WYROK TRYBUNAŁU (piąta izba)
z dnia 22 lutego 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Usługi płatnicze w ramach rynku wewnętrznego – Dyrektywa (UE) 2015/2366 – Artykuł 4 pkt 3 i 5 – Usługa lub transakcja płatnicza – Dyrektywa 2009/110/WE – Artykuł 2 pkt 2 – Emisja pieniądza elektronicznego – Przechowywanie przez instytucję płatniczą środków pieniężnych klientów bez konkretnego zlecenia płatniczego – Kwalifikacja
W sprawie C‑661/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas (najwyższy sąd administracyjny Litwy) postanowieniem z dnia 19 października 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 20 października 2022 r., w postępowaniu:
„ABC Projektai” UAB, dawniej „Bruc Bond” UAB,
przeciwko
Lietuvos bankas,
TRYBUNAŁ (piąta izba),
w składzie: E. Regan, prezes izby, Z. Csehi (sprawozdawca), M. Ilešič, I. Jarukaitis i D. Gratsias, sędziowie,
rzecznik generalny: M. Campos Sánchez‑Bordona,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu „ABC Projektai” UAB, dawniej „Bruc Bond” UAB – J. Jarusevičius, advokatas, i P. Grendelis,
– w imieniu rządu litewskiego – V. Kazlauskaitė‑Švenčionienė i E. Kurelaitytė, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu czeskiego – J. Očková, M. Smolek i J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu niemieckiego – J. Möller i A. Hoesch, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu polskiego – B. Majczyna, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – C. Auvret, S.L. Kalėda, A. Steiblytė i H. Tserepa‑Lacombe, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 5 października 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 4 pkt 3 i 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniającej dyrektywy 2002/65/WE, 2009/110/WE, 2013/36/UE i rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 oraz uchylającej dyrektywę 2007/64/WE (Dz.U. 2015, L 337, s. 35), i art. 2 pkt 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/110/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością, zmieniającej dyrektywy 2005/60/WE i 2006/48/WE oraz uchylającej dyrektywę 2000/46/WE (Dz.U. 2009, L 267, s. 7).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy „ABC Projektai” UAB, dawniej „Bruc Bond” UAB, a Lietuvos bankas (bankiem Litwy) w przedmiocie cofnięcia przyznanego wcześniej ABC Projektai zezwolenia na prowadzenie działalności jako instytucja płatnicza.
Ramy prawne
Prawo Unii
Dyrektywa 2009/110
3 Zgodnie z motywem 7 dyrektywy 2009/110:
„Właściwe jest wprowadzenie jasnej definicji pieniądza elektronicznego, tak aby była ona technicznie neutralna. Definicja ta powinna obejmować wszystkie sytuacje, w których dostawca usług płatniczych w zamian za środki pieniężne wydaje przedpłaconą kartę z zapisaną wartością, która może być wykorzystywana do celów płatniczych, ponieważ jest akceptowana przez osoby trzecie jako narzędzie płatnicze”.
4 Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy 2009/110 stanowi:
„Niniejsza dyrektywa ustanawia zasady dotyczące prowadzenia działalności polegającej na emisji pieniądza elektronicznego, w którym to celu państwa członkowskie uznają następujące kategorie emitentów pieniądza elektronicznego:
a) instytucje kredytowe określone w art. 4 pkt 1 dyrektywy 2006/48/WE [Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe (Dz.U. 2006, L 177, s. 1)] […];
b) instytucje pieniądza elektronicznego określone w art. 2 pkt 1 niniejszej dyrektywy […];
c) instytucje świadczące żyro pocztowe […];
d) Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne […];
e) państwa członkowskie albo ich organy regionalne lub lokalne […]”.
5 Artykuł 2 dyrektywy 2009/110, zatytułowany „Definicje”, stanowi:
„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
1) »instytucja pieniądza elektronicznego« oznacza osobę prawną, której udzielono zezwolenia na emisję pieniądza elektronicznego na podstawie tytułu II;
2) »pieniądz elektroniczny« oznacza wartość pieniężną przechowywaną elektronicznie, w tym magnetycznie, stanowiącą prawo do roszczenia wobec emitenta, która jest emitowana w zamian za środki pieniężne w celu dokonywania transakcji płatniczych określonych w art. 4 pkt 5 dyrektywy 2007/64/WE [Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniającej dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającej dyrektywę 97/5/WE (Dz.U. 2007, L 319, s. 1)] i akceptowana przez osoby fizyczne lub prawne inne niż emitent pieniądza elektronicznego;
[…]”.
6 Zgodnie z art. 10 dyrektywy 2009/110, zatytułowanym „Zakaz emisji pieniądza elektronicznego”:
„Bez uszczerbku dla art. 18, państwa członkowskie zakazują emisji pieniądza elektronicznego osobom fizycznym lub prawnym, które nie są emitentami pieniądza elektronicznego”.
Dyrektywa 2013/36/UE
7 Artykuł 9 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniającej dyrektywę 2002/87/WE i uchylającej dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE (Dz.U. 2013, L 176, s. 338), zatytułowany „Zakaz prowadzenia przez osoby lub przedsiębiorstwa inne niż instytucje kredytowe działalności polegającej na przyjmowaniu od ludności depozytów lub innych środków podlegających zwrotowi”, przewiduje w ust. 1:
„Państwa członkowskie wprowadzają zakaz prowadzenia przez osoby lub przedsiębiorstwa niebędące instytucjami kredytowymi działalności polegającej na przyjmowaniu od ludności depozytów lub innych środków finansowych podlegających zwrotowi”.
Dyrektywa 2015/2366
8 Artykuł 1 dyrektywy 2015/2366, zatytułowany „Przedmiot”, stanowi w ust. 1:
„Niniejsza dyrektywa ustanawia przepisy, zgodnie z którymi państwa członkowskie rozróżniają następujące kategorie dostawców usług płatniczych:
[…]
b) instytucje pieniądza elektronicznego w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2009/110/WE, w tym – zgodnie z art. 8 tej dyrektywy i prawem krajowym – ich oddziały, gdy takie oddziały znajdują się w Unii [Europejskiej], a ich siedziby zarządu znajdują się poza Unią, o ile usługi płatnicze świadczone przez te oddziały są związane z emisją pieniądza elektronicznego;
[…]
d) instytucje płatnicze;
[…]”.
9 Artykuł 4 dyrektywy 2015/2366, zatytułowany „Definicje”, stanowi w pkt 3–5, 12 i 23:
„Na potrzeby niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
[…]
3) »usługa płatnicza« oznacza co najmniej jeden z rodzajów działalności gospodarczej wymienionych w załączniku I;
4) »instytucja płatnicza« oznacza osobę prawną, której zgodnie z art. 11 udzielono zezwolenia na świadczenie i wykonywanie usług płatniczych w całej Unii;
5) »transakcja płatnicza« oznacza działanie zainicjowane przez płatnika lub w imieniu płatnika lub przez odbiorcę, polegające na złożeniu, transferze lub wypłacie środków pieniężnych, niezależnie od leżących u jego podstawy zobowiązań między płatnikiem a odbiorcą;
[…]
12) »rachunek płatniczy« oznacza rachunek prowadzony w imieniu co najmniej jednego użytkownika usług płatniczych, wykorzystywany do wykonywania transakcji płatniczych;
[…]
23) »polecenie zapłaty« oznacza usługę płatniczą polegającą na obciążeniu rachunku płatniczego płatnika, w przypadku gdy transakcja płatnicza została zainicjowana przez odbiorcę na podstawie zgody udzielonej przez płatnika na rzecz odbiorcy, dostawcy usług płatniczych odbiorcy lub dostawcy usług płatniczych samego płatnika”.
10 Artykuł 10 tej dyrektywy, zatytułowany „Wymogi ochronne”, ma następujące brzmienie:
„1. Państwa członkowskie lub właściwe organy wymagają od instytucji płatniczej świadczącej usługi płatnicze, o których mowa w pkt 1–6 załącznika I, by chroniła wszystkie środki pieniężne otrzymane od użytkowników usług płatniczych lub za pośrednictwem innego dostawcy usług płatniczych w celu wykonania transakcji płatniczych, w jeden z następujących sposobów:
a) środki pieniężne nie są w żadnym momencie łączone ze środkami pieniężnymi osoby fizycznej lub prawnej niebędącej użytkownikiem usług płatniczych, w którego imieniu te środki pieniężne są przechowywane, oraz, jeżeli na koniec dnia roboczego następującego po dniu otrzymania tych środków pieniężnych nadal znajdują się w posiadaniu instytucji płatniczej i nie zostały jeszcze dostarczone odbiorcy lub transferowane do innego dostawcy usług płatniczych, zostają zdeponowane na odrębnym rachunku w instytucji kredytowej lub zainwestowane w bezpieczne, płynne aktywa o niskim ryzyku, określone przez właściwe organy państwa członkowskiego pochodzenia; przedmiotowe środki pieniężne są chronione zgodnie z prawem krajowym w interesie użytkowników usług płatniczych przed roszczeniami innych wierzycieli instytucji płatniczej, szczególnie w przypadku niewypłacalności;
b) środki pieniężne objęte są polisą ubezpieczeniową lub inną porównywalną gwarancją wydaną przez zakład ubezpieczeń lub instytucję kredytową, która nie należy do tej samej grupy co dana instytucja płatnicza, na kwotę równoważną tej, która byłaby wydzielona w przypadku braku polisy ubezpieczeniowej lub innej porównywalnej gwarancji, płatną w przypadku niemożności wywiązania się przez instytucję płatniczą ze swoich zobowiązań finansowych.
2. Jeżeli instytucja płatnicza ma obowiązek chronić środki pieniężne zgodnie z ust. 1 i część tych środków ma być wykorzystywana do celów przyszłych transakcji płatniczych, a pozostała kwota – do celów usług innych niż usługi płatnicze, ta część środków pieniężnych, która ma być wykorzystana do celów przyszłych transakcji płatniczych, również podlega wymogom ust. 1. W przypadku gdy taka część jest zmienna lub nieznana z wyprzedzeniem, państwa członkowskie zezwalają instytucjom płatniczym na stosowanie przepisów niniejszego ustępu na podstawie reprezentatywnej części uznawanej za wykorzystywaną do celów usług płatniczych, pod warunkiem że taką reprezentatywną część można rozsądnie oszacować na podstawie danych historycznych w sposób zadowalający właściwe organy”.
11 Artykuł 11 dyrektywy 2015/2366, zatytułowany „Udzielenie zezwolenia”, stanowi w ust. 1:
„Państwa członkowskie zobowiązują przedsiębiorstwa inne niż te, o których mowa w art. 1 ust. 1 lit. a), b), c), e) i f), i inne niż osoby fizyczne lub prawne korzystające ze zwolnienia zgodnie z art. 32 lub 33, które zamierzają świadczyć usługi płatnicze, do uzyskania zezwolenia na działalność w charakterze instytucji płatniczej przed rozpoczęciem świadczenia usług płatniczych. […]”.
12 Artykuł 18 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Rodzaje działalności”, przewiduje w ust. 1–5:
„1. Oprócz świadczenia usług płatniczych instytucje płatnicze są uprawnione do prowadzenia następujących rodzajów działalności:
a) świadczenia usług operacyjnych i ściśle powiązanych usług pomocniczych, takich jak: zapewnianie wykonania transakcji płatniczych, usługi wymiany walut, działalność związana z przechowywaniem, a także przechowywanie i przetwarzanie danych;
b) obsługi systemów płatności, z zastrzeżeniem art. 35;
c) działalności gospodarczej innej niż świadczenie usług płatniczych, z uwzględnieniem mających zastosowanie przepisów prawa Unii i prawa krajowego.
2. Jeżeli instytucje płatnicze zajmują się świadczeniem co najmniej jednej z usług płatniczych, mogą one prowadzić tylko rachunki płatnicze wykorzystywane wyłącznie do transakcji płatniczych.
3. Wszelkie środki pieniężne otrzymywane przez instytucje płatnicze od użytkowników usług płatniczych w celu świadczenia usług płatniczych nie stanowią depozytu ani innych środków podlegających zwrotowi w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2013/36/UE, ani też pieniądza elektronicznego zgodnie z definicją w art. 2 pkt 2 dyrektywy 2009/110/WE.
4. Instytucje płatnicze mogą udzielać kredytów związanych z usługami płatniczymi, o których mowa w pkt 4 lub 5 załącznika I, jedynie w przypadku spełnienia wszystkich następujących warunków:
a) kredyt ma charakter pomocniczy i udzielany jest wyłącznie w związku z wykonaniem transakcji płatniczej;
b) niezależnie od krajowych przepisów dotyczących udzielania kredytów za pośrednictwem kart kredytowych, kredyt udzielony w związku z płatnością i zrealizowany zgodnie z art. 11 ust. 9 i art. 28 jest spłacany w krótkim terminie, który w żadnym przypadku nie przekracza 12 miesięcy;
c) kredyt taki nie jest udzielany ze środków pieniężnych otrzymanych lub posiadanych w celu wykonania transakcji płatniczej;
d) fundusze własne instytucji płatniczej są w każdym momencie i w sposób zadowalający organy nadzorcze adekwatne do całkowitej kwoty udzielonych kredytów.
5. Instytucje płatnicze nie mogą prowadzić działalności polegającej na przyjmowaniu depozytów lub innych środków podlegających zwrotowi w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2013/36/UE”.
13 Artykuł 78 dyrektywy 2015/2366, zatytułowany „Otrzymywanie zleceń płatniczych”, ma następujące brzmienie:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, by za moment otrzymania zlecenia uznawano otrzymanie zlecenia płatniczego przez dostawcę usług płatniczych płatnika.
Nie obciąża się rachunku płatnika przed otrzymaniem zlecenia płatniczego. Jeżeli moment otrzymania zlecenia płatniczego nie przypada na dzień roboczy dostawcy usług płatniczych płatnika, uznaje się, że zlecenie płatnicze zostało otrzymane następnego dnia roboczego. Dostawca usług płatniczych może ustalić nieprzekraczalny termin pod koniec dnia roboczego, po którego upływie wszelkie otrzymane zlecenia płatnicze uznaje się za otrzymane następnego dnia roboczego.
2. Jeżeli użytkownik usług płatniczych inicjujący zlecenie płatnicze i dostawca usług płatniczych uzgodnią, że wykonanie zlecenia płatniczego rozpocznie się określonego dnia lub pod koniec wskazanego okresu lub w dniu, w którym płatnik przekazał do dyspozycji dostawcy usług płatniczych środki pieniężne, taki uzgodniony dzień uznaje się za moment otrzymania zlecenia na potrzeby art. 83. Jeżeli uzgodniony dzień nie jest dniem roboczym dla dostawcy usług płatniczych, uznaje się, że otrzymane zlecenie płatnicze zostało otrzymane następnego dnia roboczego”.
14 Artykuł 83 tej dyrektywy, zatytułowany „Transakcje płatnicze na rachunek płatniczy”, przewiduje w ust. 1:
„Państwa członkowskie wprowadzają wymóg, zgodnie z którym dostawca usług płatniczych płatnika zapewnia, by po momencie otrzymania zlecenia, o którym mowa w art. 78, rachunek dostawcy usług płatniczych odbiorcy został uznany kwotą transakcji płatniczej do końca następnego dnia roboczego. Termin ten może zostać przedłużony o kolejny dzień roboczy w odniesieniu do transakcji płatniczych inicjowanych na papierze”.
15 Artykuł 87 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Data waluty i dostępność środków pieniężnych”, stanowi w ust. 1:
„Państwa członkowskie zapewniają, by data waluty w odniesieniu do uznania rachunku płatniczego odbiorcy nie była późniejsza niż dzień roboczy, w którym rachunek dostawcy usług płatniczych odbiorcy został uznany kwotą transakcji płatniczej”.
16 Załącznik I do dyrektywy 2015/2366, zatytułowany „Usługi płatnicze (zgodnie z definicją w art. 4 pkt 3)”, określa wykaz rodzajów działalności uznawanych za takie:
„1. Usługi umożliwiające złożenie gotówki na rachunku płatniczym oraz wszelkie działania niezbędne do prowadzenia rachunku płatniczego.
2. Usługi umożliwiające wypłatę gotówki z rachunku płatniczego oraz wszelkie działania niezbędne do prowadzenia rachunku płatniczego.
3. Realizacja transakcji płatniczych, w tym transfery środków pieniężnych na rachunek płatniczy u dostawcy usług płatniczych użytkownika lub u innego dostawcy usług płatniczych:
a) realizacja poleceń zapłaty, w tym jednorazowych poleceń zapłaty;
b) realizacja transakcji płatniczych przy użyciu karty płatniczej lub podobnego urządzenia;
c) realizacja poleceń przelewu, w tym zleceń stałych.
4. Realizacja transakcji płatniczych, jeżeli środki pieniężne mają pokrycie w linii kredytowej przyznanej użytkownikowi usług płatniczych:
a) realizacja poleceń zapłaty, w tym jednorazowych poleceń zapłaty;
b) realizacja transakcji płatniczych przy użyciu karty płatniczej lub podobnego urządzenia;
c) realizacja poleceń przelewu, w tym zleceń stałych.
5. Wydawanie instrumentów płatniczych lub usługi acquiringu transakcji płatniczych.
6. Usługi przekazu pieniężnego.
7. Usługi inicjowania płatności.
8. Usługi dostępu do informacji o rachunku”.
Prawo litewskie
17 Dyrektywa 2015/2366 została transponowana do prawa litewskiego w Lietuvos Respublikos mokėjimų įstatymas (ustawie Republiki Litewskiej o płatnościach), zmienionej ustawą nr XIII‑1092 z dnia 17 kwietnia 2018 r. (TAR, 2018, nr 2018‑6727) (zwanej dalej „ustawą o płatnościach”), oraz w Lietuvos Respublikos mokėjimo įstaigų įstatymas (ustawie Republiki Litewskiej o instytucjach płatniczych), zmienionej ustawą nr XI‑549 z dnia 17 kwietnia 2018 r. (TAR, 2018, nr 2018‑6729).
18 Artykuł 46 ust. 1 ustawy o płatnościach przewiduje, że dostawca usług płatniczych płatnika zapewnia, by po otrzymaniu zlecenia płatniczego rachunek dostawcy usług płatniczych odbiorcy został uznany kwotą przeprowadzonej na Litwie i skierowanej do innego państwa członkowskiego transakcji płatniczej w euro do końca następnego dnia roboczego, z wyjątkiem przypadku, o którym mowa w ust. 3 tego artykułu. Termin ten może zostać przedłużony o kolejny dzień roboczy w odniesieniu do transakcji płatniczych inicjowanych na papierze.
19 Dyrektywa 2009/110 została transponowana do prawa litewskiego w Lietuvos Respublikos elektroninių pinigų ir elektroninių pinigų įstaigų įstatymas (ustawie Republiki Litewskiej o pieniądzu elektronicznym i instytucjach pieniądza elektronicznego), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym, która weszła w życie w dniu 1 sierpnia 2018 r. (TAR, 2018, nr 2018‑6730).
20 Artykuł 5 tej ustawy zakazuje emisji pieniądza elektronicznego osobom fizycznym lub prawnym, które nie są emitentami pieniądza elektronicznego.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
21 ABC Projektai, spółka będąca następcą prawnym Bruc Bond, w dniu 13 października 2016 r. uzyskała od Lietuvos bankas (banku Litwy) zezwolenie na świadczenie usług płatniczych.
22 Była ona w związku z tym uprawniona do świadczenia następujących usług płatniczych: transakcji płatniczych, w tym transferów środków pieniężnych na rachunek płatniczy u dostawcy usług płatniczych użytkownika lub u innego dostawcy usług płatniczych; poleceń zapłaty, w tym jednorazowych poleceń zapłaty; transakcji płatniczych przy użyciu karty płatniczej lub podobnego urządzenia lub polecenia przelewu, w tym zlecenia stałego; usług przekazu pieniężnego.
23 W dniu 16 kwietnia 2020 r. bank Litwy cofnął to zezwolenie, powołując się na dziesięć powodów, przy czym rozpatrywany wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym odnosi się tylko do jednego z nich. Otóż ABC Projektai emitowała pieniądz elektroniczny, nie mając statusu emitenta takiego pieniądza, co stanowiło naruszenie art. 5 ustawy Republiki Litewskiej o pieniądzu elektronicznym i instytucjach pieniądza elektronicznego, w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym.
24 Zdaniem banku Litwy ABC Projektai przechowywała środki pieniężne klientów przez okres dłuższy niż konieczny do realizacji transakcji płatniczych. Bank ten stwierdził, że uznawanie rachunków otrzymywanymi od klientów środkami pieniężnymi tytułem płatności otrzymywanych bez konkretnego przeznaczenia oraz przechowywanie ich przez wiele dni, niekiedy nawet kilka miesięcy, bez dokonywania transferu środków pieniężnych na rachunki odbiorców tych płatności stanowią de facto emisję pieniądza elektronicznego.
25 W tym względzie bank Litwy oparł się na Lietuvos banko Priežiūros tarnybos pozicija dėl mokėjimo sąskaitose laikomų lėšų (stanowisku rady nadzorczej banku Litwy dotyczącym środków pieniężnych przechowywanych na rachunkach płatniczych), przyjętym w Lietuvos banko Priežiūros tarnybos direktoriaus 2016 m. vasario 29 d. sprendimas Nr. 241‑53 (decyzji nr 241‑53 dyrektora rady nadzorczej banku Litwy z dnia 29 lutego 2016 r.). Ze wspomnianego stanowiska, które zdaniem banku Litwy przyjęto w porozumieniu z Komisją Europejską, wynika, że instytucja płatnicza może otrzymywać środki pieniężne na otwarty w niej rachunek płatniczy tylko wtedy, gdy środkom tym towarzyszy zlecenie płatnicze, które musi zostać zrealizowane w terminach określonych w ustawie o płatnościach, oraz że instytucja płatnicza musi podjąć odpowiednie działania w celu zapewnienia, by środki pieniężne wpłacone przez osoby trzecie na rachunek płatniczy klienta nie były przechowywane przez okres dłuższy niż konieczny do realizacji płatności. Z owego stanowiska wynika również, że w przypadku niespełnienia tych wymogów środki pieniężne znajdujące się na rachunku płatniczym instytucji płatniczej należy uznać za depozyty, inne środki podlegające zwrotowi lub pieniądz elektroniczny.
26 ABC Projektai zaskarżyła decyzję o cofnięciu udzielonego jej zezwolenia na prowadzenie działalności jako instytucja płatnicza do Vilniaus apygardos administracinis teismas (regionalnego sądu administracyjnego w Wilnie, Litwa). Po oddaleniu przez wspomniany sąd wniesionej przez nią skargi ABC Projektai wniosła skargę kasacyjną do Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas (najwyższego sądu administracyjnego Litwy), będącego sądem odsyłającym.
27 ABC Projektai twierdzi, że sąd pierwszej instancji naruszył prawo przy dokonywaniu wykładni warunków emisji pieniądza elektronicznego oraz że nie uwzględnił on w tym zakresie wniosków płynących z wyroku z dnia 16 stycznia 2019 r., Paysera LT (C‑389/17, EU:C:2019:25). W jej ocenie z wyroku tego wynika, że jeżeli usługa płatnicza nie jest świadczona przez instytucję pieniądza elektronicznego, a celem jej świadczenia nie jest emisja ani wykup wartości nominalnej usług elektronicznych, owej usługi płatniczej nie można uznać za działalność związaną z emisją pieniądza elektronicznego.
28 Sąd odsyłający zauważa, iż z pkt 29 wspomnianego wyroku wynika, że emisja pieniądza elektronicznego nie jest działalnością „spontaniczną”, a wręcz przeciwnie, ma na celu umożliwienie wykupu wartości nominalnej pieniądza elektronicznego. Tymczasem w niniejszej sprawie celem ABC Projektai nie była emisja pieniądza elektronicznego. Jednakże ze względu na to, że niektórzy klienci nie wskazywali przeznaczenia płatności, których chcieli dokonać, środki pieniężne niezbędne do ich realizacji były przez ABC Projektai przechowywane przez okres dłuższy niż konieczny do realizacji transakcji płatniczych i zwracane klientom dopiero po upływie pewnego czasu.
29 Sąd ten wyjaśnia, że we wspomnianym wyroku Trybunał wypowiedział się w kwestii, czy usługi płatnicze świadczone przez instytucję usług elektronicznych należy uznać za usługi związane z emisją pieniądza elektronicznego, nie badając jednak, co odróżnia działalność instytucji płatniczych od działalności instytucji pieniądza elektronicznego.
30 W tych okolicznościach Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas (najwyższy sąd administracyjny Litwy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym, w których instytucja płatnicza przyjmuje środki pieniężne bez konkretnego zlecenia płatniczego mającego na celu dokonanie ich transferu w tym samym lub następnym dniu roboczym i te środki pieniężne pozostają na rachunku instytucji płatniczej przeznaczonym do dokonywania transakcji płatniczych przez okres dłuższy niż terminy wykonania usługi płatniczej określone w przepisach, czynności instytucji płatniczej należy uznać za:
a) element wykonywanej przez instytucję płatniczą usługi płatniczej lub transakcji płatniczej w rozumieniu art. 4 pkt 3 i 5 [dyrektywy 2015/2366], czy
b) emisję pieniądza elektronicznego w rozumieniu art. 2 pkt 2 [dyrektywy 2009/110]?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
31 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 4 pkt 3 dyrektywy 2015/2366 i art. 2 pkt 2 dyrektywy 2009/110 należy interpretować w ten sposób, że działalność instytucji płatniczej polegająca na otrzymywaniu środków pieniężnych od użytkownika usługi płatniczej, w sytuacji gdy środkom tym nie towarzyszy od razu zlecenie płatnicze, w związku z czym pozostają one dostępne na prowadzonym przez tę instytucję rachunku płatniczym w rozumieniu art. 4 pkt 12 dyrektywy 2015/2366, stanowi świadczoną przez ową instytucję płatniczą usługę płatniczą w rozumieniu art. 4 pkt 3 dyrektywy 2015/2366, czy transakcję emisji pieniądza elektronicznego w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2009/110.
32 Artykuł 4 pkt 3 dyrektywy 2015/2366 definiuje pojęcie „usługi płatniczej” jako co najmniej jeden z rodzajów działalności gospodarczej wymienionych w załączniku I do tej dyrektywy. Zgodnie z tym załącznikiem owe rodzaje działalności obejmują między innymi usługi umożliwiające złożenie gotówki na rachunku płatniczym oraz jej wypłatę, a także wszelkie działania niezbędne do prowadzenia rachunku płatniczego, realizację transakcji płatniczych, w tym transakcji płatniczych, w przypadku których środki pieniężne mają pokrycie w linii kredytowej przyznanej użytkownikowi usług płatniczych, w szczególności realizację poleceń zapłaty, w tym jednorazowych poleceń zapłaty, realizację transakcji płatniczych przy użyciu karty płatniczej lub podobnego urządzenia oraz realizację poleceń przelewu, w tym zleceń stałych.
33 Zgodnie z art. 4 pkt 5 wspomnianej dyrektywy „transakcja płatnicza” oznacza działanie zainicjowane przez płatnika lub w imieniu płatnika lub przez odbiorcę, polegające na złożeniu, transferze lub wypłacie środków pieniężnych, niezależnie od leżących u jego podstawy zobowiązań między płatnikiem a odbiorcą.
34 Wynika stąd, że w przypadku gdy użytkownik usług płatniczych udostępnia instytucji płatniczej środki pieniężne, a środki te zostają uznane na rachunku płatniczym prowadzonym przez tę instytucję w imieniu owego użytkownika, owe czynności należy co do zasady uznać za transakcję związaną z prowadzeniem rachunku płatniczego w rozumieniu art. 4 pkt 12 dyrektywy 2015/2366, a zatem – za składające się na usługą płatniczą w rozumieniu art. 4 pkt 3 tej dyrektywy.
35 Czynności te nie mogą utracić takiej kwalifikacji z tego tylko powodu, że otrzymanym na tym rachunku płatniczym środkom pieniężnym nie towarzyszy w tym samym lub następnym dniu roboczym zlecenie płatnicze.
36 Prawdą jest, że dyrektywa 2015/2366 nakłada na dostawców usług płatniczych różne obowiązki, w szczególności w odniesieniu do terminu realizacji zleceń płatniczych czy czasu odniesienia, jaki należy zastosować. W szczególności stosownie do art. 83 ust. 1 dyrektywy 2015/2366 państwa członkowskie wprowadzają wymóg, zgodnie z którym dostawca usług płatniczych płatnika zapewnia, by po momencie otrzymania zlecenia płatniczego, do którego dochodzi na warunkach określonych w art. 78 tej dyrektywy, rachunek dostawcy usług płatniczych odbiorcy został uznany kwotą transakcji płatniczej do końca następnego dnia roboczego, przy czym termin ten może zostać przedłużony o kolejny dzień roboczy w odniesieniu do transakcji płatniczych inicjowanych na papierze. Co się tyczy daty waluty uznania rachunku odbiorcy kwotą transakcji płatniczej, art. 87 ust. 1 dyrektywy 2015/2366 wymaga, aby data ta nie była późniejsza niż dzień roboczy, w którym rachunek dostawcy usług płatniczych odbiorcy został uznany kwotą transakcji płatniczej.
37 Natomiast żaden przepis tej dyrektywy nie wyklucza możliwości uznania rachunku płatniczego środkami pieniężnymi z wyprzedzeniem w celu realizacji przyszłych zleceń płatniczych, w tym zleceń płatniczych jeszcze nieokreślonych, ani nie wskazuje terminu, w którym – po uznaniu takiego rachunku pewną kwotą – kwotę tę należy wykorzystać do celów transakcji płatniczej.
38 Wręcz przeciwnie, jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 55 opinii, dyrektywa 2015/2366 obejmuje przypadki usług płatniczych, których prawidłowe wykonanie wymaga uznania środków pieniężnych na rachunku płatniczym z wyprzedzeniem bez zlecenia płatności.
39 I tak w art. 4 pkt 23 tej dyrektywy wyraźnie mowa o realizacji poleceń zapłaty z rachunku płatniczego, które inicjowane są przez odbiorcę na podstawie zgody udzielonej na jego rzecz przez płatnika. Prawidłowa realizacja takiej transakcji płatniczej zakłada, że niezbędne do niej środki pieniężne będą dostępne z wyprzedzeniem na rachunku płatniczym płatnika.
40 Ponadto art. 10 ust. 1 dyrektywy 2015/2366 nakłada na instytucje płatnicze obowiązek ochrony, zgodnie z zasadami przewidzianymi w lit. a) i b) tego przepisu, wszystkich środków pieniężnych otrzymanych od użytkowników usług płatniczych lub za pośrednictwem innego dostawcy usług płatniczych w celu wykonania transakcji płatniczych. Otóż przewidziane w art. 10 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy zasady ochrony wyraźnie obejmują sytuację, w której środki te nadal znajdują się w posiadaniu instytucji płatniczej na koniec dnia roboczego następującego po dniu ich otrzymania i nie zostały jeszcze dostarczone odbiorcy lub transferowane do innego dostawcy usług płatniczych.
41 Taką wykładnię potwierdza również art. 10 ust. 2 dyrektywy 2015/2366. Przepis ten odnosi się bowiem wyraźnie do przypadku, w którym pewne środki pieniężne użytkownika mają być wykorzystane do celów przyszłych transakcji płatniczych, w tym gdy kwota takich środków jest zmienna lub nieznana z wyprzedzeniem.
42 Ponadto trudno byłoby pogodzić to, że art. 18 ust. 4 tej dyrektywy pozwala instytucjom płatniczym pod pewnymi warunkami na udzielanie kredytów o charakterze pomocniczym, ze ścisłym wymogiem, aby każdemu zleceniu płatniczemu towarzyszył transfer odpowiednich kwot na rachunek, z którego dane zlecenie płatnicze będzie realizowane.
43 Niemniej należy zaznaczyć, że transfer środków pieniężnych na rachunek płatniczy musi być zawsze dokonywany w celu realizacji zleceń płatniczych, bez względu na to, czy zlecenia te są już określone, czy też jeszcze nie. Zgodnie bowiem z art. 18 ust. 2 dyrektywy 2015/2366 instytucje płatnicze, zajmując się świadczeniem co najmniej jednej z usług płatniczych, mogą prowadzić tylko rachunki płatnicze wykorzystywane wyłącznie do transakcji płatniczych.
44 Co więcej, stosownie do art. 18 ust. 3 tej dyrektywy środki pieniężne otrzymywane przez instytucje płatnicze od użytkowników usług płatniczych w celu świadczenia usług płatniczych nie stanowią depozytu ani innych środków podlegających zwrotowi w rozumieniu art. 9 dyrektywy 2013/36, ani też pieniądza elektronicznego w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2009/110. Podobnie zgodnie z art. 18 ust. 5 dyrektywy 2015/2366 instytucje płatnicze nie mogą prowadzić działalności polegającej na przyjmowaniu takich depozytów lub takich innych środków podlegających zwrotowi.
45 Wynika stąd, że aby uniknąć zmiany kwalifikacji czynności polegających na przyjmowaniu środków pieniężnych na działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów lub innych środków podlegających zwrotowi, rachunki, które są uznawane owymi środkami pieniężnymi, muszą – zgodnie z art. 4 pkt 12 dyrektywy 2015/2366 – być wykorzystywane wyłącznie do celów realizacji transakcji płatniczych.
46 Co się tyczy ewentualnej zmiany kwalifikacji czynności takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym na emisję pieniądza elektronicznego w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2009/110, którą rozważa sąd odsyłający i za którą opowiada się rząd litewski, należy przede wszystkim przypomnieć, że pojęcie „pieniądza elektronicznego” w rozumieniu tego przepisu oznacza wartość pieniężną przechowywaną elektronicznie, w tym magnetycznie, stanowiącą prawo do roszczenia wobec emitenta, która jest emitowana w zamian za środki pieniężne w celu dokonywania transakcji płatniczych i akceptowana przez osoby fizyczne lub prawne inne niż emitent pieniądza elektronicznego. Ponadto z uwagi na ustanowiony w art. 10 tej dyrektywy ogólny zakaz w tym względzie instytucje płatnicze nie są uprawnione do emitowania pieniądza elektronicznego.
47 Otóż, o ile zapis na rachunku płatniczym również stanowi wyrażone w wartości pieniężnej prawo do roszczenia wobec danej instytucji przysługujące użytkownikowi jej usług, które jest emitowane w zamian za środki pieniężne, o tyle z przywołanej definicji pieniądza elektronicznego zawartej w art. 2 pkt 2 dyrektywy 2009/110 wynika, że emisja pieniądza elektronicznego różni się od zwykłego zapisu na rachunku płatniczym tym, że w szczególności, zanim ów pieniądz elektroniczny zostanie wykorzystany do celów takiej płatności, musi on być „przechowywany” elektronicznie, co oznacza, że doszło do jego uprzedniej emisji, to znaczy przekształcenia w aktywa pieniężne odrębne od przekazanych środków pieniężnych, oraz że jego wykorzystanie jako środka płatniczego jest akceptowane przez osobę fizyczną lub prawną inną niż emitent pieniądza elektronicznego.
48 Jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 66–69 opinii, aby dana działalność wchodziła w zakres emisji „pieniądza elektronicznego” w rozumieniu art. 2 pkt 2 tej dyrektywy, konieczne jest przynajmniej istnienie między użytkownikiem a emitentem pieniądza elektronicznego porozumienia umownego, w którym wspomniane strony wyraźnie uzgodniły, że emitent ten wyemituje odrębne aktywa pieniężne o wartości pieniężnej środków wpłaconych przez użytkownika. Natomiast dokonanie transferu środków pieniężnych na rachunek płatniczy i utrzymywanie ich na nim bez zlecania od razu transakcji płatniczych opiewających na wartość tych środków pieniężnych nie oznacza, że użytkownik usługi płatniczej udzielił wyraźnej lub dorozumianej zgody na emisję pieniądza elektronicznego.
49 Z akt sprawy nie wynika, że ABC Projektai przekształcała niektóre otrzymywane środki pieniężne w pieniądz przechowywany elektronicznie, w tym magnetycznie, do wykorzystywania przez sieć klientów, którzy dobrowolnie by to akceptowali. Wręcz przeciwnie, wszystko wskazuje na to, że były to zdeponowane na rachunkach płatniczych środki pieniężne, które mogły być wykorzystywane wyłącznie do realizacji zleceń płatniczych zainteresowanych użytkowników.
50 Następnie wspomniany w postanowieniu odsyłającym wyrok z dnia 16 stycznia 2019 r., Paysera LT (C‑389/17, EU:C:2019:25), nie ma w rozpatrywanym kontekście bezpośredniego znaczenia. W sprawie, w której wyrok ten zapadł, skarżąca w postępowaniu głównym była bowiem instytucją pieniądza elektronicznego, a spór w tym postępowaniu dotyczył metod obliczania wymaganych od instytucji pieniądza elektronicznego funduszy własnych. Tymczasem w niniejszej sprawie skarżąca w postępowaniu głównym nie ma takiego statusu i wydaje się, że nigdy nie zamierzała emitować pieniądza elektronicznego.
51 Wreszcie, w każdym wypadku, gdyby ABC Projektai naruszyła niektóre z wynikających z przepisów wymogów, jakie mają zastosowanie przy realizacji zleceń płatniczych, lub postanowienia umowne mające zastosowanie do prowadzenia rachunku płatniczego, którego dotyczy postępowanie główne, niekoniecznie oznaczałoby to, że realizowane przez tego dostawcę transakcje stanowią emisję pieniądza elektronicznego w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2009/110. Z zastrzeżeniem bowiem zmiany kwalifikacji transakcji z powodów wymienionych w pkt 44 i 47 niniejszego wyroku naruszenie przez dostawcę usług płatniczych niektórych wymogów wynikających z przepisów lub z umowy mogłoby wprawdzie prowadzić do powstania jego odpowiedzialności, jednakże takie nieprawidłowości nie skutkowałyby same w sobie wyłączeniem danej transakcji z zakresu stosowania dyrektywy 2015/2366.
52 W świetle powyższych rozważań na zadane pytanie należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 4 pkt 3 dyrektywy 2015/2366 i art. 2 pkt 2 dyrektywy 2009/110 należy interpretować w ten sposób, że działalność instytucji płatniczej polegająca na otrzymywaniu środków pieniężnych od użytkownika usługi płatniczej, w sytuacji gdy środkom tym nie towarzyszy od razu zlecenie płatnicze, w związku z czym pozostają one dostępne na prowadzonym przez tę instytucję rachunku płatniczym w rozumieniu art. 4 pkt 12 dyrektywy 2015/2366, stanowi świadczoną przez ową instytucję płatniczą usługę płatniczą w rozumieniu art. 4 pkt 3 dyrektywy 2015/2366, nie zaś transakcję emisji pieniądza elektronicznego w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2009/110.
W przedmiocie kosztów
53 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 4 pkt 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniającej dyrektywy 2002/65/WE, 2009/110/WE, 2013/36/UE i rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 oraz uchylającej dyrektywę 2007/64/WE, i art. 2 pkt 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/110/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością, zmieniającej dyrektywy 2005/60/WE i 2006/48/WE oraz uchylającej dyrektywę 2000/46/WE,
należy interpretować w ten sposób, że:
działalność instytucji płatniczej polegająca na otrzymywaniu środków pieniężnych od użytkownika usługi płatniczej, w sytuacji gdy środkom tym nie towarzyszy od razu zlecenie płatnicze, w związku z czym pozostają one dostępne na prowadzonym przez tę instytucję rachunku płatniczym w rozumieniu art. 4 pkt 12 dyrektywy 2015/2366, stanowi świadczoną przez ową instytucję płatniczą usługę płatniczą w rozumieniu art. 4 pkt 3 dyrektywy 2015/2366, nie zaś transakcję emisji pieniądza elektronicznego w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2009/110.
Podpisy