Sprawa T‑362/06
Ballast Nedam Infra BV
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Niderlandzki rynek bitumu do nawierzchni drogowych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Grzywny – Dowód naruszenia – Waga naruszenia – Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia – Prawo do obrony – Podnoszenie nowych zarzutów w toku postępowania – Nieograniczone prawo orzekania
Streszczenie – wyrok Sądu (szósta izba) z dnia 27 września 2012 r.
1. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Rozbieżność między decyzją a pismem w sprawie przedstawienia zarzutów – Brak jasnego wskazania, w jakim charakterze zostało oskarżone przedsiębiorstwo – Naruszenie prawa do obrony
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 1)
2. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Stopień dokładności wymagany od dowodów przyjętych przez Komisję – Zbiór poszlak – Kontrola sądowa – Zakres
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
3. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie polegające na zawarciu porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym – Decyzja oparta na dowodzie z dokumentów – Brak interesu handlowego ukaranego przedsiębiorstwa w tym porozumieniu – Brak wpływu
(art. 81 ust. 1 WE)
4. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Dowód naruszenia – Ocena mocy dowodowej poszczególnych dowodów – Kryteria
(art. 81 ust. 1 WE)
5. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Wyłączenie – Obowiązek wykazania przez przedsiębiorstwo zasadności jego wniosku – Decyzja Komisji oddalająca wniosek o zastosowanie wyłączenia – Obowiązek uzasadnienia – Zakres
(art. 81 ust. 3 WE)
6. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Wyłączenie – Zakres stosowania – Porozumienia o współpracy horyzontalnej – Porozumienia w sprawie zakupów mające na celu ograniczenie konkurencji cenowej – Ocena w świetle zasad wyrażonych w wytycznych– Obowiązkowe uwzględnienie rzeczywistego wpływu na rynek – Brak
(art. 81 ust. 1, 3 WE; komunikat Komisji 2001/C 3/02, pkt 18, 124, 133)
7. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie – Ustalenie niepodlegające obowiązkowi przedstawienia dowodu na istnienie negatywnych skutków dla konsumentów końcowych – Ocena w zależności od treści porozumienia i kontekstu gospodarczego
(art. 81 ust. 1 WE)
8. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Ocena uzależniona od charakteru naruszenia – Bardzo poważne naruszenia – Porozumienie horyzontalne w sprawie cen i stosowanie do partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych – Ocena całościowa
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1)
9. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Uczestnictwo rzekomo pod przymusem – Okoliczność niestanowiąca okoliczności usprawiedliwiającej dla przedsiębiorstwa, które nie skorzystało z możliwości powiadomienia właściwych władz
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 7)
10. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Ocena uzależniona od charakteru naruszenia – Bardzo poważne naruszenia – Konieczność określenia ich wpływu i zakresu geograficznego – Brak
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A)
11. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Podział zainteresowanych przedsiębiorstw na kategorie – Przesłanki – Przestrzeganie zasad równego traktowania i proporcjonalności – Uwzględnienie obrotu przedsiębiorstw – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A, akapit szósty, siódmy)
12. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Konieczność dokonania zróżnicowania między przedsiębiorstwami uczestniczącymi w tym samym naruszeniu w zależności od ich całkowitych obrotów lub obrotów na rynku danego produktu – Brak
(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A, akapit szósty)
13. Postępowanie sądowe – Skarga wszczynająca postępowanie – Wymogi formalne – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Podnoszenie nowych zarzutów w toku postępowania – Uwzględnienie przy wykonywaniu prawa nieograniczonego orzekania – Przesłanki (regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 ust. 1 lit. c), art. 48 ust. 2)
14. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania przez Sąd – Uwzględnienie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien – Granice
(art. 81 ust. 1 WE; art. 261 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31; komunikaty Komisji 98/C 9/03, 2006/C 210/02)
1. W ramach postępowania o naruszenie reguł konkurencji poszanowanie prawa do obrony wymaga, aby zainteresowanemu przedsiębiorstwu stworzono w toku postępowania administracyjnego możliwość przedstawienia stanowiska na temat prawdziwości i znaczenia dla sprawy faktów i okoliczności podnoszonych przez Komisję, a także dokumentów, którymi Komisja posługuje się na poparcie zarzutu istnienia naruszenia postanowień traktatu. Ponadto pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, z uwagi na jego znaczenie, musi jednoznacznie precyzować osobę prawną, na którą będzie można nałożyć grzywny, oraz musi być do niej skierowane. Istotne jest także, żeby pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wskazywało, w jakim charakterze osobie prawnej zarzuca się stwierdzone fakty.
Decyzja Komisji niekoniecznie musi być dokładnym powtórzeniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. W związku z tym naruszenie prawa do obrony należy stwierdzić tylko w przypadku, gdy decyzja końcowa obciąża zainteresowane przedsiębiorstwa odpowiedzialnością za naruszenia inne niż te, o których mowa w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów lub uwzględnia inne okoliczności faktyczne. Inaczej jest, w przypadku gdy podnoszone różnice pomiędzy pismem w sprawie przedstawienia zarzutów a decyzją końcową nie dotyczą zachowań innych niż te, co do których zainteresowane przedsiębiorstwa już przedstawiły swe stanowisko i które w związku z tym nie wiążą się z żadnym nowym zarzutem.
Komisja nie dopełnia swych obowiązków wówczas gdy nie wskazuje w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, w jakim charakterze dane przedsiębiorstwo ma dopuścić się naruszenia i gdy z treści pisma w sprawie przedstawienia zarzutów przedsiębiorstwo to nie może wywnioskować, że w ostatecznej decyzji Komisja zamierza przypisać mu odpowiedzialność za naruszenie zarówno ze względu na jego bezpośredni udział w działaniach kartelu, jak i ze względu na bycie spółką dominującą, opierając się na domniemaniu rzeczywistego wywierania decydującego wpływu na działania jego spółki zależnej, którego ciężar obalenia spoczywa na nim. Ponieważ pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie pozwala przedsiębiorstwu na zapoznanie się ze stawianym mu zarzutem pośredniego udziału w działaniach kartelu, nie może ono skutecznie zapewnić swojej obrony w toku postępowania administracyjnego.
Sama okoliczność, że z jednej strony w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja tylko ogólnie wskazała, że jej zdaniem spółki dominujące ponoszą odpowiedzialność za działania swoich spółek zależnych oraz że z drugiej strony dane przedsiębiorstwo wiedziało, iż jest spółką dominującą posiadającą wszystkie udziały swojej spółki zależnej, nie wystarczy, aby uznać, że Komisja dopełniła obowiązku wskazania w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, w jakim charakterze przedsiębiorstwo to miało dopuścić się omawianych czynów.
(por. pkt 22, 23, 29–31)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 44)
3. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 45, 74)
4. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 58–60)
5. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 82)
6. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 83, 84)
7. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 87, 88, 90)
8. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 98–100, 102, 103, 106)
9. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 104)
10. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 111–114)
11. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 119, 121–123, 125)
12. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 124)
13. Z przepisów art. 44 § 1 lit. c) w związku z art. 48 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem wynika, iż skarga powinna zawierać przedmiot sporu oraz zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów oraz że nie można podnosić nowych zarzutów w toku postępowania, chyba że ich podstawą są okoliczności prawne i faktyczne ujawnione dopiero w toku postępowania.
W ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania sądy Unii mogą jednak uwzględnić nowe zarzuty lub argumenty, jeżeli są one istotne do celów wykonania przez nie tego uprawnienia i nie opierają się na zarzucie bezprawności innym niż te, które zostały podniesione w skardze.
(por. pkt 137, 138)
14. W dziedzinie konkurencji Sąd nie jest związany obliczeniami dokonanymi przez Komisję ani wytycznymi tej instytucji, gdy rozstrzyga na podstawie nieograniczonego prawa orzekania, lecz powinien dokonać swojej własnej oceny, uwzględniając wszystkie okoliczności rozpatrywanego przypadku. Jednakże wykonywanie nieograniczonego prawa orzekania nie może skutkować dyskryminującym traktowaniem przedsiębiorstw, które uczestniczyły w porozumieniu lub uzgodnionej praktyce niezgodnej z art. 81 WE, przy ustalaniu kwoty grzywny, którą należy na nie nałożyć. A więc jeżeli Sąd zamierza konkretnie odejść, w przypadku jednego przedsiębiorstwa, od metody obliczania, którą Komisja zastosowała w przypadku wszystkich tych przedsiębiorstw, musi uzasadnić tę decyzję.
(por. pkt 143)