]
(zob. pkt 51–59)
4. Postępowanie sądowe – Wniesienie sprawy do Sądu na podstawie klauzuli arbitrażowej – Zakres – Kontrola sądowa aktów dotyczących nieprzedłużenia umowy o pracę międzynarodowego pracownika kontraktowego zatrudnionego w misji w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w następstwie wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii – Kompetencja do zbadania zarzutów opartych na naruszeniu zasad zagwarantowanych w Karcie praw podstawowych i zasadach ogólnych prawa Unii – Dopuszczalność – Przestrzeganie prawa do skutecznej ochrony sądowej
[art. 272 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 20, 21, art. 41 ust. 2 lit. a), art. 47; decyzja Rady 2012/389/WPZiB, zmieniona decyzją (WPZiB) 2018/1942]
(zob. pkt 69–71)
5. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Misje cywilne Unii Europejskiej – Personel – Międzynarodowy personel cywilny – Akty dotyczące nieprzedłużenia umowy o pracę międzynarodowego pracownika kontraktowego w następstwie wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii – Wydanie wspomnianych aktów bez wysłuchania zainteresowanego – Naruszenie prawa do bycia wysłuchanym – Brak
[art. 50 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 2 lit. a); decyzja Rady 2012/389/WPZiB, zmieniona decyzją (WPZiB) 2018/1942, art 7 ust. 4]
(zob. pkt 76–96)
6. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Akty wydane w ramach umownych – Zastąpienie na etapie postępowania sądowego pierwotnego uzasadnienia całkowicie nowym uzasadnieniem – Niedopuszczalność
[art. 296 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 2 lit. c)]
(zob. pkt 102, 103)
7. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Misje cywilne Unii Europejskiej – Personel – Międzynarodowy personel cywilny – Nieprzedłużenie umowy o pracę pracownikowi kontraktowemu w następstwie wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii – Pracownicy będący obywatelami państwa członkowskiego, którzy wszczęli procedurę wystąpienia z Unii, i pracownicy będący obywatelami innego państwa członkowskiego, którzy nie znajdują się w porównywalnej sytuacji – Dyskryminacja ze względu na przynależność państwową – Brak
[art. 50 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej ust. 21; decyzja Rady 2012/389/WPZiB, zmieniona decyzją (WPZiB) 2018/1942, art 7 ust. 3]
(zob. pkt 115–119)
8. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Misje cywilne Unii Europejskiej – Personel – Międzynarodowy personel cywilny – Akty dotyczące nieprzedłużenia umowy o pracę międzynarodowego pracownika kontraktowego w następstwie wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii – Wejście w życie istotnych postanowień umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej i z Euratomu po przyjęciu wspomnianych aktów – Możliwość powołania się na wspomniane postanowienia – Brak
[art. 50 TUE; art. 272 TFUE; umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej i z Euratomu, art. 127 ust. 2, 6, art. 129 ust. 7; decyzja Rady 2012/389/WPZiB, zmieniona decyzją (WPZiB) 2018/1942]
(zob. pkt 131–137)
Streszczenie
Skarżący, JF, obywatel Zjednoczonego Królestwa, podpisał z EUCAP Somalia, misją Unii Europejskiej mającą na celu wspieranie Somalii w zwiększaniu jej zdolności w zakresie bezpieczeństwa morskiego(1), szereg umów o pracę, na mocy których został zatrudniony jako międzynarodowy pracownik kontraktowy.
Jego ostatnia umowa o pracę, która zakończyła się w dniu 31 stycznia 2020 r., przewidywała, że może ona zostać rozwiązana przed upływem okresu jej obowiązywania, jeżeli Zjednoczone Królestwo przestanie być członkiem Unii Europejskiej.
Notą z dnia 18 stycznia 2020 r. szef misji EUCAP Somalia poinformował międzynarodowych pracowników kontraktowych tej misji będących obywatelami Zjednoczonego Królestwa, w tym skarżącego, że w związku z prawdopodobnym wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa z Unii w dniu 31 stycznia 2020 r. ich umowy o pracę wygasną w tym dniu. Następnie pismem z dnia 29 stycznia 2020 r. potwierdził on JF, że jego umowa nie zostanie przedłużona po upływie okresu jej obowiązywania i wygaśnie w dniu 31 stycznia 2020 r. w związku z wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa z Unii.
W swojej skardze JF wniósł tytułem żądania głównego, na podstawie art. 263 i 268 TFUE, o stwierdzenie nieważności noty z dnia 18 stycznia 2020 r. oraz pisma z dnia 29 stycznia 2020 r. (zwanych dalej łącznie „spornymi aktami”) oraz o naprawienie szkody poniesionej przez niego w wyniku tych aktów z tytułu odpowiedzialności pozaumownej spoczywającej na EUCAP Somalia, oraz, tytułem żądania ewentualnego, na podstawie art. 272 TFUE, o uznanie spornych aktów za niezgodne z prawem, a także o naprawienie tej samej szkody poniesionej z tytułu odpowiedzialności umownej owej misji.
W wydanym w składzie powiększonym wyroku Sąd oddalił skargę wniesioną przez JF w całości. Przy tej okazji uzupełnił on orzecznictwo, orzekając w szczególności w przedmiocie dopuszczalności i charakteru skargi, jak również w przedmiocie możliwości, w pewnych okolicznościach, nieustalania właściwego prawa krajowego w celu rozstrzygnięcia sporu w sprawie dotyczącej umowy. Zbadał on również zarzuty naruszenia prawa Unii w ramach takiego sporu wynikającego z umowy i doprecyzował zastosowanie w niniejszej sprawie zasady niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową.
Ocena Sądu
Co się tyczy dopuszczalności skargi, po pierwsze, Sąd odrzucił jako niedopuszczalne żądanie stwierdzenia nieważności spornych aktów oparte na art. 263 TFUE. W tym względzie zauważył on w szczególności, że warunki zatrudnienia oraz prawa i obowiązki międzynarodowego personelu zatrudnionego w EUCAP Somalia są określane w umowie, w związku z czym stosunek pracy między skarżącym a EUCAP Somalia miał charakter umowny. Sąd stwierdził ponadto, że w spornych aktach szef misji EUCAP Somalia potwierdził skarżącemu przewidzianą w niej datę wygaśnięcia jego umowy w następstwie wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii, które stanowiło podstawę umowną zakończenia umowy. Wywiódł on z tego, że takie akty nie zmierzają do wywarcia wiążących skutków prawnych wykraczających poza stosunek umowny wiążący skarżącego i EUCAP Somalia oraz prowadzących do wykonywania przez EUCAP Somalia prerogatyw władzy publicznej. Tym samym wspomniane akty mają charakter umowny i nie można domagać się stwierdzenia ich nieważności na podstawie art. 263 TFUE.
Po drugie, Sąd odrzucił jako niedopuszczalne oparte na art. 268 TFUE żądanie odszkodowawcze, którego przedmiotem jest pozaumowna odpowiedzialność Unii za działania EUCAP Somalia. Żądanie to sytuuje się w rzeczywistym kontekście umownym, a zatem wchodzi ono w zakres odpowiedzialności umownej Unii.
Po trzecie, Sąd orzekł o dopuszczalności skargi w zakresie, w jakim została ona oparta, tytułem ewentualnym, na art. 272 TFUE. Uściślił on, że na poparcie swoich żądań na podstawie tego przepisu skarżący powołał się na zasady, których administracja Unii jest zobowiązana przestrzegać w ramach umowy, gdy przedstawił on zarzuty dotyczące w szczególności naruszenia prawa do bycia wysłuchanym oraz zasad równego traktowania i niedyskryminacji(2), a także zarzut dotyczący naruszenia zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań, która stanowi ogólną zasadę prawa Unii. W związku z tym nie można uniemożliwiać skarżącemu powołania się na poparcie jego żądań na naruszenie tych zasad ze względu na to, że może on skutecznie powoływać się jedynie na niewykonanie warunków zawartej z nim umowy lub na naruszenie prawa właściwego dla tej umowy, gdyż w przeciwnym razie doszłoby do naruszenia zasady skutecznej ochrony sądowej(3).
Co się tyczy prawa właściwego, Sąd przypomniał zasadę, zgodnie z którą odpowiedzialność umowna Unii podlega prawu właściwemu dla danej umowy(4). Sąd ten orzekł jednak, że nie ma potrzeby ustalania prawa krajowego właściwego dla niniejszego sporu, który może zostać rozstrzygnięty na podstawie rozpatrywanej umowy, standardowych procedur operacyjnych EUCAP Somalia, do których się ona odwołuje, oraz karty i ogólnych zasad prawa Unii. W tym kontekście Sąd zauważył w szczególności, że na poparcie swoich żądań ewentualnych opartych na art. 272 TFUE skarżący podniósł wyłącznie zarzuty dotyczące naruszenia prawa Unii, w szczególności ogólnych zasad tego prawa i karty. Ponadto nie wydaje się, aby w celu rozstrzygnięcia tego sporu konieczne było zastosowanie bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa krajowego.
Co się tyczy istoty sprawy, Sąd podniósł, po pierwsze, w odniesieniu do naruszenia prawa do bycia wysłuchanym, że ani z postanowień rozpatrywanej umowy, ani ze standardowych procedur operacyjnych EUCAP Somalia, do których umowa ta odsyła, nie wynika, aby szef misji miał być zobowiązany do wysłuchania JF przed sporządzeniem noty z dnia 18 stycznia 2020 r. Ponadto Sąd uznał, że decyzja EUCAP Somalia o nieskorzystaniu z możliwości przedłużenia umowy ze skarżącym, jak wynika to ze spornych aktów, nie była zastosowanym wobec niego środkiem, który mógłby negatywnie wpłynąć na jego sytuację w rozumieniu art. 41 ust. 2 lit. a) karty. Tak więc prawo do bycia wysłuchanym zagwarantowane w tym przepisie również nie nakłada na EUCAP Somalia obowiązku wysłuchania skarżącego przed sporządzeniem noty z dnia 18 stycznia 2020 r. Ponadto Sąd podkreślił w ramach skargi o charakterze umownym, że nawet gdyby skarżący miał prawo do bycia wysłuchanym przed sporządzeniem wspomnianej noty, rzeczone postępowanie nie mogłoby doprowadzić do innego rezultatu, gdyby mógł on skorzystać z tego prawa.
Po drugie, co się tyczy podnoszonej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, Sąd podkreślił, że skarżący, jako obywatel państwa członkowskiego, które wszczęło procedurę wystąpienia z Unii, nie znajdował się obiektywnie w sytuacji porównywalnej z sytuacją międzynarodowych pracowników kontraktowych zatrudnionych w EUCAP Somalia, będących obywatelami innego państwa członkowskiego, tak że szef misji mógł zdecydować o nieprzedłużeniu umowy o pracę ze skarżącym po dniu 31 stycznia 2020 r., co nie stanowiło dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.
Po trzecie wreszcie, w odniesieniu do zarzucanego naruszenia przez sporne akty umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej i z EURATOMU(5), Sąd zauważył w ramach skargi o charakterze umownym, że postanowienia tej umowy, które mają znaczenie w niniejszej sprawie, regulują warunki, na jakich prawo Unii ma zastosowanie do Zjednoczonego Królestwa w okresie przejściowym, a zatem stanowią przepisy materialne. Biorąc pod uwagę, że przepisy te nie mają zastosowania do sytuacji prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie tej umowy, a sporne akty pochodzą sprzed tej daty, nie można przyjąć, że doszło do takiego naruszenia.