Sprawa C‑720/17
Mohammed Bilali
przeciwko
Bundesamt für Fremdenwesen und Asyl
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Verwaltungsgerichtshof (Austria)]
Wyrok Trybunału (piąta izba) z dnia 23 maja 2019 r.
Odesłanie prejudycjalne – Przestrzeń wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa – Polityka azylowa – Ochrona uzupełniająca – Dyrektywa 2011/95/UE – Artykuł 19 – Cofnięcie statusu ochrony uzupełniającej – Błąd administracji dotyczący okoliczności faktycznych
1. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Cofnięcie, pozbawienie lub odmowa przedłużenia ważności statusu osoby potrzebującej ochrony uzupełniającej – Błąd administracji dotyczący okoliczności faktycznych – Obowiązek cofnięcia wspomnianego statusu
(Konwencja genewska dotycząca statusu uchodźców; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95, art. 16, art. 19 ust. 1)
(zob. pkt 40–52, 56, 57, 64, sentencja)
2. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Cofnięcie, pozbawienie lub odmowa przedłużenia ważności statusu osoby potrzebującej ochrony uzupełniającej – Utrata wspomnianego statusu – Konsekwencje – Automatyczna utrata prawa pobytu – Brak
[Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 7; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95, art. 19 ust. 1, art. 19 ust. 3 lit. b); dyrektywa Rady 2003/109, art. 4 ust. 1a, art. 9 ust. 3a]
(zob. pkt 58–62)
Streszczenie
W wyroku Bilali (C‑720/17), wydanym w dniu 23 maja 2019 r., Trybunał orzekł, że art. 19 ust. 1 dyrektywy 2011/95(1) w związku z jej art. 16 należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie powinno cofnąć status ochrony uzupełniającej, gdy nadało ono ten status – choć przesłanki jego nadania nie były spełnione – opierając się na ustaleniach faktycznych, które okazały się następnie błędne, mimo że zainteresowanej osobie nie można zarzucić wprowadzenia przy tej okazji owego państwa członkowskiego w błąd.
W niniejszym przypadku status ochrony uzupełniającej oraz zezwolenie na pobyt na czas określony, przyznane zainteresowanemu, cofnięto z urzędu z uwagi na to, że po pierwsze, przy ustalaniu jego zakładanej narodowości popełniono błąd, a po drugie, nigdy nie groziło mu, w przypadku odesłania do jego państwa pochodzenia lub państwa miejsca zwykłego pobytu, rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy w rozumieniu art. 15 dyrektyw 2011/95.
W tym kontekście Trybunał zauważył najpierw, że co prawda art. 19 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2011/95 przewiduje utratę statusu ochrony uzupełniającej tylko wtedy, gdy zainteresowany zniekształcił lub pominął fakty, co zdecydowało o nadaniu mu takiego statusu. Ponadto żaden inny przepis nie przewiduje wyraźnie, że wspomniany status powinien lub może zostać cofnięty, gdy dana decyzja o jego nadaniu została wydana na podstawie błędnych danych bez zniekształcenia lub pominięcia faktów ze strony zainteresowanego.
Jednakże Trybunał stwierdził również, iż nie jest też wyraźnie wykluczone, by status ten można było utracić, gdy przyjmujące państwo członkowskie zdało sobie sprawę, że nadało ten status na podstawie błędnych danych, za które nie można przypisać zainteresowanemu odpowiedzialności. W tym względzie Trybunał wskazał, po pierwsze, że sytuacja osoby, która uzyskała status ochrony uzupełniającej na podstawie błędnych danych, nie spełniając nigdy przesłanek jego uzyskania, nie wykazuje żadnego związku z racją bytu międzynarodowej ochrony. W konsekwencji utrata statusu ochrony uzupełniającej w takich okolicznościach jest zgodna z celem i ogólną systematyką dyrektywy 2011/95, a w szczególności z jej art. 18, który przewiduje nadanie statusu ochrony uzupełniającej wyłącznie osobom spełniającym wspomniane przesłanki. Jeżeli bowiem zainteresowane państwo członkowskie nie mogło zgodnie z prawem nadać tego statusu, to tym bardziej musi być zobowiązane do jego cofnięcia w razie wykrycia błędu.
Po drugie, Trybunał podkreślił, że art. 19 ust. 1 dyrektywy 2011/95 przewiduje, iż w odniesieniu do wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonych, jak w rozpatrywanej sprawie, po wejściu w życie dyrektywy 2004/83(2), państwa członkowskie powinny cofnąć status ochrony uzupełniającej, pozbawić tego statusu lub odmówić przedłużenia ważności tego statusu, jeśli obywatel państwa trzeciego lub bezpaństwowiec przestał kwalifikować się do otrzymywania ochrony uzupełniającej zgodnie z art. 16 dyrektywy 2011/95, czyli jeżeli okoliczności będące podstawą otrzymania statusu osoby potrzebującej ochrony uzupełniającej przestały istnieć lub uległy zmianie w takim stopniu, że ochrona nie jest już konieczna. W tym względzie zmiana stanu wiedzy przyjmującego państwa członkowskiego co do osobistej sytuacji zainteresowanego może, w taki sam sposób jak zmiana okoliczności faktycznych w państwie trzecim, skutkować tym, że pierwotna obawa doznania przez niego poważnej krzywdy nie wydaje się już zasadna, pod warunkiem że ta zmiana stanu wiedzy jest wystarczająco istotna i trwała w odniesieniu do kwestii, czy zainteresowany spełnia przesłanki nadania statusu ochrony uzupełniającej. Z tego względu, gdy przyjmujące państwo członkowskie dysponuje nowymi informacjami, które świadczą o tym, że wbrew jego pierwotnej – opartej na błędnych danych – ocenie sytuacji obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, któremu udzieliło ono ochrony uzupełniającej, temu obywatelowi lub bezpaństwowcowi nigdy nie groziła poważna krzywda, owo państwo członkowskie powinno dojść do wniosku, że okoliczności leżące u źródeł nadania statusu ochrony uzupełniającej uległy zmianie w taki sposób, że utrzymanie tego statusu nie jest już uzasadnione. Ponadto okoliczność, że błędu popełnionego przez przyjmujące państwo członkowskie nie można przypisać zainteresowanemu, nie może zmienić ustalenia, że ten ostatni w rzeczywistości nigdy nie spełniał przesłanek uzasadniających nadanie statusu osoby potrzebującej ochrony uzupełniającej.
Zdaniem Trybunału taką wykładnię dyrektywy 2011/95 potwierdza konwencja genewska(3), jako że wymogi wynikające z tej konwencji powinny być brane pod uwagę przy dokonywaniu wykładni art. 19 dyrektywy 2011/95. W tych ramach Trybunał wskazał, że dokumenty pochodzące z Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców nabierają szczególnego znaczenia w świetle roli powierzonej UNHCR konwencją genewską. Chociaż zaś żaden przepis tej konwencji nie przewiduje wyraźnie utraty statusu uchodźcy, gdy okazuje się później, że status ten nigdy nie powinien był zostać przyznany, UNHCR uważa jednak, że w takim przypadku decyzję o nadaniu statusu uchodźcy należy co do zasady uchylić.
Poza tym Trybunał uściślił, że utrata statusu ochrony uzupełniającej na mocy art. 19 ust. 1 dyrektywy 2011/95 nie powoduje konieczności zajęcia stanowiska co do odrębnej kwestii, jaką jest ustalenie, czy zainteresowana osoba traci wszelkie prawo pobytu w danym państwie członkowskim i czy może zostać wydalona do państwa pochodzenia. Otóż, po pierwsze, w przeciwieństwie do utraty wspomnianego statusu na podstawie art. 19 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2011/95, utrata tegoż statusu na mocy art. 19 ust. 1 tej dyrektywy nie należy ani do przypadków, w których państwa członkowskie powinny odmówić zgodnie z art. 4 ust. 1a dyrektywy 2003/109(4) przyznania statusu rezydenta długoterminowego beneficjentom ochrony międzynarodowej, ani do przypadków, w których na mocy art. 9 ust. 3a dyrektywy 2003/109 państwa członkowskie mogą cofnąć wspomnianym beneficjentom status rezydenta długoterminowego. Po drugie, dyrektywa 2011/95 uznaje, że przyjmujące państwa członkowskie mogą na podstawie swego prawa krajowego przyznawać ochronę krajową, obejmującą uprawnienia pozwalające na przebywanie na terytorium danego państwa członkowskiego osobom, którym nie przysługuje status beneficjenta ochrony uzupełniającej.
Trybunał dodał ponadto, że w tych ramach dane państwo członkowskie jest zobowiązane w szczególności do przestrzegania prawa podstawowego do poszanowania życia prywatnego i życia rodzinnego zainteresowanej osoby, które jest zagwarantowane przez art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Okoliczność istotną w tym względzie stanowi fakt, że wbrew hipotezie przewidzianej w art. 19 ust. 3 dyrektywy 2011/95 osoba, której status beneficjenta ochrony uzupełniającej cofnięto na podstawie art. 19 ust. 1 wspomnianej dyrektywy w związku z jej art. 16, nie wprowadziła rozmyślnie w błąd właściwego organu krajowego przy nadawaniu tego statusu.