Wydanie tymczasowe
POSTANOWIENIE TRYBUNAŁU (ósma izba)
z dnia 4 lipca 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 267 TFUE – Postępowanie karne – Tymczasowe aresztowanie oskarżonego – Wpływ wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na postępowanie główne – Odmowa kontynuowania postępowania co do istoty sprawy przez sąd odsyłający przed otrzymaniem odpowiedzi Trybunału – Wymóg szybkości w postępowaniu karnym, a w szczególności w sprawach dotyczących pozbawienia wolności – Wniosek o wyłączenie sędziego, w przypadku gdy istnieje uzasadniona wątpliwość co do jego bezstronności
W sprawie C‑288/24 [Stegmon](i)
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie I, Niemcy) postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2024 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 24 kwietnia 2024 r., w postępowaniu karnym przeciwko
M.R.,
przy udziale:
Staatsanwaltschaft Berlin,
TRYBUNAŁ (ósma izba),
w składzie: K. Jürimäe (sprawozdawczyni), prezes trzeciej izby, pełniąca obowiązki prezesa ósmej izby, N. Jääskinen i M. Gavalec, sędziowie,
rzecznik generalny: T. Ćapeta,
sekretarz: A. Calot Escobar,
postanowiwszy, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem, zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania przed Trybunałem,
wydaje następujące
Postanowienie
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 267 TFUE.
2 Wniosek ten został złożony w kontekście wniosku o wyłączenie sędziego złożonego przez Staatsanwaltschaft Berlin (prokuraturę w Berlinie, Niemcy) w ramach postępowania karnego wszczętego przeciwko M.R.
Prawo niemieckie
3 Ogólny wymóg szybkości postępowania w sprawach karnych wynika z zasady państwa prawa określonej w Grundgesetz (ustawie zasadniczej).
4 Zgodnie z § 24 Strafprozessordnung (kodeksu postępowania karnego, zwanego dalej „StPO”), w brzmieniu opublikowanym w dniu 7 kwietnia 1987 r. (BGBl. 1987 I, s. 1074, 1319), ostatnio zmienionego ustawą z dnia 27 marca 2024 r. (BGBl. 2024 I, nr 109), prokuratura, strona cywilna lub oskarżony mogą złożyć wniosek o wyłączenie danego sędziego, w przypadku gdy istnieje słuszny powód, który może uzasadniać wątpliwość co do jego bezstronności.
5 Zgodnie z § 27 ust. 1 StPO skład orzekający, do którego należy sędzia wyłączony, orzeka w przedmiocie wniosku o wyłączenie bez udziału owego sędziego.
6 Paragraf 121 ust. 1 StPO stanowi, że do czasu wydania wyroku stosowanie aresztu tymczasowego za to samo przestępstwo może być przedłużone na okres dłuższy niż sześć miesięcy jedynie w przypadku, gdy szczególna trudność lub skala dochodzenia albo inny ważny powód nie pozwala jeszcze na wydanie wyroku i uzasadnia dalsze stosowanie tymczasowego aresztowania. Zgodnie z § 121 ust. 3 StPO bieg tego terminu ulega jednak zawieszeniu, jeżeli rozprawa rozpoczęła się w terminie sześciu miesięcy.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
7 Postępowanie główne dotyczy zarzutów obrotu środkami odurzającymi skierowanych przeciwko M.R. Oskarżenia te opierają się na informacjach wynikających z wykorzystania danych pochodzących z telefonów komórkowych wyposażonych w oprogramowanie o nazwie „EncroChat”, które umożliwiało korzystanie z szyfrowanej komunikacji typu end‑to‑end.
8 W ramach tego postępowania wydano nakaz aresztowania przeciwko M.R., który został po raz pierwszy tymczasowo aresztowany w dniu 4 maja 2023 r.
9 Postanowieniem z dnia 29 czerwca 2023 r. Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie, Niemcy), po pierwsze, przyjął akt oskarżenia wszczynając postępowanie główne do celów przeprowadzenia rozprawy i wydania wyroku. Po drugie, sąd ten zawiesił postępowanie w celu przedłożenia Trybunałowi wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczącego wykładni dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/41/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego w sprawach karnych (Dz.U. 2014, L 130, s. 1), który został zarejestrowany w sekretariacie Trybunału pod sygnaturą C‑675/23, Staatsanwaltschaft Berlin II. Wreszcie, po trzecie, mając na uwadze niepewną datę wydania orzeczenia przez Trybunał, ów sąd uchylił ponadto nakaz aresztowania dotyczący M.R.
10 W dniu 30 czerwca 2023 r. prokuratura w Berlinie złożyła zażalenie na powyższe postanowienie w zakresie, w jakim uchyliło ono rozpatrywany nakaz aresztowania. W dniu 10 lipca 2023 r. do zażalenia przyłączyła się Generalstaatsanwaltschaft Berlin (prokuratura generalna w Berlinie).
11 Postanowieniem z dnia 24 lipca 2023 r. Kammergericht (wyższy sąd krajowy w Berlinie, Niemcy) uchylił postanowienie z dnia 29 czerwca 2023 r. w zakresie dotyczącym uchylenia nakazu aresztowania i orzekł o wykonaniu owego nakazu. W uzasadnieniu postanowienia ów sąd stwierdził, że w zakresie, w jakim na mocy powyższego postanowienia postępowanie zostało zawieszone, nie uniemożliwia ono wykonania wspomnianego nakazu aresztowania. Zdaniem tego sądu Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie) ma, przeciwnie, możliwość zmiany swojego stanowiska dotyczącego zawieszenia postępowania w świetle wymogu szybkości postępowania, którego musi przestrzegać w sprawach dotyczących stosowania środka polegającego na pozbawieniu wolności, oraz wskazał „na wszelki wypadek”, że postanowienie o zawieszeniu podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia prokuratora.
12 W dniu 26 lipca 2023 r. prokuratura w Berlinie złożyła następnie zażalenie na postanowienie z dnia 29 czerwca 2023 r., ponieważ zawieszenie postępowania oraz brak podejmowania środków mających na celu jego kontynuację naruszają wymóg szybkości postępowania. W dniu 9 sierpnia 2023 r. do tego zażalenia przystąpiła również prokuratura w Berlinie i podniosła w tym względzie, że oczekiwanie na orzeczenie Trybunału było sprzeczne z rzeczonym wymogiem.
13 Postanowieniem z dnia 13 września 2023 r. Kammergericht Berlin (wyższy sąd krajowy w Berlinie) uchylił postanowienie z dnia 29 czerwca 2023 r. w zakresie, w jakim na jego mocy postępowanie zostało zawieszone. Wskazał on, że postępowanie nie może co do zasady zostać zawieszone w celu wyjaśnienia kwestii prawnych. Jednakże zawieszenie postępowania do czasu rozstrzygnięcia „postępowania pilotażowego”, które doprowadziło do wystąpienia do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, wydaje się „uzasadnione w drodze wyjątku”. Mając na uwadze wymóg szybkości postępowania, taka możliwość jest jednak uzależniona od tego, czy rozstrzygnięcie w ramach „postępowania pilotażowego” nastąpi wkrótce, a zwłoka nie pociągnie za sobą nadmiernych niedogodności dla oskarżonego. Kammergericht Berlin (wyższy sąd krajowy w Berlinie) wywiódł z tego, że w tych okolicznościach postanowienie z dnia 29 czerwca 2023 r., w zakresie, w jakim na jego mocy postępowanie zostało zawieszone, było „w sposób oczywisty obarczone błędem w ocenie”, ponieważ data wydania orzeczenia przez Trybunał nie była znana. Ponadto nie można wykluczyć, że ze względu na specyfikę sprawy konieczne będzie wystąpienie z kolejnym wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
14 Postanowieniem z dnia 20 października 2023 r. Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie) ponownie uchylił jednak rozpatrywany nakaz aresztowania, powołując się na wymóg szybkości postępowania. Prokuratura w Berlinie wniosła zażalenie na to postanowienie. Prokuratura generalna w Berlinie przyłączyła się do tego zażalenia, wyjaśniając, że jeżeli w przypadku przekazania w celu wykonania nakazu aresztowania Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie) nie wyznaczy niezwłocznie terminu rozprawy, należałoby wówczas zbadać, czy mogłoby to uzasadniać złożenie wniosku o wyłączenie sędziego.
15 Postanowieniem z dnia 6 grudnia 2023 r. Kammergericht Berlin (wyższy sąd krajowy w Berlinie) uchylił postanowienie z dnia 20 października 2023 r. i orzekł o przekazaniu w celu wykonania nakazu aresztowania. W postanowieniu tym Kammergericht Berlin wyjaśnił, że nic nie stoi na przeszkodzie szybkiemu zaplanowaniu i wyznaczeniu rozprawy. W następstwie tego postanowienia prokuratura w Berlinie wezwała Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie) do jak najszybszego wyznaczenia rozprawy.
16 Postanowieniem z dnia 12 marca 2024 r. Kammergericht Berlin (wyższy sąd krajowy w Berlinie) uchylił rozpatrywany nakaz aresztowania, orzekając, że Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie) – od dnia 1 stycznia 2024 r. określany mianem Landgericht Berlin I (sądu krajowego w Berlinie I) – nie uwzględnił w wystarczającym stopniu wymogu szybkości postępowania, nie wyznaczając terminu rozprawy. Uznając, że doszło do poważnego naruszenia ścisłych wymogów prawa konstytucyjnego, za które odpowiedzialność ponosi w całości Landgericht Berlin I (sąd krajowy w Berlinie I), Kammergericht Berlin (wyższy sąd krajowy w Berlinie) orzekł, iż wymóg szybkości postępowania został naruszony w taki sposób, że dalsze utrzymanie w mocy nakazu aresztowania nie jest proporcjonalne.
17 Sąd odsyłający zwraca uwagę, że M.R. odbywa karę kilku lat pozbawienia wolności w innej sprawie. Zakończenie odbywania kary pozbawienia wolności ma co do zasady nastąpić w dniu 28 maja 2026 r., jednak przedterminowe zwolnienie po odbyciu dwóch trzecich kary jest teoretycznie możliwe od dnia 27 lipca 2024 r.
18 W tym kontekście pismem z dnia 28 marca 2024 r. prokuratura w Berlinie złożyła wniosek o wyłączenie przewodniczącej składu orzekającego Landgericht Berlin I (sądu krajowego w Berlinie I), który wydał odnośne postanowienia, ze względu na podejrzenie stronniczości. Na poparcie swojego wniosku prokuratura ta wskazuje w szczególności, że przewodnicząca składu orzekającego nadal nie wyznaczyła terminu rozprawy, mimo że oskarżony wciąż przebywa w areszcie, a Kammergericht Berlin (wyższy sąd krajowy w Berlinie) wskazywał na konieczność pilnego wyznaczenia terminu.
19 Zdaniem prokuratury w Berlinie okoliczność, że przewodnicząca celowo zignorowała to ostrzeżenie i ponosi w ten sposób odpowiedzialność za uchylenie rozpatrywanego nakazu aresztowania, pozwala uznać, iż nie opiera ona już swoich decyzji na wytycznych sądów wyższej instancji, a jedynie realizuje własne interesy. Interesy te są związane z podniesioną przez nią kwestią, którą uważa za mającą decydujące znaczenie dla wyniku postępowania, a mianowicie czy możliwe jest wykorzystanie określonych dowodów. Zdaniem tej prokuratury przewodnicząca nie wzięła pod uwagę ciążącego na niej obowiązku staranności i wymogu szybkiego działania, ponieważ na sposób, w jaki organizuje to postępowanie, ma wpływ wyłącznie odmowa przeprowadzenia przez nią jakiejkolwiek rozprawy przed wydaniem przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie Staatsanwaltschaft Berlin II (C‑675/23).
20 Zgodnie z § 27 ust. 1 StPO izba Landgericht Berlin I (sądu krajowego w Berlinie I), w której skład wchodzi przewodnicząca, musi orzec w przedmiocie wniosku, o którym mowa w pkt 18 niniejszego postanowienia. Przewodniczącą zastępuje jej zastępca.
21 W tym kontekście Landgericht Berlin I (sąd krajowy w Berlinie I), który jest sądem odsyłającym, w składzie wskazanym w poprzednim punkcie niniejszego postanowienia, wskazuje, że przewodnicząca uzasadniła postanowienia wydane w postępowaniu głównym w oparciu o orzecznictwo Trybunału. Wynika z niego, że sędzia, który złożył wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, nie może przed zakończeniem postępowania przed Trybunałem zostać zobowiązany, na polecenie sądu odwoławczego, lub być nakłaniany, z powodu groźby „sankcji dyscyplinarnych”, do kontynuowania postępowania głównego. Przeciwnie, sędzia ten powinien zaczekać na orzeczenie Trybunału i w tym czasie mógłby dokonywać jedynie takich czynności procesowych, które nie mają związku z pytaniami prejudycjalnymi. Podobnie jest w sprawach dotyczących stosowania środka polegającego na pozbawieniu wolności.
22 Sąd odsyłający uważa, że to orzecznictwo Trybunału obowiązuje również w sprawach karnych, biorąc pod uwagę możliwość orzekania przez Trybunał w pilnym lub przyspieszonym trybie prejudycjalnym.
23 W tych okolicznościach Landgericht Berlin I (sąd krajowy w Berlinie I) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, że przepis ten upoważnia lub nawet zobowiązuje sąd odsyłający do niedokonywania jakichkolwiek czynności procesowych mających związek z pytaniami prejudycjalnymi do czasu wydania przez Trybunał orzeczenia w odniesieniu do postępowania głównego?
2) Czy art. 267 TFUE zakazuje opierania podejrzenia stronniczości wyłącznie na fakcie, że sędzia oczekuje na orzeczenie Trybunału dotyczące złożonego przez siebie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym?
3) Czy dotyczy to również sprawy dotyczącej środka polegającego na pozbawieniu wolności, w przypadku której obowiązuje szczególny wymóg szybkości postępowania?”.
Postępowanie przed Trybunałem
24 We wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd odsyłający zwrócił się do Trybunału o rozpoznanie niniejszej sprawy w trybie przyspieszonym przewidzianym w art. 105 regulaminu postępowania przed Trybunałem lub, tytułem żądania ewentualnego, rozpoznanie niniejszej sprawy w trybie przyspieszonym na podstawie art. 53 § 3 tego regulaminu postępowania.
25 W świetle decyzji Trybunału o orzeczeniu w formie postanowienia z uzasadnieniem, zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania, postępowanie w przedmiocie tego wniosku należy umorzyć.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
26 Zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania Trybunał może w każdej chwili, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem, jeżeli odpowiedź na pytanie prejudycjalne można wywieść w sposób jednoznaczny z orzecznictwa.
27 W niniejszej sprawie Trybunał uważa, że wykładnia prawa Unii, o którą zwrócił się sąd odsyłający w trzech pytaniach prejudycjalnych, może zostać w sposób jednoznaczny wyprowadzona z orzecznictwa Trybunału i że w związku z tym w niniejszej sprawie należy zastosować art. 99 regulaminu postępowania.
28 Ponadto w zakresie, w jakim sąd odsyłający zmierza w pytaniu trzecim do ustalenia, czy odpowiedzi udzielone na pytania pierwsze i drugie mają również zastosowanie w sprawie aresztowania w sprawach karnych, która podlega szczególnemu wymogowi szybkości, należy uwzględnić ten aspekt przy rozpatrywaniu dwóch pierwszych pytań i nie badać go oddzielnie.
W przedmiocie pytania pierwszego
29 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by w ramach postępowania karnego, które podlega wymogowi szybkości ze względu na przebywanie oskarżonego w areszcie, sąd krajowy, który złożył wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, kontynuował postępowanie główne w oczekiwaniu na odpowiedź Trybunału na ten wniosek, dokonując czynności procesowych mających związek z przedstawionymi pytaniami prejudycjalnymi.
30 W pierwszej kolejności należy przypomnieć w odniesieniu do art. 267 TFUE, że kluczowym elementem systemu sądowniczego ustanowionego na mocy traktatów jest procedura odesłania prejudycjalnego, która poprzez ustanowienie dialogu między Trybunałem a sądami państw członkowskich ma na celu zapewnienie jednolitej wykładni prawa Unii, umożliwiając tym samym zapewnienie jego spójności, pełnej skuteczności i autonomii oraz wreszcie odrębnego charakteru prawa ustanowionego w traktatach [zob. podobnie opinia 2/13 (Przystąpienie Unii do EKPC) z dnia 18 grudnia 2014 r., EU:C:2014:2454, pkt 176; a także wyroki: z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank, C‑132/20, EU:C:2022:235, pkt 71; z dnia 17 maja 2023 r., BK i ZhP (Częściowe zawieszenie postępowania głównego), C‑176/22, EU:C:2023:416, pkt 26].
31 W celu zachowania skuteczności (effet utile) tego postępowania postanowienie lub wyrok wydany przez Trybunał w odpowiedzi na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym skierowany do niego przez sąd krajowy wiąże ten sąd w zakresie wykładni prawa Unii przy rozstrzyganiu zawisłego przed nim sporu [zob. podobnie wyroki: z dnia 3 lutego 1977 r., Benedetti, 52/76, EU:C:1977:16, pkt 26; a także z dnia 17 maja 2023 r., BK i ZhP (Częściowe zawieszenie postępowania głównego), C‑176/22, EU:C:2023:416, pkt 27].
32 Z orzecznictwa Trybunału wynika, że skutek ten nie będzie zagrożony, gdyby między dniem skierowania do Trybunału wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym a dniem wydania postanowienia lub wyroku, w którym Trybunał udziela na ten wniosek odpowiedzi, wspomniany sąd dokonał czynności procesowych, które są niezbędne i dotyczą aspektów niezwiązanych z przedstawionymi pytaniami prejudycjalnymi, czyli czynności procesowych, które nie mogą uniemożliwić sądowi odsyłającemu zastosowania się w ramach zawisłego przed nim sporu do późniejszego orzeczenia Trybunału [zob. podobnie wyrok z dnia 17 maja 2023 r., BK i ZhP (Częściowe zawieszenie postępowania głównego), C‑176/22, EU:C:2023:416, pkt 28, 30].
33 Nie można natomiast dokonywać takich czynności procesowych, jeżeli mogą one sprawić, że skierowane do Trybunału pytania prejudycjalne staną się bezprzedmiotowe i pozbawione znaczenia dla sporu zawisłego przed sądem krajowym. Tego rodzaju czynności mogą bowiem uniemożliwić temu sądowi zastosowanie się do orzeczenia, w którym Trybunał udzieliłby odpowiedzi na te pytania. W takim przypadku zostałaby naruszona skuteczność (effet utile) mechanizmu współpracy przewidzianego w art. 267 TFUE, ponieważ Trybunał nie jest ponadto właściwy do udzielania w trybie prejudycjalnym odpowiedzi, które w rzeczywistości mają charakter czysto doradczy [zob. podobnie wyrok z dnia 6 czerwca 2024 r., AVVA i in. (Rozprawa w formie wideokonferencji w przypadku braku europejskiego nakazu dochodzeniowego), C‑255/23 i C‑285/23, EU:C:2024:462, pkt 38–40].
34 W drugiej kolejności należy przypomnieć, że prawo oskarżonych do rozpatrzenia ich sprawy w rozsądnym terminie, zagwarantowane w art. 6 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności podpisanej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., a także w art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w odniesieniu do postępowania sądowego, powinno być w dziedzinie prawa karnego przestrzegane nie tylko w toku tego postępowania, lecz także w toku postępowania przygotowawczego – od chwili postawienia danej osobie zarzutów (zob. podobnie wyrok z dnia 5 czerwca 2018 r., Kolev i in., C‑612/15, EU:C:2018:392, pkt 71; a także postanowienie z dnia 12 lutego 2019 r., RH, C‑8/19 PPU, EU:C:2019:110, pkt 32).
35 Ponieważ prawo to obowiązuje tym bardziej w przypadku przebywania w areszcie, w art. 267 akapit czwarty TFUE wyraźnie przewidziano, że jeżeli pytanie prejudycjalne podniesiono w zawisłej przed sądem krajowym sprawie dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.
36 To zresztą właśnie w celu zapewnienia poszanowania tego prawa, można zastosować tryby przyspieszony i pilny, ustanowione w art. 23a statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w sytuacji gdy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, który dotyczy osoby pozbawionej wolności, może mieć wpływ na zwolnienie z aresztu tej osoby [zob. podobnie postanowienie z dnia 12 lutego 2019 r., RH, C‑8/19 PPU, EU:C:2019:110, pkt 33–35; a także wyrok z dnia 17 marca 2021 r., JR (Nakaz aresztowania – Skazanie w państwie trzecim będącym członkiem EOG), C‑488/19, EU:C:2021:206, pkt 36–40].
37 Natomiast sam fakt, że dana osoba odbywa karę pozbawienia wolności będącą wynikiem skazania niezależnego od sprawy, której dotyczy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, nie może sam w sobie stanowić podstawy do rozpoznania niniejszej sprawy w trybie przyspieszonym (zob. podobnie postanowienie prezesa Trybunału z dnia 1 października 2018 r., Miasto Łowicz i Prokurator Generalny w Płocku, C‑558/18 i C‑563/18, EU:C:2018:923, pkt 23).
38 Ponadto należy również przypomnieć, że to przede wszystkim do sądu krajowego rozpatrującego spór o pilnym charakterze, który to sąd znajduje się w najlepszym położeniu, aby ocenić konkretne problemy stron, i który uznaje za konieczne przedłożenie Trybunałowi pytań prejudycjalnych w przedmiocie wykładni prawa Unii, należy zastosowanie – w oczekiwaniu na orzeczenie Trybunału – wszelkich odpowiednich środków tymczasowych w celu zapewnienia pełnej skuteczności orzeczenia, które sam będzie musiał wydać, a także skuteczności praw zainteresowanych osób (zob. podobnie wyrok z dnia 10 września 2014 r., Kušionová, C‑34/13, EU:C:2014:2189, pkt 66; postanowienia prezesa Trybunału: z dnia 10 kwietnia 2018 r., Gómez del Moral Guasch, C‑125/18, EU:C:2018:253, pkt 15; a także z dnia 25 lutego 2021 r., Sea Watch, C‑14/21 i C‑15/21, EU:C:2021:149, pkt 33).
39 Wynika z tego, że chociaż sąd krajowy, który wystąpił z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, jest zobowiązany oczekiwać na odpowiedź Trybunału na jego wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, nic nie stoi na przeszkodzie przyjęciu przez niego wszelkich alternatywnych wobec aresztowania środków mogących zagwarantować poszanowanie praw podstawowych podejrzanego lub oskarżonego (zob. podobnie postanowienie z dnia 12 lutego 2019 r., RH, C‑8/19 PPU, EU:C:2019:110, pkt 41).
40 W świetle całości powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, iż art. 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by w ramach postępowania karnego, które podlega wymogowi szybkości ze względu na przebywanie oskarżonego w areszcie, sąd krajowy, który złożył wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, w oczekiwaniu na odpowiedź Trybunału na ten wniosek kontynuował postępowanie główne, dokonując czynności procesowych mających związek z przedstawionymi pytaniami prejudycjalnymi.
W przedmiocie pytania drugiego
41 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie temu, by sędzia mógł zostać wyłączony z tego jedynie powodu, że oczekuje na orzeczenie Trybunału dotyczące złożonego przez siebie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, w sytuacji gdy postępowanie główne dotyczy osoby pozbawionej wolności.
42 Artykuł 267 TFUE przyznaje sądom krajowym jak najszersze uprawnienie do wystąpienia do Trybunału, jeśli uznają one, że w zawisłej przed nimi sprawie pojawiły się pytania związane z wykładnią lub oceną ważności przepisów prawa Unii wymagające udzielenia odpowiedzi w celu rozstrzygnięcia rozpatrywanego przez te sądy sporu [wyroki: z dnia 16 stycznia 1974 r., Rheinmühlen‑Düsseldorf, 166/73, EU:C:1974:3, pkt 3; a także z dnia 2 marca 2021 r., A.B. i in. (Powołanie sędziów Sądu Najwyższego – Odwołanie), C‑824/18, EU:C:2021:153, pkt 91].
43 Przepis prawa krajowego lub praktyka krajowa nie mogą zatem stanowić przeszkody dla tego, by sąd krajowy mógł skorzystać z tego uprawienia, które stanowi w istocie nieodłączny element ustanowionego na mocy art. 267 TFUE systemu współpracy pomiędzy sądami krajowymi a Trybunałem i jest nieodłącznie związane ze sprawowaniem powierzonych sądom krajowym przez to postanowienie funkcji sądów stosujących prawo Unii [zob. podobnie wyroki: z dnia 16 stycznia 1974 r., Rheinmühlen‑Düsseldorf, 166/73, EU:C:1974:3, pkt 4; z dnia 5 kwietnia 2016 r., PFE, C‑689/13, EU:C:2016:199, pkt 32, 33; a także z dnia 2 marca 2021 r., A.B. i in. (Powołanie sędziów Sądu Najwyższego – Odwołanie), C‑824/18, EU:C:2021:153, pkt 93]. Podobnie, z myślą o zapewnieniu skuteczności tego uprawnienia lub obowiązku, sąd krajowy powinien mieć możliwość podtrzymania odesłania prejudycjalnego po jego wniesieniu [wyrok z dnia 2 marca 2021 r., A.B. i in. (Powołanie sędziów Sądu Najwyższego – Odwołanie), C‑824/18, EU:C:2021:153, pkt 93].
44 Trybunał wywnioskował z powyższych rozważań, że przepis krajowy lub praktyka krajowa, które mogą w szczególności skutkować powstrzymaniem się przez sąd krajowy od zadania pytań prejudycjalnych Trybunałowi w celu uniknięcia wyłączenia ze sprawy, narusza przyznane sądom krajowym w art. 267 TFUE prerogatywy i w konsekwencji wpływają na skuteczność ustanowionej w ramach mechanizmu odesłania prejudycjalnego współpracy między Trybunałem a sądami krajowymi [zob. podobnie wyroki: z dnia 5 lipca 2016 r., Ognyanov, C‑614/14, EU:C:2016:514, pkt 25; a także z dnia 2 marca 2021 r., A.B. i in. (Powołanie sędziów Sądu Najwyższego – Odwołanie), C‑824/18, EU:C:2021:153, pkt 94].
45 Tymczasem powstrzymanie się od wykonania czynności w ramach postępowania jest właśnie konsekwencją wyłączenia sędziego. W związku z tym gdyby można było doprowadzić do wyłączenia sędziego jedynie na tej podstawie, że ów sędzia odmówił wyznaczenia rozprawy w celu rozstrzygnięcia co do istoty zawisłego przed nim sporu, zanim Trybunał udzieli odpowiedzi na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym skierowany do niego w tym sporze, możliwość ta mogłaby skłonić niektórych sędziów krajowych do powstrzymania się od kierowania pytań prejudycjalnych do Trybunału.
46 Ponadto właściwość do skierowania odesłania prejudycjalnego do Trybunału, jaką w art. 267 TFUE przyznano każdemu sądowi krajowemu, nie może zostać podważona poprzez zastosowanie przepisów prawa krajowego umożliwiających sądowi odwoławczemu zmianę orzeczenia kierującego odesłanie prejudycjalne do Trybunału, cofnięcie tego odesłania i nakazanie sądowi, który wydał wspomniane orzeczenie, wznowienia określonego w prawie wewnętrznym postępowania, które zawieszono (wyrok z dnia 16 grudnia 2008 r., Cartesio, C‑210/06, EU:C:2008:723, pkt 98; postanowienie z dnia 12 lutego 2019 r., RH, C‑8/19 PPU, EU:C:2019:110, pkt 40).
47 Okoliczność, że osoba, wobec której toczy się postępowanie główne, przebywa w areszcie, również nie może zmienić zakresu prerogatyw przyznanych sądowi krajowemu w art. 267 TFUE, a to ze względów przypomnianych w pkt 35, 36, 38 i 39 niniejszego postanowienia.
48 W świetle całości powyższych rozważań na pytanie drugie należy odpowiedzieć, iż art. 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by sędzia mógł zostać wyłączony jedynie z tego powodu, że oczekuje na orzeczenie Trybunału dotyczące złożonego przez siebie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, w sytuacji gdy postępowanie główne dotyczy osoby pozbawionej wolności.
W przedmiocie kosztów
49 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.
Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) postanawia, co następuje:
1) Artykuł 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by w ramach postępowania karnego, które podlega wymogowi szybkości ze względu na przebywanie oskarżonego w areszcie, sąd krajowy, który złożył wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, w oczekiwaniu na odpowiedź Trybunału na ten wniosek kontynuował postępowanie główne, dokonując czynności procesowych mających związek z postawionymi pytaniami prejudycjalnymi.
2) Artykuł 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie temu, by sędzia mógł zostać wyłączony jedynie z tego powodu, że oczekuje na orzeczenie Trybunału dotyczące złożonego przez siebie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, w sytuacji gdy postępowanie główne dotyczy osoby pozbawionej wolności.
Podpisy