WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)
z dnia 16 lipca 2020 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Pracownicy migrujący – Zabezpieczenie społeczne – Właściwe ustawodawstwo – Rozporządzenie (EWG) nr 1408/71 – Artykuł 14 pkt 2 lit. a) – Pojęcie „osoby, która stanowi część personelu drogowego przedsiębiorstwa” – Rozporządzenie (WE) nr 883/2004 – Artykuł 13 ust. 1 lit. b) – Pojęcie „pracodawcy” – Kierowcy samochodów ciężarowych normalnie wykonujący pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich lub państwach Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) – Kierowcy samochodów ciężarowych, którzy zawarli umowę o pracę z przedsiębiorstwem, ale podlegają faktycznemu kierownictwu innego przedsiębiorstwa mającego siedzibę w państwie członkowskim zamieszkania tych kierowców – Określenie przedsiębiorstwa posiadającego status „pracodawcy”
W sprawie C‑610/18
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Centrale Raad van Beroep (sąd apelacyjny w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego i służby cywilnej, Niderlandy) postanowieniem z dnia 20 września 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 25 września 2018 r., w postępowaniu:
AFMB Ltd i in.
przeciwko
Raad van bestuur van de Sociale verzekeringsbank,
TRYBUNAŁ (wielka izba),
w składzie: K. Lenaerts, prezes, R. Silva de Lapuerta, wiceprezes, J.-C. Bonichot, A. Arabadjiev, E. Regan (sprawozdawca), P.G. Xuereb, L.S. Rossi i M.I. Jarukaitis, prezesi izb, E. Juhász, M. Ilešič, J. Malenovský, T. von Danwitz, C. Toader, C. Lycourgos i A. Kumin, sędziowie,
rzecznik generalny: P. Pikamäe,
sekretarz: M.-A. Gaudissart, zastępca sekretarza,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 17 września 2019 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu AFMB Ltd i in. – M. van Dam, advocaat,
– w imieniu Raad van bestuur van de Sociale verzekeringsbank – H. van der Most i M. Wickenhagen, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu niderlandzkiego – K. Bulterman, P. Huurnink i J. Hoogveld, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu czeskiego – M. Smolek, J. Vláčil i J. Pavliš, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu francuskiego – A.-L. Desjonquères, A. Daly i R. Coesme, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu cypryjskiego – N. Ioannou i D. Kalli, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu węgierskiego – M.Z. Fehér, M. Tátrai i V. Kiss, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu austriackiego – J. Schmoll i G. Hesse, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa – Z. Lavery, w charakterze pełnomocnika, wspierana przez K. Apps, barrister,
– w imieniu Komisji Europejskiej – D. Martin i M. van Beek, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 26 listopada 2019 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 14 pkt 1 lit. a) i art. 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r. (Dz.U. 1997, L 28, s. 1), zmienionego rozporządzeniem (WE) nr 631/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. (Dz.U. 2004, L 100, s. 1) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 1408/71”), oraz art. 12 ust. 1 i art. 13 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r. (Dz.U. 2012, L 149, s. 4) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 883/2004”).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy AFMB Ltd, spółką z siedzibą na Cyprze, oraz obsługującymi transport międzynarodowy kierowcami samochodów ciężarowych a Raad van bestuur van de Sociale verzekeringsbank (zarządem zakładu ubezpieczeń społecznych, Niderlandy, zwanym dalej „Svb”) w przedmiocie decyzji, na mocy których Svb uznał, że wobec tych kierowców samochodów ciężarowych znajduje zastosowanie ustawodawstwo niderlandzkie w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.
Ramy prawne
Rozporządzenie nr 1408/71
3 Tytuł II rozporządzenia nr 1408/71, pod nagłówkiem „Określenie właściwego ustawodawstwa”, zawiera art. 13–17.
4 Artykuł 13 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zasady ogólne”, przewiduje:
„1. Z zastrzeżeniem art. 14c i 14f osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Ustawodawstwo określa się zgodnie z przepisami niniejszego tytułu.
2. Z zastrzeżeniem przepisów art. 14–17:
a) pracownik najemny zatrudniony na terytorium jednego państwa członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia, ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego państwa członkowskiego;
[…]”.
5 Artykuł 14 wspomnianego rozporządzenia przewiduje:
„Artykuł 13 ust. 2 lit. a) stosuje się z uwzględnieniem następujących wyjątków i sytuacji szczególnych:
1) a) pracownik najemny zatrudniony na terytorium państwa członkowskiego przez przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle zatrudniony i przez które został skierowany [delegowany] do wykonywania pracy na terytorium innego państwa członkowskiego podlega nadal ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza dwunastu miesięcy i że nie został on skierowany [delegowany] w miejsce innej osoby, której okres skierowania [delegowania] upłynął.
[…]
2) Osoba zwykle zatrudniona na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich podlega ustawodawstwu określonemu w następujący sposób:
a) osoba, która stanowi część personelu drogowego lub latającego, która jest zatrudniona w przedsiębiorstwie wykonującym, na własny lub cudzy rachunek, międzynarodowe przewozy osób i rzeczy koleją, drogą lądową, powietrzną lub wodną śródlądową, mającym swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium państwa członkowskiego, podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, z następującymi ograniczeniami:
[…]
ii) jeżeli osoba jest zatrudniona w przeważającej mierze na terytorium państwa członkowskiego, w którym zamieszkuje, podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zatrudniające ją przedsiębiorstwo nie posiada zarejestrowanej siedziby, miejsca prowadzenia działalności, oddziału ani stałego przedstawicielstwa na tym terytorium;
[…]”.
6 Zgodnie z art. 84a rozporządzenia 1408/71 instytucje i osoby objęte zakresem tego rozporządzenia mają obowiązek wzajemnego informowania i współpracy w celu zapewnienia właściwego wprowadzenia w życie wspomnianego rozporządzenia.
Rozporządzenie (EWG) nr 574/72
7 Artykuł 12a rozporządzenia Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia nr 1408/71, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem nr 118/97, zmienionego rozporządzeniem (WE) nr 647/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 kwietnia 2005 r. (Dz.U. 2005, L 117, s. 1) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 574/72”), przewiduje zasady dotyczące wymiany informacji pomiędzy właściwymi władzami krajowymi do celów stosowania art. 14 ust. 2 rozporządzenia nr 1408/71.
Rozporządzenie (EWG) nr 883/2004
8 Motywy 1, 4, 18a i 45 rozporządzenia nr 883/2004 mają następujące brzmienie:
„(1) Zasady mające na celu koordynację w zakresie zabezpieczenia społecznego wpisują się w ramy swobodnego przepływu osób oraz powinny z tego tytułu przyczyniać się do podniesienia poziomu życia tych osób i warunków zatrudnienia.
[…]
(4) Niezbędne jest uwzględnienie szczególnych cech ustawodawstwa krajowego w zakresie zabezpieczenia społecznego i stworzenie jedynie systemu koordynacji.
[…]
(18a) Zasada stosowania jednego ustawodawstwa ma wielkie znaczenie i powinna zostać wzmocniona […].
[…]
(45) Jako że cel proponowanego działania, to znaczy środków koordynujących, które mają gwarantować, że prawo do swobodnego przepływu osób będzie wykonywane skutecznie, nie może być osiągnięty przez państwa członkowskie w stopniu wystarczającym i wobec tego, ze względu na skalę i skutki tego działania, może być lepiej osiągnięty na szczeblu Wspólnoty, Wspólnota może przyjmować środki zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w artykule 5 traktatu […]”.
9 Artykuł 2 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zakres podmiotowy”, przewiduje w ust. 1:
„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do obywateli państwa członkowskiego, bezpaństwowców i uchodźców mieszkających w państwie członkowskim, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich, oraz do członków ich rodzin i osób pozostałych przy życiu”.
10 Tytuł II wspomnianego rozporządzenia, pod nagłówkiem „Określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa”, zawiera art. 11–16.
11 Artykuł 11 tegoż rozporządzenia, zatytułowany „Zasady ogólne”, stanowi:
„1. Osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Ustawodawstwo takie określane jest zgodnie z przepisami niniejszego tytułu.
[…]
3. Zgodnie z przepisami [z zastrzeżeniem przepisów] art. 12[–]16:
a) osoba wykonująca w państwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego;
[…]”.
12 Artykuł 12 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Zasady szczególne”, ma następujące brzmienie:
„1. Osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swą działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną delegowaną osobę.
2. Osoba, która normalnie wykonuje działalność jako osoba pracująca na własny rachunek w państwie członkowskim, a która udaje się, by wykonywać podobną działalność w innym państwie członkowskim, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy”.
13 Zgodnie z brzmieniem art. 13 ust. 1 tego rozporządzenia:
„Osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich, podlega:
a) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim; lub
b) jeżeli nie wykonuje znacznej części pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania:
i) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba przedsiębiorstwa lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli jest zatrudniona przez jedno przedsiębiorstwo lub pracodawcę; lub
[…]”.
14 W tytule V wspomnianego rozporządzenia, pod nagłówkiem „Przepisy [różne]”, jego art. 76, zatytułowany „Współpraca”, przewiduje w szczególności różne możliwości i obowiązki dotyczące wzajemnego przekazywania informacji i współpracy w odniesieniu do instytucji i osób objętych wspomnianym rozporządzeniem.
15 Tytuł VI tegoż rozporządzenia, dotyczący przepisów przejściowych i końcowych, zawiera art. 87–91.
16 Artykuł 90 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Uchylenie”, przewiduje w ust. 1:
„Rozporządzenie [nr 1408/71] traci moc z dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia.
Jednakże rozporządzenie [nr 1408/71] pozostaje w mocy i wywołuje skutki prawne do celów stosowania przepisów:
[…]
c) Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym [z dnia 2 maja 1992 r. (Dz.U. 1994, L 1, s. 3)] i Umowy zawartej między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Konfederacją Szwajcarską z drugiej w sprawie swobodnego przepływu osób [podpisanej w Luksemburgu w dniu 21 czerwca 1999 r. i zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją 2002/309/WE, Euratom Rady i – w odniesieniu do umowy w sprawie współpracy naukowej i technologicznej – Komisji z dnia 4 kwietnia 2002 r. w sprawie zawarcia siedmiu umów z Konfederacją Szwajcarską (Dz.U. 2002, L 114, s. 6)] oraz innych porozumień zawierających odniesienia do rozporządzenia [nr 1408/71], dopóki porozumienia te nie zostaną zmienione w świetle przepisów niniejszego rozporządzenia”.
Rozporządzenie (WE) nr 987/2009
17 Artykuł 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 (Dz.U. 2009, L 284, s. 1) reguluje, jak to wynika z jego tytułu, procedurę stosowania art. 13 rozporządzenia nr 883/2004.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
18 AFMB, spółka utworzona w dniu 10 maja 2011 r. na Cyprze, zawarła z przedsiębiorstwami transportowymi mającymi siedzibę w Niderlandach umowy o zarządzanie flotą, na mocy których zobowiązała się ona, w zamian za zapłatę prowizji, do zarządzania pojazdami ciężarowymi użytkowanymi przez te przedsiębiorstwa w ramach prowadzonej przez nie działalności na rachunek i ryzyko tych przedsiębiorstw. AFMB zawarła również na różne okresy przypadające pomiędzy 1 października 2011 r. a 26 maja 2015 r. umowy o pracę z obsługującymi transport międzynarodowy kierowcami samochodów ciężarowych zamieszkałymi w Niderlandach. Zgodnie z tymi umowami AFMB została wskazana jako pracodawca tych pracowników, a za mające zastosowanie zostało uznane cypryjskie prawo pracy.
19 Według ustaleń sądu odsyłającego przed zawarciem tych umów o pracę zainteresowani kierowcy samochodów ciężarowych obsługujący transport międzynarodowy nigdy nie zamieszkiwali ani nie pracowali na Cyprze. W czasie wykonywania tych umów nadal mieszkali w Niderlandach i wykonywali na rzecz wspomnianych przedsiębiorstw transportowych działalność w dwóch lub w kilku państwach członkowskich, a nawet w przypadku niektórych z tych kierowców samochodów ciężarowych również w jednym lub w kilku państwach Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Z postanowienia odsyłającego wynika również, że podczas tego okresu ci kierowcy samochodów ciężarowych nie wykonywali w Niderlandach znacznej części swojej pracy. Ponadto niektórzy z nich byli wcześniej pracownikami tych samych przedsiębiorstw.
20 AFMB zwróciła się do Svb na podstawie art. 16 rozporządzenia nr 987/2009 o potwierdzenie w odniesieniu do tegoż okresu, że obsługujący transport międzynarodowy kierowcy samochodów ciężarowych, z którymi zawarła wspomniane umowy o pracę, nie podlegają na mocy art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 ustawodawstwu niderlandzkiemu w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Wskazała ona w tym względzie w szczególności, że właściwa instytucja cypryjska nie może wydać zaświadczeń A 1 dla tych kierowców, dopóki Svb nie potwierdzi, że ustawodawstwo niderlandzkie w dziedzinie zabezpieczenia społecznego nie ma do nich zastosowania.
21 Decyzjami wydanymi w październiku 2013 r. Svb uznał ustawodawstwo niderlandzkie w dziedzinie zabezpieczenia społecznego za mające zastosowanie do kierowców samochodów ciężarowych i wydał zaświadczenia A 1 w tym względzie.
22 Decyzje te zostały utrzymane w mocy, po wniesieniu przez AFMB środka zaskarżenia, decyzjami wydanymi przez Svb w lipcu 2014 r.
23 AFMB wraz z pewną liczba kierowców samochodów ciężarowych, którzy zawarli z nią umowy o pracę, wniosła do rechtbank Amsterdam (sądu rejonowego w Amsterdamie, Niderlandy) odwołanie od tych ostatnich decyzji wydanych przez Svb. Wyrokiem z dnia 25 marca 2016 r. sąd ten oddalił owo odwołanie.
24 AFMB wraz z częścią tych kierowców samochodów ciężarowych wniosła apelację do sądu odsyłającego.
25 W następstwie wniesienia wspomnianego środka zawieszono procedurę dialogu i koncyliacji, która została wszczęta w przedmiocie wydanych przez Svb zaświadczeń A 1 przez właściwą instytucję cypryjską zgodnie z decyzją A1 Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego z dnia 12 czerwca 2009 r. w sprawie ustanowienia procedury dialogu i koncyliacji dotyczącej ważności dokumentów, określenia ustawodawstwa właściwego oraz udzielania świadczeń na mocy rozporządzenia nr 883/2004 (Dz.U. 2010, C 106, s. 1).
26 W ramach sporu w postępowaniu głównym sąd odsyłający zastanawia się w pierwszej kolejności nad kwestią, czy w rozumieniu art. 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71 kierowców samochodów ciężarowych w postępowaniu głównym należy uznać za „stanowiących część personelu” AFMB, czy też przedsiębiorstw transportowych, oraz czy w rozumieniu art. 13 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 883/2004 za ich „pracodawcę” należy uznać AFMB, czy też te przedsiębiorstwa. Sąd ten zmierza zatem do ustalenia przedsiębiorstwa lub przedsiębiorstw, którym należy przyznać status pracodawcy wspomnianych kierowców do celów stosowania tych przepisów, a także kryteriów, jakie należy wziąć pod uwagę w tym celu. Kwestia ta ma według niego decydujące znaczenie dla sporu w postępowaniu głównym w zakresie, w jakim pozwala na ustalenie ustawodawstwa krajowego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego mającego zastosowanie do tych kierowców.
27 W tym względzie sąd odsyłający zauważa, że rozporządzenia nr 1408/71 i nr 883/2004 nie definiują pojęcia „pracodawcy” ani nie odsyłają do ustawodawstwa krajowego w tym celu.
28 Sąd ten uważa jednak, że istnieje wiele okoliczności przemawiających za wykładnią prawa Unii w ten sposób, że w sprawie takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym przedsiębiorstwom transportowym należy przyznać status pracodawcy kierowców samochodów ciężarowych, lecz zauważa, że taka wykładnia wiąże się również z pewnymi niedogodnościami w zakresie ustalania ustawodawstwa krajowego mającego zastosowanie w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.
29 W drugiej kolejności, na wypadek gdyby Trybunał uznał, że przedsiębiorstwo, które zawarło umowy o pracę z kierowcami samochodów ciężarowych, takie jak AFMB, należy uznać za ich pracodawcę, sąd odsyłający zastanawia się nad ewentualnym zastosowaniem w drodze analogii do sytuacji w niniejszej sprawie szczególnych wymogów uregulowania dotyczącego delegowania pracowników przewidzianego w rozporządzeniach nr 1408/71 i nr 883/2004.
30 W trzeciej kolejności, w sytuacji wskazanej w poprzednim punkcie i na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie drugie, sąd odsyłający zastanawia się, czy okoliczności takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym stanowią nadużycie prawa. W tym względzie zauważa on, że w niniejszym przypadku, choć prawo Unii ustanawia swobodę przedsiębiorczości, głównym wspólnym celem przedsiębiorstw transportowych w postępowaniu głównym i AFMB było w sposób oczywisty obejście ustawodawstwa niderlandzkiego i uregulowań niderlandzkich poprzez sztuczne stworzenie warunków pozwalających na czerpanie korzyści z prawa Unii. Sąd ten zastanawia się nad konsekwencjami, jakie należy w przypadku stwierdzenia takiego nadużycia wyciągnąć z tego dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym.
31 W tych okolicznościach Centrale Raad van Beroep (sąd apelacyjny w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego i służby cywilnej, Niderlandy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) a) Czy art. 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia [nr 1408/71] należy interpretować w ten sposób, że w okolicznościach takich jak będące przedmiotem [postępowania głównego] kierowca samochodu ciężarowego w transporcie międzynarodowym wykonujący pracę najemną powinien być uznany za należącego do personelu wykonującego czynności związane z przewozem:
i) przedsiębiorstwa przewozowego, które zrekrutowało zainteresowanego, do którego pełnej dyspozycji na czas nieokreślony zainteresowany faktycznie pozostaje, w stosunku do którego to przedsiębiorstwa zainteresowany pozostaje w stosunku podporządkowania i które to przedsiębiorstwo faktycznie ponosi koszty wynagrodzenia; czy też
ii) przedsiębiorstwa, z którym kierowca samochodu ciężarowego formalnie zawarł umowę o pracę i które zgodnie z umową zawartą z przedsiębiorstwem przewozowym, o którym mowa w ppkt (i), wypłacało zainteresowanemu wynagrodzenie, od którego odprowadzało składki w państwie członkowskim, w którym znajduje się siedziba tego przedsiębiorstwa, a nie w państwie członkowskim, w którym znajduje się siedziba przedsiębiorstwa przewozowego, o którym mowa w ppkt (i);
iii) zarówno przedsiębiorstwa, o którym mowa w ppkt (i), jak i przedsiębiorstwa, o którym mowa w ppkt (ii)?
b) Czy art. 13 ust. 1 lit. b) rozporządzenia [nr 883/2004] należy interpretować w ten sposób, że w okolicznościach takich jak będące przedmiotem [postępowania głównego] za pracodawcę kierowcy samochodu ciężarowego w transporcie międzynarodowym wykonującego pracę najemną uważa się:
i) przedsiębiorstwo przewozowe, które zrekrutowało zainteresowanego, do którego pełnej dyspozycji na czas nieokreślony zainteresowany faktycznie pozostaje, w stosunku do którego to przedsiębiorstwa zainteresowany pozostaje w stosunku podporządkowania i które to przedsiębiorstwo faktycznie ponosi koszty wynagrodzenia; czy też
ii) przedsiębiorstwo, z którym kierowca samochodu ciężarowego formalnie zawarł umowę o pracę i które zgodnie z umową zawartą z przedsiębiorstwem przewozowym, o którym mowa w ppkt (i), wypłacało zainteresowanemu wynagrodzenie, od którego odprowadzało składki w państwie członkowskim, w którym znajduje się siedziba tego przedsiębiorstwa, a nie w państwie członkowskim, w którym znajduje się siedziba przedsiębiorstwa przewozowego, o którym mowa w ppkt (i);
iii) zarówno przedsiębiorstwo, o którym mowa w ppkt (i), jak i przedsiębiorstwo, o którym mowa w ppkt (ii)?
2) W wypadku gdy w okolicznościach takich jak będące przedmiotem [postępowania głównego] za pracodawcę uważa się przedsiębiorstwo, o którym mowa w pytaniu pierwszym lit. a) ppkt (ii) i w pytaniu pierwszym lit. b) ppkt (ii):
Czy szczególne wymogi, których spełnienie warunkuje możliwość powoływania się przez pracodawców, takich jak agencje pracy tymczasowej i inni pośrednicy, na określone w art. 14 pkt 1 lit. a) rozporządzenia [nr 1408/71] i art. 12 rozporządzenia [nr 883/2004] wyjątki od zasady stosowania prawa państwa wykonywania pracy, obowiązują również w całości lub częściowo [w postępowaniu głównym] w drodze analogii w odniesieniu do możliwości zastosowania art. 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia [nr 1408/71] i art. 13 ust. 1 lit. b) rozporządzenia [nr 883/2004]?
3) W wypadku gdy w okolicznościach takich jak będące przedmiotem [postępowania głównego] za pracodawcę uważa się przedsiębiorstwo, o którym mowa w pytaniu pierwszym lit. a) ppkt (ii) i w pytaniu pierwszym lit. b) ppkt (ii) oraz na pytanie drugie zostanie udzielona odpowiedź przecząca:
Czy w okolicznościach faktycznych [charakteryzujących spór w postępowaniu głównym] jest mowa o sytuacji, która może zostać uznana za nadużycie prawa Unii lub nadużycie prawa EFTA? Jeśli tak, jaki jest tego skutek?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
Uwagi wstępne
32 Rządy czeski, cypryjski, austriacki i Zjednoczonego Królestwa podają w wątpliwość zastosowanie ratione temporis rozporządzenia nr 1408/71 do sporu w postępowaniu głównym ze względu na to, że wszystkie rozpatrywane okresy działalności przypadają po dniu, w którym rozporządzenie to zostało zastąpione rozporządzeniem nr 883/2004. Uważają oni, że Trybunał powinien z tego względu udzielić odpowiedzi na zadane pytania wyłącznie w zakresie, w jakim dotyczą one rozporządzenia nr 883/2004.
33 W tym względzie należy zauważyć, że jak wynika z pkt 18 niniejszego wyroku, okresy, w których kierowcy samochodów ciężarowych w postępowaniu głównym byli związani z AFMB umową o pracę, przypadają po dniu 1 maja 2010 r., kiedy to rozporządzenie nr 1408/71 zostało uchylone i zastąpione rozporządzeniem nr 883/2004.
34 Wynika z tego, że to ostatnie rozporządzenie ma zastosowanie do sytuacji kierowców samochodów ciężarowych w postępowaniu głównym, którzy wykonywali działalność zawodową w dwóch lub w kilku państwach członkowskich.
35 Co się tyczy kierowców samochodów ciężarowych w postępowaniu głównym, którzy wykonywali działalność zawodową zarówno w jednym lub kilku państwach członkowskich, jak i w jednym lub kilku państwach EFTA, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 90 rozporządzenia nr 883/2004 rozporządzenie nr 1408/71 pozostało w mocy i wywoływało skutki prawne do celów stosowania między innymi przepisów Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym i umowy zawartej pomiędzy Unią i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Konfederacją Szwajcarską z drugiej w sprawie swobodnego przepływu osób dopóty, dopóki porozumienia te nie zostały zmienione w świetle przepisów rozporządzenia nr 883/2004. To ostatnie rozporządzenie zaczęło zaś obowiązywać w następstwie tego rodzaju zmian dopiero od dnia 1 kwietnia 2012 r. w stosunku do Konfederacji Szwajcarskiej, a od dnia 1 czerwca 2012 r. w stosunku do Islandii, Liechtensteinu i Norwegii.
36 Wynika z tego, że rozporządzenie nr 1408/71 wciąż pozostawało w mocy w tych państwach EFTA w odniesieniu do części okresów rozpatrywanych w postępowaniu głównym i że jeśli – czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego – kierowcy samochodów ciężarowych wykonywali działalność na terytorium jednego z tych państw w okresach poprzedzających jedną z tych dat, rozporządzenie to znajdowałoby zastosowanie w tym zakresie.
37 W tych okolicznościach w celu dostarczenia sądowi odsyłającemu wszystkich użytecznych elementów odpowiedzi należy w kontekście niniejszej sprawy wziąć pod uwagę zarówno rozporządzenie nr 1408/71, jak i rozporządzenie nr 883/2004.
W przedmiocie pytania pierwszego
38 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71 i art. 13 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że pracodawcą obsługującego transport międzynarodowy kierowcy samochodu ciężarowego, w rozumieniu tych przepisów, jest przedsiębiorstwo transportowe, które zrekrutowało tego kierowcę, do którego pełnej dyspozycji faktycznie on pozostaje, które sprawuje faktyczne kierownictwo nad wspomnianym kierowcą i które obciążają w rzeczywistości odpowiednie koszty wynagrodzenia, czy też przedsiębiorstwo, z którym wspomniany kierowca transportu drogowego zawarł umowę o pracę i które wypłaca mu wynagrodzenie na podstawie porozumienia zawartego z przedsiębiorstwem transportowym.
39 Z postanowienia odsyłającego wynika, że u podstaw tego pytania leży spór między stronami postępowania głównego dotyczący ustawodawstwa krajowego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego mającego zastosowanie do obsługujących transport międzynarodowy kierowców samochodów ciężarowych, którzy zawarli umowę o pracę z AFMB, lecz wykonują pracę na rachunek przedsiębiorstw transportowych rozpatrywanych w postępowaniu głównym. Svb uznaje bowiem, że jedynie te przedsiębiorstwa transportowe, mające siedzibę w Niderlandach, należy uznać za pracodawców tych kierowców, wobec czego ma do nich zastosowanie ustawodawstwo niderlandzkie, podczas gdy AFMB i wspomniani kierowcy samochodów ciężarowych uważają, że za pracodawcę należy uznać AFMB i że skoro jej siedziba znajduje się na Cyprze, znajduje do nich zastosowanie ustawodawstwo cypryjskie.
40 W tym względzie należy przypomnieć, że przepisy tytułu II rozporządzenia nr 1408/71, do którego należy jego art. 14 pkt 2 lit. a), oraz przepisy tytułu II rozporządzenia nr 883/2004, do którego należy jego art. 13 ust. 1 lit. b), stanowią zupełne i jednolite systemy norm kolizyjnych. Przepisy te mają bowiem na celu nie tylko uniknięcie jednoczesnego zastosowania kilku krajowych ustawodawstw i mogących z tego wyniknąć komplikacji, lecz również zapobieżenie pozbawieniu osób objętych zakresem stosowania jednego z tych rozporządzeń ochrony w dziedzinie zabezpieczenia społecznego – wobec braku ustawodawstwa, jakie miałoby do nich zastosowanie (zob. podobnie wyroki: z dnia 1 lutego 2017 r., Tolley, C‑430/15, EU:C:2017:74, pkt 58; z dnia 25 października 2018 r., Walltopia, C‑451/17, EU:C:2018:861, pkt 41).
41 A zatem gdy dana osoba jest objęta podmiotowym zakresem stosowania rozporządzenia nr 1408/71 lub rozporządzenia nr 883/2004, zdefiniowanym w art. 2 każdego z tych rozporządzeń, to ma zasadniczo zastosowanie ustanowiona odpowiednio w art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71 i w art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 zasada podlegania ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego, a właściwe ustawodawstwo krajowe jest określane zgodnie z przepisami tytułu II jednego z tych rozporządzeń (zob. podobnie wyroki: z dnia 1 lutego 2017 r., Tolley, C‑430/15, EU:C:2017:74, pkt 59; z dnia 25 października 2018 r., Walltopia, C‑451/17, EU:C:2018:861, pkt 42).
42 W tym celu art. 13 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71 i art. 11 ust. 3 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004 ustanawiają zasadę, zgodnie z którą osoba wykonująca pracę najemną na terytorium państwa członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa.
43 Zasada ta została jednak sformułowana w pierwszym z tych przepisów „[z] zastrzeżeniem przepisów art. 14–17” rozporządzenia nr 1408/71, a w drugim z tych przepisów „[z] zastrzeżeniem przepisów art. 12–16” rozporządzenia nr 883/2004. W niektórych szczególnych sytuacjach ograniczenie się do zastosowania wspomnianej zasady może bowiem nieść ryzyko, że zarówno pracownik, jak i pracodawca oraz instytucje zabezpieczenia społecznego nie tylko nie unikną komplikacji administracyjnych, które mogą skutkować utrudnieniami w swobodnym przepływie osób objętych tym rozporządzeniem, lecz przeciwnie, takie komplikacje napotkają (zob. podobnie wyroki: z dnia 13 września 2017 r., X, C‑570/15, EU:C:2017:674, pkt 16; a także z dnia 6 lutego 2018 r., Altun i in., C‑359/16, EU:C:2018:63, pkt 31).
44 Te szczególne sytuacje obejmują określoną, odpowiednio, w art. 14 pkt 2 rozporządzenia nr 1408/71 i w art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 sytuację osoby, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich.
45 W szczególności zgodnie z art. 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71 osoba, która stanowi część personelu drogowego i która jest zatrudniona w przedsiębiorstwie wykonującym na własny lub cudzy rachunek międzynarodowe przewozy rzeczy drogą lądową, mającym swoją zarejestrowaną siedzibę na terytorium państwa członkowskiego, podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, jeżeli – jak jest to w przypadku kierowców samochodów ciężarowych w postępowaniu głównym, do których rozporządzenie to ma zastosowanie – osoba ta nie jest zatrudniona w przeważającej mierze na terytorium państwa członkowskiego, w którym zamieszkuje, w którym to przypadku podlegałaby ustawodawstwu państwa członkowskiego zamieszkania.
46 Co się tyczy art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004, przewiduje on w lit. b) ppkt (i), że osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich i która nie wykonuje znacznej części tej pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli jest zatrudniona przez jedno przedsiębiorstwo lub jednego pracodawcę. Trybunał uściślił w tym względzie, że dana osoba może być objęta zakresem stosowania tego art. 13 wyłącznie pod warunkiem, że wykonuje ona zwykle istotną działalność na terytorium dwóch lub większej liczby państw członkowskich (zob. podobnie wyrok z dnia 13 września 2017 r., X, C‑570/15, EU:C:2017:674, pkt 18, 19). Jak wynika z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi, warunek ten jest spełniony w przypadku kierowców samochodów ciężarowych w postępowaniu głównym.
47 Z informacji przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że wszystkie przedsiębiorstwa transportowe rozpatrywane w postępowaniu głównym mają swoje siedziby w Niderlandach. Co się tyczy AFMB, sąd ten podkreśla, że jej siedzibę należy uznać za umiejscowioną na Cyprze, wobec czego należy oprzeć się na tym założeniu.
48 W tych okolicznościach, i jak to zauważył w istocie sąd odsyłający, wykładnia pojęcia „osoby, która stanowi część personelu […] przedsiębiorstw[a]” w rozumieniu art. 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71 oraz pojęcia „pracodawcy” w rozumieniu art. 13 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 883/2004, z którym to pojęciem należy zrównać w tym kontekście pojęcie „przedsiębiorstwa” zastosowane w tym samym przepisie tego ostatniego rozporządzenia, ma decydujące znaczenie dla celów określenia ustawodawstwa krajowego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego mającego zastosowanie do kierowców samochodów ciężarowych w postępowaniu głównym.
49 W tym względzie należy zauważyć, że rozporządzenia te w celu określenia znaczenia wspomnianych pojęć nie dokonują żadnego odesłania do przepisów lub praktyk krajowych.
50 Z wymogu jednolitego stosowania prawa Unii oraz zasady równego traktowania wynika zaś, że treść przepisu prawa Unii, który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla celów ustalenia jego znaczenia i zakresu, powinna zwykle w całej Unii być przedmiotem autonomicznej i jednolitej wykładni, którą należy ustalić z uwzględnieniem nie tylko brzmienia tego przepisu, ale również kontekstu tego przepisu oraz celu danego uregulowania (wyrok z dnia 19 marca 2020 r., Compañía de Tranvías de La Coruña, C‑45/19, EU:C:2020:224, pkt 14 i przytoczone tam orzecznictwo).
51 Ponieważ pojęcia wskazane w pkt 48 niniejszego wyroku odgrywają decydującą rolę przy ustalaniu ustawodawstwa krajowego mającego zastosowanie w dziedzinie zabezpieczenia społecznego na podstawie norm kolizyjnych przewidzianych, odpowiednio, w art. 14 rozporządzenia nr 1408/71 i w art. 13 rozporządzenia nr 883/2004, autonomiczna wykładnia tych pojęć jest tym bardziej istotna, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 39 opinii, ze względu na przypomnianą w pkt 41 niniejszego wyroku zasadę stosowania jednego ustawodawstwa, zgodnie z którą należy wskazać jako właściwe ustawodawstwo tylko jednego państwo członkowskie.
52 Co się tyczy przede wszystkim użytych określeń, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału należy wziąć pod uwagę ich zwykłe znaczenie w języku potocznym, wobec braku jakiejkolwiek definicji w rozporządzeniu nr 1408/71 lub w rozporządzeniu nr 883/2004 odpowiednich pojęć „osoby, która stanowi część personelu […] przedsiębiorstw[a]” w rozumieniu art. 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71 i „pracodawcy” w rozumieniu art. 13 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 883/2004 (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 września 2014 r., Deckmyn i Vrijheidsfonds, C‑201/13, EU:C:2014:2132, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo).
53 Jeśli chodzi o zwykłe znaczenie tych określeń, należy zauważyć, że w ogólności relacja między „pracodawcą” a jego „personelem” pracowniczym pociąga za sobą istnienie między nimi stosunku podporządkowania.
54 Następnie, co się tyczy kontekstu, w jaki wpisują się pojęcia wskazane w pkt 48 niniejszego wyroku, należy na wstępie przypomnieć, że stosowanie systemu norm kolizyjnych ustanowionego w rozporządzeniach, w których zawarte są te pojęcia, zależy wyłącznie od obiektywnej sytuacji, w jakiej znajduje się zainteresowany pracownik (zob. podobnie wyrok z dnia 4 czerwca 2015 r., Fischer–Lintjens, C‑543/13, EU:C:2015:359, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).
55 Ponadto w ramach wykładni rozporządzeń w dziedzinie zabezpieczenia społecznego poprzedzających rozporządzenie nr 883/2004, a w szczególności przepisów dotyczących stosowania norm kolizyjnych w przypadku delegowania pracowników zawartych w art. 13 lit. a) rozporządzenia Rady EWG nr 3 z dnia 25 września 1958 r. w sprawie zabezpieczenia społecznego pracowników migrujących (Dz.U. 1958, 30, s. 561), a następnie w art. 14 pkt 1 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71, Trybunał orzekł w istocie, że przedsiębiorstwo, w którym pracownik „jest zwykle zatrudniony”, w rozumieniu wspomnianych przepisów, to przedsiębiorstwo, którego kierownictwu pracownik ten podlega, przy czym okoliczność ta wynika z całości rozpatrywanych warunków zatrudnienia (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 grudnia 1967 r., van der Vecht, 19/67, EU:C:1967:49, p. 457; z dnia 10 lutego 2000 r., FTS, C‑202/97, EU:C:2000:75, pkt 24).
56 Trybunał orzekł w szczególności, że przedsiębiorstwo, które delegowało pracownika najemnego na terytorium innego państwa członkowskiego w celu wykonywania tam pracy w innej jednostce, należy uznać za jedynego pracodawcę tego pracownika, w szczególności ze względu na ciągłość stosunku podporządkowania między wspomnianym pracownikiem a tym pracodawcą przez cały okres zatrudnienia, wobec czego praca ta powinna zostać uznana za wykonaną dla tego przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 13 lit. a) rozporządzenia nr 3. Trybunał uściślił, iż ten stosunek podporządkowania wynikał w szczególności z faktu, że rozpatrywane przedsiębiorstwo wypłacało wynagrodzenie i mogło zwolnić tegoż pracownika z powodu błędów, jakich dopuścił się przy wykonywaniu pracy w jednostce korzystającej z usług (zob. podobnie wyrok z dnia 17 grudnia 1970 r., Manpower, 35/70, EU:C:1970:120, pkt 17, 18, 20).
57 Trybunał podkreślił również, że aby ocenić, czy pracownik jest objęty zakresem pojęcia „osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich” w rozumieniu art. 14 pkt 2 rozporządzenia nr 1408/71, które to pojęcie jest zawarte obecnie w art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004, należy wziąć pod uwagę ewentualne istnienie rozbieżności między z jednej strony informacjami podanymi w rozpatrywanych umowach o pracę a z drugiej strony sposobem, w jaki obowiązki z tych umów były wykonywane w praktyce (zob. podobnie wyrok z dnia 4 października 2012 r., Format Urządzenia i Montaże Przemysłowe, C‑115/11, EU:C:2012:606, pkt 41).
58 W szczególności Trybunał uściślił, że dana instytucja może wziąć pod uwagę, oprócz brzmienia umowy o pracę, czynniki takie jak sposób, w jaki uprzednio były w praktyce wykonywane podobne umowy tego rodzaju między pracodawcą a pracownikiem, okoliczności zawarcia owych umów lub ogólniej cechy charakterystyczne i metody prowadzenia działalności przez dane przedsiębiorstwo, w zakresie, w jakim czynniki te mogą rzucić światło na rzeczywisty charakter rozpatrywanej pracy (wyrok z dnia 4 października 2012 r., Format Urządzenia i Montaże Przemysłowe, C‑115/11, EU:C:2012:606, pkt 45).
59 Trybunał dodał, że jeżeli na podstawie innych niż umowa istotnych dla sprawy dowodów okaże się, że sytuacja w zakresie zatrudnienia danego pracownika w rzeczywistości różni się od sytuacji opisanej w jego umowie o pracę, obowiązek prawidłowego stosowania rozporządzenia nr 1408/71 będzie oznaczał, że na instytucji właściwej ciąży powinność, bez względu na brzmienie umowy, oparcia swoich ustaleń na faktycznej sytuacji pracownika (zob. podobnie wyrok z dnia 4 października 2012 r., Format Urządzenia i Montaże Przemysłowe, C‑115/11, EU:C:2012:606, pkt 46).
60 Biorąc pod uwagę elementy wymienione w pkt 52–59 niniejszego wyroku, w odniesieniu do pojęć, o których mowa w pkt 48 tego wyroku, należy uwzględnić obiektywną sytuację, w jakiej znajduje się dany pracownik najemny, oraz wszystkie okoliczności jego zatrudnienia.
61 W tym kontekście, o ile zawarcie umowy o pracę między pracownikiem najemnym a przedsiębiorstwem może stanowić wskazówkę co do istnienia stosunku podporządkowania pomiędzy pierwszym a drugim, o tyle okoliczność ta sama w sobie nie pozwala w decydujący sposób na stwierdzenie istnienia takiego stosunku. Należy bowiem jeszcze dla celów takiego stwierdzenia wziąć pod uwagę nie tylko informacje formalnie zawarte w umowie o pracę, lecz także sposób, w jaki wynikające z tej umowy obowiązki ciążące zarówno na pracowniku, jak i na danym przedsiębiorstwie są wykonywane w praktyce. Niezależnie zatem od brzmienia umowy o pracę należy ustalić jednostkę, której rzeczywistemu kierownictwu pracownik podlega, którą obciążają w rzeczywistości odpowiednie koszty wynagrodzenia i która jest faktycznie uprawniona do zwolnienia tego pracownika.
62 Należy zauważyć, że wykładnia przedstawiona w pkt 60 i 61 niniejszego wyroku znajduje potwierdzenie w celach realizowanych przez przepisy wymienione w pkt 48 tego wyroku oraz bardziej ogólnie przez rozporządzenia nr 1408/71 i nr 883/2004 w całości.
63 W tym względzie należy przypomnieć, że celem rozporządzenia nr 1408/71 jest zapewnienie swobody przepływu w Unii pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek, z poszanowaniem rozwiązań właściwych ustawodawstwu poszczególnych krajów w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (zob. podobnie wyrok z dnia 9 marca 2006 r., Piatkowski, C‑493/04, EU:C:2006:167, pkt 19). Podobnie, jak wynika w szczególności z motywów 1 i 45 rozporządzenia nr 883/2004, jego celem jest zapewnienie koordynacji krajowych systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich w celu zagwarantowania skutecznego wykonywania swobodnego przepływu osób i przyczynienia się tym samym do poprawy warunków życia i warunków zatrudnienia osób przemieszczających się w obrębie Unii (wyroki z dnia 13 lipca 2017 r., Szoja, C‑89/16, EU:C:2017:538, pkt 34). Tym ostatnim rozporządzeniem znowelizowano i uproszczono bowiem reguły określone w rozporządzeniu nr 1408/71, przy zachowaniu tego samego celu co cel tego ostatniego rozporządzenia (wyrok z dnia 6 czerwca 2019 r., V, C‑33/18, EU:C:2019:470, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).
64 Jak wynika z pkt 42–44 niniejszego wyroku, art. 14 pkt 2 rozporządzenia nr 1408/71 wpisuje się w ten cel w zakresie, w jakim przewiduje zasady stanowiące odstępstwo od zasady stosowania prawa państwa członkowskiego zatrudnienia przewidzianej w art. 13 ust. 2 lit. a) tego rozporządzenia właśnie po to, by uniknąć komplikacji, które w przeciwnym wypadku mogłyby wyniknąć z zastosowania tej ostatniej zasady do sytuacji wiążących się z wykonywaniem pracy w dwóch lub w kilku państwach członkowskich. To samo odnosi się do art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004, który uprościł zasady zawarte w art. 14 pkt 2 rozporządzenia nr 1408/71, zmierzając jednocześnie, podobnie jak ten ostatni przepis, do uniknięcia tychże komplikacji.
65 W tym kontekście przewidziane w przepisach wspomnianych w pkt 48 niniejszego wyroku zasady stanowiące odstępstwo mają na celu zapewnienie, by zgodnie z zasadą stosowania jednego ustawodawstwa przypomnianą w pkt 41 tego wyroku pracownicy najemni wykonujący pracę w dwóch lub w większej liczbie państw członkowskich podlegali ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego, poprzez ustalenie w tym celu łączników, które biorą pod uwagę obiektywną sytuację tych pracowników w celu ułatwienia im swobodnego przepływu.
66 Tymczasem wykładnia pojęć użytych w tych przepisach, która nie uwzględniałaby obiektywnej sytuacji pracownika najemnego, lecz opierałaby się wyłącznie na względach formalnych, takich jak zawarcie umowy o pracę, prowadziłaby do umożliwienia przedsiębiorstwom przeniesienia miejsca, które należy uznać za mające znaczenie dla określenia właściwego ustawodawstwa krajowego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, przy czym takie przeniesienie nie wpisuje się w rzeczywistości w cel polegający na zagwarantowaniu skutecznego korzystania ze swobody przepływu pracowników.
67 Ponadto umożliwienie przedsiębiorstwom przeniesienia miejsca, które należy uznać za mające znaczenie dla określenia właściwego ustawodawstwa krajowego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, w sposób przedstawiony w poprzednim punkcie, prowadziłoby do pominięcia okoliczności, że – jak wynika z orzecznictwa przypomnianego w pkt 54 niniejszego wyroku – normy kolizyjne przewidziane w szczególności w art. 14 pkt 2 rozporządzenia nr 1408/71 i w art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 zależą nie od swobodnego wyboru pracownika najemnego, przedsiębiorstw lub właściwych władz krajowych, ale od obiektywnej sytuacji, w jakiej znajduje się ten pracownik.
68 Oczywiście system ustanowiony przez każde z tych rozporządzeń jest wyłącznie systemem koordynacji ustawodawstw państw członkowskich w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, a nie harmonizacji tych ustawodawstw. Nieodłączną cechą takiego systemu jest zaś to, że istnieją różnice pomiędzy systemami zabezpieczenia społecznego państw członkowskich, w szczególności w odniesieniu do wysokości składek, jakie należy uiścić na ubezpieczenie społeczne z tytułu wykonywania danej pracy lub działalności (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 stycznia 1986 r., Pinna, 41/84, EU:C:1986:1, pkt 20; a także z dnia 9 marca 2006 r., Piatkowski, C‑493/04, EU:C:2006:167, pkt 20 i przytoczone tam orzecznictwo).
69 Jednakże osiągnięcie celu wspomnianych rozporządzeń, przypomnianego w pkt 63 niniejszego wyroku, mogłoby zostać zagrożone, gdyby przyjęta wykładnia pojęć, o których mowa w pkt 48 niniejszego wyroku, prowadziła do ułatwienia przedsiębiorstwom posługiwania się całkowicie sztucznymi konstrukcjami w celu wykorzystania uregulowań Unii wyłącznie do tego, by czerpać korzyści z różnic istniejących pomiędzy systemami krajowymi. W szczególności takie wykorzystywanie tych uregulowań groziłoby wywieraniem presji obniżającej na systemy zabezpieczenia społecznego państw członkowskich i ewentualnie, w ostatecznym rozrachunku, na zapewniany przez nie poziom ochrony.
70 Wreszcie powyższych rozważań nie może podważyć argument, zgodnie z którym pojęcia te powinny opierać się wyłącznie na kryterium istnienia umowy o pracę na tej podstawie, że kryterium to, łatwe do zweryfikowania, przyniosłoby korzyści pod względem pewności prawa w zakresie, w jakim pozwoliłoby na zagwarantowanie lepszej przewidywalności mającego zastosowanie systemu zabezpieczenia społecznego.
71 Jak bowiem słusznie podniósł rząd niderlandzki, wykładnia tych pojęć przy zastosowaniu kryteriów, które mają na celu określenie rzeczywistej sytuacji danego pracownika, pozwala właśnie zapewnić poszanowanie zasady pewności prawa.
72 Ponadto zarówno rozporządzenia nr 1408/71 i nr 574/72, jak i rozporządzenia nr 883/2004 i nr 987/2009 przewidują mechanizmy informacyjne i mechanizmy współpracy mające na celu zapewnienie właściwego stosowania przepisów wymienionych w pkt 48 niniejszego wyroku.
73 I tak, po pierwsze, poza okolicznością, że art. 84a rozporządzenia nr 1408/71 nakłada na instytucje i osoby nim objęte obowiązek wzajemnego informowania i współpracy, art. 12a rozporządzenia nr 574/72 przewiduje w szczególności zasady dotyczące wymiany informacji dla celów stosowania art. 14 ust. 2 rozporządzenia nr 1408/71.
74 Po drugie, możliwości i obowiązki dotyczące wzajemnego przekazywania informacji i współpracy przewidziane w rozporządzeniu nr 883/2004 w odniesieniu do instytucji i osób objętych tym rozporządzeniem, takie jak wskazane w art. 76 wspomnianego rozporządzenia, oraz procedura dotycząca stosowania art. 13 tegoż rozporządzenia, przewidziana w art. 16 rozporządzenia nr 987/2009, mają na celu umożliwienie zainteresowanym instytucjom i osobom dysponowania elementami niezbędnymi do zapewnienia właściwego stosowania pojęcia „pracodawcy” w ramach określania ustawodawstwa mającego zastosowanie na podstawie art. 13 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 883/2004.
75 Z powyższych rozważań wynika, że dla celów zarówno art. 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71, jak i art. 13 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 883/2004 należy uznać, że obsługujący transport międzynarodowy kierowca samochodu ciężarowego jest zatrudniony nie przez przedsiębiorstwo, z którym formalnie zawarł umowę o pracę, lecz przez przedsiębiorstwo transportowe, które sprawuje nad nim faktyczne kierownictwo, które obciążają w rzeczywistości odpowiednie koszty wynagrodzenia i które jest faktycznie uprawnione do zwolnienia tego kierowcy.
76 W niniejszym przypadku z informacji przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że zainteresowani kierowcy samochodów ciężarowych byli w okresach rozpatrywanych w postępowaniu głównym związani z AFMB umowami o pracę, w których AFMB została wskazana jako pracodawca tych pracowników, a za mające zastosowanie zostało uznane cypryjskie prawo pracy.
77 Jednakże z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że ci kierowcy samochodów ciężarowych, którzy w trakcie tych okresów nadal mieszkali w Niderlandach, przed zawarciem umów o pracę z AFMB zostali wybrani przez same przedsiębiorstwa transportowe, a po zawarciu wspomnianych umów wykonywali działalność zawodową na rachunek i na ryzyko tych przedsiębiorstw transportowych. Ponadto, o ile umowy o zarządzanie flotą zawarte między wspomnianymi przedsiębiorstwami transportowymi a AFMB powierzały tej ostatniej zarządzanie pojazdami ciężarowymi, a AFMB była odpowiedzialna za zarządzanie płacami, o tyle z informacji przekazanych przez sąd odsyłający wynika, że w rzeczywistości faktyczne koszty wynagrodzeń były przejmowane przez przedsiębiorstwa transportowe w postępowaniu głównym za pośrednictwem prowizji wypłacanej AFMB. Co więcej, decyzja przedsiębiorstwa transportowego o zaprzestaniu korzystania z usług kierowcy samochodu ciężarowego pociągała za sobą co do zasady natychmiastowe zwolnienie tego kierowcy przez AFMB, wobec czego – z zastrzeżeniem zweryfikowania tego przez sąd odsyłający – przedsiębiorstwo transportowe było faktycznie uprawnione do zwalniania pracowników.
78 Wreszcie należy dodać, że część kierowców samochodów ciężarowych w postępowaniu głównym była już pracownikami przedsiębiorstw transportowych przed zawarciem umów o pracę z AFMB i że zgodnie z ustaleniami dokonanymi przez sąd odsyłający „dzienny bieg spraw nie zmienił się lub zmienił się niewiele po ingerencji ze strony AFMB w stosunek między [kierowcami samochodów ciężarowych] a [tymi przedsiębiorstwami]”, jako że ci ostatni nadal pozostawali do pełnej dyspozycji i pod kierownictwem wspomnianych przedsiębiorstw.
79 Z powyższych wskazówek wynika, że niezależnie od uregulowania Unii, którym są objęci kierowcy samochodów ciężarowych w postępowaniu głównym, czyli rozporządzenia nr 1408/71 lub rozporządzenia nr 883/2004, wydaje się, iż w trakcie rozpatrywanych okresów ci ostatni stanowili część personelu przedsiębiorstw transportowych, a przedsiębiorstwa te były ich pracodawcami w rozumieniu, odpowiednio, art. 14 pkt 2 lit. a) tego pierwszego rozporządzenia i art. 13 ust. 1 lit. b) drugiego rozporządzenia, wobec czego wydaje się, że ustawodawstwem w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, które ma do nich zastosowanie, jest ustawodawstwo niderlandzkie, czego sprawdzenie należy jednak do sądu odsyłającego.
80 Mając na względzie całość powyższych rozważań, na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71 i art. 13 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że pracodawcą obsługującego transport międzynarodowy kierowcy samochodu ciężarowego, w rozumieniu tych przepisów, jest przedsiębiorstwo, które sprawuje faktyczne kierownictwo nad tym kierowcą, ponosi w rzeczywistości odpowiednie koszty wynagrodzenia i jest faktycznie uprawnione do zwolnienia tego kierowcy, a nie przedsiębiorstwo, z którym wspomniany kierowca samochodu ciężarowego zawarł umowę o pracę i które jest formalnie wskazane w tej umowie jako pracodawca tegoż kierowcy.
W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego
81 Z uwagi na odpowiedź udzieloną na pytanie pierwsze nie ma potrzeby udzielenia odpowiedzi na pytania drugie i trzecie.
W przedmiocie kosztów
82 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 14 pkt 2 lit. a) rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r., zmienionego rozporządzeniem (WE) nr 631/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r., i art. 13 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r., należy interpretować w ten sposób, że pracodawcą obsługującego transport międzynarodowy kierowcy samochodu ciężarowego, w rozumieniu tych przepisów, jest przedsiębiorstwo, które sprawuje faktyczne kierownictwo nad tym kierowcą, ponosi w rzeczywistości odpowiednie koszty wynagrodzenia i jest faktycznie uprawnione do zwolnienia tego kierowcy, a nie przedsiębiorstwo, z którym wspomniany kierowca samochodu ciężarowego zawarł umowę o pracę i które jest formalnie wskazane w tej umowie jako pracodawca tegoż kierowcy.
Podpisy