WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)
z dnia 9 kwietnia 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Zasady prawa Unii – Artykuł 4 ust. 3 TUE – Zasada lojalnej współpracy – Autonomia proceduralna – Zasady równoważności i skuteczności – Zasada wykładni zgodnej prawa krajowego – Przepisy krajowe przewidujące nadzwyczajny środek zaskarżenia pozwalający na wznowienie postępowania cywilnego zakończonego prawomocnym orzeczeniem – Podstawy – Późniejsze orzeczenie sądu konstytucyjnego stwierdzające niezgodność z konstytucją przepisu prawa krajowego, na podstawie którego wydano to orzeczenie – Pozbawienie możliwości działania wskutek naruszenia prawa – Szerokie stosowanie tego środka zaskarżenia – Domniemane naruszenie prawa Unii wynikające z późniejszego wyroku Trybunału orzekającego w przedmiocie wykładni prawa na podstawie art. 267 TFUE – Dyrektywa 93/13/EWG – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Wyrok zaoczny – Brak kontroli z urzędu ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków umownych
W sprawie C‑582/21
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Sąd Okręgowy Warszawa-Praga (Polska) postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2021 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 17 września 2021 r., w postępowaniu:
FY
przeciwko
Profi Credit Polska S.A. w Bielsku-Białej,
TRYBUNAŁ (wielka izba),
w składzie: K. Lenaerts, prezes, L. Bay Larsen, wiceprezes, A. Arabadjiev, A. Prechal, K. Jürimäe, F. Biltgen, N. Piçarra i O. Spineanu-Matei (sprawozdawczyni), prezesi izb, S. Rodin, P.G. Xuereb, I. Ziemele, J. Passer i D. Gratsias, sędziowie,
rzecznik generalny: N. Emiliou,
sekretarz: M. Siekierzyńska, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 24 stycznia 2023 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu rządu polskiego – B. Majczyna oraz S. Żyrek, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej – N. Ruiz García, A. Szmytkowska oraz P. Van Nuffel, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 14 września 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 4 ust. 3 TUE i art. 19 ust. 1 TUE, a także zasad równoważności i wykładni zgodnej prawa krajowego.
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy FY a Profi Credit Polska S.A. w Bielsku Białej (zwanej dalej „Profi Credit Polska”) w przedmiocie kwot należnych od FY w wykonaniu umowy o kredyt konsumencki.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motyw 24 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29) ma następujące brzmienie:
„sądy i organy administracyjne państw członkowskich muszą mieć do swojej dyspozycji stosowne i skuteczne środki zapobiegające stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich”.
4 Artykuł 3 ust. 1 tej dyrektywy stanowi:
„Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, uznaje się za nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.
5 Artykuł 6 ust. 1 rzeczonej dyrektywy stanowi:
„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.
6 Artykuł 7 ust. 1 tejże dyrektywy stanowi:
„Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami”.
Prawo polskie
Konstytucja polska
7 Artykuł 188 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje, że Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach zgodności z tą konstytucją w szczególności ustaw.
8 Artykuł 190 ust. 1–4 Konstytucji polskiej stanowi:
„1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej »Monitor Polski«.
3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. […]
4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania”.
Kodeks postępowania cywilnego
9 Artykuł 399 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964, nr 43, poz. 296, ze zm.) w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanym dalej „kodeksem postępowania cywilnego”) przewiduje:
„W wypadkach przewidzianych w dziale niniejszym można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem”.
10 Na podstawie art. 401 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności, „jeżeli strona […] wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania; nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane [wcześniejsze] czynności procesowe”.
11 Artykuł 4011 kodeksu postępowania cywilnego stanowi:
„Można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie”.
12 Artykuł 407 §§ 1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego stanowi:
„1. Skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzymiesięcznym; termin ten liczy się od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a gdy podstawą jest pozbawienie możności działania lub brak należytej reprezentacji – od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy.
2. W sytuacji określonej w art. 4011 skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Jeżeli w chwili wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego orzeczenie, o którym mowa w art. 4011, nie było jeszcze prawomocne na skutek wniesienia środka odwoławczego, który został następnie odrzucony, termin biegnie od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu, a w wypadku wydania go na posiedzeniu jawnym – od dnia ogłoszenia tego postanowienia”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
13 W dniu 16 czerwca 2015 r. FY zawarła z Profi Credit Polska, przedsiębiorstwem udzielającym pożyczek konsumenckich, umowę pożyczki na kwotę 4000 PLN (złotych polskich) (około 920 EUR). Umowa ta przewidywała, że całkowita kwota należna od FY wyniesie 13 104 PLN (około 3020 EUR) i będzie spłacana w 48 ratach miesięcznych w wysokości 273 PLN (około 63 EUR).
14 Przy zawarciu wspomnianej umowy FY wystawiła weksel własny niezupełny in blanco, który został następnie uzupełniony przez Profi Credit Polska, poprzez wskazanie w jego treści sumy wekslowej 8170,11 PLN (około 1880 EUR) oraz daty wymagalności płatności.
15 W dniu 30 października 2017 r. Profi Credit Polska wystąpiła do Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe (Polska), zwanego dalej „sądem pierwszej instancji”), z powództwem o zapłatę kwoty głównej 8170,11 PLN, powiększonej o odsetki umowne. Do pozwu w przedmiocie tego powództwa dołączono jedynie wspomniany weksel i wypowiedzenie umowy pożyczki będącej przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, w którym wskazano saldo kredytu do spłaty w wysokości 6779 PLN (około 1560 EUR) i łączną kwotę zaległości, która wynosiła 8170,11 PLN.
16 W dniu 17 kwietnia 2018 r. sąd pierwszej instancji wydał wyrok zaoczny (zwany dalej „wyrokiem zaocznym”), który opatrzył rygorem natychmiastowej wykonalności, zasądzając od FY na rzecz Profi Credit Polska kwotę 8170,11 PLN, powiększoną o ustawowe odsetki za opóźnienie, i oddalając żądanie dotyczące odsetek umownych.
17 Z postanowienia odsyłającego wynika, że wyrok ten został wydany wyłącznie na podstawie weksla własnego podpisanego przez FY i twierdzeń zawartych w pozwie Profi Credit Polska. Spółka ta nie przedstawiła umowy pożyczki będącej przedmiotem postępowania głównego, a sąd pierwszej instancji nie wezwał jej do przedstawienia tego dokumentu.
18 FY nie wniosła sprzeciwu od wyroku zaocznego, który uprawomocnił się po upływie przewidzianego w tym celu terminu dwóch tygodni.
19 W dniu 25 czerwca 2019 r. FY złożyła do sądu pierwszej instancji skargę o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem zaocznym. FY oparła to żądanie na art. 401 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego, uznając, że sąd ten dokonał błędnej wykładni dyrektywy 93/13 i w ten sposób pozbawił ją możliwości działania z powodu naruszenia prawa w rozumieniu tego przepisu. W szczególności FY zarzuciła temu sądowi uwzględnienie żądania Profi Credit Polska na podstawie weksla, który wystawiła, bez zbadania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy pożyczki, którą zawarła z Profi Credit Polska, w szczególności w odniesieniu do pozaodsetkowych kosztów kredytu. W tym względzie FY powołała się w szczególności na wyrok z dnia 13 września 2018 r., Profi Credit Polska (C‑176/17, zwany dalej „wyrokiem Profi Credit Polska I”, EU:C:2018:711). Profi Credit Polska wniosła natomiast o oddalenie skargi o wznowienie postępowania ze względu na to, że została ona złożona po upływie wyznaczonego w tym celu terminu. Powołała się ona również na okoliczność, że FY, która znała treść wyroku zaocznego, nie wniosła od niego sprzeciwu.
20 Postanowieniem z dnia 27 sierpnia 2020 r. sąd pierwszej instancji odrzucił skargę o wznowienie postępowania jako złożoną z uchybieniem terminu, a ponadto wskazał, że skarga ta nie była oparta na ustawowej podstawie.
21 FY wniosła zażalenie na to postanowienie do Sądu Okręgowego Warszawa-Praga (Polska), który jest sądem odsyłającym, zarzucając między innymi sądowi pierwszej instancji nieuwzględnienie prawa Unii i orzecznictwa Trybunału, a w szczególności spoczywającego na sądach krajowych obowiązku zbadania z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy zawartej z konsumentem.
22 Sąd odsyłający uważa, że skoro sąd pierwszej instancji nie zbadał rozpatrywanej w postępowaniu głównym umowy pożyczki ani tym samym ewentualnego nieuczciwego charakteru zawartych w niej warunków, jest prawdopodobne, że wyrok zaoczny narusza art. 6 i 7 dyrektywy 93/13 zgodnie z ich wykładnią dokonaną przez Trybunał, w szczególności w wyroku Profi Credit Polska I.
23 W tych okolicznościach sąd ten zastanawia się, czy prawo Unii nie zobowiązuje go do uwzględnienia złożonej przez FY skargi o wznowienie postępowania niezależnie od faktu, że FY nie wniosła sprzeciwu od wyroku zaocznego.
24 W tym względzie, po pierwsze, sąd odsyłający podkreśla znaczenie zasady powagi rzeczy osądzonej oraz nieodwracalny charakter prawomocnych wyroków, wskazuje na brak w prawie polskim przepisu przewidującego wyraźnie, że wyrok Trybunału stanowi podstawę do wznowienia postępowania, i wskazuje, że prawo Unii nie nakłada na sądy krajowe ogólnego obowiązku wznowienia postępowania, w wyniku którego wydano prawomocne orzeczenie, w celu uwzględnienia wyroku Trybunału dotyczącego wykładni prawa Unii.
25 Po drugie, sąd odsyłający zastanawia się, czy zasady równoważności i wykładni zgodnej prawa krajowego nie wymagają od niego dokonania wykładni odpowiednich przepisów prawa polskiego w sposób umożliwiający wznowienie postępowania w postępowaniu głównym. Ma on na myśli w szczególności dwa przepisy kodeksu postępowania cywilnego.
26 W pierwszej kolejności sąd ten wskazuje na art. 4011 kodeksu postępowania cywilnego, który pozwala na wznowienie postępowania, które zakończyło się wydaniem prawomocnego wyroku, w następstwie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niezgodność z konstytucją przepisu prawa krajowego, na podstawie którego wyrok ten został wydany. Sąd ten zastanawia się, czy zasada równoważności nie wymaga od niego zastosowania tego przepisu w drodze analogii w sytuacji, gdy po uprawomocnieniu się wyroku krajowego wyrok Trybunału prowadzi do stwierdzenia niezgodności z prawem Unii przepisu prawa krajowego, na którym opiera się ten wyrok krajowy.
27 W drugiej kolejności sąd odsyłający odnosi się do art. 401 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego, który pozwala na wznowienie postępowania, które zakończyło się wydaniem prawomocnego wyroku, w przypadku gdy strona została pozbawiona możliwości działania z powodu naruszenia prawa. Sąd ten zastanawia się, czy zasada wykładni zgodnej prawa krajowego nie wymaga interpretowania tego przepisu w ten sposób, że obejmuje on również przypadki, w których sąd krajowy, który orzekł zaocznie w przedmiocie powództwa przedsiębiorcy opartego na umowie zawartej z konsumentem, nie zbadał z urzędu ewentualnego istnienia w tej umowie nieuczciwych warunków z naruszeniem dyrektywy 93/13. W tym względzie wspomniany sąd zauważa, że zasady wykonywania prawa do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego są w dużej mierze podobne do zasad dotyczących prawa do wniesienia sprzeciwu od sądowego nakazu zapłaty, co do którego Trybunał orzekł w wyroku Profi Credit Polska I, że ze względu na ich szczególnie restrykcyjny charakter wiążą się one ze znacznym ryzykiem, że dany konsument nie wykona tego prawa, a zatem nie pozwalają na zapewnienie poszanowania praw, jakie konsumenci wywodzą z tej dyrektywy.
28 W tych okolicznościach Sąd Okręgowy Warszawa-Praga postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 4 ust. 3 i art. 19 ust. 1 [TUE] przy uwzględnieniu […] zasady równoważności, należy interpretować w ten sposób, że wydane na podstawie art. 267 ust. 1 TFUE orzeczenie [Trybunału] w przedmiocie wykładni prawa Unii stanowi podstawę wznowienia postępowania cywilnego zakończonego wcześniejszym prawomocnym orzeczeniem, jeżeli przepis prawa krajowego, taki jak art. 4011 [k]odeksu postępowania cywilnego, dopuszcza wznowienie postępowania w przypadku wydania prawomocnego orzeczenia na podstawie przepisu, który został uznany wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z aktem prawnym wyższego rzędu?
2) Czy wynikająca z art. 4 ust. 3 [TUE] […] zasada wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem Unii wymaga dokonania wykładni rozszerzającej przepisu prawa krajowego, takiego jak art. 401 pkt 2 [k]odeksu postępowania cywilnego, w taki sposób, aby objąć określoną w nim podstawą wznowienia postępowania prawomocny wyrok zaoczny, w którym sąd – naruszając obowiązki wynikające z wyroku [Profi Credit Polska I] – zaniechał zbadania umowy łączącej konsumenta z pożyczkodawcą pod kątem nieuczciwych warunków umownych, ograniczając się jedynie do zbadania formalnej ważności weksla?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
29 Na wstępie należy zauważyć, że w następstwie wniosku o udzielenie informacji skierowanego do sądu odsyłającego przez Trybunał w dniu 13 lipca 2022 r. sąd odsyłający wyjaśnił, że w ramach pytania pierwszego odnosi się on zarówno do orzeczeń, o których mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w których Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność z tą konstytucją lub inną normą wyższego rzędu przepisu prawa krajowego, na podstawie którego wydano prawomocny wyrok, jak i do tak zwanych „negatywnych orzeczeń interpretacyjnych”, mocą których ten ostatni sąd stwierdził niezgodność określonej wykładni przepisu prawa krajowego służącego za podstawę takiego wyroku ze wspomnianą Konstytucją lub inną normą wyższego rzędu.
30 Sąd odsyłający wskazał, że chociaż zakres tych negatywnych orzeczeń interpretacyjnych w ramach postępowań cywilnych zakończonych prawomocnym wyrokiem jest kontrowersyjny, to uważa on, że wydanie takiego orzeczenia stanowi podstawę do wznowienia takiego postępowania w prawie polskim. Rząd polski kwestionuje tę wykładnię.
31 W tym względzie wystarczy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach postępowania, o którym mowa w art. 267 TFUE, opartego na wyraźnym rozdziale zadań sądów krajowych i Trybunału, ocena stanu faktycznego sprawy oraz wykładnia i zastosowanie prawa krajowego należą wyłącznie do sądu krajowego (wyroki: z dnia 14 czerwca 2012 r., Banco Español de Crédito, C‑618/10, EU:C:2012:349, pkt 76; a także z dnia 22 września 2022 r., Servicios prescriptor y medios de pagos EFC, C‑215/21, EU:C:2022:723, pkt 26).
32 Niniejsze pytanie należy zatem rozważyć, biorąc pod uwagę uściślenia zawarte w wyjaśnieniach, o których mowa w pkt 29 niniejszego wyroku.
33 W konsekwencji należy stwierdzić, że poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 4 ust. 3 i art. 19 ust. 1 TUE oraz zasadę równoważności należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy nadzwyczajny środek zaskarżenia ustanowiony w krajowym przepisie proceduralnym pozwala podmiotowi prawa na wystąpienie z żądaniem wznowienia postępowania, które doprowadziło do wydania prawomocnego wyroku, z powołaniem się na późniejsze orzeczenie sądu konstytucyjnego danego państwa członkowskiego stwierdzające niezgodność z konstytucją lub z inną normą wyższego rzędu przepisu prawa krajowego lub określonej wykładni takiego przepisu, na podstawie której wyrok ten został wydany, wymagają one, aby ten środek zaskarżenia był dostępny również z powodu powołania się na orzeczenie Trybunału orzekającego w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni prawa Unii na podstawie art. 267 TFUE (zwane dalej „wyrokiem wydanym w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni”).
34 Co się tyczy art. 19 ust. 1 TUE, akapit drugi tego postanowienia, który jako jedyny został wskazany przez sąd odsyłający, zobowiązuje państwa członkowskie do ustanowienia środków niezbędnych do zapewnienia podmiotom prawa, w dziedzinach objętych prawem Unii, poszanowania ich prawa do skutecznej ochrony sądowej (wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Randstad Italia, C‑497/20, EU:C:2021:1037, pkt 56 i przytoczone tam orzecznictwo).
35 Jednakże poszanowanie prawa do skutecznej ochrony sądowej nie oznacza obowiązku zapewnienia przez państwa członkowskie nadzwyczajnych środków prawnych pozwalających na wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem w następstwie wyroku wydanego w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni.
36 Z orzecznictwa Trybunału wynika bowiem, że prawo Unii nie wymaga, aby w celu uwzględnienia wykładni odpowiedniego przepisu tego prawa przyjętej przez Trybunał po wydaniu przez organ sądowy orzeczenia posiadającego powagę rzeczy osądzonej organ ten był co do zasady zobowiązany do zmiany tego orzeczenia (wyroki: z dnia 10 lipca 2014 r., Impresa Pizzarotti, C‑213/13, EU:C:2014:2067, pkt 60; a także z dnia 6 października 2015 r., Târşia, C‑69/14, EU:C:2015:662, pkt 38).
37 W tym względzie należy przypomnieć znaczenie zasady powagi rzeczy osądzonej zarówno w unijnym, jak i w krajowych porządkach prawnych. Dla zapewnienia stabilności prawa i stosunków prawnych, jak też prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości, jest bowiem kluczowe, aby orzeczenia sądowe, które stały się prawomocne po wyczerpaniu przysługujących środków odwoławczych lub po upływie przewidzianych dla tych środków terminów, były niepodważalne (wyroki: z dnia 6 października 2015 r., Târşia, C‑69/14, EU:C:2015:662, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 17 maja 2022 r., Ibercaja Banco, C‑600/19, EU:C:2022:394, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).
38 Prawo Unii nie zobowiązuje zatem sądu krajowego do zaprzestania stosowania krajowych zasad proceduralnych nadających powagę rzeczy osądzonej danemu orzeczeniu, nawet jeśli umożliwiłoby to konwalidację sytuacji w porządku krajowym, która jest niezgodna z tym prawem (wyroki: z dnia 6 października 2015 r., Târşia, C‑69/14, EU:C:2015:662, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 17 maja 2022 r., Ibercaja Banco, C‑600/19, EU:C:2022:394, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo).
39 Zatem w braku przepisów Unii w tym zakresie tryb wykonania zasady powagi rzeczy osądzonej należy do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich na mocy zasady ich autonomii proceduralnej, przy poszanowaniu jednakże zasad równoważności i skuteczności (wyroki: z dnia 10 lipca 2014 r., Impresa Pizzarotti, C‑213/13, EU:C:2014:2067, pkt 54; z dnia 24 października 2018 r., XC i in., C‑234/17, EU:C:2018:853, pkt 21).
40 Zgodnie bowiem z zasadą lojalnej współpracy zapisaną w art. 4 ust. 3 TUE zasady proceduralne dotyczące środków zaskarżenia mających zapewnić ochronę uprawnień, jakie podmioty prawa wywodzą z prawa Unii, nie mogą być mniej korzystne niż w przypadku podobnych środków prawnych o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) i nie mogą powodować w praktyce, że korzystanie z uprawnień wynikających z porządku prawnego Unii stanie się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione (zasada skuteczności) (wyrok z dnia 24 października 2018 r., XC i in., C‑234/17, EU:C:2018:853, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).
41 Przestrzeganie wymogów wynikających z zasad równoważności i skuteczności należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych, przed poszczególnymi sądami krajowymi (wyrok z dnia 24 października 2018 r., XC i in., C‑234/17, EU:C:2018:853, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).
42 W związku z tym, jeżeli obowiązujące krajowe zasady proceduralne obejmują możliwość, z zachowaniem pewnych warunków, dokonania przez sąd krajowy zmiany orzeczenia posiadającego moc rzeczy osądzonej w celu doprowadzenia do sytuacji zgodnej z prawem krajowym, możliwość ta zgodnie z zasadami równoważności i skuteczności powinna zostać wykorzystana w pierwszej kolejności, jeśli warunki te zostały spełnione, w celu doprowadzenia sytuacji będącej przedmiotem postępowania głównego do stanu zgodnego z prawem Unii (wyrok z dnia 6 października 2015 r., Târşia, C‑69/14, EU:C:2015:662, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).
43 Co się tyczy w szczególności wymogów wynikających z zasady równoważności, która jako jedyna jest przedmiotem niniejszego pytania, do sądu krajowego należy zbadanie w świetle zasad proceduralnych dotyczących skarg mających zastosowanie w prawie krajowym, czy zasada ta jest przestrzegana z uwzględnieniem przedmiotu, podstawy oraz istotnych elementów rozpatrywanych skarg (zob. podobnie wyroki: z dnia 20 września 2018 r., EOS KSI Slovensko, C‑448/17, EU:C:2018:745, pkt 40; a także z dnia 17 maja 2022 r., Unicaja Banco, C‑869/19, EU:C:2022:397, pkt 23).
44 W kontekście postępowania głównego weryfikacja ta oznacza wymóg zbadania, czy w sytuacji gdy prawo krajowe przyznaje jednostkom prawo do złożenia skargi o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem na podstawie przepisu prawa krajowego lub na podstawie określonej wykładni takiego przepisu, uznanego za niezgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej lub inną normą wyższego rzędu w późniejszym orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego, konieczne jest przyznanie jednostkom równoważnego prawa, jeżeli z wyroku wydanego w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni przez Trybunał Sprawiedliwości po wydaniu takiego prawomocnego wyroku krajowego wynika, że ów ostatni wyrok opiera się na niezgodnym z prawem Unii przepisie prawa krajowego lub na wykładni takiego przepisu, która jest niezgodna z prawem Unii. Jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 54 opinii, wspomniana weryfikacja prowadzi ostatecznie do ustalenia, czy można stwierdzić równoważność między takim orzeczeniem tego sądu konstytucyjnego a takim wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości.
45 W tym względzie, z zastrzeżeniem weryfikacji, jakich powinien dokonać sąd odsyłający, w świetle art. 188 pkt 1 i art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz wskazówek dostarczonych przez ten sąd wydaje się, że przedmiotem skargi do Trybunału Konstytucyjnego jest uzyskanie orzeczenia przez ten sąd w przedmiocie ważności przepisu prawa krajowego lub określonej wykładni takiego przepisu. Podstawą tej skargi jest podnoszona niezgodność tego przepisu lub tej wykładni z ową konstytucją lub innymi normami wyższej rangi.
46 Ponadto istotnym elementem tego postępowania wydaje się skutek orzeczenia uwzględniającego takie odwołanie, w którym Trybunał Konstytucyjny stwierdza niezgodność zakwestionowanego przepisu prawa krajowego z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej lub inną normą wyższego rzędu. Zgodnie bowiem ze wskazówkami zawartymi w postanowieniu odsyłającym z powodu takiego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywany przepis jest pozbawiony mocy wiążącej. Ponieważ art. 190 ust. 1 tej konstytucji stanowi, że orzeczenia tego sądu są wiążące erga omnes i ostateczne, wydaje się zatem, że orzeczenie to skutkuje wyłączeniem tego przepisu z krajowego porządku prawnego.
47 Z informacji tych wynika również, że przewidziane w art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i w art. 4011 kodeksu postępowania cywilnego prawo do zaskarżenia prawomocnego wyroku opartego na przepisie prawa krajowego, którego niezgodność z tą konstytucją lub inną normą wyższego rzędu została następnie stwierdzona orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, wynika z utraty przez ten przepis jego mocy wiążącej, ponieważ wyrok ten okazuje się pozbawiony podstawy prawnej w wyniku wydania tego orzeczenia.
48 Z zastrzeżeniem weryfikacji, jakiej powinien dokonać w tym względzie sąd odsyłający, biorąc pod uwagę zrównanie przez ten sąd negatywnego orzeczenia interpretacyjnego z orzeczeniem stwierdzającym niezgodność przepisu prawa krajowego z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej lub inną normą wyższego rzędu, wydaje się, że gdy przedmiotem sporu przed Trybunałem Konstytucyjnym jest określona wykładnia takiego przepisu, jego orzeczenie stwierdzające niezgodność tej wykładni z konstytucją lub inną normą wyższego rzędu skutkuje w drodze analogii pozbawieniem ipso facto wspomnianej wykładni zdolności do podtrzymania wyroku.
49 Jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 78 i 88 opinii, wydaje się zatem, że orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, o których mowa w pkt 46–48 niniejszego wyroku, zawierają stwierdzenie dotyczące niezgodności rozpatrywanego przepisu prawa krajowego lub określonej wykładni takiego przepisu z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej lub inną normą wyższego rzędu. Takie stwierdzenie nie wymaga wydania późniejszego orzeczenia sądowego i skutkuje pozbawieniem tego przepisu lub tej wykładni mocy wiążącej i wyłączeniem owego przepisu lub jego wykładni z krajowego porządku prawnego, co bezpośrednio skutkuje pozbawieniem podstawy prawnej prawomocnego wyroku, który został wydany na podstawie wspomnianego przepisu lub wspomnianej wykładni.
50 Tymczasem w tym względzie wyroki wydane w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni różnią się od rozpatrywanych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Bezsporne jest bowiem, że o ile rolą Trybunału Sprawiedliwości jest dokonanie wiążącej wykładni prawa Unii, o tyle konsekwencje wynikające z tej wykładni dla konkretnego przypadku wchodzą w zakres odpowiedzialności sądów krajowych.
51 W tym względzie należy przypomnieć, że procedura odesłania prejudycjalnego przewidziana w art. 267 TFUE ustanawia dialog między Trybunałem a sądami państw członkowskich, mając na celu zapewnienie jednolitej wykładni prawa Unii, umożliwiając tym samym zapewnienie jego spójności, pełnej skuteczności i autonomii oraz, wreszcie, odrębnego charakteru prawa ustanowionego w traktatach (wyrok z dnia 6 października 2021 r., Consorzio Italian Management i Catania Multiservizi, C‑561/19, EU:C:2021:799, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).
52 System wprowadzony w tym przepisie ustanawia w związku z tym bezpośrednią współpracę między Trybunałem a sądami krajowymi, w ramach której te ostatnie ściśle uczestniczą w prawidłowym stosowaniu i jednolitej wykładni prawa Unii, a także w zapewnieniu ochrony prawom przyznanym przez ten porządek prawny jednostkom (wyrok z dnia 6 października 2021 r., Consorzio Italian Management i Catania Multiservizi, C‑561/19, EU:C:2021:799, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).
53 W ramach tej współpracy Trybunał przedstawia sądom krajowym, w ramach ich odpowiedzialności za stosowanie prawa Unii, niezbędną dla rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów wykładnię tego prawa (wyrok z dnia 6 października 2021 r., Consorzio Italian Management i Catania Multiservizi, C‑561/19, EU:C:2021:799, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).
54 Ponadto, jak przypomniano w pkt 31 niniejszego wyroku, w ramach postępowania, o którym mowa w art. 267 TFUE, opartego na wyraźnym rozdziale zadań sądów krajowych i Trybunału, w szczególności w zakresie wykładni i stosowania prawa krajowego właściwy jest wyłącznie sąd krajowy. Wynika z tego, że zastosowanie w sprawie zawisłej przed sądem odsyłającym wykładni dostarczonej przez Trybunał w odpowiedzi na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, o który sąd ten zwrócił się w tej sprawie, należy do tego sądu (zob. podobnie wyrok z dnia 7 lipca 2022 r., F. Hoffmann-La Roche i in., C‑261/21, EU:C:2022:534, pkt 55).
55 Tak więc w ramach postępowania prejudycjalnego do Trybunału nie należy orzekanie w przedmiocie zgodności przepisu krajowego z prawem Unii. dokonanie takiej oceny w świetle wskazówek interpretacyjnych przedstawionych przez Trybunał należy do sądu krajowego (zob. podobnie wyrok z dnia 20 kwietnia 2021 r., Repubblika, C‑896/19, EU:C:2021:311, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).
56 W konsekwencji, w odróżnieniu od rozpatrywanych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, w których stwierdza on niezgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej lub inną normą wyższego rzędu przepisu prawa krajowego lub określonej wykładni takiego przepisu, wydane przez Trybunał w trybie prejudycjalnym wyroki w przedmiocie wykładni mają na celu dostarczenie wskazówek dotyczących wykładni prawa Unii, które są niezbędne sądowi krajowemu do rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu. Co się tyczy ewentualnej niezgodności z prawem Unii przepisu prawa krajowego lub wykładni takiego przepisu rozpatrywanego przed sądem krajowym, a także konsekwencji tej ewentualnej niezgodności, oceny i ustalenia, jakich należy dokonać w tym względzie w świetle wyroku wydanego w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni, należą ostatecznie do właściwości tego sądu krajowego, biorąc pod uwagę podział funkcji charakteryzujący postępowanie, w którym Trybunał orzeka w przedmiocie wykładni prawa Unii na podstawie art. 267 TFUE.
57 W tym względzie należy przypomnieć, że takie oceny i ustalenia mogą zależeć nie tylko od tego, czy dany przepis prawa Unii jest bezpośrednio skuteczny, ponieważ jedynie na przepis tego prawa, który ma taki skutek, można się powołać w ramach sporu objętego prawem Unii w celu wyłączenia na podstawie zasady pierwszeństwa tego prawa stosowania przepisu prawa krajowego, który byłby z nim sprzeczny (zob. podobnie wyrok z dnia 24 czerwca 2019 r., Popławski, C‑573/17, EU:C:2019:530, pkt 61, 62), ale również od możliwości interpretowania rozpatrywanej normy krajowej zgodnie z prawem Unii. W myśl zasady wykładni zgodnej prawa krajowego sąd krajowy jest bowiem zobowiązany do dokonania wykładni prawa krajowego w możliwie najszerszym zakresie zgodnej z prawem Unii (wyrok z dnia 24 czerwca 2019 r., Popławski, C‑573/17, EU:C:2019:530, pkt 55).
58 Wynika z tego, że – z zastrzeżeniem weryfikacji, jakich powinien dokonać sąd odsyłający – zakres orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niezgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej lub inną normą wyższego rzędu przepisu prawa krajowego lub określonej wykładni takiego przepisu wydaje się różnić od zakresu wyroku wydanego w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni, ponieważ w takim wyroku Trybunał Sprawiedliwości, dokonując wykładni prawa Unii, nie wypowiada się bezpośrednio w przedmiocie ewentualnej niezgodności przepisu prawa krajowego lub wykładni takiego przepisu z prawem Unii, przy czym kwestia ta powinna zostać ostatecznie rozstrzygnięta przez sąd odsyłający.
59 W konsekwencji na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 4 ust. 3 TUE i zasadę równoważności należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy nadzwyczajny środek zaskarżenia ustanowiony mocą krajowego przepisu proceduralnego pozwala podmiotowi prawa na złożenie skargi o wznowienie postępowania, które doprowadziło do wydania prawomocnego orzeczenia, z powołaniem się na późniejsze orzeczenie sądu konstytucyjnego danego państwa członkowskiego stwierdzające niezgodność przepisu prawa krajowego z konstytucją lub z inną normą wyższego rzędu, czy też określonej wykładni takiego przepisu, na podstawie której orzeczenie to zostało wydane, nie wymagają one, aby ten środek zaskarżenia był dostępny również z powodu powołania się na wyrok wydany w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni, o ile konkretne skutki takiego orzeczenia tego sądu konstytucyjnego w odniesieniu do przepisu prawa krajowego lub wykładni takiego przepisu, na której opiera się wspomniany prawomocny wyrok, wynikają bezpośrednio z tego orzeczenia.
W przedmiocie pytania drugiego
60 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy zasadę wykładni zgodnej prawa krajowego należy interpretować w ten sposób, że przepis prawa krajowego ustanawiający nadzwyczajny środek zaskarżenia, pozwalający stronie na złożenie skargi o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem, jeżeli została ona pozbawiona możliwości działania z powodu naruszenia prawa, należy interpretować rozszerzająco, tak aby jego zakres stosowania obejmował sytuację, w której sąd, który w drodze prawomocnego wyroku zaocznego uwzględnił żądanie przedsiębiorcy oparte na umowie zawartej z konsumentem, nie zbadał z urzędu tej umowy pod kątem ewentualnego istnienia nieuczciwych warunków, naruszając obowiązki ciążące na nim na mocy dyrektywy 93/13.
61 Należy przypomnieć, że zasada wykładni zgodnej prawa krajowego jest nierozłącznie związana z systemem traktatów, gdyż pozwala sądom krajowym na zapewnienie, w ramach ich właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu zawisłych przed nimi sporów (wyrok z dnia 21 stycznia 2021 r., Whiteland Import Export, C‑308/19, EU:C:2021:47, pkt 61 i przytoczone tam orzecznictwo).
62 Zgodnie z tą zasadą sądy krajowe powinny przy uwzględnieniu wszystkich norm prawa krajowego i w oparciu o uznane w porządku krajowym metody wykładni rozstrzygnąć, czy i w jakim zakresie wykładni przepisu prawa krajowego można dokonać zgodnie z właściwymi przepisami prawa Unii (wyrok z dnia 17 kwietnia 2018 r., Egenberger, C‑414/16, EU:C:2018:257, pkt 71 i przytoczone tam orzecznictwo).
63 Rzeczona zasada ma pewne granice. Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek odniesienia się do treści dyrektywy przy dokonywaniu wykładni i stosowaniu odpowiednich przepisów prawa krajowego jest bowiem ograniczony przez ogólne zasady prawa i nie może służyć jako podstawa dla dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem (wyrok z dnia 18 stycznia 2022 r. Thelen Technopark Berlin, C‑261/20, EU:C:2022:33, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).
64 Biorąc pod uwagę fakt, że zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 31 niniejszego wyroku sądy krajowe są wyłącznie właściwe do dokonywania wykładni prawa krajowego, do sądu odsyłającego należy ocena, czy w świetle ograniczeń wymienionych w poprzednim punkcie możliwa jest wykładnia art. 401 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego, jaką zamierza nadać temu przepisowi. Niemniej jednak do Trybunału należy udzielenie temu sądowi pewnych użytecznych wskazówek w świetle informacji zawartych w postanowieniu odsyłającym.
65 Co się tyczy przywołanego przez sąd odsyłający orzecznictwa krajowego dotyczącego podstawy wznowienia danego postępowania, zgodnie z którym okoliczność, że strona została pozbawiona możliwości działania z powodu naruszenia prawa w rozumieniu art. 401 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego, dotyczy jedynie naruszeń przepisów proceduralnych, należy zauważyć, że wymóg dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego obejmuje w szczególności obowiązek zmiany utrwalonego orzecznictwa przez sądy krajowe, jeżeli opiera się ono na wykładni prawa krajowego, której nie da się pogodzić z celami dyrektywy. Tym samym sąd krajowy nie może ważnie stwierdzić, iż nie można dokonać wykładni przepisu prawa krajowego zgodnie z prawem Unii jedynie ze względu na to, że do tej pory niezmiennie interpretowano ten przepis w sposób niezgodny z tym prawem (wyrok z dnia 6 listopada 2018 r., Bauer i Willmeroth, C‑569/16 i C‑570/16, EU:C:2018:871, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo).
66 W każdym razie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem obowiązek zbadania z urzędu nieuczciwego charakteru niektórych warunków istniejących w umowie zawartej z konsumentem stanowi normę proceduralną wiążącą organy sądowe (zob. podobnie wyrok z dnia 7 listopada 2019 r., Profi Credit Polska, C‑419/18 i C‑483/18, EU:C:2019:930, pkt 74 i przytoczone tam orzecznictwo).
67 Ponadto z informacji zawartych w postanowieniu odsyłającym wynika, że rozważania sądu odsyłającego leżące u podstaw pytania drugiego nie dotyczą jedynie okoliczności, że sąd pierwszej instancji wydał wyrok zaoczny wyłącznie na podstawie weksla wystawionego przez FY i powiadomienia przez Profi Credit Polska o rozwiązaniu umowy pożyczki zawartej z FY, bez zbadania ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków tej umowy, lecz również zasad proceduralnych związanych z wykonywaniem prawa do wniesienia sprzeciwu od takiego wyroku.
68 W tym względzie z orzecznictwa Trybunału wynika, że postępowanie przed sądem pierwszej instancji należy zbadać w całości, biorąc również pod uwagę prawo FY do wniesienia sprzeciwu od tego wyroku (zob. podobnie wyrok Profi Credit Polska I, pkt 54).
69 W postępowaniu głównym należy zauważyć, że zasady proceduralne dotyczące wniesienia sprzeciwu, którego przedmiotem mógł być wyrok zaoczny, opisane przez sąd odsyłający, a mianowicie dochowanie dwutygodniowego terminu na wniesienie sprzeciwu, obowiązek natychmiastowego podniesienia wszystkich zarzutów i roszczeń, obowiązek poniesienia kosztów odpowiadających połowie kosztów postępowania oraz brak skutku zawieszającego wniesienia sprzeciwu, wykazują duże podobieństwo do zasad proceduralnych zbadanych przez Trybunał w pkt 64–68 wyroku Profi Credit Polska I, w przedmiocie których Trybunał orzekł w pkt 70 tego wyroku, że mają taki charakter, iż mogą powodować znaczne ryzyko, że zainteresowani konsumenci nie zgłoszą sprzeciwu.
70 W konsekwencji do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy warunki rozpatrywane w postępowaniu głównym, ze względu na to, że nie pozwalają one na zapewnienie poszanowania praw, jakie konsument wywodzi z dyrektywy 93/13, można uznać za odzwierciedlające sytuację polegającą na pozbawieniu strony możliwości działania w związku z naruszeniem prawa w rozumieniu art. 401 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego.
71 Niemniej jednak należy zauważyć, że przyznania konsumentowi prawa do wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem na podstawie zasady wykładni zgodnej prawa krajowego nie można a priori uznać za jedyny środek gwarantujący konsumentowi ochronę zamierzoną przez dyrektywę 93/13 w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym.
72 W tym względzie należy przypomnieć, że z uwagi na słabszą pozycję, w jakiej konsument znajduje się względem przedsiębiorcy, art. 6 ust. 1 tej dyrektywy przewiduje, że nieuczciwe warunki nie są wiążące dla konsumenta. Jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, który zmierza do zastąpienia ustanowionej przez umowę formalnej równowagi praw i obowiązków stron umowy rzeczywistą równowagą, która przywraca równość stron (wyrok z dnia 17 maja 2022 r., Ibercaja Banco, C‑600/19, EU:C:2022:394, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo). Przepis ten należy uznać za równoważny z krajowymi przepisami mającymi w ramach krajowego porządku prawnego charakter przepisów z zakresu porządku publicznego (wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).
73 Ponadto z uwagi na charakter i znaczenie interesu publicznego, jakim jest ochrona konsumentów, dyrektywa 93/13 zobowiązuje państwa członkowskie, co wynika z jej art. 7 ust. 1 w związku z jej motywem dwudziestym czwartym, do zapewnienia stosownych i skutecznych środków „mając[ych] na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami” (wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 56 i przytoczone tam orzecznictwo).
74 W tym względzie prawo Unii nie harmonizuje procedur mających zastosowanie do badania ewentualnie nieuczciwego charakteru warunku umownego, wobec czego procedury te należą do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich na mocy zasady ich autonomii proceduralnej, pod warunkiem jednak, że są one zgodne z zasadami równoważności i skuteczności (zob. podobnie wyrok Profi Credit Polska I, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo).
75 W niniejszym przypadku z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, nie wynika, by zasada równoważności mogła wymagać stosowania art. 401 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym. Nic bowiem nie wskazuje na to, by przepis ten miał zastosowanie w przypadku nieuwzględnienia z urzędu zarzutu opartego na krajowej normie porządku publicznego, z którą to normą art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy uznać za równoważny, jak przypomniano w pkt 72 niniejszego wyroku.
76 Co się tyczy zasady skuteczności, należy podkreślić, że ciążący na państwach członkowskich obowiązek zapewnienia skuteczności praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, wiąże się w szczególności w odniesieniu do praw wynikających z dyrektywy 93/13 z wymogiem skutecznej ochrony sądowej, ustanowionym również w art. 47 karty, który obowiązuje w szczególności w odniesieniu do zasad proceduralnych dotyczących powództw opartych na takich prawach (wyrok z dnia 22 kwietnia 2021 r., Profi Credit Slovakia, C‑485/19, EU:C:2021:313, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).
77 W tym względzie, gdyby w postępowaniu głównym sąd odsyłający doszedł do wniosku, biorąc pod uwagę w szczególności elementy przedstawione w pkt 67–69 niniejszego wyroku, że zasady proceduralne regulujące wykonywanie prawa do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego nie pozwalają na zapewnienie poszanowania praw, jakie konsumenci wywodzą z dyrektywy 93/13, wynikałoby z tego, że postępowanie to nie jest zgodne z prawem konsumentów do skutecznego środka prawnego.
78 W konsekwencji, gdyby sąd odsyłający uznał, że sytuacja rozpatrywana w postępowaniu głównym nie może być objęta zakresem zastosowania podstawy wznowienia postępowania cywilnego przewidzianej w art. 401 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego, dotyczącej niezgodnego z prawem pozbawienia strony możliwości działania z powodu naruszenia prawa, należałoby uznać, że konsument taki jak FY powinien dysponować innym środkiem prawnym, aby można było uznać, że zapewniono mu skuteczną ochronę przewidzianą w dyrektywie 93/13. Powaga rzeczy osądzonej wyroku zaocznego, wydanego bez zbadania ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków danej umowy, nie może temu stać na przeszkodzie.
79 Tymczasem należy zauważyć, że z orzecznictwa Trybunału wynika, iż poszanowanie praw gwarantowanych przez tę dyrektywę powinno być również możliwe w razie potrzeby w ramach postępowania egzekucyjnego, a nawet po jego zakończeniu.
80 Po pierwsze bowiem, w sytuacji gdy przedsiębiorca uzyskał tytuł egzekucyjny przeciwko konsumentowi oparty na umowie zawartej z tym konsumentem bez zbadania przez sąd potencjalnie nieuczciwego charakteru wszystkich lub części warunków tej umowy, zasada skuteczności oznacza, że sąd, przed którym toczy się postępowanie w przedmiocie wykonania tego tytułu, może przeprowadzić to badanie – w danym wypadku z urzędu (zob. podobnie wyrok z dnia 18 lutego 2016 r., Finanmadrid EFC, C‑49/14, EU:C:2016:98, pkt 55).
81 Nie ma znaczenia, że brak uprzedniego badania takich warunków wynika, jak w sprawie, w której wydano wyrok, o którym mowa w pkt 80 niniejszego wyroku, z braku właściwości organu, który wydał tytuł wykonawczy, do przeprowadzenia tego badania lub, jak w postępowaniu głównym, z nieprzeprowadzenia takiego badania przez sąd, który wydał natychmiast wykonalny wyrok zaoczny w połączeniu z potencjalnie zbyt restrykcyjnym charakterem zasad wykonywania prawa do wniesienia sprzeciwu od tego wyroku. Przy braku skutecznej kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków danej umowy nie może bowiem zostać zagwarantowane przestrzeganie praw przyznanych w drodze dyrektywy 93/13 (wyrok Profi Credit Polska I, point 62).
82 Należy jednak podkreślić, że w takiej sytuacji pełna skuteczność ochrony konsumentów zamierzona przez dyrektywę 93/13 wymaga ponadto, aby postępowanie egzekucyjne mogło zostać zawieszone, w razie potrzeby zgodnie z zasadami, które nie zniechęcałyby konsumenta do wniesienia i utrzymania powództwa, do czasu przeprowadzenia przez właściwy sąd kontroli ewentualnego nieuczciwego charakteru warunków danej umowy (zob. podobnie wyroki: z dnia 17 lipca 2014 r., Sánchez Morcillo i Abril García, C‑169/14, EU:C:2014:2099, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 17 maja 2022 r., Impuls Leasing România, C‑725/19, EU:C:2022:396, pkt 60).
83 Po drugie, w sytuacji, w której postępowanie egzekucyjne zostało zakończone, konsument musi być w stanie, zgodnie z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 interpretowanymi przy uwzględnieniu zasady skuteczności, powołać się w późniejszym odrębnym postępowaniu na nieuczciwy charakter warunków umowy, aby móc skutecznie i w pełni skorzystać ze swoich praw wynikających z tej dyrektywy w celu uzyskania naprawienia szkody finansowej spowodowanej stosowaniem tych warunków (zob. podobnie wyrok z dnia 17 maja 2022 r., Ibercaja Banco, C‑600/19, EU:C:2022:394, pkt 58).
84 W tych okolicznościach na pytanie drugie należy odpowiedzieć, że zasadę wykładni zgodnej prawa krajowego należy interpretować w ten sposób, że do sądu krajowego należy ocena, czy przepis prawa krajowego ustanawiający nadzwyczajny środek zaskarżenia, umożliwiający stronie złożenie skargi o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem, jeżeli ta strona została pozbawiona możliwości działania ze względu na naruszenie prawa, może być przedmiotem rozszerzającej wykładni, polegającej na włączeniu do jego zakresu stosowania sytuacji, w której sąd, uwzględniający w drodze wydanego zaocznie prawomocnego orzeczenia żądanie przedsiębiorcy na podstawie umowy zawartej z konsumentem, nie zbadał z urzędu tej umowy pod kątem istnienia ewentualnych nieuczciwych warunków umownych, naruszając swoje obowiązki wynikające z dyrektywy 93/13, i w której okazałoby się, że zasady proceduralne dotyczące wykonywania przez tego konsumenta przysługującego mu prawa do wniesienia sprzeciwu od tego wyroku zaocznego mogą spowodować wysokie ryzyko zrzeczenia się przez wspomnianego konsumenta tego prawa i w konsekwencji nie pozwalają na zapewnienie poszanowania praw, które wywodzi z tej dyrektywy. Jeżeli przyjęcie takiej rozszerzającej wykładni nie jest możliwe ze względu na ograniczenia, jakie stanowią ogólne zasady prawa i brak możliwości dokonania wykładni contra legem, to zgodnie z zasadą skuteczności poszanowanie tych praw powinno zostać zapewnione w ramach postępowania egzekucyjnego w przedmiocie wykonania wyroku zaocznego lub późniejszego odrębnego postępowania.
W przedmiocie kosztów
85 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 4 ust. 3 TUE i zasadę równoważności
należy interpretować w ten sposób, że:
w przypadku gdy nadzwyczajny środek zaskarżenia ustanowiony mocą krajowego przepisu proceduralnego pozwala podmiotowi prawa na złożenie skargi o wznowienie postępowania, które doprowadziło do wydania prawomocnego orzeczenia, z powołaniem się na późniejsze orzeczenie sądu konstytucyjnego danego państwa członkowskiego stwierdzające niezgodność przepisu prawa krajowego z konstytucją lub z inną normą wyższego rzędu, czy też określonej wykładni takiego przepisu, na podstawie której orzeczenie to zostało wydane, nie wymagają one, aby ten środek zaskarżenia był dostępny również z powodu powołania się na orzeczenie Trybunału orzekającego w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni prawa Unii na podstawie art. 267 TFUE, o ile konkretne skutki takiego orzeczenia tego sądu konstytucyjnego w odniesieniu do przepisu prawa krajowego lub wykładni takiego przepisu, na której opiera się wspomniany prawomocny wyrok, wynikają bezpośrednio z tego orzeczenia.
2) Zasadę wykładni zgodnej prawa krajowego
należy interpretować w ten sposób, że:
do sądu krajowego należy ocena, czy przepis prawa krajowego ustanawiający nadzwyczajny środek zaskarżenia, umożliwiający stronie złożenie skargi o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem, jeżeli ta strona została pozbawiona możliwości działania ze względu na naruszenie prawa, może być przedmiotem rozszerzającej wykładni, polegającej na włączeniu do jego zakresu stosowania sytuacji, w której sąd, uwzględniający w drodze wydanego zaocznie prawomocnego orzeczenia żądanie przedsiębiorcy na podstawie umowy zawartej z konsumentem, nie zbadał z urzędu tej umowy pod kątem istnienia ewentualnych nieuczciwych warunków umownych, naruszając swoje obowiązki wynikające z dyrektywy 93/13, i w której okazałoby się, że zasady proceduralne dotyczące wykonywania przez tego konsumenta przysługującego mu prawa do wniesienia sprzeciwu od tego wyroku zaocznego mogą spowodować wysokie ryzyko zrzeczenia się przez wspomnianego konsumenta tego prawa i w konsekwencji nie pozwalają na zapewnienie poszanowania praw, które wywodzi z tej dyrektywy. Jeżeli przyjęcie takiej rozszerzającej wykładni nie jest możliwe ze względu na ograniczenia, jakie stanowią ogólne zasady prawa i brak możliwości dokonania wykładni contra legem, to zgodnie z zasadą skuteczności poszanowanie tych praw powinno zostać zapewnione w ramach postępowania egzekucyjnego w przedmiocie wykonania wyroku zaocznego lub późniejszego odrębnego postępowania.
Podpisy