Language of document : ECLI:EU:T:2008:416

Sprawa T‑73/04

Le Carbone‑Lorraine

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek produktów na bazie węgla i grafitu mających zastosowanie w branży elektrycznej i mechanicznej – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien – Waga i czas trwania naruszenia – Okoliczności łagodzące – Współpraca w toku postępowania administracyjnego – Zasada proporcjonalności – Zasada równego traktowania

Streszczenie wyroku

1.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Złożone naruszenie

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A)

2.      Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Grzywny – Jednolitość naruszenia

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

3.      Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Stosowanie przez Komisję – Autonomia w stosunku do ocen dokonywanych przez władze państw trzecich

(art. 3 ust. 1 lit. g) WE, art .81 WE)

4.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Uwzględnienie skutków całości naruszenia

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

5.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Ustalanie cen – Obowiązek przyjęcia przez Komisję za punkt odniesienia, przy ocenie wpływu danego naruszenia na rynek, konkurencji, jaka by istniała na rynku w przypadku braku tego naruszenia

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A)

6.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Waga uczestnictwa każdego przedsiębiorstwa

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)

7.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Całkowity obrót zainteresowanego przedsiębiorstwa – Obrót osiągnięty z towarów będących przedmiotem naruszenia

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

8.      Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia

(art. 253 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)

9.      Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Odstraszający charakter – Wymóg ogólny, którym winna kierować się Komisja w trakcie całego procesu obliczania grzywien

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A)

10.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Wdrożenie programu dostosowania się do wspólnotowych reguł konkurencji

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15; komunikat Komisji 98/C 9/03)

11.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Bierna rola przedsiębiorstwa lub pójście przez nie w ślad za liderem

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 3 tiret pierwsze)

12.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15; rozporządzenie Komisji nr 2842/98; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 3)

13.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Okoliczności łagodzące – Zachowanie odmienne od uzgodnionego w ramach kartelu

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 3 tiret drugie)

14.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Okoliczności łagodzące – Zakończenie naruszenia przed interwencją ze strony Komisji

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 3 tiret trzecie)

15.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Obniżenie kwoty grzywny w zamian za współpracę umożliwiającą określenie stopnia uczestnictwa innego przedsiębiorstwa w naruszeniu

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 3 tiret szóste)

16.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Obniżenie kwoty grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie

(rozporządzenie Rady nr 17; komunikat Komisji 96/C 207/04, pkt D ust. 2)

17.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Sytuacja finansowa zainteresowanego przedsiębiorstwa

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 15)

1.      W ramach stosowania art. 81 ust. 1 WE, aby ustalić, czy porozumienie może wpływać na handel między państwami członkowskimi i czy jego celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku, należy – stosownie do okoliczności – określić właściwy rynek. Obowiązek wytyczenia granic właściwego rynku w decyzji wydanej na podstawie art. 81 WE spoczywa zatem na Komisji jedynie wtedy, gdy bez takiego wytyczenia nie jest możliwe ustalenie, czy dane porozumienie, decyzja związków przedsiębiorstw czy uzgodniona praktyka mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i mieć za cel lub skutek zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku.

Komisja nie jest zobowiązana do wytyczenia granic właściwych rynków produktowych, aby zbadać wagę naruszenia w odniesieniu do każdej kategorii produktów. W istocie, po pierwsze zgodnie z wytycznymi w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, przy ocenie wagi naruszenia należy wziąć pod uwagę jego charakter, rzeczywisty wpływ na rynek – tam, gdzie może to być zmierzone – oraz rozmiar właściwego rynku geograficznego. W świetle wytycznych nie istnieje żaden obowiązek przeprowadzania przez Komisję szczegółowej analizy wpływu kartelu w odniesieniu do każdej właściwej kategorii produktów. Ponadto w przypadku jednolitego i złożonego naruszenia dotyczącego kilku produktów Komisja nie jest zobowiązana do przeprowadzenia osobnej analizy każdego elementu stwierdzonego jednolitego naruszenia ani do dokonania rozbicia kwoty grzywny w odniesieniu do poszczególnych jego elementów, ani też nie jest zobowiązana do zbadania wagi każdego naruszenia, w przypadku gdy nakłada jedną grzywnę na przedsiębiorstwo, które popełniło kilka naruszeń, przy czym należy dodać, że wniosek ten nie pozwala na arbitralne zbiorowe ukaranie przedsiębiorstw biorących udział w kartelu.

Zgodnie z pkt 1A akapit szósty przytoczonych wytycznych ograniczona obecność na rynku może ewentualnie prowadzić do ustalenia niższej kwoty wyjściowej w ramach „zróżnicowanego traktowania” przedsiębiorstw biorących udział w kartelu. Ponadto relatywna waga uczestnictwa każdego rozpatrywanego przedsiębiorstwa powinna zostać zbadana przez Komisję podczas przeprowadzania oceny okoliczności łagodzących.

(por. pkt 36, 45, 46, 48–52)

2.      W ramach stosowania art. 81 WE Komisja ma prawo wszcząć jedno postępowanie w odniesieniu do praktyk dotyczących kilku odmiennych produktów, które może doprowadzić do wydania jednej decyzji stwierdzającej, że przedsiębiorstwo popełniło kilka odrębnych naruszeń, i nakładającej na nie tyleż odrębnych grzywien, w granicach ustanowionych w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17. Jeśli Komisja uzna, że wszystkie produkty, których dotyczy postępowanie, są przedmiotem jednolitego i złożonego naruszenia zwłaszcza w świetle funkcjonowania danego kartelu, może zdecydować się na wydanie jednej decyzji nakładającej jedną grzywnę na każde zainteresowane przedsiębiorstwo, przy czym wybór ten nie będzie ani nielogiczny, ani sprzeczny z zasadą dobrej administracji.

(por. pkt 56, 63–66)

3.      Praktyka zastosowana przez władze państw trzecich, na których spoczywa obowiązek ochrony wolnej konkurencji, nie może być narzucana Komisji, która jest odpowiedzialna za wprowadzenie w życie i ukierunkowanie wspólnotowej polityki konkurencji. Wykonywanie bowiem uprawnień przez władze państw trzecich podlega, w ramach ich właściwości miejscowej, specyficznym dla tych państw wymogom. Elementy stanowiące podwaliny systemów prawnych innych krajów w dziedzinie konkurencji obejmują bowiem nie tylko szczególne cele i założenia, lecz także prowadzą do przyjęcia konkretnych przepisów materialnych oraz do wywarcia zróżnicowanych skutków prawnych w zakresie prawa administracyjnego, karnego czy cywilnego w sytuacji, gdy władze tych krajów wykazały istnienie naruszeń reguł mających zastosowanie w zakresie konkurencji. Zupełnie inna jest natomiast sytuacja prawna przedsiębiorstwa, wobec którego w dziedzinie konkurencji znajduje zastosowanie wyłącznie prawo wspólnotowe i prawo co najmniej jednego państwa członkowskiego, czyli sytuacja, w której kartel ogranicza się wyłącznie do terytorium, wobec którego znajduje zastosowanie wspólnotowy porządek prawny.

Wynika z tego, że w sytuacji gdy Komisja nakłada karę za bezprawne zachowanie się przedsiębiorstwa – nawet jeśli źródłem tego zachowania jest kartel o charakterze międzynarodowym – jej celem jest zapewnienie wolnej konkurencji na wspólnym rynku, co stanowi, zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. g) WE, podstawowy cel Wspólnoty. Ze względu bowiem na szczególny charakter dobra prawnego chronionego na poziomie wspólnotowym oceny dokonane przez Komisję na podstawie jej uprawnień w tym zakresie mogą w dużym stopniu różnić się od ocen dokonanych przez władze państw trzecich.

(por. pkt 57–60)

4.      Jeśli Komisja stwierdza, że wszystkie porozumienia lub uzgodnione praktyki stanowią jednolite i złożone naruszenie, nie jest ona, do celów oszacowania kwoty wyjściowej grzywny, zobowiązana ani do zbadania bezprawnych praktyk na każdym z rynków właściwych, ani do uwzględnienia rzeczywistego, jak twierdzi przedsiębiorstwo zachowania tego przedsiębiorstwa,, ze względu na to, iż należy uwzględnić jedynie skutki wynikające z naruszenia jako całości.

(por. pkt 80, 89, 90, 95, 97, 102)

5.      W celu oceny rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek Komisja jest zobowiązana do przyjęcia za punkt odniesienia konkurencji, jaka normalnie istniałaby w przypadku braku naruszenia.

Jeśli chodzi o kartele cenowe, Komisja może zasadnie uznać, że naruszenie miało wpływ na rynek, opierając się na fakcie, że członkowie kartelu podjęli działania mające na celu zastosowanie ustalonych cen, na przykład poprzez poinformowanie o nich klientów, wydanie pracownikom instrukcji, że mają traktować je jako podstawę do negocjacji, i poprzez kontrolowanie ich stosowania przez ich konkurentów oraz ich własne oddziały sprzedaży. Do stwierdzenia istnienia wpływu na rynek wystarczy bowiem, że ustalone ceny posłużyły jako podstawa do ustalenia cen pojedynczych transakcji i ograniczyły możliwość negocjacji ze strony klientów.

Natomiast, jeżeli Komisja udowodni wprowadzenie kartelu w życie, nie można od niej wymagać, by systematycznie wykazywała, że porozumienia rzeczywiście pozwoliły określonym przedsiębiorstwom uzyskać poziom cen transakcji wyższy od poziomu, który byłby osiągnięty przy braku kartelu. W tym względzie nie można dopuścić tezy, zgodnie z którą sam fakt, iż poziom cen transakcji byłby inny w przypadku braku zmowy, może być uwzględniony w celu określenia wagi naruszenia. Ponadto nieproporcjonalne byłoby wprowadzenie wymogu przeprowadzenia tego dowodu, ponieważ pochłonęłoby ono znaczne koszty, biorąc pod uwagę, że wymagałoby zastosowania teoretycznych obliczeń, opartych na wzorach ekonomicznych, których dokładność byłoby trudno skontrolować sądowi i których niezawodność nie jest pewna.

W celu oceny wagi naruszenia decydujące znaczenie ma ustalenie, że członkowie kartelu zrobili wszystko, co było w ich mocy, aby ich zamiary przyniosły rzeczywisty skutek. Członkowie ci nie mogą przypisywać sobie czynników zewnętrznych, które pokrzyżowały ich zamiary, i wskazywać ich jako okoliczności uzasadniających obniżenie grzywny.

Komisja może zatem słusznie oprzeć się na okoliczności, iż kartel został wprowadzony w życie, by stwierdzić istnienie wpływu na rynek, przy czym nie jest konieczne precyzyjne zmierzenie znaczenia tego wpływu.

Zakładając nawet, iż Komisja nie wykazała w sposób wymagany prawem rzeczywistego wpływu kartelu, uznanie naruszenia za „bardzo poważne” może być mimo to właściwe. Trzy aspekty, jakie należy uwzględnić przy ocenie wagi naruszenia zgodnie z wytycznymi w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, to znaczy charakter naruszenia, jego rzeczywisty wpływ na rynek – tam, gdzie może to być zmierzone – oraz rozmiar właściwego rynku geograficznego nie mają bowiem tej samej wartości przy ocenie ogólnej. Charakter naruszenia odgrywa zasadniczą rolę w szczególności przy badaniu przesłanek „bardzo poważnych” naruszeń. W tym względzie z opisu bardzo poważnych naruszeń zawartego w wymienionych wytycznych wynika, że porozumienia lub uzgodnione praktyki, których celem jest ustalenie cen, mogą na podstawie samego ich charakteru spowodować uznanie ich za „bardzo poważne”, bez konieczności dokonania charakterystyki tych zachowań z punktu widzenia wpływu na rynek czy określonego obszaru geograficznego. Wniosek ten poparty jest faktem, że o ile opis poważnych naruszeń wyraźnie wspomina o wpływie na rynek oraz skutkach wywoływanych na dużych obszarach wspólnego rynku, to opis bardzo poważnych naruszeń nie zawiera żadnego wymogu konkretnego wpływu na rynek ani skutków dotyczących określonego obszaru geograficznego.

(por. pkt 83–87, 91)

6.      Przy określaniu kwoty grzywny za naruszenie reguł konkurencji na podstawie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS należy odróżnić ocenę wagi naruszenia, która służy określeniu poziomu wyjściowego grzywny, od oceny relatywnej wagi udziału w naruszeniu każdego z przedsiębiorstw, które w nim uczestniczyły, ze względu na to, że ta ostatnia kwestia powinna być zbadana w ramach ewentualnego uwzględnienia okoliczności obciążających lub łagodzących.

(por. pkt 100)

7.      Komisja nie ma obowiązku, przy ustalaniu kwoty grzywien w zależności od wagi i czasu trwania naruszenia, traktować jako punktu wyjścia przy obliczaniu tych grzywien kwot określonych na podstawie obrotu zainteresowanych przedsiębiorstw, a w szczególności obrotu osiągniętego ze sprzedaży danych produktów. O ile nie można zaprzeczyć, że ten ostatni może stanowić właściwą podstawę do dokonania oceny naruszeń konkurencji na właściwym rynku produktowym, a także względnego znaczenia uczestników kartelu w stosunku do omawianych produktów, o tyle czynnik ten nie stanowi z pewnością jedynego kryterium, zgodnie z którym Komisja powinna dokonać oceny wagi naruszenia. Ograniczenie oceny proporcjonalnego charakteru wyjściowej kwoty grzywny do określenia stosunku pomiędzy rzeczoną kwotą a obrotem osiągniętym w zakresie omawianych produktów prowadziłoby do przypisania nadmiernego znaczenia temu czynnikowi. Elementami mogącymi uzasadniać wspomnianą kwotę są: charakter naruszenia, jego rzeczywisty wpływ, zakres geograficzny rynku, którego dotyczy naruszenie, oraz konieczność zapewnienia grzywnie odstraszającego skutku.

(por. pkt 114, 118, 119)

8.      Co się tyczy ustalenia grzywny za naruszenie prawa konkurencji, Komisja spełnia spoczywający na niej obowiązek uzasadnienia decyzji, jeżeli w decyzji wskazuje elementy oceny, które jej umożliwiły określenie wagi i czasu trwania popełnionego naruszenia i nie jest zobowiązana do przedstawiania bardziej szczegółowego wyjaśnienia ani danych liczbowych dotyczących metody obliczania grzywny. Wskazanie danych liczbowych dotyczących metody obliczania grzywien, niezależnie od użyteczności tych danych, nie jest niezbędne do poszanowania obowiązku uzasadnienia.

Jeśli chodzi o uzasadnienie kwot wyjściowych w wymiarze bezwzględnym, grzywny stanowią instrument polityki Komisji w zakresie konkurencji i musi ona dysponować swobodnym uznaniem przy ustalaniu ich kwot, aby móc wpływać na postępowanie przedsiębiorstw, mobilizując je do przestrzegania reguł konkurencji. Ponadto należy unikać sytuacji, w której grzywny byłyby łatwe do przewidzenia dla podmiotów gospodarczych. Tym samym nie można wymagać od Komisji, by dostarczyła w tym zakresie dodatkowego uzasadnienia ponad uzasadnienie dotyczące wagi naruszenia.

(por. pkt 129, 130)

9.      Jako że odstraszanie jest jednym z celów grzywien za naruszenie reguł konkurencji, wymóg jego zapewnienia stanowi wymóg ogólny, którym winna kierować się Komisja w trakcie całego procesu obliczania grzywien, i nie oznacza koniecznie, aby w procesie tego obliczania był wyodrębniony jakiś szczególny etap mający na celu przeprowadzenie ogólnej oceny wszystkich okoliczności istotnych w realizacji tego celu.

Aby uwzględnić cel w postaci odstraszania, Komisja nie przedstawiła w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS metody ani kryteriów indywidualizujących, których wyraźne określenie mogłoby być wiążące. W ramach wskazówek dotyczących oceny wagi naruszenia pkt 1A akapit czwarty wytycznych wskazuje jedynie na konieczność określenia kwoty grzywny na poziomie, który zapewni jej wystarczająco odstraszający skutek.

(por. pkt 131, 132)

10.    O ile istotne jest, by przedsiębiorstwo podjęło kroki w celu zapobieżenia w przyszłości nowym naruszeniom wspólnotowego prawa konkurencji przez jego pracowników, wprowadzając na przykład program zgodności z regułami konkurencji, o tyle podjęcie takich kroków nie zmienia w żaden sposób faktu istnienia naruszenia, które zostało stwierdzone. Przy określaniu kwoty grzywny za naruszenie reguł konkurencji Komisja nie jest zatem zobowiązana do uwzględnienia takiego czynnika ani jako okoliczności łagodzącej, ani przy uwzględnianiu odstraszającego skutku grzywny, tym bardziej w sytuacji, gdy dane naruszenie stanowi oczywiste naruszenie art. 81 WE. W tym względzie okoliczność, że środki te zostały wprowadzone przez przedsiębiorstwo przed interwencją Komisji jest bez znaczenia. Ponadto niemożliwe jest określenie stopnia skuteczności środków wewnętrznych podejmowanych przez przedsiębiorstwo w celu zapobieżenia ponownemu popełnianiu naruszeń prawa konkurencji.

(por. pkt 143 , 144, 231)

11.    „Wyłącznie bierna rola [przedsiębiorstwa] lub pójście w ślad za liderem” przy realizacji naruszenia stanowią, o ile zostaną wykazane, okoliczność łagodzącą zgodnie z pkt 3 tiret pierwsze wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, przy czym ta bierna rola zakłada przyjęcie przez dane przedsiębiorstwo „niezaangażowanej postawy”, czyli brak aktywnego udziału w przygotowywaniu porozumienia lub porozumień antykonkurencyjnych.

Wśród tych okoliczności faktycznych, które mogą wskazywać na bierną rolę przedsiębiorstwa w kartelu, można wziąć pod uwagę znacznie rzadsze, w porównaniu ze zwykłymi uczestnikami kartelu, uczestnictwo w spotkaniach, jak również późne wejście na rynek będący przedmiotem naruszenia, niezależnie od czasu jego uczestnictwa w tym naruszeniu, lub też złożenie wyraźnych oświadczeń w tym zakresie przez przedstawicieli przedsiębiorstw trzecich uczestniczących w naruszeniu. Nie jest zatem wystarczające przyjęcie przez dane przedsiębiorstwo „niezaangażowanej postawy” w niektórych okresach trwania kartelu lub w stosunku do niektórych porozumień kartelu. Ponadto podejście polegające na oddzieleniu oceny postawy przedsiębiorstwa w zależności od przedmiotu rozpatrywanych porozumień lub uzgodnionych praktyk wydaje się co najmniej teoretyczne w wypadku, gdy te porozumienia lub uzgodnione praktyki wpisują się w ogólną strategię, która określa działania członków kartelu na rynku i ogranicza ich swobodę handlową, zmierzając do osiągnięcia identycznego celu antykonkurencyjnego i jednolitego celu gospodarczego, czyli zakłócenia normalnego rozwoju cen i ograniczenia konkurencji na rozpatrywanym rynku.

W dodatku fakt, że dane przedsiębiorstwo zaprzestało udziału w kartelu tylko na kilka miesięcy przed innymi członkami kartelu, nie uzasadnia obniżenia kwoty grzywny z tytułu okoliczności łagodzącej odnoszącej się do „wyłącznie biernej roli lub pójścia w ślad za liderem [w realizacji naruszenia]”.

(por. pkt 163, 164, 179, 180, 184)

12.    Jeśli Komisja stosuje w decyzji metodę określoną w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS i stwierdza brak okoliczności łagodzących względem tego przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwo to ma prawo domagać się przed sądem wspólnotowym uwzględnienia wobec niego okoliczności łagodzącej i związanego z nim obniżenia kwoty grzywny, mimo iż nie domagało się ono tego w swej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

W istocie artykuł 4 rozporządzenia nr 2842/98 w sprawie przesłuchania stron w określonych procedurach na podstawie art. [81 WE] i [82 WE], który stanowi, że strony, które życzą sobie, aby ich stanowiska dotyczące wniesionych przeciwko nim zarzutów zostały podane do wiadomości, przekażą je na piśmie i że mogą one – w przekazanych na piśmie uwagach – określić wszystkie kwestie istotne dla swojej obrony, nie wymaga od przedsiębiorstw będących adresatami pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, aby wystąpiły w szczególny sposób z formalnymi żądaniami uwzględnienia okoliczności łagodzących.

Poza tym pismo w sprawie przedstawienia zarzutów jest aktem przygotowawczym w stosunku do decyzji, która stanowi końcowy etap postępowania i w której Komisja określa swoje stanowisko w przedmiocie odpowiedzialności przedsiębiorstw i, stosownie do okoliczności, w przedmiocie sankcji, jakie powinny zostać na nie nałożone.

W celu ustalenia kwoty grzywny Komisja powinna uwzględnić wszelkie okoliczności danej sprawy, a w szczególności wagę i czas trwania naruszenia – dwa kryteria wyraźnie przewidziane w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17. W wypadku gdy naruszenie zostało popełnione przez kilka przedsiębiorstw, Komisja powinna zbadać relatywną wagę udziału w naruszeniu każdego z nich celem ustalenia, czy występują w odniesieniu do nich okoliczności obciążające lub łagodzące. Punkty 2 i 3 przytoczonych wytycznych, od których Komisja nie może odejść, przewidują dostosowanie kwoty podstawowej grzywny na podstawie pewnych okoliczności obciążających i łagodzących, które są właściwe dla każdego zainteresowanego przedsiębiorstwa.

(por. pkt 188–194)

13.    Przy określaniu, czy dane przedsiębiorstwo winno – na podstawie pkt 3 tiret drugie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS – skorzystać z okoliczności łagodzącej związanej z brakiem rzeczywistego stosowania porozumień stanowiących naruszenie, należy sprawdzić, czy w okresie, w którym przystąpiło ono do tychże porozumień, rzeczywiście uchylało się od ich stosowania poprzez przyjęcie konkurencyjnej postawy na rynku lub czy przynajmniej wyraźnie i w znaczącym stopniu naruszało zobowiązania mające na celu wprowadzenie tego kartelu w życie do tego stopnia, iż zakłócało ono samo funkcjonowanie tego kartelu.

(por. pkt 196)

14.    Przedsiębiorstwo, które wzięło udział w naruszeniu wspólnotowego prawa konkurencji, nie może skorzystać z okoliczności łagodzącej na podstawie pkt 3 tiret trzecie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, jeśli zakończyło praktyki antykonkurencyjne w związku z interwencją organów ochrony konkurencji z państw trzecich.

(por. pkt 230)

15.    Przy ustalaniu kwoty grzywny za naruszenie wspólnotowego prawa konkurencji obniżenie kwoty grzywny z tytułu współpracy w toku postępowania administracyjnego jest uzasadnione jedynie wtedy, gdy postępowanie danego przedsiębiorstwa umożliwiło Komisji łatwiejsze stwierdzenie naruszenia oraz, w stosownym przypadku, spowodowanie zaniechania naruszenia.

Przekazanie informacji, które umożliwiły Komisji dokładniejszą ocenę stopnia współpracy jednego z przedsiębiorstw biorących udział w kartelu podczas postępowania celem ustalenia kwoty nałożonej na niego grzywny i które w związku z tym ułatwiły Komisji zadanie podczas prowadzonego przez nią dochodzenia, można uznać za stanowiące „efektywną współpracę poza zakresem zastosowania [komunikatu w sprawie współpracy]” w rozumieniu pkt 3 tiret szóste wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS.

Jednakże z uwagi na to, że informacje te winny dotyczyć antykonkurencyjnych praktyk będących przedmiotem dochodzenia, informacje odnoszące się do terytorium innego niż to będące przedmiotem dochodzenia, nie mogą zostać uwzględnione.

(por. pkt 238, 239, 253)

16.    Komisja dysponuje szerokim zakresem swobodnego uznania co do metody obliczania grzywien za naruszenie wspólnotowego prawa konkurencji i ma prawo w tym względzie brać pod uwagę liczne czynniki, wśród których znajduje się współpraca zainteresowanych przedsiębiorstw w trakcie dochodzenia prowadzonego przez służby tej instytucji. Cieszy się ona również szerokim zakresem swobodnego uznania przy dokonywaniu oceny jakości i użyteczności współpracy danego przedsiębiorstwa, w szczególności w porównaniu z wkładem innych przedsiębiorstw. Uwzględniając ten zakres uznania, który wyraża się między innymi w określeniu – w komunikacie dotyczącym nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli – przedziału od 10 do 50% w odniesieniu do wysokości obniżki, maksymalna obniżka w wysokości 50% nie wynika automatycznie ze stwierdzenia spełnienia przesłanek przewidzianych w pkt D ust. 2 tiret drugie i trzecie tego komunikatu.

Komisja może oprzeć swą ocenę wysokości przyznanej obniżki na fakcie, iż, po pierwsze, środki dowodowe dostarczone przez zainteresowane przedsiębiorstwo mają tylko niewielką wartość dodaną, biorąc pod uwagę środki dowodowe będące już w jej posiadaniu, a po drugie, współpraca omawianego przedsiębiorstwa rozpoczęła się po otrzymaniu przez nie żądania udzielenia informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17.

Po pierwsze bowiem, obniżenie grzywien w przypadku współpracy przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniach prawa konkurencji jest uzasadnione tym, że taka współpraca ułatwia Komisji wykonanie jej zadania polegającego na stwierdzeniu istnienia naruszenia, a w stosownym przypadku – na doprowadzeniu do jego zakończenia. Komisja nie może zatem pominąć użyteczności dostarczonych informacji, która bezwzględnie zależy od posiadanych już środków dowodowych. W tym zakresie, chociaż zasadniczą różnicę leżącą u podstaw pkt B, C i D komunikatu w sprawie współpracy stanowi użyteczność przekazanych informacji, Komisja może zastosować kryterium użyteczności, by podjąć decyzję w sprawie wysokości obniżki dla każdej kategorii obniżki grzywny przewidzianej we wspomnianych punktach.

Po drugie, w ramach całościowej oceny Komisja może uwzględnić fakt, iż przedsiębiorstwo przekazało jej dokumenty dopiero po otrzymaniu żądania udzielenia informacji, bez możliwości uznania jednak tego faktu za decydujący w celu zminimalizowania znaczenia współpracy przedsiębiorstwa na podstawie pkt D ust. 2 tiret pierwsze komunikatu dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli.

(por. pkt 271–274, 276, 277, 279, 283)

17.    O ile Komisja nie ma przy określaniu kwoty grzywny za naruszenie wspólnotowego prawa konkurencji obowiązku uwzględnienia deficytowej sytuacji finansowej zainteresowanego przedsiębiorstwa, gdyż uznanie istnienia takiego obowiązku prowadziłoby do przyznania przedsiębiorstwom najmniej przystosowanym do warunków rynku nieuzasadnionej przewagi konkurencyjnej, o tyle Komisja może jednak zadecydować o obniżeniu kwoty grzywny z uwagi na poważne trudności finansowe oraz kilka ostatnich przypadków skazania na zapłatę grzywien za popełnione jednocześnie naruszenia wspólnotowego prawa konkurencji, uznając tym samym, że nie ma potrzeby nałożenia na to przedsiębiorstwo grzywny w pełnej wysokości w celu zapewnienia skutku odstraszającego.

(por. pkt 308, 314, 315)