Zaak T‑353/15
NeXovation, Inc.
tegen
Europese Commissie
Arrest van het Gerecht (Eerste kamer – uitgebreid) van 19 juni 2019
„Staatssteun – Individuele steunmaatregelen ten gunste van het Nürburgring-complex voor de aanleg van een recreatiepark, hotels en restaurants en voor de organisatie van autoraces – Besluit waarbij de steun onverenigbaar met de interne markt is verklaard – Besluit waarbij de nieuwe eigenaar van het Nürburgring‑complex is gevrijwaard van de terugbetaling van de onverenigbaar verklaarde steun – Beroep tot nietigverklaring – Geen wezenlijke aantasting van de concurrentiepositie – Niet-ontvankelijkheid – Besluit waarbij na afloop van de fase van het eerste onderzoek wordt vastgesteld dat er geen sprake is van staatssteun – Beroep tot nietigverklaring – Belanghebbende – Procesbelang – Ontvankelijkheid – Schending van de procedurele rechten – Geen moeilijkheden die de inleiding van de formele onderzoeksprocedure vereisen – Klacht – Verkoop van de activa van de begunstigden van de onverenigbaar verklaarde staatssteun – Openbare, transparante, niet-discriminerende en onvoorwaardelijke aanbestedingsprocedure – Zorgvuldig en onpartijdig onderzoek – Motiveringsplicht”
1. Beroep tot nietigverklaring – Natuurlijke of rechtspersonen – Handelingen waardoor zij rechtstreeks en individueel worden geraakt – Zonder inleiding van de formele onderzoeksprocedure vastgesteld besluit dat samenhangt met en aanvullend is ten opzichte van een besluit dat is vastgesteld na de formele onderzoeksprocedure – Concurrent van de steunontvanger – Geen bewijs dat een concurrentiepositie op de markt wezenlijk is aangetast door de overheidsmaatregel – Niet-ontvankelijkheid
(Art. 108, lid 2, en art. 263, vierde alinea, VWEU)
(zie punten 43‑51, 56)
2. Beroep tot nietigverklaring – Natuurlijke of rechtspersonen – Handelingen waardoor zij rechtstreeks en individueel worden geraakt – Besluit van de Commissie waarbij staatssteun verenigbaar met de interne markt wordt verklaard zonder dat de formele onderzoeksprocedure wordt ingeleid – Beroep dat is ingesteld door de belanghebbenden in de zin van artikel 108, lid 2, VWEU – Beroep tot vrijwaring van de procedurele rechten van de belanghebbenden – Ontvankelijkheid
[Art. 108, leden 2 en 3, VWEU; verordening nr. 659/1999 van de Raad, art. 1, h)]
(zie punten 64‑75)
3. Beroep tot nietigverklaring – Natuurlijke of rechtspersonen – Handelingen waardoor zij rechtstreeks en individueel worden geraakt – Besluit van de Commissie waarbij staatssteun verenigbaar met de interne markt wordt verklaard zonder dat de formele onderzoeksprocedure wordt ingeleid – Beroep dat is ingesteld door de belanghebbenden in de zin van artikel 108, lid 2, VWEU – Beroep tot vrijwaring van de procedurele rechten van de belanghebbenden – Middelen die kunnen worden aangevoerd
(Art. 107, lid 1, en art. 108, lid 3, VWEU; verordening nr. 659/1999 van de Raad, art. 4)
(zie punten 77‑79)
4. Steunmaatregelen van de staten – Voorgenomen steunmaatregelen – Onderzoek door de Commissie – Inleidende fase en contradictoire fase – Verenigbaarheid van een steunmaatregel met de gemeenschappelijke markt – Moeilijkheden bij de beoordeling – Verplichting van de Commissie om de contradictoire procedure in te leiden – Omstandigheden waaruit het bestaan van dergelijke moeilijkheden kan blijken – Duur en ontoereikend of onvolledig karakter van het door de Commissie tijdens de fase van het eerste onderzoek gevoerde onderzoek
(Art. 108, leden 2 en 3, VWEU; verordening nr. 659/1999 van de Raad, art. 4)
(zie punten 80, 81)
5. Steunmaatregelen van de staten – Onderzoek door de Commissie – Inleidende fase en contradictoire fase – Verplichting van de Commissie om de contradictoire procedure in te leiden in geval van ernstige moeilijkheden – Omstandigheden waaruit het bestaan van dergelijke moeilijkheden kan blijken – Rechterlijke toetsing – Bewijslast
(Art. 107 en 108 VWEU)
(zie punten 82, 101‑103)
6. Steunmaatregelen van de staten – Onderzoek door de Commissie – Steunmaatregelen die niet zijn aangemeld, maar waartegen belanghebbende derden klachten hebben ingediend – Verplichting van de Commissie om de fase van het eerste onderzoek binnen een redelijke termijn te beëindigen – Draagwijdte – Schending – Beoordeling in concreto
(Art. 108, lid 3, VWEU)
(zie punt 90)
7. Steunmaatregelen van de staten – Begrip – Beoordeling volgens het criterium van de particuliere investeerder – Overdracht van een onderneming – Bepaling van de prijs – Voorkeur die moet worden gegeven aan het resultaat van een open, transparante en onvoorwaardelijke aanbestedingsprocedure boven een deskundigenverslag – Beoordeling van de openheid en de transparantie
(Art. 107, lid 1, VWEU)
(zie punten 114‑117, 155)
8. Handelingen van de instellingen – Motivering – Verplichting – Omvang – Besluit van de Commissie inzake staatssteun – Besluit om de formele onderzoeksprocedure niet in te leiden – Summiere uiteenzetting van de redenen die de Commissie ertoe hebben gebracht te besluiten dat geen ernstige moeilijkheden bestaan bij de beoordeling van de verenigbaarheid van de betrokken steun met de interne markt – Toereikende motivering
(Art. 296, tweede alinea, VWEU)
(zie punten 175, 178, 179, 200)
9. Steunmaatregelen van de staten – Administratieve procedure – Recht van de belanghebbenden om te worden gehoord – Grenzen
(verordening nr. 659/1999 van de Raad, zoals gewijzigd bij verordening nr. 734/2013, art. 20, lid 2; mededeling 2009/C 136/13 van de Commissie, punt 48)
(zie punten 187‑190)
10. Steunmaatregelen van de staten – Administratieve procedure – Verplichtingen van de Commissie – Zorgvuldig en onpartijdig onderzoek – Inaanmerkingneming van gegevens die zo volledig en betrouwbaar mogelijk zijn – Omvang van de verplichting
(Art. 4, lid 3, VEU; art. 108, lid 3, VWEU)
(zie punten 195‑198)
11. Steunmaatregelen van de staten – Onderzoek van klachten – Verplichtingen van de Commissie – Fase van het eerste onderzoek – Mededeling door de Commissie aan de pers van haar overtuiging dat er geen sprake is van een inbreuk – Nietigverklaring van het besluit waarbij wordt vastgesteld dat er geen sprake is van staatssteun – Voorwaarden
(Art. 101, 102, 107 en 108 VWEU)
(zie punten 209‑211)
Samenvatting
In zijn arresten NeXovation/Commissie (T‑353/15) en Ja zum Nürburgring/Commissie (T‑373/15) van 19 juni 2019 heeft de Eerste kamer (uitgebreid) van het Gerecht twee beroepen tot gedeeltelijke nietigverklaring van een besluit van de Europese Commissie betreffende de toekenning van staatssteun aan het Nürburgring-complex in Duitsland voor de aanleg van een recreatiepark, hotels en restaurants alsook voor de organisatie van autoraces(1) verworpen.
Tussen 2002 en 2012 hebben de overheidsondernemingen die eigenaar waren van het Nürburgring-complex (hierna: „verkopers”) steun ontvangen die voornamelijk afkomstig was van de Duitse deelstaat Rijnland‑Palts. Deze steun was het voorwerp van een formele onderzoeksprocedure die de Commissie in 2012 heeft ingeleid op grond van artikel 108, lid 2, VWEU. In hetzelfde jaar zijn de verkopers insolvent verklaard en is besloten hun activa te verkopen. Na een daartoe georganiseerde aanbestedingsprocedure zijn die activa verkocht aan Capricorn Nürburgring Besitzgesellschaft GmbH (hierna: „Capricorn”).
Een inschrijver, te weten NeXovation, Inc., en een Duitse autosportvereniging, te weten Ja zum Nürburgring eV, hebben klachten ingediend bij de Commissie, omdat de aanbestedingsprocedure naar hun mening intransparant en discriminerend was geweest en niet tot een marktprijs had geleid. Bij haar besluit heeft de Commissie vastgesteld dat bepaalde steunmaatregelen ten gunste van de verkopers onrechtmatig waren en onverenigbaar waren met de interne markt. Tevens heeft zij besloten dat Capricorn gevrijwaard bleef van een eventuele terugvordering van steun aan de verkopers en dat de verkoop van de activa van de Nürburgring aan Capricorn geen staatssteun vormde. De Commissie is namelijk tot de slotsom gekomen dat de aanbestedingsprocedure transparant en niet-discriminerend was. NeXovation, Inc. en Ja zum Nürburgring eV hebben tegen het besluit van de Commissie beroep ingesteld.
Om te beginnen heeft het Gerecht met betrekking tot het besluit inzake de economische continuïteit tussen de verkopers en Capricorn in herinnering gebracht dat een besluit betreffende de economische continuïteit moet worden beschouwd als een besluit dat „samenhangt met en aanvullend is ten opzichte van” het eraan voorafgaande eindbesluit betreffende de steun in kwestie. Aangezien het bestreden besluit samenhangt met en aanvullend is ten opzichte van het besluit dat is vastgesteld na de formele onderzoeksprocedure betreffende de aan de verkopers toegekende steun, kunnen verzoeksters slechts stellen individueel door het eerstgenoemde besluit te worden geraakt indien zij door dit besluit op soortgelijke wijze worden geïndividualiseerd als de adressaat van een dergelijk besluit, wat in casu niet het geval was.
Voorts heeft het Gerecht met betrekking tot het besluit inzake de verkoop van de activa aan Capricorn – dat is vastgesteld na de fase van het eerste onderzoek van de steunmaatregelen en niet na een formele onderzoeksprocedure – vastgesteld dat in beginsel aan elke onderneming die zich op een bestaande of potentiële concurrentieverhouding beroept, de hoedanigheid van belanghebbende in de zin van artikel 108, lid 2, VWEU kan worden toegekend. Bijgevolg is het Gerecht tot de slotsom gekomen dat verzoeksters, wat dat besluit betreft, als belanghebbenden procesbevoegd zijn en een procesbelang behouden dat verband houdt met de bescherming van de procedurele rechten die zij in diezelfde hoedanigheid ontlenen aan artikel 108, lid 2, VWEU.
Tot slot heeft het Gerecht eraan herinnerd dat wanneer een onderneming wordt verkocht middels een open, transparante en onvoorwaardelijke aanbestedingsprocedure, verondersteld mag worden dat de marktprijs overeenkomt met het hoogste bod, waarbij ten eerste moet worden nagegaan of het bod zowel bindend als geloofwaardig is en ten tweede of het niet gerechtvaardigd is om rekening te houden met andere economische factoren dan de prijs.