WYROK SĄDU (szósta izba)
z dnia 9 czerwca 2016 r.(*)
Niewykonanie wyroku Trybunału stwierdzającego uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego – Okresowa kara pieniężna – Decyzja określająca wysokość okresowej kary pieniężnej – Metoda obliczania odsetek mająca zastosowanie w przypadku bezprawnie przyznanej pomocy – Odsetki składane
W sprawie T‑122/14
Republika Włoska, reprezentowana przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez S. Fiorentina, avvocato dello Stato,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez V. Di Bucciego, G. Contego oraz B. Stromskiego, działających w charakterze pełnomocników,
strona pozwana,
mającej za przedmiot wniosek oparty na art. 263 TFUE i zmierzający do stwierdzenia nieważności decyzji Komisji C(2013) 8681 final z dnia 6 grudnia 2013 r., w której, w wykonaniu wyroku z dnia 17 listopada 2011 r., Komisja/Włochy (C‑496/09, EU:C:2011:740), instytucja ta ustaliła kwotę okresowej kary pieniężnej należnej od Republiki Włoskiej za półrocze od dnia 17 maja do dnia 17 listopada 2012 r.,
SĄD (szósta izba),
w składzie: S. Frimodt Nielsen (sprawozdawca), prezes, F. Dehousse i A.M. Collins, sędziowie,
sekretarz: J. Palacio González, główny administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 27 stycznia 2016 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Okoliczności powstania sporu
Decyzja w przedmiocie bezprawnej i niezgodnej ze wspólnym rynkiem pomocy (decyzja o odzyskaniu pomocy)
1 Decyzją 2000/128/WE z dnia 11 maja 1999 r. w sprawie systemów pomocy przyznanej przez Włochy w zakresie działań wspierających zatrudnienie (Dz.U. 2000, L 42, s. 1, zwaną dalej „decyzją o odzyskaniu”) Komisja Europejska nakazała Republice Włoskiej odzyskanie bezprawnej i niezgodnej ze wspólnym rynkiem pomocy przyznanej na działania wspierające zatrudnienie. Pismem SG(99) D/4068 z dnia 4 czerwca 1999 r. Komisja podała tę decyzję o odzyskaniu do wiadomości Republiki Włoskiej.
2 Skierowana przeciwko tej decyzji o odzyskaniu skarga Republiki Włoskiej została oddalona wyrokiem z dnia 7 marca 2002 r., Włochy/Komisja (C‑310/99, EU:C:2002:143).
Podjęte czynności i wyrok stwierdzający uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego
3 Pismem, które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 15 marca 2002 r., Komisja wniosła na podstawie art. 88 ust. 2 akapit drugi WE skargę w przedmiocie stwierdzenia, że nie przyjmując w wyznaczonych terminach wszystkich środków koniecznych w celu odzyskania od beneficjentów pomocy, która, zgodnie z brzmieniem spornej decyzji, została uznana za przyznaną bezprawnie i niezgodną ze wspólnym rynkiem, oraz, w każdym wypadku, nie informując Komisji o przyjęciu takich środków, Republika Włoska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy decyzji o odzyskaniu oraz traktatu WE.
4 W wyroku z dnia 1 kwietnia 2004 r., Komisja/Italie (C‑99/02, zwanym dalej „wyrokiem stwierdzającym uchybienie”, EU:C:2004:207), Trybunał uwzględnił skargę Komisji i rozstrzygnął, że nie przyjmując w wyznaczonych terminach wszystkich środków koniecznych w celu odzyskania od beneficjentów pomocy, która została uznana za przyznaną bezprawnie i niezgodną ze wspólnym rynkiem, Republika Włoska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy decyzji o odzyskaniu.
Kolejne czynności i wyrok podlegający wykonaniu
5 Pismem, które wpłynęło do sekretariatu w dniu 30 listopada 2009 r., Komisja zwróciła się do Trybunału, po pierwsze, o stwierdzenie, że nie przyjmując wszystkich środków koniecznych w celu zastosowania się do wyroku, Republika Włoska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy decyzji o odzyskaniu oraz art. 228 ust. 1 WE, i po drugie, o nakazanie Republice Włoskiej uiszczenia na rzecz Komisji okresowej kary pieniężnej w wymiarze dziennym ustalonym początkowo na kwotę 285 696 EUR, a następnie obniżonym do 244 800 EUR, za opóźnienie w wykonaniu wyroku stwierdzającego uchybienie, naliczanej począwszy od dnia ogłoszenia wyroku w tej nowej sprawie aż do dnia wykonania wyroku stwierdzającego uchybienie.
6 W wyroku z dnia 17 listopada 2011 r., Komisja/Włochy (C‑496/09, zwanym dalej „wyrokiem podlegającym wykonaniu”, EU:C:2011:740), Trybunał uwzględnił skargę Komisji.
7 W tym podlegającym wykonaniu wyroku Trybunał dokonał następujących stwierdzeń:
„52. […] należy nakazać Republice Włoskiej okresową zapłatę sumy obliczanej poprzez pomnożenie kwoty podstawowej i określonej w procentach wielkości przyznanej bezprawnie pomocy, której odzyskanie jeszcze nie nastąpiło lub nie zostało udowodnione, do całości nieodzyskanych kwot w dniu ogłoszenia niniejszego wyroku […].
53. W celu obliczania okresowej kary pieniężnej […] odzyskanie rzeczonej pomocy może być zatem wzięte pod uwagę jedynie pod warunkiem, że Komisja została o tym poinformowana i mogła dokonać oceny odpowiedniego charakteru dowodu, który został jej w tym zakresie przekazany.
54. Należy zatem ustalić okresowy charakter okresowej kary pieniężnej, określając ją w wymiarze półrocznym, w celu umożliwienia Komisji dokonania oceny stanu zaawansowania czynności odzyskiwania w świetle sytuacji panującej na koniec omawianego okres, umożliwiając jednocześnie […] pozwanemu państwu członkowskiemu dysponowanie czasem niezbędnym na zebranie i przekazanie Komisji dowodów pozwalających na stwierdzenie w rozpatrywanym okresie odzyskania nienależnie wypłaconych sum.
55. W konsekwencji ustalenie wysokości okresowej kary pieniężnej dokonane zostanie w wymiarze półrocznym, a jej kwota zostanie obliczona poprzez pomnożenie kwoty podstawowej określonej w procentach wielkości przyznanej bezprawnie pomocy, której odzyskanie jeszcze nie nastąpiło lub nie zostało udowodnione na koniec omawianego okresu, [w stosunku] do całości nieodzyskanych kwot w dniu ogłoszenia niniejszego wyroku.
[…]
67. […] Trybunał uważa, że nałożenie okresowej kary pieniężnej w kwocie podstawowej 30 mln EUR za każde pół roku jest w niniejszej sprawie stosowne.
68. W konsekwencji należy zasądzić zapłatę przez Republikę Włoską na rzecz Komisji, na rachunek „Środki własne Unii Europejskiej”, okresowej kary pieniężnej w kwocie odpowiadającej iloczynowi kwoty podstawowej 30 mln EUR i odsetka bezprawnie przyznanej i niezgodnej ze wspólnym rynkiem pomocy, której odzyskanie jeszcze nie nastąpiło lub nie zostało udowodnione na koniec omawianego okresu, który to odsetek obliczany jest w stosunku do całości nieodzyskanej kwoty w dniu ogłoszenia niniejszego wyroku, za każde pół roku zwłoki we wdrażaniu środków koniecznych dla zastosowania się do wyroku [stwierdzającego uchybienie (EU:C:2004:207)], począwszy od wydania niniejszego wyroku, do chwili wykonania […] wyroku [stwierdzającego uchybienie (EU:C:2004:207)].
[…]
69. Należy przypomnieć, że […] do państwa członkowskiego należy dostarczenie Komisji bezpośredniego i wiarygodnego dowodu wdrożenia decyzji [o odzyskaniu] i skutecznego odzyskania kwot omawianej bezprawnie przyznanej pomocy.
[…]
72. Jeżeli chodzi o sytuacje, w których dana pomoc musi być odzyskana od przedsiębiorstw w stanie upadłości lub objętych postępowaniem upadłościowym, którego celem jest zbycie aktywów i uregulowanie zobowiązań, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem okoliczność, iż przedsiębiorstwa przeżywają trudności lub są w stanie upadłości, nie ma wpływu na obowiązek odzyskania pomocy […].
73. Zgodnie z [również utrwalonym] orzecznictwem przywrócenie stanu poprzedniego i wyeliminowanie zakłócenia konkurencji wynikłego z bezprawnie wypłaconej pomocy może co do zasady zostać zrealizowane poprzez wpisanie wierzytelności z tytułu zwrotu danej pomocy na listę wierzytelności.
74. W celu obliczenia okresowej kary pieniężnej w niniejszej sprawie do Republiki Włoskiej należy zatem dostarczenie Komisji dowodu zapisania omawianych wierzytelności w ramach postępowania upadłościowego. Jeżeli temu państwu członkowskiemu nie uda się tego osiągnąć, musi ono przedstawić wszystkie dowody mogące wykazać, iż dochowało ono wszelkiej niezbędnej staranności w tym celu. W szczególności gdy wniosek o wpisanie wierzytelności nie zostanie uwzględniony, państwo to musi dostarczyć dowód, iż wszczęło ono na podstawie prawa krajowego wszystkie postępowania w celu zaskarżenia tej odmowy.
75. W konsekwencji – i wbrew twierdzeniom Komisji – dla celów obliczenia okresowej kary pieniężnej w niniejszym sporze i w odniesieniu do przedsiębiorstw w stanie upadłości lub objętych postępowaniami upadłościowymi nie można nałożyć na Republikę Włoską obowiązku dostarczenia dowodu nie tylko wpisu wierzytelności po stronie pasywów tych przedsiębiorstw, lecz również zbycia ich aktywów na warunkach rynkowych. Jak słusznie podniosło to państwo członkowskie, dla celów spełnienia żądania Komisji dotyczącego zapłaty okresowych kar pieniężnych należnych w wykonaniu niniejszego wyroku nie muszą być uwzględnianie sumy jeszcze nieodzyskane od przedsiębiorstw w stanie upadłości, lecz do których odzyskania rzeczone państwo członkowskie przystąpiło, zachowując pełną niezbędną staranność. W przeciwnym wypadku rzeczona okresowa kara pieniężna straciłaby swój dostosowany i proporcjonalny do stwierdzonego uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego charakter […] poprzez nałożenie na Republikę Włoską obciążenia pieniężnego wynikającego z samego charakteru postępowania upadłościowego oraz z jego niedającego się ograniczyć czasu trwania, nad którym państwo członkowskie nie ma bezpośredniej kontroli”.
8 Przeprowadziwszy tę ocenę, Trybunał, po pierwsze, rozstrzygnął, że nie przyjmując w terminie wyznaczonym w wydanej przez Komisję w dniu 1 lutego 2008 r. w zastosowaniu art. 228 WE uzasadnionej opinii wszystkich środków mających na celu wykonanie wyroku stwierdzającego uchybienie, Republika Włoska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy tej decyzji i art. 228 ust. 1 WE (pkt 1 sentencji wyroku podlegającego wykonaniu).
9 Po drugie, w pkt 2 sentencji wyroku podlegającego wykonaniu, Trybunał rozstrzygnął, że należy zasądzić od Republiki Włoskiej uiszczenie na rzecz Komisji, na rachunek „Środki własne Unii Europejskiej”, okresowej kary pieniężnej w kwocie odpowiadającej iloczynowi kwoty podstawowej 30 mln EUR i odsetka bezprawnie przyznanej i niezgodnej ze wspólnym rynkiem pomocy, „której odzyskanie jeszcze nie nastąpiło lub nie zostało udowodnione na koniec omawianego okresu” (zwanej dalej „kwotą jeszcze nieodzyskanej pomocy”), który to odsetek obliczany jest w stosunku do całości „kwoty nieodzyskanej w dniu ogłoszenia […] wyroku [podlegającego wykonaniu (EU:C:2011:740)]” (zwanej dalej „kwotą podlegającą odzyskaniu w dniu 17 listopada 2011 r.”) za każde pół roku zwłoki we wdrażaniu środków koniecznych do zastosowania się do wyroku podlegającego stwierdzającego uchybienie, począwszy od wydania tego wyroku podlegającego wykonaniu, do chwili wykonania wyroku stwierdzającego uchybienie.
Wniosek o dokonanie wykładni i postanowienie w tym przedmiocie
10 Pismem, które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 14 lutego 2013 r., Republika Włoska zwróciła się na podstawie art. 43 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i art. 158 regulaminu postępowania przed Trybunałem o dokonanie wykładni pkt 52, 55 i 68 uzasadnienia wyroku podlegającego wykonaniu oraz pkt 2 jego sentencji.
11 Pismem, które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 14 lutego 2013 r., Republika Włoska zwróciła się bowiem do Trybunału o dokonanie, po pierwsze, wykładni pojęcia „kwoty nieodzyskanej w dniu ogłoszenia […] wyroku [podlegającego wykonaniu (EU:C:2011:740)]”, użytego w pkt 52, 55 i 68 uzasadnienia tego wyroku oraz pkt 2 jego sentencji w taki sposób, że dotyczy ono kwot, których odzyskanie jeszcze nie nastąpiło w dniu, w którym, w ramach prowadzonego postępowania, zakończono etap przeprowadzania dowodów, czyli w momencie skrystalizowania się proceduralnej okoliczności faktycznej, na podstawie której Trybunał rozstrzygnął spór, i po drugie, wykładni wyrażenia „której odzyskanie jeszcze nie nastąpiło lub nie zostało udowodnione na koniec omawianego okresu”, użytego w pkt 52, 55 i 68 uzasadnienia tego samego wyroku oraz pkt 2 jego sentencji w taki sposób, że wynika z niego, iż Komisja ma obowiązek uwzględnienia przy dokonywanej co pół roku ocenie postępów poczynionych przez Republikę Włoską przy odzyskiwaniu rozpatrywanej pomocy nie tylko dotyczących tego półrocza dokumentów podanych do wiadomości tej instytucji przed jego upływem, lecz również – wszelkich innych dokumentów dotyczących tego półrocza.
12 Postanowieniem z dnia 11 lipca 2013 r., Komisja/Włochy (C‑496/09 INT, zwanym dalej „postanowieniem w przedmiocie wykładni”, EU:C:2013:461), Trybunał odrzucił przedstawiony przez Republikę Włoską wniosek w tym przedmiocie jako niedopuszczalny.
13 Trybunał stwierdził bowiem, że „sentencja wyroku [podlegającego wykonaniu (EU:C:2011:740)], zgodnie z uzasadnieniem przedstawionym w jego pkt 52, 55 i 68, odnosi się wprost do dnia ogłoszenia tego wyroku jako dnia odniesienia dla potrzeb określenia całości kwoty nieodzyskanej pomocy, która ma służyć jako podstawa obliczenia degresywnej okresowej kary pieniężnej wymierzonej temu państwu członkowskiemu” (postanowienie w przedmiocie wykładni, pkt 9).
14 Podobnie Trybunał stwierdził, iż „jest oczywiste, że ściśle dosłowne odczytanie sentencji wyroku [podlegającego wykonaniu (EU:C:2011:740)] może uzasadniać uwzględnienie przez Komisję – dla celów obliczenia odsetka pomocy, którą należy uznać za nieodzyskaną na koniec określonego półrocza – jedynie dowodów otrzymanych przez nią przed upływem danego okresu” (postanowienie w przedmiocie wykładni, pkt 10).
15 Trybunał rozstrzygnął, że „celem wniosku Republiki Włoskiej jest podważenie, w drodze dwóch żądań, skutków owego ściśle dosłownego odczytania sentencji wyroku [podlegającego wykonaniu (EU:C:2011:740)]. Tymczasem jego podważenie tym sposobem nie daje się pogodzić ani z art. 43 statutu Trybunału i art. 158 § 1 regulaminu postępowania, ani z powagą rzeczy osądzonej, jaka przysługuje wyrokom Trybunału” (postanowienie w przedmiocie wykładni, pkt 11).
16 Tak więc „[w]niosek ten należ[ało] [w konsekwencji] uznać za niedopuszczalny, jako nieoparty na jakiejkolwiek wątpliwości co do znaczenia i skutków wyroku [podlegającego wykonaniu] (EU:C:2011:740)]” (postanowienie w przedmiocie wykładni, pkt 12).
Pierwsza decyzja i wyrok w sprawie pierwszej okresowej kary pieniężnej
17 W dniu 11 marca 2013 r. Komisja podała do wiadomości Republiki Włoskiej swą decyzję C(2013) 1264 final z dnia 7 marca 2013 r., nakazującą temu państwu członkowskiemu uiszczenie na konto „Środki własne Unii Europejskiej” kwoty 16 533 000 EUR tytułem okresowej kary pieniężnej za pierwsze półrocze od wydania wyroku podlegającego wykonaniu.
18 W dniu 21 maja 2013 r. Republika Włoska wniosła do Sądu przeciwko tej decyzji skargę na podstawie art. 263 TFUE (sprawa T‑268/13).
19 Wyrokiem z dnia 21 października 2014 r., Włochy/Komisja (T‑268/13, zwanym dalej „wyrokiem w przedmiocie pierwszej okresowej kary pieniężnej”, niepublikowanym, EU:T:2014:900), Sąd oddalił skargę Republiki Włoskiej.
Druga decyzja w przedmiocie kary pieniężnej (zaskarżona decyzja)
20 Po umożliwieniu władzom włoskim przedstawienia uwag w przedmiocie jej wstępnej oceny Komisja przyjęła decyzję C(2013) 8681 final z dnia 6 grudnia 2013 r., w której, w wykonaniu podlegającego wykonaniu wyroku, instytucja ta określiła kwotę okresowej kary pieniężnej należnej od Republiki Włoskiej za drugie półrocze od wydania wyroku podlegającego wykonaniu (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”).
21 W tej decyzji Komisja w szczególności poddała ocenie postępy poczynione przez Republikę Włoską w odzyskiwaniu pomocy w rozpatrywanym okresie (od dnia 17 maja do dnia 17 listopada 2012 r.), i ustaliła, że na dzień 17 listopada 2012 r. kwoty pomocy podlegającej odzyskaniu stanowiły 20,84% pomocy, jaką należało odzyskać w dniu wydania wyroku podlegającego wykonaniu. Na tej podstawie Komisja nałożyła na Republikę Włoską okresową karę pieniężną w wysokości odpowiadającej 20,84% kwoty podstawowej wynoszącej 30 mln EUR, czyli – 6 252 000 EUR.
Postępowanie i żądania stron
22 Pismem, które wpłynęło do sekretariatu Sądu w dniu 19 lutego 2014 r., Republika Włoska wniosła niniejszą skargę.
23 W ramach środków organizacji postępowania Sąd zadał stronom szereg pytań i zwrócił się do nich o przedstawienie szeregu dotyczących sprawy dokumentów.
24 Po pierwsze, Sąd wezwał Republikę Włoską do wyjaśnienia, czy po wydaniu wyroku w przedmiocie pierwszej okresowej kary pieniężnej, w którym oddalił on zarzut analogiczny do pierwszego z zarzutów podniesionych w ramach niniejszej sprawy, podtrzymuje ona ten pierwszy zarzut.
25 W wyznaczonym na to terminie Republika Włoska poinformowała Sąd, że rezygnuje z podnoszenia pierwszego zarzutu skargi, co zostało odnotowane przez Sąd.
26 Po drugie, Sąd wezwał strony do wyjaśnienia tego, czy zastosowanie w niniejszej sprawie odsetek składanych mogło mieć wpływ na kwotę okresowej kary pieniężnej będącej przedmiotem zaskarżonej decyzji. Na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej Komisja została poproszona o podanie większej ilości szczegółów dotyczących twierdzenia, zgodnie z którym drugi z podniesionych w ramach niniejszej sprawy zarzutów powinien zostać uznany za niedopuszczalny lub też pozbawiony znaczenia dla sprawy, efektem czego Sąd nie musiałby zajmować stanowiska w przedmiocie zgodności z prawem uwzględniania odsetek składanych.
27 Strony udzieliły Sądowi odpowiedzi na zadane pytanie w wyznaczonym na to terminie.
28 Po trzecie, Sąd wezwał strony do przedstawienia mu uwag w kwestii wpływu, jaki może mieć wyrok z dnia 3 września 2015 r., A2A (C‑89/14, EU:C:2015:537), na sposób, w jaki należy ustosunkować się do zarzutu drugiego.
29 Strony udzieliły Sądowi odpowiedzi na zadane pytanie w wyznaczonym na to terminie.
30 Po czwarte, Sąd zwrócił się do Komisji o podanie mu do wiadomości dokumentów, które mogą w istocie uzasadniać twierdzenie, zgodnie z którym Republika Włoska zgodziła się na uchylenie normy ustanowionej w art. 1282 i 1283 Codice civile (włoskiego kodeksu cywilnego) w zakresie dotyczącym zastosowania w przypadku spornej pomocy państwa odsetek składanych (zob. w szczególności pkt 29 i 32 zaskarżonej decyzji), i to w odniesieniu do całego rozpatrywanego okresu.
31 Komisja w wyznaczonym terminie podała do wiadomości Sądu zażądane dokumenty, które zostały również podane do wiadomości Republiki Włoskiej. Są to następujące dokumenty:
– datowane na 12 czerwca 2013 r. pismo skierowane przez Komisję do Republiki Włoskiej, zawierające wstępną ocenę w przedmiocie zaawansowania procesu odzyskiwania pomocy w drugim półroczu po wydaniu wyroku podlegającego wykonaniu;
– datowane na 31 października 2003 r. pismo skierowane przez Komisję do Republiki Włoskiej, w którym instytucja ta przypominała, że „aby obliczyć kwotę zwrotu, należy wziąć pod uwagę odsetki składane obliczone zgodnie metodą przedstawioną w komunikacie Komisji w sprawie stóp procentowych stosowanych w przypadku odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy […]”;
– datowane na 29 stycznia 2004 r. pismo skierowane przez Komisję do Republiki Włoskiej, w którym instytucja ta przypominała również, że przy obliczaniu kwoty zwrotu zgodnie metodą przedstawioną w komunikacie Komisji w sprawie stóp procentowych stosowanych w przypadku odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy należy uwzględnić odsetki składane (Dz.U. 2003, C 110, s. 21);
– datowane na 17 stycznia 2005 r. pismo skierowane przez Komisję do Republiki Włoskiej, zawierające w załączniku notę, w której podano do wiadomości tej instytucji wartości dotyczące bezprawnie przyznanej pomocy, którym towarzyszyło wyjaśnienie, że „odsetki te zostały obliczone według zalecanej przez służby Komisji metody składanej, w oparciu o stopy referencyjne zastosowane na zasadach określonych na stronie internetowej Unii Europejskiej”.
32 Republika Włoska wnosi do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
33 Komisja wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– obciążenie Republiki Włoskiej kosztami postępowania.
Co do prawa
34 Na tym etapie postępowania Republika Włoska opiera swą skargę na tylko jednym zarzucie (zob. pkt 24 i 25 powyżej). Podnosi ona, że zaskarżona decyzja narusza mające zastosowanie przepisy ze względu na to, iż Komisja ustanowiła wymóg, aby przy określaniu kwoty okresowej kary pieniężnej brać pod uwagę odsetki składane od kwoty podlegającej odzyskaniu pomocy. Zgodnie zaś z orzecznictwem w przypadku decyzji w sprawie odzyskania poprzedzających wejście w życie rozporządzenia Komisji (WE) nr 794/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie wykonania rozporządzenia nr 659/1999 w sprawie wykonania artykułu [108 TFUE] (Dz.U. 2004, L 140, s. 1; sprostowanie Dz.U. 2004, L 286, s. 3) odsetki składane są uwzględniane tylko wówczas, gdy odpowiada to reżimowi mającemu zazwyczaj zastosowanie w prawie krajowym. Sytuacja taka nie miała zaś miejsca w mającym miejsce w niniejszej sprawie przypadku zastosowania art. 1283 włoskiego kodeksu cywilnego, zgodnie z brzmieniem którego odsetki od wymagalnych odsetek nie są naliczane automatycznie.
35 Zdaniem Komisji ten zarzut powinien zostać uznany za niedopuszczalny lub też pozbawiony znaczenia dla sprawy, a w każdym wypadku należy go oddalić jako całkowicie bezpodstawny. Na wstępie instytucja ta podnosi, że zawarty w pkt 34 zaskarżonej decyzji niewiążący wniosek, aby w przypadku bezprawnie przyznanej pomocy uwzględniać odsetki składane, pozostaje bez wpływu na dokonane w tej decyzji obliczenie okresowej kary pieniężnej. Wezwanie to nie zmienia bowiem kwoty okresowej kary pieniężnej ustalonej przez Komisję, która wzięła pod uwagę jedynie dane dostarczone wcześniej przez władze włoskie. Ponadto Republika Włoska nie może ustosunkować się do wniosku o uwzględnienie odsetek składanych na tym etapie postępowania administracyjnego, gdyż Trybunał powołuje się na dostarczone przez Włochy dane uwzględniające odsetki składane na moment ustalenia kwoty podstawowej okresowej kary pieniężnej w wyroku podlegającym wykonaniu (pkt 64). To uwzględnienie odsetek składanych jest zatem zgodne z prawem nie tylko z punktu widzenia kryteriów określonych w unijnych przepisach dotyczących odzyskania pomocy i w zawartym przez strony w tym względzie porozumieniu, lecz również – ze względu na powagę rzeczy osądzonej w podlegającym wykonaniu wyroku.
Uwagi wstępne
Ramy prawne
– Rozporządzenie nr 659/1999
36 Artykuł 14 rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. w sprawie wykonania artykułu [108 TFUE] (Dz.U. 1999, L 83, s. 1), dotyczący odzyskiwania pomocy, stanowi w ust. 2 i 3, co następuje:
„2. Pomoc podlegająca windykacji [odzyskaniu] na podstawie decyzji o windykacji [odzyskaniu] obejmuje odsetki naliczone według właściwej stopy ustalonej przez Komisję. Odsetki są płatne od dnia, w którym pomoc niezgodna z prawem została udostępniona beneficjentowi do daty jej windykacji [odzyskania].
3. […] windykacja [odzyskanie pomocy] zostaje przeprowadzona bezzwłocznie i zgodnie z procedurami przewidzianymi w prawie krajowym zainteresowanego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidują one bezzwłoczne i skuteczne wykonanie decyzji Komisji […]”.
– Komunikat Komisji w sprawie stóp procentowych stosowanych w przypadku odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy
37 Komunikat Komisji w sprawie stóp procentowych stosowanych w przypadku odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy opublikowany w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 8 maja 2003 r. (Dz.U. 2003, C 110, s. 21) stanowi:
„[…]
W ramach procesu lojalnej współpracy pomiędzy Komisją a państwami członkowskimi przy wykonywaniu określonych decyzji w sprawie odzyskania powstaje jednak pytanie, czy odsetki powinny być proste, czy składane […]. Mając na uwadze cel odzyskania bezprawnych pomocy i jego wagi w systemie kontroli pomocy państwa przewidzianego w traktacie WE, Komisja uważa, że powinna ona niezwłocznie wyjaśnić swe stanowisko w tym względzie.
[…]
W praktyce rynkowej naliczenie odsetek prostych następowałoby zwykle w przypadku, gdy beneficjent środków nie skorzysta z kwoty odsetek przed upływem danego okresu, przykładowo wówczas, gdy odsetki są należne wyłącznie na koniec okresu. Odsetki składane obliczano by zwykle, gdyby można było uznać, że w każdym roku (lub okresie) kwota odsetek została wypłacona beneficjentowi i powiększyła odpowiednio pierwotną kwotę kapitału. W takim przypadku beneficjent osiągałby zysk z odsetek od odsetek wypłacanych za każdy okres.
[…] Zatem pomimo różnych sytuacji wydaje się, że oddziaływanie pomocy niezgodnej z prawem polega na przekazywaniu beneficjentowi środków na warunkach podobnych do nieoprocentowanych pożyczek średniookresowych. Stosowanie odsetek składanych wydaje się więc być niezbędne dla zapewnienia pełnej przeciwwagi dla korzyści finansowych wynikających z takiej sytuacji.
Komisja pragnie zatem poinformować państwa członkowskie i zainteresowane strony, że we wszystkich decyzjach nakazujących odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy, które instytucja ta wyda w przyszłości, będzie ona stosować stopę referencyjną używaną do obliczania ekwiwalentu subwencji netto pomocy na cele regionalne według metody składanej. Zgodnie z powszechną praktyką rynkową kapitalizacja następować winna co roku. Podobnie Komisja oczekuje od państw członkowskich, iż przy wykonywaniu decyzji o odzyskaniu pomocy oczekujących na wykonanie zastosują one odsetki składane, chyba że naruszałoby to ogólną zasadę prawa [Unii]” [tłumaczenie nieoficjalne].
– Rozporządzenie nr 794/2004
38 Artykuły 9 i 11 rozporządzenia nr 794/2004, znajdujące się w jego rozdziale V, dotyczą stóp procentowych mających zastosowanie w odniesieniu do odzyskania pomocy niezgodnej z prawem.
39 Artykuł 9 owego rozporządzenia, zatytułowany „Sposób ustalania stopy procentowej”, stanowi w ust. 1:
„O ile decyzja szczególna nie stanowi inaczej, stopą procentową zwrotu pomocy państwa udzielonej niezgodnie z art. 88 ust. 3 traktatu jest roczna stopa procentowa ustalona na każdy rok kalendarzowy”.
40 Artykuł 11 rozporządzenia nr 794/2004, zatytułowany „Sposób stosowania oprocentowania”, stanowi w ust. 2:
„Stopę procentową stosuje się narastająco do dnia zwrotu pomocy. Odsetki narosłe w poprzednim roku podlegają oprocentowaniu w każdym następnym roku”.
41 Artykuł 13 akapit pierwszy rozporządzenia nr 794/2004, zawarty w jego rozdziale VI, zatytułowanym „Przepisy końcowe”, przewiduje, że wchodzi ono w życie dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Rozporządzenie to zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 30 kwietnia 2004 r. i weszło w życie w dniu 20 maja 2004 r. Ponadto zgodnie z art. 13 akapit piąty powyższego rozporządzenia jego art. 11 stosuje się do każdej decyzji o odzyskaniu pomocy podanej do wiadomości po dniu wejścia tego rozporządzenia w życie.
– Decyzja o odzyskaniu
42 W dniu 11 maja 1999 r. Komisja wydała decyzję o odzyskaniu pomocy podaną do wiadomości Republiki Włoskiej w dniu 4 czerwca 1999 r. (zob. pkt 1 powyżej). W art. 1 i 2 tej decyzji Komisja stwierdziła, że pewne wdrożone przez Republikę Włoską środki wspierające zatrudnienie, które nie spełniają warunków określonych w tych przepisach, są niezgodne z rynkiem wewnętrznym. Zgodnie z art. 3 decyzji o odzyskaniu:
„Włochy podejmą wszystkie środki konieczne w celu odzyskania od beneficjentów pomocy niespełniającej warunków, o których mowa w art. 1 i 2, a która została już bezprawnie przyznana.
Odzyskanie pomocy nastąpi w trybie określonym przepisami prawa krajowego. Od kwot podlegających zwrotowi należne są odsetki od dnia ich oddania do dyspozycji beneficjenta do dnia ich rzeczywistego odzyskania. Odsetki są obliczane na podstawie stopy referencyjnej wykorzystywanej do obliczania ekwiwalentu subwencji w ramach pomocy na cele regionalne”.
– Prawo włoskie
43 Artykuł 1283 włoskiego kodeksu cywilnego stanowi:
„W braku odmiennych zwyczajów odsetki od wymagalnych odsetek mogą być liczone dopiero od dnia wytoczenia powództwa lub na podstawie porozumienia zawartego po nastąpieniu ich wymagalności, pod warunkiem że odsetki te są należne za okres co najmniej sześciu miesięcy”.
44 W odróżnieniu od sprawy, w której wydano wyrok z dnia 3 września 2015 r., A2A (C‑89/14, EU:C:2015:537, pkt 13, 14), żadna ze stron nie powołała innego przepisu prawa włoskiego jako mającego zastosowanie w niniejszej sprawie.
Elementy służące ustaleniu kwoty okresowej kary pieniężnej
45 W dniu 17 listopada 2011 r. w wyroku podlegającym wykonaniu Trybunał nakazał Republice Włoskiej zapłatę „okresowej kary pieniężnej […] za każde pół roku zwłoki we wdrażaniu środków koniecznych do zastosowania się do wyroku [stwierdzającego uchybienie (EU:C:2004:207)]”.
46 W pkt 2 sentencji wyroku podlegającego wykonaniu przedstawione zostały następujące elementy służące ustaleniu kwoty okresowej kary pieniężnej:
– naliczana za każde pół roku zwłoki we wdrażaniu środków koniecznych do zastosowania się do wyroku stwierdzającego uchybienie…
– …okresowa kara pieniężna odpowiada iloczynowi kwoty podstawowej 30 mln EUR…
– …i określonej w procentach wielkości pomocy, której odzyskanie jeszcze nie nastąpiło…
– …obliczanej w stosunku do kwoty podlegającej odzyskaniu w dniu 17 listopada 2011 r.
47 W dniu 7 marca 2013 r. w pierwszej decyzji w przedmiocie okresowej kary pieniężnej (zob. pkt 17 powyżej oraz pkt 3 i 4 zaskarżonej decyzji) Komisja określiła okresową karę pieniężną należną za okres od dnia 17 listopada 2011 r. do dnia 17 maja 2012 r. na kwotę 16 533 000 EUR, biorąc przy tym pod uwagę następujące elementy:
– kwota pomocy podlegającej odzyskaniu w dniu 17 listopada 2011 r. została ustalona na 118 175 296 EUR;
– kwota pomocy jeszcze nieodzyskanej w dniu 17 maja 2012 r. została ustalona na około 65 130 279 EUR, czyli 55,11% sumy odpowiadającej kwocie pomocy podlegającej odzyskaniu w dniu 17 listopada 2011 r.;
– iloczyn wyrażonej w procentach wielkości pomocy jeszcze nieodzyskanej w dniu 17 maja 2012 r. (55,11%) i 30 mln EUR wskazuje kwotę okresowej kary pieniężnej należnej za okres od dnia 17 listopada 2011 r. do dnia 17 maja 2012 r., która wynosi 16 533 000 EUR.
48 W dniu 6 grudnia 2013 r. Komisja w pkt 77–79 zaskarżonej decyzji określiła okresową karę pieniężną należną za okres od dnia 17 maja do dnia 17 listopada 2012 r. na kwotę 6 252 000 EUR, biorąc przy tym pod uwagę następujące elementy:
– kwota pomocy podlegającej odzyskaniu w dniu 17 listopada 2011 r. została ustalona na 118 175 296 EUR;
– kwota pomocy jeszcze nieodzyskanej w dniu 17 listopada 2012 r. została ustalona na 24 627 937,21 EUR, czyli 20,84% sumy odpowiadającej kwocie pomocy podlegającej odzyskaniu w dniu 17 listopada 2011 r.;
– iloczyn wyrażonej w procentach wielkości pomocy jeszcze nieodzyskanej w dniu 17 listopada 2012 r. (20,84%) i 30 mln EUR wskazuje kwotę okresowej kary pieniężnej należnej za okres od dnia 17 maja do dnia 17 listopada 2012 r., która wynosi 6 252 000 EUR.
49 Oceny przedstawionej przez strony argumentacji należy dokonać w kontekście tych właśnie wstępnych uwag w przedmiocie ram prawnych i elementów służących ustaleniu kwoty okresowej kary pieniężnej.
Ocena Sądu
50 W istocie w swym zarzucie Republika Włoska podnosi, że należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji ze względu na to, iż określając kwotę okresowej kary pieniężnej należnej za okres od dnia 17 maja do dnia 17 listopada 2012 r., Komisja bezprawnie uwzględniła kwoty obejmujące odsetki składane.
51 W tym względzie, po pierwsze, należy uznać, że przy określaniu kwoty pomocy podlegającej odzyskaniu w dniu 17 listopada 2011 r., kiedy to ogłoszono podlegający wykonaniu wyrok, Komisja wzięła pod uwagę dane obejmujące właśnie te odsetki składane.
52 W pkt 25 zaskarżonej decyzji instytucja ta podniosła bowiem, że „wszystkie liczby wskazane przez władze włoskie odpowiadają kwotom środków pomocowych istniejących w 2007 r., kiedy to skierowane [do nich] zostały formalne nakazy zwrotu pomocy”. W pkt 32 tej decyzji Komisja wyjaśniła w tym względzie, że „aż do 2007 r. władze włoskie stosowały w odniesieniu do kwot istniejącej pomocy odsetki składane, tak jak zostało to uzgodnione ze służbami Komisji”.
53 Podobnie, ustosunkowując się do drugiego ze środków organizacji postępowania (zob. pkt 26 powyżej), Komisja wskazała, że „liczby odpowiadające kwotom pomocy obowiązującym w 2007 r. zostały obliczone przez władze włoskie za pomocą odsetek składanych mających zastosowanie w przypadku bezprawnie przyznanej pomocy”.
54 Komisja przypomniała przy tej okazji wnioski wynikające z pkt 29–33 zaskarżonej decyzji, czyli to, że w dniu 21 marca 2013 r. władze włoskie poinformowały ją, iż wbrew wcześniejszym ustaleniom począwszy od 2007 r. nie będą one obliczać żadnych odsetek i stosować ich w odniesieniu do bezprawnie przyznanej i podlegającej odzyskaniu pomocy. Komisja wyjaśniła też, że „kwoty należne w 2007 r. nigdy nie zostały zaktualizowane celem uwzględnienia mających zastosowanie odsetek” i z tego względu w pkt 34 zaskarżonej decyzji wezwała ona władze włoskie do obliczenia odsetek składanych mających zastosowanie w przypadku bezprawnie przyznanej pomocy począwszy od 2007 r.
55 Podczas rozprawy strony również zgodnie przyznały, iż uwzględniona w zaskarżonej decyzji kwota pomocy podlegającej odzyskaniu w dniu 17 listopada 2011 r. odzwierciedla sytuację wyrażoną w wartościach z 2007 r. na moment ogłoszenia orzeczenia przez Trybunał. Uwzględnione wówczas dane zostały więc określone w dniu 17 listopada 2011 r. na podstawie danych dostarczonych przez Republikę Włoską w odpowiedzi na skierowane do niej w 2007 r. formalne nakazy odzyskania pomocy. Strony są zgodne co do tego, że dane te obejmowały, przynajmniej do 2007 r., odsetki składane.
56 Biorąc pod uwagę, że kwota pomocy podlegająca odzyskaniu w dniu 17 listopada 2011 r. obejmowała odsetki składane, należy uznać, że kwota okresowej kary pieniężnej należnej za półrocze od dnia 17 maja do dnia 17 listopada 2012 r., która została obliczona na podstawie formuły przedstawionej w pkt 46 i 48 powyżej, również uwzględnia dane obejmujące te odsetki składane. Zaskarżona decyzja zamyka jako taka postępowanie w sprawie określenia wysokości okresowej kary pieniężnej należnej za półrocze od dnia 17 maja do dnia 17 listopada 2012 r. i stanowi akt niekorzystny dla Republiki Włoskiej, która jest wobec tego uprawniona do zakwestionowania jej zgodności z prawem i podniesienia w tym celu wszystkich zarzutów prawnych i faktycznych zgodnie z normami ustanowionymi w regulaminie postępowania przed Sądem.
57 Po drugie, należy więc ustalić, czy istnieje podstawa prawna umożliwiająca zastosowanie w niniejszym przypadku odsetek składanych; Republika Włoska kwestionuje w swej skardze istnienie takiej możliwości.
58 Zgodnie z brzmieniem art. 14 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999 w przypadku, gdy podjęte zostały decyzje negatywne w sprawach pomocy przyznanej bezprawnie, Komisja podejmuje decyzję, że zainteresowane państwo członkowskie podejmie wszelkie konieczne środki w celu odzyskania pomocy od beneficjenta. Zgodnie z art. 14 ust. 2 owego rozporządzenia pomoc podlegająca odzyskaniu na podstawie decyzji o odzyskaniu obejmuje odsetki. Jednakże w przepisie tym nie wyjaśniono, czy stosowane powinny być odsetki proste, czy też – składane (wyrok z dnia 3 września 2015 r., A2A (C‑89/14, EU:C:2015:537, pkt 26).
59 W tym względzie należy, po pierwsze, wskazać, iż jakkolwiek art. 11 ust. 2 rozporządzenia nr 794/2004 stanowi, że naliczane będą odsetki składane do dnia odzyskania pomocy i że odsetki narosłe w latach wcześniejszych podlegają oprocentowaniu w każdym kolejnym roku, to jednak należy stwierdzić, że ów przepis ma zastosowanie, zgodnie z art. 13 akapit piąty owego rozporządzenia, jedynie do decyzji w sprawie odzyskania doręczonych po dniu wejścia w życie tego rozporządzenia, czyli po dniu 20 maja 2004 r. (wyrok z dnia 3 września 2015 r., A2A, C‑89/14, EU:C:2015:537, pkt 27).
60 W związku z powyższym, jako że decyzja o odzyskaniu, na mocy której uznano za niezgodną z rynkiem wewnętrznym pomoc będącą przedmiotem odzyskania w niniejszej sprawie, została doręczona Republice Włoskiej w dniu 4 czerwca 1999 r., a więc przed wejściem w życie rozporządzenia nr 794/2004, art. 11 ust. 2 owego rozporządzenia nie ma jako taki zastosowania ratione temporis do tej sprawy (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 września 2015 r., A2A, C‑89/14, EU:C:2015:537, pkt 28).
61 Po drugie, jeśli chodzi o kwestię tego, jakie przepisy miały zastosowanie przed wejściem w życie rozporządzenia nr 794/2004 jeśli chodzi o kwestię ustalenia, czy odsetki powinny być proste, czy też składane, należy przypomnieć, że w wyroku z dnia 11 grudnia 2008 r., Komisja/Département du Loiret (C‑295/07 P, EU:C:2008:707, pkt 46) Trybunał stwierdził, iż w chwili, w której przyjęta została decyzja rozpatrywana w sprawie, w której wydany został ów wyrok, a więc w dniu 12 lipca 2000 r., ani prawo Unii, ani orzecznictwo Trybunału czy Sądu nie przewidywały, czy odsetki, jakie należy naliczać w związku z pomocą podlegającą odzyskaniu, powinny zostać obliczone według metody prostej, czy też składanej. W braku przepisu prawa Unii w tej dziedzinie Trybunał stwierdził, że w praktyce Komisji, sprecyzowanej w szczególności w jej piśmie do państw członkowskich SG(91) D/4577 z dnia 4 marca 1991 r., kwestię nałożenia odsetek wiązano z proceduralnymi zasadami odzyskiwania pomocy i odsyłano w tym względzie do prawa krajowego (wyroki: z dnia 11 grudnia 2008 r., Komisja/Département du Loiret, C‑295/07, EU:C:2008:707, pkt 82–84; z dnia 3 września 2015 r., A2A, C‑89/14, EU:C:2015:537, pkt 29).
62 Dopiero w komunikacie w sprawie stóp procentowych stosowanych w przypadku odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy opublikowanym w dniu 8 maja 2003 r. Komisja w sposób wyraźny wskazała, że we wszystkich decyzjach nakazujących odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy, które instytucja ta wyda w przyszłości, będzie stosować składaną stopę procentową i że oczekuje od państw członkowskich, iż przy wykonywaniu decyzji o odzyskaniu pomocy zastosują one odsetki składane (wyroki: z dnia 11 grudnia 2008 r. Komisja/Département du Loiret, C‑295/07, EU:C:2008:707, pkt 46; z dnia 3 września 2015 r., A2A, C‑89/14, EU:C:2015:537, pkt 30).
63 W art. 3 akapit drugi decyzji o odzyskaniu ustanowiony został zaś wymóg, by odzyskanie to było zgodne z procedurami prawa krajowego, by od kwot podlegających odzyskaniu naliczano należne odsetki od dnia ich oddania do dyspozycji beneficjenta do dnia ich rzeczywistego odzyskania oraz by odsetki te były obliczane na podstawie stopy referencyjnej wykorzystywanej do obliczania ekwiwalentu subwencji w ramach pomocy na cele regionalne, przy czym jednak decyzja ta nie zawiera dalszej wskazówki w kwestii tego, czy odsetki te powinny zostać obliczone zgodnie z metodą prostą, czy składaną (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 września 2015 r., A2A, C‑89/14, EU:C:2015:537, pkt 31).
64 Jako że decyzja o odzyskaniu została doręczona Republice Włoskiej w dniu 4 czerwca 1999 r., a więc przed zmianą praktyki Komisji ogłoszoną w komunikacie w sprawie stóp procentowych stosowanych w przypadku odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy, na podstawie orzecznictwa wypracowanego w wyroku z dnia 11 grudnia 2008 r., Komisja/Département du Loiret (C‑295/07, EU:C:2008:707) należy stwierdzić, że ustalenia, czy w niniejszej sprawie odsetki powinny zostać obliczone zgodnie z metodą prostą, czy składaną, należy przeprowadzić na podstawie przepisów prawa krajowego (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 września 2015 r., A2A, C‑89/14, EU:C:2015:537, pkt 32).
65 W tym względzie, jak podnosi Republika Włoska, z linii orzeczniczej zapoczątkowanej wyrokami z dnia 11 grudnia 2008 r., Komisja/Département du Loiret (C‑295/07, EU:C:2008:707) oraz z dnia 3 września 2015 r., A2A (C‑89/14, EU:C:2015:537) wynika, że w przypadku decyzji o odzyskaniu poprzedzających wejście w życie rozporządzenia nr 794/2004 odsetki składane podlegają uwzględnieniu tylko wówczas, gdy odpowiada to reżimowi mającemu zazwyczaj zastosowanie w prawie krajowym.
66 Tak więc w braku powołania się w niniejszej sprawie na jakikolwiek inny przepis prawa krajowego, należy uznać, że należy w niej zastosować przepis art. 1283 włoskiego kodeksu cywilnego, zgodnie z przedstawionym przez Republikę Włoską brzmieniem którego – przedstawionym przez to państwo członkowskie i niezakwestionowanym przez Komisję – odsetki od wymagalnych odsetek nie są naliczane automatycznie.
67 Z powyższego wynika, że uwzględniając przy ustalaniu kwoty okresowej kary pieniężnej należnej za półrocze od dnia 17 maja do dnia 17 listopada 2012 r. związane z kwotami podlegającej odzyskaniu pomocy sumy obejmujące odsetki składane, Komisja dopuściła się naruszenia prawa.
68 Wniosku tego nie można podważyć za pomocą żadnego z podniesionych przez Komisję argumentów.
69 Po pierwsze, instytucja ta powołuje się na zawarte między stronami porozumienie dotyczące uwzględniania odsetek składanych. W pkt 32 zaskarżonej decyzji jest bowiem mowa o porozumieniu w tym przedmiocie, zawartym „w 2003 r. […] i w 2004 r. na podstawie rozporządzenia nr 794/2004 (zob. pisma wysłane przez służby Komisji w dniach 31 października 2003 r. i 29 stycznia 2004 r., na które władze włoskie odpowiedziały pismem z dnia 17 stycznia 2005 r. […])”.
70 Niemniej jednak z przytoczonych w zaskarżonej decyzji dokumentów, które zostały przedstawione w odpowiedzi na czwarty ze środków organizacji postępowania (zob. pkt 31 powyżej) wynika, że choć Republika Włoska wzięła pod uwagę odsetki składane, to uczyniła to na wyraźne żądanie Komisji, przedstawione przez tę instytucję w piśmie z dnia 31 października 2003 r., podającym jako podstawę prawną przepisy unijne. W tych okolicznościach to, co Komisja przedstawia jako zawarte między stronami porozumienie, należy zatem uznać jedynie za wyrażoną przez adresata wysłanego przez tę instytucję pisma zgodę na stosowanie przepisów, w odniesieniu do których okazało się, że nie mają zastosowania. Wyrażone przez Komisję żądanie poprzedza bowiem ogłoszenie wyroków z dnia 11 grudnia 2008 r., Komisja/Département du Loiret (C‑295/07, EU:C:2008:707) oraz z dnia 3 września 2015 r., A2A (C‑89/14, EU:C:2015:537), z których wynika, że prawem mającym zastosowanie do rozpatrywanej decyzji o odzyskaniu w zakresie dotyczącym ustalenia metody, zgodnie z którą należy stosować odsetki, jest prawo krajowe, a nie prawo Unii.
71 W tych okolicznościach, ze względu na to, że decyzja o odzyskaniu została podana do wiadomości Republiki Włoskiej w dniu 4 czerwca 1999 r., za pomocą sformułowanego przez Komisję żądania dotyczącego prawa Unii nie można skutecznie zakwestionować zakresu zastosowania odpowiednich uregulowań krajowych. Uznanie, że jest to możliwe, sprowadzałoby się do naruszenia zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań i byłoby sprzeczne z rozstrzygnięciami przyjętymi przez Trybunał w wyrokach z dnia 1 grudnia 2008 r. Komisja/Département du Loiret (C‑295/07, EU:C:2008:707) oraz z dnia 3 września 2015 r., A2A (C‑89/14, EU:C:2015:537).
72 Po drugie, w swych pismach procesowych i w odpowiedziach na środki organizacji postępowania Komisja powołuje się na pkt 64 wyroku podlegającego wykonaniu, aby podnieść, że Trybunał wyraźnie oparł się na dostarczonych przez władze włoskie i opracowanych w porozumieniu z Komisją danych obejmujących odsetki składane.
73 W tym względzie należy podkreślić, że w tym punkcie wyroku Trybunał wskazał, po pierwsze, iż „[jak] wynika z dyskusji, która miała miejsce podczas rozprawy [w dniu 12 maja 2011 r.], należy zaznaczyć, że Republika Włoska i Komisja zgadzają się co do całkowitej kwoty wypłaconej pomocy, która wynosi 251 271 032,37 EUR”, i po drugie, „Komisja przyznaje, że pomoc w skumulowanej kwocie 63 062 555 EUR należy uważać za odzyskaną” (wyrok podlegający wykonaniu, pkt 64).
74 Dzięki tym uwagom Trybunał zdał sobie sprawę ze zmian, jakie zaszły podczas rozprawy w argumentacji stron. Początkowo bowiem „Komisja […] uważa[ła], iż w chwili upływu terminu wyznaczonego w uzasadnionej opinii Republika Włoska nie odzyskała całej kwoty bezprawnie wypłaconej pomocy, a mianowicie 519 958 761,97 EUR […]”, zaś „Republika Włoska kwestion[owała] całkowitą wysokość kwot do odzyskania, określając ją na 251 271 032,37 EUR, przy czym przyznaje, że w lipcu 2010 r. otrzymała ona zwrot jedynie 63 062 555,46 EUR, do których należy dodać 73 353 387,28 EUR na różnych podstawach […]” (wyrok podlegający wykonaniu, pkt 21, 23, 24).
75 Punkt 64 wyroku podlegającego wykonaniu stanowi też rozwinięcie rozumowania przestawionego w pkt 63, w którym Trybunał podniósł, iż „bezsporne jest, że zasadnicza część omawianych sum nie została jeszcze odzyskana lub że dowód jej odzyskania nie został dostarczony Komisji”. Przedstawione w pkt 64 dane liczbowe w zakresie dotyczącym łącznej kwoty rozdzielonej pomocy oraz kwoty pomocy, która może zostać uznana za odzyskaną w lipcu 2010 r., umożliwiły Trybunałowi skupienie prowadzonej wymiany zdań na kwotach pomocy podlegającej odzyskaniu. Niemniej jednak, wbrew temu, co twierdzi Komisja, w podlegającym wykonaniu wyroku nie ma niczego, co by świadczyło o tym, że dotyczy on kwestii odsetek składanych. Nie ma w nim w żaden sposób mowy o elementach, jakie należy uwzględnić przy ustalaniu kwoty pomocy podlegającej odzyskaniu. W tych okolicznościach z wyroku podlegającego odzyskaniu nie można wyciągnąć wniosku, że, w zakresie dotyczącym określenia metody stosowania odsetek, ma on ustanawiać odstępstwo od zasad ustanowionych we wcześniejszym wyroku z dnia 11 grudnia 2008 r., Komisja/Département du Loiret (C‑295/07 P, EU:C:2008:707), które zostały później potwierdzone w wyroku z dnia 3 września 2015 r., A2A (C‑89/14, EU:C:2015:537). Z powyższego wynika więc, że ani w sentencji, ani w uzasadnieniu wyroku podlegającego wykonaniu Trybunał nie wydał rozstrzygnięcia w przedmiocie odsetek składanych.
76 Po trzecie, nie można przyznać racji Komisji, kiedy ta w uwagach wstępnych uznaje, że Republika Włoska w swym zarzucie ustosunkowuje się w rzeczywistości jedynie do niewiążącego wniosku zawartego w pkt 34 zaskarżonej decyzji, w którym państwo to zostało wezwane do „obliczenia i zastosowania odsetek od odzyskania za rozpatrywany okres (czy też począwszy od 2007 r.) w odniesieniu do wszystkich kwot istniejącej pomocy, czyli kwot odpowiadających wszystkim beneficjentom, w tym również tym, którzy zwrócili pomoc w części lub w całości, aby uczynić zadość ciążącym na nich zobowiązaniom”. Z powyższego wynika bowiem, że, w odpowiedzi na żądanie Komisji, stosowana stopa odsetek opierała się na podstawie obejmującej wszystkie kwoty pomocy, których dotyczyły dane uwzględnione celem obliczenia elementów związanych z obliczeniem okresowej kary pieniężnej, i to co najmniej do 2007 r., a określona w zaskarżonej decyzji okresowa kara pieniężna została obliczona z uwzględnieniem danych obejmujących te odsetki składane. Ponadto ze skargi wynika, że Republika Włoska zakwestionowała to właśnie uwzględnienie odsetek składanych i wpływ, jaki mogło ono wywrzeć na ustalenie kwoty okresowej kary pieniężnej. Komisja błędnie zatem twierdzi, że niniejszy zarzut jest pozbawiony znaczenia dla sprawy.
77 Należy zatem stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim Komisja przy określaniu kwoty okresowej kary pieniężnej należnej od Republiki Włoskiej za półrocze od dnia 17 maja do dnia 17 listopada 2012 r. wzięła pod uwagę związane z kwotami podlegającej odzyskaniu pomocy sumy obejmujące odsetki składane, co jest z sprzeczne z mającymi zastosowanie przepisami prawa krajowego.
W przedmiocie kosztów
78 Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. W związku z tym, że Komisja przegrała sprawę, należy ją obciążyć, obok jej własnych kosztów, kosztami poniesionymi przez Republikę Włoską, zgodnie z jej żądaniem.
Z powyższych względów
SĄD (szósta izba)
orzeka, co następuje:
1) Stwierdza się nieważność decyzji Komisji C(2013) 8681 wersja ostateczna z dnia 6 grudnia 2013 r.
2) Komisja Europejska zostaje obciążona kosztami postępowania.
Frimodt Nielsen | Dehousse | Collins |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 9 czerwca 2016 r.
Podpisy